Fragment książki, spis treści, index - z księgarni internetowej Grzbiet.pl http://grzbiet.pl/sklep/

1. 180
Orlo v V., Tajny polockoj istorii, Minsk 1995.
Pi ro ż y ń s ki 1., Zdziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku.
Nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wieka w Zurychu ;: lat
1560-1587, ,;aszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace
Historyczne", t. MCLIV, z. 115, Kraków 1995.
Pi war ski K., Niedoszła wyprawa tzw. radoszkowicka Zygmunta
Augusta na Moskwę (Rok 156718), ,,Ateneum Wileńskie, t. V. 1928.
Pl e wczyński M., Wojny i wojskowość polska wXVI wieku. t. ID.
Zabrze-Tarnowskie Góry 2013.
Rap p oport P. A., Drevnyje russkije kreposti. Moskva 1965.
Raz i n E., Historia sztuki wojennej, t. II, Warszawa 1960.
Sa h a novi c H., Polackaja vajna l563-1579. ,,Adradienne. His­
tarycny Almanach", vyp. l, Minsk 1995.
Sapunov A. P., Vitebskaja Starina, t. IV, cz. I. Vitebsk 1885.
Sapu n o v A. P.. Risunki kriepostiej postrojennych po powieleniu
cara Ivana Vasylevicza Groznago poste zavojemnia Polocka
v 1563 gadu, ,,Polocko-Vitebskaja Starina", t. II, 1912.
Ser czy k W. A., Iwan N Groiny, Wrocław 1986.
Skry n ni kow R., Iwan Groźny, Warszawa 1979.
So l o v i e v S. M., 1staria Rossii s drevniejszich 1·remien. t. VI.
Moskva 1960.
Sp i er a lski Z., Mielecki Mikołaj, [w:] PSB. t. XX. Wroc­
ław-Warszawa-Kraków 1975.
Tkać ou M. A., Abaroncyja :.:.budavanni zachodnich z,jamel Belarusi
XIII-XVIII st., Minsk 1978.
Tkać o u M. A., Zamki Belorussii. Minsk 1987.
Umi a s t ows ki R., Geografja wojenna Rzeczpospolitej Polskiej
i ziem ościennych, Warszawa 1924.
Wi mmer J., Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa
1978.
Wi s ner H., Król i car. Rzeczpospolita i Mosirn·a w XVI i X'/l
wieku, Warszawa 1995.
Ż y gu l ski Z., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europ_,.
i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1975.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

2. Iwan IV Groźny
Bojarzy moskiewscy z XVI s.
Strzel= moskiewski z XVIIXVll s.
Poselstwo moskiewskie XVIIXVll s.
Jazda moskiewska z XVI s.
Stefan Batory
Jan Zamoyski
WYKAZ LUS"TRA.CJ
Żołnierze polscy i węgierscy z XVI s.
Plan Połocka z 1579 r.
Piechur i husarz polski z XVI s.
Żołnierz piechoty węgierskiej z XVI s.
Żołnierz piechoty wybranieckiej z XVI s.
Husaria z początku XVII s.
Zbroja przypisywana hetmanowi Krzysztofowi Radziwiowi.
Szable węgiersko-polskie z XVIJXVll s.
Zbroja i szyszak Stefana Batorego
Bechter z XVI s.
Fragment mapy ziemi połockiej z 1579 r.
Oblężenie Połocka w 1579 r. wg G. Macka
Plan szturmu Połocka 29 Vlll 1579 r. wg P. Zumthorna
Oblężenie Połocka w 1579 r. wg S. Pachoowieckiego
Obóz polski pod Poockiem
Zamek Wysoki i Zamek Strzelecki w 519 r.
Zapołocie w 1579 r.
Zamek Krasne zdobyty w 1579 r.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

3. 182
Zamek Turowla zdobyty w 1579 r.
Zamek Koziany zdobyty w 1579 r.
Zamek Sitno zdobyty w 1579 r.
Zamek Susza zdobyty w 1579 r.
Zamek Sokół zdobyty w 1579 r.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

4. SPIS TREŚCI
Wstęp ........................................... 3
Armia Iwana IV Groźnego ........................... 8
Armia polska i litewska wdrugiej połowie XVI w. . ...... 20
Geneza konfliktu. Utrata Połocka w 1563 r.............. 32
Walki o Inflanty wlatach 1575-1578 .................. 61
Przygotowania do kampanii połockiej ................. 84
Marsz na Połock w 1579 r.......................... 108
Oblężenie ...................................... 122
Szturm i kapitulacja twierdzy ....................... 142
Epilog kampanii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Bibliografia ..................................... 176
Wykaz ilustracji ................................. 181
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

5. WSTĘP
W 1575 r. Iwan Groźny łamiąc warunki rozejmu zajął polską
Parnawę, a dwa lata później całe Inflanty aż po Dźwinę.
W rękach polskich pozostała jedynie Ryga, a Szwedzi
utrzymali się w Rewlu. Nigdy jeszcze państwo moskiewskie
nie odniosło takich sukcesów w toczonej od lat wojnie
inflanckiej.
11 sierpnia 1579 r. pod Połockiem stanęła armia Stefana
Batorego rozpoczynając dwudziestodniowe oblężenie, za­
kończone zdobyciem jednej z największych twierdz nad
Dźwiną. Był to kulminacyjny moment pierwszej (spośród
trzech. jakie miano przeprowadzić za panowania tego
władcy) kampanii moskiewskiej. Zdobycie Połocka przez
armię polsko-litewską było pierwszym poważnym sukcesem
w zmaganiach z Moskwą. Otworzyło drogę do odcięcia
Inflant od państwa moskiewskiego i złamania potęgi Iwa­
na IV Groźnego.
Oblężenie Połocka zasługuje na uwagę z kilku powodów.
Po pierwsze, dopiero tutaj wykazana została w całej pełni
trafność reform Stefana Batorego zapoczątkowanych wdzie­
dzinie polskiej wojskowości. Po drugie, kampania zwraca
uwagę swoją metodycznością i starannością zarówno pod
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

6. 4
względem całokształtu przygotowań militarnych, jak i szyb­
kiego oraz efektywnego zakończenia walk. Na głównym
teatrze działań wojennych toczono wyłącznie walki oblęż­
nicze, w których znaczną wartość wykazała piechota i ar­
tyleria. Jazda służyła w tym wypadku do działań osłonowych
oraz dywersyjno-wywiadowczych, co było rzadkością wdo­
tychczasowych zmaganiach z Moskwą.
Pierwsza wyprawa Batorego przeciw Moskwie ma już
swoją obszerną literaturę, m.in. odrębny szkic historyczny
autorstwa K. Górskiego i mniejszy artykuł w Encyklopedii
wojskowej 1• Wszystkie trzy kampanie Batorego przedstawił
O. Laskowski 2. Wysiłek militarny Rzeczypospolitej i cało­
kształt przygotowań wojskowych do kampanii 1579 r. znamy
też dzięki obszernym studiom H. Kotarskiego 3• Pozostałe
opracowania, cytowane w dalszej części książki, zawarte
zostały bądź to w szerszych pracach dotyczących historii
wojskowości, bądź w biografiach Batorego. mają więc z ko­
nieczności charakter bardziej ogólny. Na uwagę zasługuje tu
przede wszystkim praca K. Olejnika. przedstawiająca króla
pod kątem jego działalności wojskowej~.
Historycy rosyjscy poświęcili jak dotąd o wiele więcej
miejsca zdobyciu Połocka przez Iwana Groźnego w 1563 r..
niż odzyskaniu go przez Batorego w 1579 r. Jako pierwszy
szerzej opisał zwycięską kampanię Batorego M. Karamzin.
1 K. G6 r ski, Pierws~a 11"1>}11<1 &ec:",pospolitej : Wielkiem Księstwem
Moskiewskit·m ~a Batorego. ..Biblioteka Warszawska"". t. II. 189~. s. 93-117:
Encyklopediall'l>jskowa, red. O. Laskowski. t. VI, Warszawa 1937. s. 66~-«>-1.
2 O. La s ko wski. Les rampagnes de Batory emure la Mosrorie. [w:]
Etienne Batory, roi de Pologne, Cracovie 1935.
J H. Kot ar ski, Wojsko polsko-litewskie podczas wojny injkl!lckiej
1576-1582. Sprall'y organizacxjne, cz. 1-ll, "Studia i Materiały do Historii
Wojskowości", t. XVI. 1970, s. 64--123; i cz. U, t. XVII, 1971, s. 51-124.
4 K. Olej ni k, Stefan Batory 1533-1586, Warszawa 1988.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

7. 5
nie szczędząc przy tym krytycznych uwag pod adresem cara 5•
Najwięcej miejsca wyprawie połockiej 1579 r. poświęcił V.
Novodvorskij (a właściwie W. Nowodworski), historyk
polski z przełomu XIX i XX s. piszący większość swych
prac po rosyjsku 6. W ZSRR tematyka związana z ob­
lężeniem Połocka przez Batorego nie cieszyła się zbyt
wielką popularnością i dopiero ostatnio powrócili do niej
historycy białoruscy 7•
Wśród licznych źródeł poświęconych wyprawie połockiej
na pierwszym miejscu należy wymienić relacje urzędowe
powstałe z polecenia króla: Edictum Regium de supplica­
tionibus ob captam Polociam oraz Rerum post captam
Polociam contra Mascum gestum narrafio 8. Mimo że
powstały one na potrzeby propagandy wojennej, ich zwięzła
treść oraz przejrzystość relacji czyni z nich źródło wielce
wiarygodne.
Kolejnym cennym źródłem do dziejów oblężenia Połocka
są prace J. Bielskiego (kontynuatora i wydawcy dzieł
swego ojca M. Bielskiego), M. Stryjkowskiego i R. Heiden­
steina. Bielski, uczestnik kampanii połockiej zawarł
w swej pracy wiele szczegółów z przebiegu oblężenia 9•
Heidenstein co prawda pod Połockiem nie był, ale poprzez
' M. Kar a mzi n. Historya państwa Rossyjskiego, przeł. G. Buczyński, t.
IX. Warszawa 1827.
' V. No vod vo rski j. Borba za Livaniu mel.du Moskvoju i Reću
Pospolitoju (/570-1582), Petersburg 1904.
' Chodzi tu o populamonaukowy szkic H. Sahanovića, Polackaja vajna
1563-1579. ,,Adradżenne. Histaryćny Almanach", vyp. l, Minsk 1995,
~- 61-82. Walkami o Połock zajęli się też D. Aleksandrov i D. Volochin,
niestety z ich obszernej pracy opublikowano jak dotąd tylko fragment
traktujący o oblężeniu w 1563 r.
' Oba opublikowano w: Relacye nuncyuszów apostolskich i innych osób
o Polsce, wyd. E. Rykaczewski, t. l, Berlin-Poznań 1864, s. 317-328, a także
winnych cytowanych w niniejszej pracy.
9 M. Bie lski, Kroni/w po/siw, wyd. K. J. Turowski, t. II, Sanok 1856.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

8. 6
Jana Zamoyskiego miał dostęp do kancełarii królewskiej
i szeregu nieznanych nam dokumentów, korzystał ponadto
z pracy Bielskiego 10• Również Stryjkowski, choć du­
chowny, ale w młodości obeznany ze służbą wojskową,
korzystał w swym opracowaniu z wielu źródeł i relacji
uczestników oblężenia 11 • Pewnych wiadomości uzupe­
łniających dzieje oblężenia Połocka dostarczają też inne
relacje polskie i obce, a ze źródeł rosyjskich przede
wszystkim urzędowa Razriadnaja kniga 12• Można na­
tomiast pominąć zupełnie pracę A. Gwagnina. która jest
kompilacją Stryjkowskiego i innych autorów.
Mankamentem wszystkich źródeł dotyczących oblężenia
Połocka w l579 r. jest niewielka ilość zawartych w nich
dat. Nie odnaleziono dotąd żadnego diariusza oblężenia
twierdzy, który by przedstawiał kolejne dni walki. Stąd
też istnieje spora luka między wydarzeniami z 12 sierpnia.
a podpaleniem umocnień Zamku Wysokiego 29 sierpnia.
Oczywiście wiemy, jakie działania podejmowano w prze­
ciągu owych 16 dni. ale nie wszystkie jesteśmy w stanie
odpowiednio uszeregować.
Rekonstrukcja przebiegu oblężenia nie byłaby możliwa
bez współczesnych rycin i planów. Szesnastowieczne ryciny
odbiegają oczywiście od współczesnych map. jednak ilustrują
układ umocnień, ukształtowanie terenu. rozmieszczenie
wojsk, a nawet starają się w sposób plastyczny przedstawić
kluczowe momenty walk. Podstawowe źródła ikonograficzne
dotyczące oblężenia Połocka były wykorzystywane już przez
historyków dziewiętnastowiecznych. Tym niemniej staraniem
S. Alexandrowicza odkryto kilka nowych planów. pozwala-
10 R. He i de ns t e i n. Parnięmiki wojny nwskiewskiej. oprac. J. Czubek.
Lwów 1894.
11 M. Stryjkowski. Kronika polska. litewska. jnudzka i ws:ystkiej
Rusi, wyd. M. Malinowski. t. 11, Warszawa 1846.
12 Razriadnaja kniga 1475-1605, red. B. I. Bogdanov, t. lll. cz. l. Moskva
1984.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

9. 7
łCych dostrzec wiele faktów pomijanych dotąd przy opisie
itwy o Połock 13• Dopiero konfrontacja źródeł ikonograficz­
.ych z przekazami pisanymi pozwala na, w miarę pełne,
tdtworzenie przebiegu oblężenia Połocka w 1579 r.
n S. Ale xa ndr o w i c z, Nowe źródło ikonograjicme do oblężenia
Połocka w 1579 r., .,Kwartalnik Histońi Kultury Mateńalnej". r. XIX, 1971,
s. 3-29; Te nże, ir6dła kanograjicme do wyprawy połockiej Stefana
Batorego roku 1579, [w:] Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.),
red. z. Kalpus i W. Rezmer, Toruń 1998, s. 17-43; Także A. Be ly, Polack
u njameckich ..ljatućich listkach" XVI st. lnfljanckaja vajna na staronkach
perlych europejskich hazet, .,Spadćyna", nr VI, 1997, s. 213-219.
http://grzbiet.pl/ksiazki/polock-1579
Przykładowy rozdział książki: Połock 1579
Książki historyczne, Wydawnictwo: Bellona
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl