1. 10/6/2011
Εφαρμογές υπερκειμένου για τη
διδασκαλία της λογοτεχνίας στο
Λύκειο
Γιακουμάτου Τερέζα
terracomputerata
•Διδάσκοντας λογοτεχνία στην εποχή του διαδικτύου
• Λογοτεχνία:
• Ένα αντικείμενο στα σύνορα επιστήμης και τέχνης
• Ισχυρές αντιστάσεις στην εισβολή των ΤΠΕ
• Παλαιωμένες προσεγγίσεις επενδύονται μέσω της τεχνολογίας
με σύγχρονη και ελκυστική όψη
1

2. 10/6/2011
Γιατί τόση αντίσταση;
Ο αμιγής λογοκεντρικός πυρήνας της
διδασκαλίας των θεωρητικών
μαθημάτων βρίσκεται
(φαινομενικά) στον
αντίποδα της
τεχνολογίας.
•Ιφιγένεια (Β΄επιπέδου)
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010
βιβλιοθήκη
εκπαιδευτικών
δραστηριοτήτων
ΤΠΕ
Εξωτική ενασχόληση
το υπερκείμενο
σαφής προτίμηση
προς τα ιστολόγια,
2

3. 10/6/2011
•Παρατηρήσεις - Ι
• Τα σενάρια που έχουν αναρτηθεί στον κόμβο Ιφιγένεια
κινούνται προς την κατεύθυνση της ενεργοποίησης των
μαθητών αλλά παραμένουν διστακτικά ως προς την εισαγωγή
καινοτομιών στην τάξη.
• Οι διδάσκοντες δε χρησιμοποιούν το νέο μέσο, για να αλλάξουν
τη μέθοδο προσέγγισης του διδακτικού αντικειμένου, απλώς
υποστηρίζουν με αυτό τον προηγούμενο (συμβατικό) τρόπο
διδασκαλίας.
• Πολλές φορές είναι φανερό ότι η αφετηρία του σεναρίου είναι
τα διαθέσιμα εργαλεία (επεξεργαστής κειμένου, λογισμικό
παρουσιάσεων, λογιστικά φύλλα) στα οποία καταβάλλεται
προσπάθεια να ενταχθεί η διδακτέα ύλη.
•Παρατηρήσεις - ΙΙ
• Η χρήση των δικτυακών πολυμέσων ή άλλων προωθημένων
τεχνολογικών εργαλείων δε συνεπάγεται απαραιτήτως την
εμπνευσμένη, καινοτόμο, παιγνιώδη προσέγγιση του
διδακτικού αντικειμένου.
• Από την επιλογή της δημοσίευσης σε ιστολόγια που κυριαρχεί
στο δείγμα μας, απουσιάζει το κοινωνικό πλαίσιο.
• Δεν αξιοποιείται η δυναμική του υπερκειμένου
3

4. 10/6/2011
Εμείς από την άλλη…
Η χρήση του υπερκειμένου ενδέχεται να
αλλάξει τον τρόπο που παράγεται και
προσλαμβάνεται η
λογοτεχνία και η
ιστορία.
Δύο υπερκείμενα
Β΄& Γ΄Λυκείου
4

5. 10/6/2011
•Δηλαδή;
•συμπεριλάβαμε δεσμούς (links) οι οποίοι οδηγούν σε άλλα
γραπτά, ακουστικά ή οπτικά κείμενα που παρέχουν ένα
πολυποίκιλο και εκτενές υλικό:
ερμηνευτικές προτάσεις για συγκεκριμένα χωρία του
λογοτεχνικού έργου,
σχόλια γύρω από τα εκδοτικά ζητήματα του έργου,
πραγματολογικές πληροφορίες,
 χωρία από άλλα λογοτεχνικά έργα με τα οποία το υπό εξέταση
κείμενο επικοινωνεί διακειμενικά,
φωτογραφικό υλικό,
τυχόν μελοποιήσεις του συγκεκριμένου έργου ή απαγγελία του
από τη φωνή ηθοποιών,
σκηνές από κινηματογραφικές ταινίες που συνομιλούν με το
έργο.
•Προθέσεις
• Ενεργητική συμμετοχή μαθητών στην πορεία αναζήτησης των
πληροφοριών,
• Ενεργητική κριτική στάση στην πράξη της ανάγνωσης.
(να έρθουν αντιμέτωποι με τις ποικίλες ερμηνευτικές
προσεγγίσεις που έχουν κατατεθεί για τα αναλυόμενα
αποσπάσματα)
• Ανάδειξη της διακειμενικότητας
• Ενίσχυση τόσο του λογοτεχνικού όσο και του οπτικοακουστικού
γραμματισμού των μαθητών.
5

6. 10/6/2011
Επιδιώκουμε
• Την καλλιέργεια αυτενέργειας του μαθητή,
• Την ενεργητική και κριτική στάση στη μελέτη
• Με στόχο:
• την κατάκτηση συνθετικής ικανότητας,
• Της ικανότητας στη δημιουργική ανάγνωση,
• Της δυνατότητας διαχείρισης διαφορετικών ή και αντιθετικών
αναγνώσεων,
• με δυο λόγια: στην ερμηνευτική των λογοτεχνικών κειμένων.
Επιδιώκουμε
Να μπορέσει:
• να αντιληφθεί το λογοτεχνικό έργο στη συνθετότητα και στην
πολυπλοκότητά του,
• να αντιληφθεί την ανάγνωση της λογοτεχνίας ως μια
διαδικασία συνεχούς ανατροφοδότησης, επαναξιολόγησης και
επανασημασιοδότησης.
6

7. 10/6/2011
•Ερευνητικά ερωτήματα
• Κατά πόσο η χρήση του υπερκειμένου
λειτουργεί ως επιστημονική και παιδαγωγική
καινοτομία, η οποία αναδιαμορφώνει την
πρόσληψη και τη διδασκαλία της λογοτεχνίας;
• Υπάρχουν στοιχεία του λογοτεχνικού κειμένου,
τα οποία αναδεικνύονται ιδιαίτερα κατά τη
διδασκαλία του με τη χρησιμοποίηση του
υπερκειμένου;
•Μεθοδολογία
• Ημερολόγιο παρατήρησης
• Συνεντεύξεις μαθητών
7

8. 10/6/2011
Κείμενα και Υπερκείμενα
Πολυσημία (polysemy) του λογοτεχνικού κειμένου
προκειμένου να λειτουργήσει
απαιτεί τη δημιουργική προσέγγιση των αναγνωστών του.
Νέες δυνατότητες Υπερκειμένου (Hypertext)
Εν αρχή ην ο ορισμός
ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΟ
Κάθε κείμενο που περιέχει ηλεκτρονικές
παραπομπές – οι οποίες μπορεί να το
υπομνηματίζουν, σαν σημειώσεις, ή να
το ανοίγουν σε συγχρονική ανάπτυξη
προς διαφορετικές, θεωρητικά άπειρες
και πρακτικά ισότιμες, κατευθύνσεις.
«Υπερκείμενο» εννοούμε μια δυναμική
μορφή ηλεκτρονικού κειμένου που
επιτρέπει την εισαγωγή άλλων κειμένων,
εικόνων, αρχείων ήχου και ακόμη και
μικρών ταινιών, στα διάφορα σημεία του
κειμένου με τη μορφή ενεργών δεσμών.
8

9. 10/6/2011
Λογική υπερκειμένου
• συναφής με ζητήματα που έχουν τεθεί στο πεδίο της
λογοτεχνικής θεωρίας.
Roland Barthes: 1988
«ότι ένα κείμενο δεν είναι φτιαγμένο από μια
γραμμή λέξεων, από όπου αναδύεται μια έννοια
μοναδική, κατά κάποιο τρόπο θεολογική
(η οποία θα ήταν «μήνυμα» του «Συγγραφέα – Θεού»),
αλλά ένας χώρος με πολλαπλές διαστάσεις, όπου παντρεύονται &
αλληλοαμφισβητούνται ποικίλες γραφές, από τις οποίες
καμία δεν είναι η αρχική. Το κείμενο είναι ένα πλέγμα
αναφορών, προερχόμενων από τις χίλιες τόσες
εστίες πολιτισμού».
Υπερκείμενο
εμφανίζεται είτε ως γραμμικό κατά βάση κείμενο,
που ενσωματώνει με τους συνδέσμους πληροφορίες
οι οποίες σε ένα βιβλίο θα είχαν τη μορφή των
σημειώσεων,
λογοτεχνικό κείμενο: δίνει στον αναγνώστη τη
δυνατότητα επιλογής διαφορετικής συνέχειας για
κάθε μέρος του είτε και ως λαβύρινθος, όταν οι
πληροφορίες εξακτινώνονται προς άπειρες
κατευθύνσεις από μεγάλο αριθμό χρηστών-
συγγραφέων σε περιβάλλον διαδικτύου».
9

10. 10/6/2011
Κείμενα & διακείμενα
• «κάθε κείμενο είναι ένα διακείμενο, άλλα κείμενα είναι
παρόντα μέσα σε αυτό, σε διάφορα επίπεδα, κάτω από
μορφές λίγο-πολύ αναγνωρίσιμες: τα κείμενα του πολιτισμού
που προηγήθηκε και τα κείμενα του περιβάλλοντος πολιτισμού.
Κάθε κείμενο είναι ένα ύφασμα καινούργιο από παραθέματα
αντεστραμμένα. Περνούν μέσα στο κείμενο, ανακατανεμημένα
στο εσωτερικό του, τμήματα κωδίκων, φόρμουλες, ρυθμικά
μοντέλα, αποσπάσματα κοινωνικών ιδιωμάτων κ.τ.λ. γιατί
υπάρχουν πάντοτε ιδιώματα (λεκτικά) πριν από το κείμενο και
γύρω από αυτό[…] Το διακείμενο είναι ένα πεδίο γενικό από
φόρμουλες ανώνυμες, των οποίων η προέλευση είναι σπάνια
συνειδητή, από ασύνειδα ή αυτόματα παραθέματα, που
• καταγράφονται χωρίς εισαγωγικά»
Αξιοποίηση υπερκειμένου
• Η παροχή προς τους μαθητές σχολίων και άλλων κειμένων που
περιβάλλουν και υποστηρίζουν ποικιλοτρόπως το πρωτότυπο
έργο που οι ίδιοι μελετούν είναι απολύτως συμβατή με τη
λειτουργία των λογοτεχνικών σπουδών, αλλά και με τη φύση
των λογοτεχνικών κειμένων
10

11. 10/6/2011
Ο μαθητής συμμετέχει ενεργητικά
• Καθώς αναζητά πληροφορίες,
• Στόχος: η ενεργητική – κριτική στάση στην πράξη της
ανάγνωσης.
Προβλήματα
Οθόνη -έλλειψης εξοικείωσης με αυτόν τον
τρόπο ανάγνωσης και εργασίας.
αίσθημα κόπωσης σε συντομότερο χρονικό διάστημα ή ακόμη
και δυσκολία συγκέντρωσης,
ένα αίσθημα εικονικότητας που οφείλεται στην «άυλη» μορφή
του κειμένου.
Υπάρχει η δυνατότητα εκτύπωσης
11

12. 10/6/2011
Προβλήματα
• Διάσπαση προσοχής του μαθητή
• Δεν έχει εικόνα του συνόλου των πληροφοριών
που βρίσκονται «κρυμμένες» στους συνδέσμους
του αρχικού του κειμένου.
• Πρόσβαση σε μεγάλο όγκο επιλεγμένου και
εξειδικευμένου υλικού
Πολλαπλές διαδρομές
• Ο τρόπος ανάγνωσης και μελέτης δεν είναι
ο ευθύγραμμος που επιβάλλει η έντυπη
μορφή ενός κειμένου.
• Ο μαθητής επιλέγει ο ίδιος τη διαδρομή
που θα ακολουθήσει στην ανάγνωση,
ενεργοποιώντας τα σημεία εκείνα που του
κινούν το ενδιαφέρον.
• Η πορεία της ανάγνωσης είναι ανοικτή και
διαφοροποιείται από μαθητή σε μαθητή
και από κείμενο σε κείμενο.
12

13. 10/6/2011
Δυνατότητες
Να παράσχουμε στο μαθητή τις ερμηνευτικές προτάσεις που
έχουν καταθέσει διάφοροι μελετητές, σε άμεση σύνδεση με
συγκεκριμένα τμήματα του λογοτεχνικού κειμένου που μελετά.
Αναδεικνύει όμως τα σημεία εκείνα του κειμένου στα οποία
διασταυρώνονται οι λόγοι των μελετητών, του παρουσιάζει με
άμεσο και ευθύ τρόπο την πορεία των διαδοχικών προσλήψεων
που έχει δεχθεί το χωρίο αυτό και τον καλεί σε ενεργοποίηση
και εγρήγορση.
Ο αναγνώστης καλείται να αναπτύξει τη δική του ερμηνευτική
πρόταση, μέσω της κριτικής ανάγνωσης.
Είναι εκείνος ο τελικός κριτής.
Το διακείμενο -intertext
ο μαθητής μπορεί να έχει στη διάθεσή του για το ίδιο χωρίο μια
σειρά από λογοτεχνικά κείμενα που επικοινωνούν διακειμενικά
με το συγκεκριμένο.
Εάν «το διακείμενο είναι το σύνολο των κειμένων που βρίσκουμε
στη μνήμη μας κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του
συγκεκριμένου έργου» (Riffaterre, 1981), τότε, με τον τρόπο
αυτό, εμπλουτίζεται και ενδυναμώνεται η «λογοτεχνική
μνήμη» του μαθητή
μείωση ή πλήρη κατάργηση της γραμμικότητας
13

14. 10/6/2011
•Ελένη
 υποστηρικτικά κείμενα,
 γραμματολογική ανάλυση,
 σχόλια επί των στίχων,
 συνθετικές εργασίες εικαστικών
προσεγγίσεων.
Στο μυαλό του Δ. Σολωμού
Στο γραφείο του Δ. Σολωμού
Στο Αρχείο του Δ. Σολωμού
Ημερολόγιο - Βιογραφικά
Ανάγνωση του Νίκου Κουρή
14

15. 10/6/2011
Ας μιλήσουν και οι μαθητές…
Έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα…
• 2ο Λύκειο Διαπολιτισμικής
Εκπαίδευσης Ελληνικού
• δύο τμήματα της Β΄Λυκείου
δυναμικότητας 20 μαθητών
• δύο τμήματα Γ΄Λυκείου
δυναμικότητας 12 μαθητών
κατά τη διάρκεια των
σχολικών ετών 2009-10 και
2010-11.
•Ανακουφιστικά πολυμέσα
• Η συνύπαρξη των πολυμέσων
παράλληλα με το κείμενο
«ανακουφίζει» την προσπάθεια
μελέτης και συχνά φωτίζει το
κείμενο. Υπήρξαν περιπτώσεις που
και οι μαθητές είχαν να προτείνουν
π.χ. έργα τέχνης της επιλογής τους
που θεωρούν ότι αντικρίζονται με τα
ποιήματα.
15

16. 10/6/2011
•I’ve got the power
• Ο κάθε μαθητής επιλέγει ο ίδιος τον
τρόπο με τον οποίο θα ενεργοποιήσει
τις υπάρχουσες πληροφορίες,
ανάλογα με τη διάθεσή του, τα
ενδιαφέροντά του, το διαθέσιμο
χρόνο.
• Η πορεία της μελέτης με τον τρόπο
αυτό είναι ανοικτή, ενεργητική και
διαφοροποιημένη από μαθητή σε
μαθητή και από περίσταση σε
περίσταση.
•Ικανοποίηση του αναγνώστη
• άντλησαν ικανοποίηση από τη
διάδρασή τους με το κείμενο.
• «μπόρεσαν να διεισδύσουν στο
μυαλό του ποιητή και να
προσεγγίσουν τη δημιουργική
διαδικασία».
16

17. 10/6/2011
•Ενδείξεις αλλά όχι αποδείξεις
Χέγκελ
Η αισθητική θέαση του ωραίου
είναι μια φιλελεύθερη διαπαιδαγώγηση
17

18. 10/6/2011
?
www.netschoolbook.gr
18