Εισήγηση της Εύης Πίνη στο διαδικτυακό σεμινάριο της 8ης Απριλίου

1. Οι Ευρωπαίοι και ο «πυρετός των αρχαιοτήτων»
1800 -1820
ΕΥΗ ΠΙΝΗ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ ΝΗΣΩΝ

2. Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα 18ος - 19ος αιώνας
Η «Μεγάλη Περιήγηση»
ή όταν η Δύση ανακάλυψε ξανά την Ελλάδα
Τον 18ο αιώνα γίνεται της μόδας στην Δύση η
Μεγάλη Περιήγηση, ένα ταξίδι σπουδών στη Γαλλία,
Γερμανία και κυρίως στην Ιταλία.
Από τα μέσα του 18ου αιώνα άρχισαν να
κυκλοφορούν στην Ευρώπη λευκώματα με τοπία και
μνημεία της Ελλάδας που πυροδότησαν το
ενδιαφέρον των περιηγητών.
Και έτσι η Δύση ανακάλυψε ξανά την αρχαία Ελλάδα.
O Βαρόνος Otto von Stackelberg μπροστά στο ναό του
Απόλλωνα στις Βάσσες. Πίνακας του Karl von Vogelstein

3. Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα, 18ος – 19ος αιώνας
…και η μεγάλη απογοήτευση!
Το λιμάνι του Πειραιά σε παλιά γκραβούρα.
Οι περιηγητές που έρχονταν στην
Ελλάδα περίμεναν να δουν τη χώρα
στην αρχαία δόξα της και φυσικά
απογοητεύονταν με την εικόνα της
χώρας.
Τα Προπύλαια της Ακρόπολης την
περίοδο της Τουρκοκρατίας

4. Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα, 18ος – 19ος αιώνας
Φιλέλληνες, αρχαιοδίφες και αρχαιοκάπηλοι
O εξωτερικός τοίχος της Βιβλιοθήκης του Αδριανού με τα
τουρκικά σπίτια που ακουμπούσαν πάνω του.
Κάποιοι, εξαιρετικά ρομαντικοί
άνθρωποι, ήθελαν να βοηθήσουν
τους Έλληνες να αφυπνιστούν και
να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό.
Κάποιοι άλλοι όμως είχαν
καταλάβει ότι η Ελλάδα ήταν ένα
ξέφραγο αμπέλι και είχαν βάλει
σκοπό να το τρυγήσουν!

5. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Ψάχνοντας μανιωδώς για αρχαία
Ανασκαφή στο ναό του Απόλλωνα στις Βάσσες.
«Δεν μπορείς να ζήσεις μια βδομάδα σε
αυτή την πόλη (Αθήνα) χωρίς να πάθεις
τον πυρετό των αρχαιοτήτων, μια επιδημία
που εκδηλώνεται με ένα παράφορο πάθος
για νομίσματα χωρίς αξία, για αγάλματα
χωρίς κεφάλι και για κανάτια χωρίς λαβή»
Απόσπασμα από το ημερολόγιο ενός περιηγητή

6. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
«Κυνηγοί αρχαιοτήτων»
Ερασιτέχνες και επαγγελματίες
Μερικοί από τους πρωταγωνιστές
Fauvel, Πρόξενος της Γαλλίας στην Ελλάδα
Elgin, Πρεσβευτής της Αγγλίας την Υψηλή
Πύλη
Gropius, Πρόξενος της Αγγλίας στο Τρίκερι
του Βόλου
Clarke, Παιδαγωγός
Dodwell, Ζωγράφος
Aberdeen, Διπλωμάτης και πολιτικός
Pouqueville,Γιατρός και Πρόξενος της
Γαλλίας στην αυλή του Αλή Πασά
και πολλοί άλλοι…
Το σπίτι του Fauvel βρισκόταν στην γειτονιά του Βρυσακίου
(σημερινή Αρχαία Αγορά) στους βόρειους πρόποδες της
Ακρόπολης. Ήταν σημείο συνάντησης περιηγητών και
αρχαιοκάπηλων, μουσείο και πωλητήριο έργων αρχαίας τέχνης
ταυτόχρονα. Χρωμολιθογραφία του Luis Dupré, 1819

7. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Και οι ντόπιοι στο «κυνήγι αρχαιοτήτων»
Ευρωπαίοι περιηγητές και οι αγωγιάτες τους.
Μια σκηνή από το ταξίδι του ζωγράφου Luis
Dupré στην Ελλάδα 1819.
Ο ντόπιος πληθυσμός παρακολουθούσε με
περιέργεια τις ενέργειες των περιηγητών.
Έλληνες και οι Τούρκοι δεν εξέφρασαν
αντιρρήσεις αντίθετα έβλεπαν με καλό
μάτι αυτές τις ενέργειες επειδή
προσέλκυαν ξένους στην Ελλάδα οι οποίοι
άφηναν χρήματα.
Αν και θεωρητικά απαγορευόταν η
εξαγωγή αρχαιοτήτων χωρίς άδεια,
υπήρχε μια ανεκτικότητα την οποία οι
περιηγητές εξασφάλιζαν με δωροδοκίες.

8. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Αττική
Αθήνα, Ακρόπολη
Ο Elgin το 1801 εξασφάλισε φιρμάνι από
την Υψηλή Πύλη που επέτρεπε στην
ομάδα του να σχεδιάσει, να κάνει
εκμαγεία των αρχαιοτήτων και να πάρει
επιγραφές και γλυπτά από την
Ακρόπολη (;)
Παρθενώνας, ανατολικό αέτωμα.
Κεφαλή αλόγου από το άρμα της
Σελήνης. Βρετανικό Μουσείο

9. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Αττική
Αθήνα, Ακρόπολη
Η Εστία, η Διώνη και η Αφροδίτη από το
ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα.
Βρετανικό Μουσείο
Η Καρυάτιδα που
αφαίρεσε ο Elgin.
Βρετανικό Μουσείο.

10. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Αττική
Ελευσίνα, Ιερό Δήμητρας
Ο Edward Clarke
επισκέπτεται την Ελευσίνα και
αναχωρεί με το άγαλμα της θεάς
Δήμητρας (όπως νόμιζε)
Το άγαλμα δωρήθηκε στο
πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ
Η Καρυάτιδα των Προπυλαίων της Ελευσίνας

11. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στα Νησιά
Αίγινα, ναός Αφαίας 1811
Haller von Hallerstein
Jacob Linckh
Charles Cockerell
Τέσσερις φιλόδοξοι νέοι,
ο αρχιτέκτονας Charles Cockerell, ο σπουδαστής
αρχιτεκτονικής John Foster, ο αρχιτέκτονας Haller von
Hallerstein και ο νεαρός ζωγράφος Jacob Linckh,
ενώνουν τις δυνάμεις τους αναζητώντας αρχαιότητες στο
ναό της Αφαίας στην Αίγινα.
Ο ναός της Αφαίας το 1810

12. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στα Νησιά
Αίγινα, ναός Αφαίας
Το εργοτάξιο της ανασκαφής στην Αφαία
Σπουδαία ευρήματα και μεγάλες ανησυχίες
Η τύχη ευνόησε τους αρχαιοδίφες και ανακάλυψαν
τα γλυπτά των αετωμάτων του ναού.
Ύστερα από πολλές διαπραγματεύσεις με τους
ντόπιους κι αφού πλήρωσαν ένα μικρό ποσό στους
Δημογέροντες, τα γλυπτά μεταφέρθηκαν με μεγάλο
κίνδυνο στην Αθήνα.
Από την Αθήνα τα μετέφεραν στη Ζάκυνθο και από
εκεί τα φυγάδεψαν στη Μάλτα.

13. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στα Νησιά
Τα γλυπτά της Αφαίας
Δημοπρασία στη Ζάκυνθο
Τα γλυπτά πωλήθηκαν σε δημοπρασία που έγινε την 1η
Νοεμβρίου 1812 στη Ζάκυνθο
Τα αγόρασε ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας για 135.000 φράγκα
Ύστερα από αρκετές διπλωματικές
περιπέτειες, τα γλυπτά μεταφέρθηκαν
στη Ρώμη το 1815, όπου μελετήθηκαν
συμπληρώθηκαν και το 1830 εκτέθηκαν
στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου

14. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Πελοπόννησο
Μυκήνες, Πύλη των Λεόντων
Ο γύρος του Μοριά ήταν μέσα στις προδιαγραφές
της Μεγάλης Περιήγησης.
Οι περιηγητές ταξίδευαν στην Πελοπόννησο
ακολουθώντας την πορεία του περιηγητή
Παυσανία και αναζητούσαν τα μέρη που
επισκέφθηκε και τα μνημεία που περιγράφει.
Κόρινθος, Άργος, Μυκήνες, Επίδαυρος, Σπάρτη και
Μυστράς (γιατί ήταν γεμάτος αρχαία spolia)
ήταν οι αγαπημένοι προορισμοί των περιηγητών,
από όπου αφαιρούσαν ό,τι έβρισκαν ή ό,τι τους
πουλούσαν οι ντόπιοι.
Ανάμεσα στους Ευρωπαίους αρχαιοδίφες
δραστηριοποιείται και ο μοναδικός Τούρκος, ο
Βελή Πασάς, γιος του Αλή Πασά των Ιωαννίνων.

15. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Πελοππόνησο
Μυκήνες, Πύλη των Λεόντων
Ο Αββάς Fourmont και οι καταστροφές του!
Το 1729 ήρθε απεσταλμένος του Λουδοβίκου 15ου
και δραστηριοποιήθηκε στην Πελοπόννησο
Εντόπιζε επιγραφές, τις αντέγραφε και μετά τις
έξυνε για να εξαφανίσει το κείμενο!
Ο ίδιος υπερηφανευόταν ότι ανακάλυψε πολλές
αρχαίες πόλεις και τις κατέστρεψε!
Ανάμεσα τους ήταν η Σπάρτη και άλλες πόλεις
που μάλλον δεν είχε επισκεφθεί ποτέ.
Ο Αββάς ήταν γερό ποτήρι!!!
Ο Λουδοβίκος τον ανακάλεσε για τις απαράδεκτες
ενέργειές του.

16. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Πελοπόννησο
Ανασκαφή στις Βάσσες
Το εσωτερικό του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα
στις Βάσσες την περίοδο των ανασκαφών.
Καλοκαίρι του 1811
Οι ανασκαφείς της Αφαίας αποφάσισαν να
δοκιμάσουν την τύχη τους στην Αρκαδία
Πήγαν στις Βάσσες όπου άρχισαν τις έρευνες,
αλλά τους διέκοψαν οι Τούρκοι γιατί δεν
είχαν φιρμάνι.
Για να αποκτήσουν την άδεια συνεργάστηκαν
με τον Βελή Πασά και του υποσχέθηκαν τα
μισά των ευρημάτων.

17. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Πελοπόννησο
Ανασκαφή στις Βάσσες
Το εργοτάξιο της ανασκαφής στο ναό του Επικουρίου
Απόλλωνα
Καλοκαίρι του 1812
Χαρά και εργασία στην Φραγκόπολη
Οι έρευνες άρχισαν ξανά το καλοκαίρι
του 1812
Οι ανασκαφείς και το συνεργείο τους
είχαν φτιάξει μια μεγάλη κατασκήνωση
και δούλευαν με μεγάλο ενθουσιασμό,
έστηναν φαγοπότια και γλέντια που
έμειναν αξέχαστα σε όλους.
Στο μεταξύ ο Βελή Πασάς έπεσε σε
δυσμένεια και απολύθηκε. Πριν
εγκαταλείψει το πασαλίκι του πήρε μια
αμοιβή από τους Μυλόδρους και τους
έδωσε φιρμάνι να μεταφέρουν τα
γλυπτά.

18. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στην Πελοπόννησο
Ανασκαφή στις Βάσσες
Το εργοτάξιο της ανασκαφής του Επικουρίου
Απόλλωνα
Τέλος καλοκαιριού του 1812
Οι ανασκαφείς κατάφεραν ύστερα από
πολλές δυσκολίες να μεταφέρουν τα γλυπτά
στη Ζάκυνθο.
1 Μαΐου 1814
Δημοπρασία στη Ζάκυνθο
Τα γλυπτά πωλήθηκαν στην Αγγλία για
19.000 λίρες.
Το 1815 μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό
Μουσείο

19. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στα νησιά του Αιγαίου
Ευρήματα στη Μήλο
Το άγαλμα της Αφροδίτης και τα υπόλοιπα
ευρήματα όπως τα σχεδίασε επιτόπου ο
Γάλλος σημαιοφόρος του ναυτικού Olivier
Vouttier.
Αγώνας για μια θεά!
Στις 8 Απριλίου 1820 η αξίνα ενός χωρικού χτυπά
μάρμαρο που αποδεικνύεται ότι ήταν ο κορμός ενός
γυναικείου αγάλματος.
Και έτσι ξεκινά η ανακάλυψη της Αφροδίτης και οι
μεγάλες περιπέτειες του ευρήματος.
Οι εμπλεκόμενοι:
O πρόξενος Brest, αντιπρόσωπος του Γάλλου προξένου
στη Σμύρνη David, στο νησί της Μήλου.
Ο κόμης de Marcellus, γραμματέας του πρέσβη της
Γαλλίας στην Υψηλή Πύλη, μαρκησίου de Rivière.
Ένας καλόγηρος, για λογαριασμό του πρίγκιπα
Νικολάκη Μουρούζη, του διαχειριστή της Μήλου και
υψηλόβαθμου αξιωματούχου στην Κωνσταντινούπολη.

20. Λεηλασίες αρχαιοτήτων 1800 - 1820
Κυνηγοί αρχαιοτήτων στα νησιά του Αιγαίου
Ευρήματα στη Μήλο
Δημοπρασία (και πολύ ξύλο) για μία θεά!
Η δημοπρασία οργανώθηκε ενώπιον ολόκληρου του χωριού.
Η υποσχόμενη εύνοια του Γάλλου πρεσβευτή βάρυνε απέναντι στις
αξιώσεις του Γάλλου προξένου και τις επιθυμίες του Έλληνα
καλόγερου.
Αλλά…
Την ώρα που συζητούσαν, κάποιοι βούτηξαν το άγαλμα και το
φόρτωσαν σε ένα πλοίο (αδιευκρίνιστης σημαίας).
Ο Marcellus εμπόδισε το πλοίο να αναχωρήσει και έγιναν
συγκρούσεις στην παραλία μεταξύ νησιωτών και Γάλλων ναυτικών.
Ύστερα από δύο ημέρες διαπραγματεύσεων το άγαλμα
κατακυρώθηκε στους Γάλλους για 30 λίρες. Μαζί πήραν και τις δύο
ερμαϊκές στήλες.
Το άγαλμα ταξίδεψε για περίπου 10 μήνες σε όλη την Ανατολική
Μεσόγειο. Τον Μάρτιο του 1821 ο πρέσβης Rivière το πρόσφερε
δώρο στον βασιλιά της Γαλλίας, Κάρολο Ι’.