qyteterimi i spartes

1. Tema
Qyteterimi I Spartes
Lenda : Histori

2.  Grumbullimi I te dhenave per shtirijen territoriale te
Spartes
 Informacion mbi menyren e krijimit te shtetit te Spartes
 Analize e jetes dhe ndarjes shoqerore ne Sparte
 Informacion mbi menyren e organizimit shteteror ne
Sparte
 Analizimi I jetes dhe edukimit ne Sparte
 Grumbullimi I te dhenave mbi pushtimet me te
rendesishme te qytet –shtetit te Spartes
 Informacion per artin dhe kulutren ne Sparte

3. Emri antik i vendit në
greqishtën e vjetër standarde
ishte (në
gjuhën attike) Spártē,
në dialektin e vjetër
Dorë Spártā ; në kohërat
klasike Sparta u quajt më së
shumti Lakedaimōn.Në
mitologjinë greke,
 Te dhenat e para jane
marre nga poema ' Iliada
' e cila flet per 12 fise qe i
nenshtroheshin
Menealut . Menelau
ishte bere i famshem per
pjesemarrjen e tij ne
luften e Trojes .
Lacedaemoni ishte një bir i
Zeusit nga Taygete nimfë...Ai
besohet të ketë ndërtuar
shenjtëroren e Charites, i cili
qëndronte në mes të Spartes
dhe Amyclae, dhe që kanë
dhënë atyre emrat e
hyjnive Cleta dhe Phaenna

4.  Shteti i Spartës u krijua në
krahinën e Lakonisë. Lakonia
gjindej në pjesën jug - lindore të
Peleponezit. Kjo përfshinte
luginën e lumit Eurotas dhe një
pjesë të tërë malore. Malet e
Lakonisë ishin të pasura me
mermer dhe me hekur, në shpatet
e tyre rriteshin pyje të dendura ku
jetonin shumë dhi të egra, arusha
dhe egërsira të tjera. Lugina e
lumit Eurotas ka qenë shumë e
përshtatshme për bujqësi. Toka e
saj ka qenë pjellore dhe gati nga të
gjitha anët e mbrojtur me male. Në
qendër të krahinës në Eurotas,
gjindet qyteti i Spartës. Pas
bashkimit të disa komuniteteve të
afërme, Sparta u bë qyteti kryesor
i Lakonisë.

5. Fillimet e shtetit spartan i gjejme rreth
shek 1x p.k kur akenjte dhe doret qe
kishin pushtuar kete krahine arrijne
bashkimin mes atyre . Popullsia
vendese u kthye ne iliote skllever qe
ishin pasyri e qytetit Pas bashkimit të
disa komuniteteve të afërme, Sparta u
bë qyteti kryesor i Lakonisë. Pas
emërimit të këtij qyteti, shteti filloi të
quhej i Spartianëve ose thjeshtë Sparta.
 Banorët e këtij shteti, sipas
gojëdhënës ishin pasardhësit
e pushtuesve dorikë. Këta
erdhën në luginën e
Eurotasit, i nënshtruan Akejt
që jetonin aty me kohë dhe i
shëndrruan ne skllavë. Sipas
traditës banorët më të vjetër
të Peleponezit ishin akajët.
Ata rreth vitit 1200 para e.r. i
kanë nënshtruar dorët, një fis
grek që kishte ardhur nga
veriu. Dorët kanë themeluar
qytetin e Spartës dhe kanë
krijuar një prej shteteve më të
rëndësishme greke, shtetin
spartian.

6.  Popullsia e nënshtruar
shpesh çonte krye, kështu
që historia më e vjetër e
Spartës është e mbushur
me kryengritje dhe
çrregullime. Më në fund,
sipas traditës në Spartë,
Likurgu ka krijuar rendin
dhe i ka dhënë ligjet, të
cilat kishin të bënin me
rregullimin dhe edukimin
shoqëror dhe
shtetëror.Likurgu njihet
ndryshe edhe si arkitekti i
regjimit spartan i cili
sipas ligjendes u keshillua
me perendine apollo per
te vendosur ligjet ne
Sparte .

7. Popullsia e Spartës ka qenë e
ndarë në : spartiatë, periekë dhe
helotë. Spartiatët ishin
skllavopronarët, d.m.th. klasa
sunduese. Nuk janë marrë me
veprimtari ekonomike. Tokën e
tyre e kanë punuar helotët -
skllevërit. Meqë vazhdimisht
ishin të detyruar të shtypnin
kryengritje të helotëve, kishin
organizimin e fuqishëm
ushtarak. Të gjitha pozitat në
shtet ishin të rezervuara vetëm
për spartiatë. E kalonin kohën
në ushtrinë ushtarake dhe në
lëvizje luftarakeTë gjithë
spartiatët konsideroheshin të
barabartë, ndonëse te ata
pushteti ishte në duar të gjinive
më të fuqishme aristokrate.
 Periekët dhe helotët ishin
pasardhësit e popullatës së
nënshtruar. Periekët ishin njerëz
të lirë, por ishin të detyruar t’i
paguanin taksa të ndryshme
spartiatëve dhe nuk kishin të
drejta të zënin pozita në
qeverisjen shtetërore. Periekët
merreshin me zeje, tregëti dhe
bujqësi, kurse jetonin kryesisht
në vendbanimet bregdetare.
Helotët gjindeshin edhe në
gjendje më të vështirë. Këta me
punët e tyre mbanin klasën e
spartiatëve. Helotët pothuajse në
asnjë mënyrë nuk dalloheshin
nga skllavët e shteteve të tjera .
Vetëm se këta në Spartë nuk i
takonin ekonomive private, por i
takonin shtetit të Spartës.

8. Me lindjen e qyteteve u
krijua edhe një popullsi
qytetare, e cila më parë nuk
njihej. Burimet nuk e bëjnë
të qartë përbërjen dhe
karakterin e kësaj popullsie,
por meqë qytetet ishin
qendra ekonomike dhe
administrative, edhe
popullsia e tyre përbëhej nga
masa e gjerë e prodhuesve
zejtarë, bujq e blegtorë, nga
pronarët e punishteve
zejtare, tregëtarët dhe
aristokracia e vjetër fisnore
që përbënte parinë e qytetit.
Si e tillë, popullsia e qytetit
paraqitej e diferencuar në
shtresa shoqërore, me
interesa të ndryshme. Prej
tyre, pronarët e punishteve
dhe tregtarët formonin
shtresën e re të pasuruar, e
cila e zhvendos
përfundimisht në plan të
dytë aristokracinë e vjetër
fisnore.

9. Sistemi i vendosur ne sparte
ishte oligarki , qe do te thote nje
grup i vogel njerezish sundonin
mbi pjesen me te madhe te vendit
.
Në krye të shtetit spartian ishin
dy mbretër. Pushteti i mbretërve
ishte i kufizuar vetëm në kohë
lufte, në kohë paqe, për të gjitha
veprimet ishin të detyruar të
kërkonin vendimin e këshillit të
krerëve që quhej Geruzi.
 Geruzija kishte gjithsej
30 anëtarë. Përveç dy
mbretërve në të merrnin
pjesë 28 pleq përjetësisht
të zgjedhur. Geruzia
vendoste mbi të gjitha
çështjet shtetërore,
përgatiste dhe shpallte
ligjet, shpallte gjykimet,
shpallte luftën dhe
nënshkruante paqën.
 Gjithë pushteti ekzekutiv
ishte në duart e pesë
vetëve të zgjedhur – eforë,
që kishin mbikqyrje në
punën e udhëheqësisë
shtetërore dhe në
edukimin e rinisë, kurse
një kohë kanë mundur t’i
ftonin edhe mbretëritë në
përgjithësi.

10.  Përveç mbretërve,
geruzisë dhe eforëve, në
Spartë ekzistonte edhe
kuvendi popullor, të
cilin e përbënin të gjithë
spartanët e moshës
madhore, më të
moshuar se 30 vjet. Ai
kishte ndikim të vogël
dhe zakonisht i
aprovonte vendimet e
këshillit të pleqve dhe
mbretërve. Ky rregullim,
në të cilin vetën një
numër i vogël i të
zgjedhurve merr pjesë
në udhëheqësinë
shtetërore, quhet
rregullim aristokratik.
 Në kuvendin popullor,
mbretërit ia lajmëronin
popullit vendimet e
geruzisë dhe populli nuk
mund të diskutonte mbi
ato vendime, por vetëm
me duartrokitje dhe me
britma i pranonin ose i
kundërshtonin. Në këtë
mënyrë rolin kryesor në
Spartë nuk e luante
kuvendi popullor , por
mbretërit, eforët dhe
geruzia.

11. Në Spartë, për një kohë të gjatë
ishte ruajtur pronësia e
komunitetit. Në Spartë toka ka
qenë e ndarë në pjesë të
barabarta, ishte e ndaluar blerja
e tokës dhe mbledhja e pasurive
të mëdha.

12.  Spartianët i jepnin rëndësi të
madhe edukimit të fëmijëve. Që
të mund të kenë pushtetin mbi
periekët dhe helotët,
vazhdimisht ishin të detyruar të
jenë ushtarë. Fëmijët janë ndarë
nga prindërit që në moshën
shtatë vjeçare dhe edukoheshin
në shkolla të veçanta – gjimnaze.
Për spartanët, kryesore ishte të
jesh trim, i durueshëm dhe
ushtarë i shkathtë. Spartianët e
rinj para së gjithash mësonin të
përdornin armët mirë. Që të
forcoheshin, ushtroheshin në
vrapim, kërcim, mundje, not dhe
në sporte të tjera. Me qëllim që t’i
çelikosin fëmijët dhe t’i bëjnë të
aftë në vështirësi të jetës
ushtarake i vishnin dhe i
ushqenin dobët, kurse
ndonjëherë edhe publiksht i
rrahnin para altarit të perëdeshës
Artemidë.
 Disiplina dhe nderimi i të
moshuarëve gjithashtu ishin
virtyte të luftarakëve spartan.
Spartanët e rinj edukoheshin që
para pleqve të qëndrojnë me kokë
ulur dhe që të përgjigjen vetëm
kur t’i pyesin. Spartanë në tërë
botën greke ishin të njohur nga
shkurtësia, konciziteti dhe
spirituoziteti e përgjigjeve të tyre.
Për shkak të edukimit të vrazhdë
të këtillë, spartanët ishin trima
dhe ushtarë të qëndrueshëm.
Ushtria spartane ishte shumë e
disiplinuar. Veçohej nga
qëndrimi dinjitoz ushtarak dhe
nga armatimi. Këmbësorinë e
përbënin ushtarët e armatosur
rëndë, të cilët në Greqi quheshin
hoplitë. Këmbësoria spartane
konsiderohej më e mira në Greqi.

13. Pas Mesenit spartanët
pushtuan vise të tjera. Aleanca
Peleponeze – Duke e
falënderuar ushtrinë e
shkëlqyer dhe heroike,
spartanët kanë pushtuar një
pjesë të Peleponezit gjatë
shekullit VIII dhe VII. Pastaj, të
gjithë shtetet në Peleponez
ishin të detyruar të bëhen aleatë
të Spartës. Kështu është krijuar
Aleanca peleponeze nën
udhëheqjen e Spartës.Të gjithë
shtetet e Aleancës peleponeze
kishin rregullimin aristokratik.
Sparta mbi to kishte përparësi –
hegjemoninë , sepse udhëheqte
politikën e jashtme dhe të
brendshme të Aleancës
peleponeze.
 Lakmia për pronën tokësore, si dhe
organizata ushtarake e shtetit e
shynin vazhdimisht Spartën në rrugën
e zaptimeve. Pasi e pushtoi të gjithë
krahinën e Lakonisë në shekullin VIII
p.e.r. Sparta filloi luftën me Mesenin.
Megjithëse, mesenët luftuan për një
kohë të gjatë dhe me gjithë shpirt për
të mbrojtur pavarësinë e tyre,
spatianët i thyen dhe i shndërruan në
helotë. Një pjesë e mesenëve e lëshoi
atdheun sepse nuk deshi të bjerë në
skllavëri.

14.  Nje lufte e rendesishme
fitmitare eshte ajo me
Lidhjen e Delosit ne te
cilen Sparta arriti qe te
dale fitimtare . Ne vitin 422
p.K ne betejen e zhvilluar
ne afersi te qytetit te
Amfilpolit spartanet u
treguan me superiore duke
fituar mbi athinasit . Kjo i
fitore i detyrohej padyshim
organizimit ushtarak te
shkelqyer por edhe
problemeve te shumta te
cilat po kalonte ne ate
kohe Athina . Nje perballje
tjeter me athinasit paten
ne vitin 405 p.k ku lisandri
shkaterroi floten athinase
ne Egopostami .
 Aristokracia spartiane
ishte bërë si kala e sistemit
të vjetër për të gjithë
Greqinë. Asaj i
drejtoheshin aristokratët e
shteteve të tjera greke për
ndihën e luftës kundër
demosit (popullit). Në
shekullin e V p.e.r. ndikimi
i Spartës filloi të dobësohej
në çështje greke. Në këtë
kohë filloi të ngritet shteti
i ri i Athinës, i cili
dalëngadalë mori rolin
kryesor ndërmjet shteteve
greke.

15.  Ndryshe nga Athina e cila pati nje
zvillim te madh kulturor dhe shkencor
dhe qe sidomos pati një zhvillim
shumë të madh letërsia epike dhe lirike
dhe veçmas drama, komedia, tragjedia,
e që karakterizohet edhe me zhvillimin
e teatrit, zvhillim qe vinte si pasoje e
demokracise ,Sparta nuk arriti nje
nivel te larte ekonomik dhe kulutror.
Kjo per vete faktin se i kushtoi te gjithe
vemendjen e saj regjimit ushtarak dhe
se u veteizolua nga cdo ndikim i
perparuar i kultures apo arritjeve te
botes se lashte . Per kete shtet me e
rendesishme u be ekzistenca e tij
pavaresisht kostos qe sillte
prapambetjen e qytetareve te vet .