ქიმიის ელექტრონული სახელმძღვანელო

1. გაკვეთილი #20
საშინაო დავალების შემოწმება :
1. ა) Al2O3 + 6HBr 2AlBr3 + 3H2O
Al2O3 + 6HNO3 2Al(NO3)3 + 3H2O
Al2O3 + 2LiOH 2LiAlO2 + H2O
Al2O3 + Ba(OH)2 Ba (AlO2)2 + H2O
Al(OH)3 + 3HBr 2AlBr3 + 3H2O
Al(OH)3 +3HNO3 2Al(NO3)3 + 3H2O
Al(OH)3 + LiOH + LiAlO2 + 2H2O
2Al(OH)3 + Ba(OH)2 Ba(AlO2)2 + 4H2O
ბ) ZnO + 2HBr Z ZnBr2 + H2O
ZnO + 2HNO3 Zn(NO3)2 + H2O
ZnO + 2LiOH Li2ZnO2 + H2O
ZnO + Ba(OH)2 BaZnO2 + H2O
Zn(OH)2 + 2HBr + ZnBr2 +2H2O
Zn(OH)2 + 2HNO3 Zn(NO3)2 + 2H2O
Zn(OH)2 + 2LiOH + Li2ZnO2 + 2H2O
Zn(OH)2 + Ba(OH)2 BaZnO2 + 2H2O
2. 2Na + 2HBr 2 2NaBr + H22
Mg + 2HBr M MgBr2 + H22
2Al + 6HBr 2 2AlBr3 + 3H22
CuO + 2HBr C CuBr2 + H2O
Li2O + 2HBr O 2LiBr + H2O
Fe2O3 + 6HBr 2FeBr3 + 3H2O
KOH + HBr K KBr + H2O
Ba(OH)2 + 2HBr BaBr2 + 2H2O
Na2S + 2HBr S 2NaBr + H2SS
K2CO3 + 2HBr 2KBr + H2CO3 (H2O + CO22 )
6Na + 2H3AsO4 2Na3AsO4 + 3H22
3Mg + 2H3AsO4 Mg3(AsO4)2 + 3H22
2Al + 2H3AsO44 2AlAsO4 + 3H22
3CuO + 2H3AsO4 Cu3(AsO4)2 + 3H2O
3Li2O + 2H3AsO4 2Li3AsO4 + 3H2O
Fe2O3 + 2H3AsO4 2FeAsO4 + 3H2O
3KOH + H3AsO4 K3AsO4 + 3H2O
3Ba(OH)2 + 2H3AsO4 Ba3(AsO4)2 + 6H2O
3Na2S + 2H3AsO4 4 2Na3AsO4 + 3H2SS
3K2CO3 + 2H3AsO4 2K3AsO4 + 3H2CO3 (H2O + CO22 )

2. 2Na + H2CrO4 Na2CrO4 + H22
Mg + H2CrO4 MgCrO4 + H22
2Al + 3H2CrO44 Al2(CrO4)2 + 3H22
CuO + H2CrO4 CuCrO4 + H2O
Li2O + H2CrO4 Li2CrO4 + H2O
Fe2O3 + 3H2CrO4 Fe2(CrO4)3 + 3H2O
2KOH + H2CrO4 K2CrO4 + 2H2O
Ba(OH)2 + H2CrO4 BaCrO4+ 2H2O
Na2S + H2CrO4 4 Na2CrO4+ H2SS
K2CO3 + H2CrO4 K2CrO4 + H2CO3 (H2O + CO22 )]
1. P2O5 + 6KOH 2K3PO4 + 3H2O
SO3 + 2KOH K2SO4 +2H2O
HClO4 + KOH KClO4 + H2O
Na2SO4 + 2KOH K2SO4 + 2NaOH
ხ ხ ხ ხ
ZnCl2 + 2KOH 2KCl + Zn(OH)22
ხ ხ ხ უ
P2O5 + 3Ba(OH)2 Ba3(PO4)2 + 3H2O
SO3 + Ba(OH)2 BaSO4 +H2O
2HClO4 + Ba(OH)2 Ba(ClO4)2 + 2H2O
Na2SO4 + Ba(OH)2 2NaOH + BaSO44
ხ ხ ხ უ
ZnCl2 + Ba(OH)2 BaCl2 + Zn(OH)22
ხ ხ ხ უ
P2O5 + 2Fe(OH)3 2FePO4 + 3H2O
3SO3 + 2Fe(OH)3 Fe2 (SO4)3 + 3H2O
3HClO4 + Fe(OH)3 Fe(ClO4)3 + 3H2O
P2O5 + 3Cu(OH)2 Cu3(PO4)2 + 3H2O
SO3 + Cu(OH)2 CuSO4 + H2O
2HClO4 + Cu(OH)2 Cu(ClO4)2 + 2H2O
მარილები.

3. მარილები ეწოდებათ რთულ ნივთიერებებს, რომელთა შემადგენლობაში
შედის მეტალის ატომები და მჟავას ნაშთის ჯგუფები.
მარილების მიღების ხერხები
მარილების მიღების რამოდენიმე ხერხი ჩვენ უკვე განვიხილეთ, როცა
ვსწავლობდით ოქსიდების, მეტალთა ჰიდროქსიდების და მჟავების თვისებებს.
მარილების მიღების 10 ხერხს განვიხილავთ. მათ ისეთი თანმიმდევრობით
შევისწავლით, რომ დამახსოვრება შედარებით ადვილი იყოს. ამისათვის ჯერ
გავიხსენოთ მჟავათა თვისებები. მჟავები რეაგირებენ მეტალებთან, ფუძე და
ამფოტერულ ოქსიდებთან, მეტალთა ჰიდროქსიდებთან და მარილებთან. ამ
რეაქციების შედეგად ყოველთვის მიიღება მარილები. ასე რომ მარილთა მიღების
პირველი 4 ხერხი მჟავების თვისებებზეა დაფუძნებული.
1. მეტალი + მჟავა მარილი + H22
Mg + 2HBr M MgBr2 + H22
Fe + H2SO4 FeSO4 + H22
უნდა გვახსოვდეს, რომ მეტალები, რომლებიც ‘მეტალთა აქტივობის
მწკრივში” წყალბადის მარჯვნივ არიან მოთავსებულნი ამ რეაქციაში არ შედიან.
აქვე გავიხსენოთ, რომ აზოტმჟავას და კონცენტრირებული გოგირდმჟავას
მონაწილეობით მიმდინარე რეაქციებს ჯერ არ განვიხილავთ.
2. ფუძე (ამფოტერული) ოქსიდი + მჟავა მარილი + H2O
CuO + 2HNO3 Cu (NO3)2 + H2O
HgO + H2SO4 HgSO4 + H2O
3. მეტალთა ჰიდროქსიდი + მჟავა მარილი + H2O
3NaOH + H3BO3 Na3BO3 + 3 H2O
Ca(OH)2 + 2HClO4 4 Ca(ClO4)2 + 2H2O
2Al(OH)3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 6 H2O
4. მარილი + მჟავა ახალი მჟავა + ახალი მარილი
როგორც ავღნიშნეთ მჟავების თვისებების შესწავლისას, ეს რეაქცია მიდის
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა რეაქციის შედეგად გამოიყოფა აირადი
ნივთიერება, ან მჟავასა და წყალში უხსნადი ნალექი.
Na2SO3 + 2HCl 2NaCl + H2SO3
3
H2O + SO22
FeS + 2HBr F FeBr2 + H2SS
CuSO4+ H2S S CuS + H2SO4
(მჟავასა და წყალში
უხსნადი სპილენძის სულფიდი)
5. მეტალი + არამეტალი მარილი

4. ამ ხერხით შესაძლებელია უჟანგბადო მჟავას მარილების მიღება.
2Na + Cl2 2NaCl
Zn + S Z ZnS
6. მეტალი + მარილი ახალი მარილი + ახალი მეტალი
შესაძლებელია ჩავატაროთ რეაქცია
Fe + CuSO4 FeSO4 + Cu
მაგრამ არ მიდის რეაქცია
მარილთა მიღების ამ ხერხის განხილვისას უნდა გვახსოვდეს, რომ მორეაგირე
მარილი აუცილებლად უნდა იყოს წყალში ხსნადი. ამასთანავე მორეაგირე
მეტალი უფრო აქტიური უნდა იყოს, ვიდრე მარილის შემადგენლობაში მყოფი
მეტალი. მეტალთა აქტიურობის შედარება შეიძლება “მეტალთა აქტივობის
მწკრივის” საშუალებით. კიდევ ერთხელ მოვიტანოთ ეს მწკრივი:
Li K Ba Ca Na Mg Al Zn Mn Fe Co Ni Sn (H2) Cu Hg Ag Au
ამ რიგში მეტალთა აქტივობა იკლებს მარცხნიდან მარჯვნივ. ასე რომ რკინა
აძევებს მარილების შემადგენლობიდან ყველა მეტალს, რომელიც რკინის
მარჯვნივაა მოთავსებული და ვერ აძევებს იმ მეტალებს, რომლებიც რკინის
მარცხნივაა მოთავსებული.
და ა.შ.
ახლა უკვე გასაგებია რატომ არ შეიძლება Fe + ZnSO4 4 ტოლობის დაწერა.
ეს წესი ვრცელდება ყველა მეტალზე. აქვე დავიმახსოვროთ ის, რომ
მეტალებისთვის (Li, K, Ca, Na) უნდა დავიცვათ გარკვეული კანონზომიერებები,
რომლებსაც შემდგომში გავეცნობით.
7. ფუძე ოქსიდი + მჟავური ოქსიდი მარილი
ეს რეაქციები ჩვენ უკვე განვიხილეთ ოქსიდების თვისებების შესწავლისას.
ამ გზით მხოლოდ ჟანგბადიანი მჟავების მარილების მიღებაა შესაძლებელი.
CaO + CO2 CaCO3
3Na2O + P2O5 2Na3PO4
როგორც უკვე ვიცით ამ დროს მიიღება ფუძე ოქსიდის შესაბამისი მეტალისა
და მჟავური ოქსიდის შესაბამისი მჟავას მარილი.
I III
Na3 (PO4)1 ანუ Na3PO4

5. 8. მეტალის ჰიდროქსიდი + მჟავური ოქსიდი მარილი + H2O
ამ ტიპის რეაქციები ჩვენ განვიხილეთ ჯერ მჟავური ოქსიდების, შემდეგ კი
მეტალთა ჰიდროქსიდების შესწავლისიას.
ამ გზითაც მხოლოდ ჟანგბადიანი მჟავათა მარილების მიღებაა შესაძლებელი.
2KOH + CO2 K2CO3 + H2O
2Al(OH)3 + 3SO3 Al2(SO4)3 + 3H2O
9. ტუტე + მარილი ახალი მარილი + ახალი ჰიდროქსიდი
ამ ტიპის რეაქციები ჩვენთვის უკვე ცნობილია. მათ ჩვენ ჰიდროქსიდების
მიღების და თვისებების შესწავლისას გავეცანით.
2KOH + CrSO4 K2SO4 + Cr(OH)22
ხ ხ ხ უ
2Na3PO4 + 3Ca(OH)2 6NaOH + Ca3(PO4)22
ხ მხ ხ უ
10.მარილი + მარილი ორი ახალი მარილი
CuSO4 + Ba(NO3)2 Cu(NO3)2 + BaSO44
ხ ხ ხ უ
KCl + AgNO3 KNO3 + AgCl
ხ ხ ხ უ
9 და 10 მეთოდის გამოყენებისას უნდა ვიხელმძღვანელოთ ჩვენთვის უკვე
ცნობილი წესებით: რეაქციები მიდის მაშინ, როდესაც ერთმანეთთან ორი
ხსნადი ნივთიერება რეაგირებს და რეაქციის შედეგად ერთი უხსნადი
ნივთიერება მიიღება.
თუ ხსნადობის ცხრილი არ გვაქვს დავიმახსოვროთ: ნატრიუმისა და
კალიუმის ყველა მარილი ხსნადია. ხსნადია აზოტმჟავას ყველა მარილი
(ნიტრატები).
ქლორიდებიდან უხსნადია მხოლოდ AgCl .
სულფატებიდან მცირედ ხსნადია Ag2SO4, CaSO4 და PbSO4. უხსნადია BaSO4.
სხვა მჟავების (H2SO3, H2S, H2CO3, H3PO4 და ა.შ.) ყველა მარილი, გარდა Na-ის
და K-ის, წყალში უხსნადია.
საშინაო დავალება :
1. მარილთა მიღების თითოეული ხერხისთვის დავწეროთ 3-3- მაგალითი.
2. მივიღოთ ZnSO4, თუ საწყის ნივთიერებად თუთია და თუთიის ოქსიდია
გამოყენებული.

6. 3. მივიღოთ FeCl2, თუ საწყის ნივთიერებად Fe და Fe(OH)2 არის
გამოყენებული.