Dund hut in angi mongol hool lekts 2

Хичээлийн сэдэв: Монгол үндэсний цагаан идээ Хичээлийн агуулга: 1.Монгол цагаан идээн хоол 2.Үндсэн түүхий эд 3.Монгол үндэсний цагаан идээний ангилал 4.Монгол үндэсний эсэг цагаан идээ Хичээлийн зорилго: Монгол үндэсний цагаан идээг бэлтгэх арга, түүний ангилал, нэршил, хүнс тэжээлийн ач холбогдлын талаар мэдлэг олж авах ,[object Object],Монголчуудын эртнээс нааш хэрэглэж ирсэн цагаан идээний зүйл 150-иад нэр төрөл байдаг хэмээн судлаачид үздэг. Малчин ардууд аль малын сүүгээр ямар төрлийн идээ, ундаа хийвэл илүү тохиромжтойг өөрсдийн амьдралын туршлагаараа мэдэж авсан бөгөөд нутаг орныхоо өвөрмөц уур амьсгал, нүүдэлчдийн ахуй нөхцөлд зохицсон цагаан идээ хийх өвөрмөц баялаг туршлага хуримтлуулжээ. Монголчуудын цагаан идээ боловсруулдаг арга ажиллагаа нь ерөнхийдөө ижил боловч говь, тал, хангай нутаг бүрт бас өөрийн онцлогтой. Монгол цагаан идээний технологийн онцлог нь үндсэн түүхий эдээс дам арга хэрэглэн олон төрлийн идээ хийдэгт оршино. ,[object Object],Сүү: Сүү бол байгалиас заяасан гайхамшигтай тэжээл бөгөөд байгаль дээр сүүтэй адил ийм олон зүйлийн шим тэжээлт бодисыг нэгэн зэрэг агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн байхгүй. Сүүнд 100 гаруй төрлийн шимт бодис байдаг байна. Судлаачдын үзэж байгаагаар өдөрт 500гр сүү хэрэглэхэд нас гүйцсэн хүний амьтны гаралтай уургийн хоногийн хэрэгцээний 35%-ийг хангаж чаддаг. Малын анхны сүү буюу саяхан төллөсөн үнээ, хонь, ямаа, ингэ, гүүнээс гарсан өтгөн шар өнгөтэй сүүг уураг гэнэ. Монгол малын сүүний онцлог шинж чанар Хонины сүү: Тослог ихтэй, өтгөн, чихэрлэг, сүлрэх чанараараа илүү. Хонины сүүг чанартай гэж үздэг. Хонины сүү нь хий дарах боловч зүрхний өвчин, шар ус, амьсгал амаргүй болох зэрэг өвчин үүсгэнэ. Хонины сүү нь үнээний сүүнээс тос уургийн агууламжаараа 1.5-2 дахин илүү байдаг ба хүчиллэг их тул гашилж бүрэлдэх нь харьцангуй удаан байдаг. 1л хонины сүү 2 л үнэний сүүтэй тэнцэнэ. Хонины сүүгээр бяслаг хийх, тараг бүрэх, айраг исгэх, архи нэрэх, ээзгий, ааруул хийх, шар тос авах ба өрөм хураах зэрэг уураглаг идээ үйлдэхэд тохиромжтой. Монгол хонь нь номхон, эзэндээ амархан дасдаг, саах тусам сааль сүү нь арвиждаг буянт мал бөгөөд хургаар ивэлгэн саахад саалийн хоёрхон сарын хугацаанд 30 орчим литр буюу хоногт 0.2-0.5 литр сүү өгдөг. Ямааны сүү: Сүү нь шингэн цэхэрлэг өнгөтэй. Химийн найрлага, тэжээллэг чанараараа үнээний сүүтэй ойролцоо. Шингэн тослог багатай, сүлрэх нь хониныхоос арай дутуу. Ямааны сүү нь хөнгөн сэрүүн чанартай тул хижиг өвчин, амьсгал давхуалт, цусны өвчин, шарын халуун зэрэгт сайн. Мөн таван цулыг шимшүүлж, тамирыг тэжээн хий огшуулалт, ходоодны өвчин ба бөөрний өрөвслийг эмнэх чадвартай. Уургийн хэмжээ нь үнээний сүүнээс бага болохоор голдуу айраг, тараг исгэхэд сайн эх материал болдог. Мөн бяслаг, ааруул, ээзгий хийнэ. Цай сүлэхэд хамгийн сайн. Ямааны сүүний тараг нь сарлаг, хонины сүүнийхийг бодвол сулавтар бүрэлдэлттэй боловч гойд амтлаг бөгөөд дангаар нь идэхэд элэг цөс, ходоодны олон ужиг өвчнийг түргэн илаарьшуулдаг. Ямаа нь хоньтой харьцуулахад сүүний гарцаар нэмүү арвин ба саах тусам сүү ордог буянт мал бөгөөд саалийн хугацаанд 50-60 литр сүү өгдөг. Сарлагийн сүү: Хурц чанартай, тослогийн хувьд бусад малын сүүнээс хавьгүй их, чихэрлэг, сүлрэх нь хонь, ямааны сүүнээс ялимгүй дутуу. Сарлагийн сүү хий дарах боловч бадгана, шар өвчин үүсгэнэ. Сарлагийн сүүний өрөм нь бараг 2 хуруу зузаан /3-4 см/ арвин байдаг. Түүнийг хайлуулж, шар тос эсвэл тэр чигт нь гүзээнд савлаж агааргүй болтол нягтруулан дагтаршуулж исэлдүүлэн цагаан тос хийнэ. Мөн сэрүүн, сүүдэр газар хатааж хадгална. 3-н жил хадгалсан сарлагийн шар тосыг эмэнд тооцдог. Сарлагийн сүүний тараг нь маш нягт бүрэлдэлттэй элэг мэт болдог тул шим тэжээл өндөр, элдэв чийг бамын эсрэг үйлчилгээтэй болно. Ийм учраас сарлагийн сүүний тараг нь монголчуудын хамгийн дуртай идээ юм. Монгол үнээний сүү: Сүүнийхээ гарцаар сарлагаас илүү боловч бусад малын сүүнээс шингэн, тослог нь хонь, ямааны сүүнээс багавтар, чихэрлэг багатай, сүлрэх чанараараа бусад малынхаас дутуу. Гэвч шим тэжээллэг, илчлэг чанараар тэгш сайн учир өдөр тутмын хоол ундаанд маш тохиромжтой гэж үздэг. Үнээний сүүний шим төгөлдөр тул, уушгины архаг өвчинг арилгана. Зарим тохиолдолд гэдэс дотрыг цэвэрлэх, хортой эм танг даруулж уухад үнээний сүү цэвэр, түүхий сүү илүү тохиромжтой. Мөн улаан монгол үхрийн халуун сүүгээр чийг бам, ядаргаа, сульдаа, дотрын элдэв хууч өвчнүүдийг анагаан эмчилдэг. Энэ сүүний тараг, аарц маш өвөрмөц сайхан амттай байдаг тул монголчуудын хамгийн дуртай хоол болдог. Энэ малын сүү нь монголчуудын цагаан идээний хэрэглээний дийлэнх хэсгийг эзэлдэг. Ингэний сүү: Энэ сүү нь тос, уургийн агууламжаар маш баялаг /тос 6.5%, уураг 4.8-5.2%/, В,С аминдэмээр үнээний сүүнээс их, уургийн бүрэлдэхүүн дэх ээдэмцэр, альбумины харьцааны хувьд гүүний сүүтэй ойролцоо. Ингэний сүүг боловсруулж цагаан идээ хийх нь харьцангуй бага ч түүгээр ундаа, бяслаг, цагаан тос, шар тос, ааруул, өрөм хийж айраг исгэж авахаас гадна аарц зэрэг бүтээгдэхүүн боловсруулж болдог. Ингэний сүү нь хий, бадгана, гэдэс дүүрэх, хаван зэрэгт тустай ба эмчилгээний онцгой ач холбогдолтой. Гүүний сүү: Гүүний сүү нь шим тэжээлээр элбэг, халуун чанартай бөгөөд исгэлэн шорволог амттай. Гүүний сүүгээр голдуу айраг хийдэг. Нэг литр айраг хүний биеийн С аминдэмийн хоногийн хэрэгцээг хангаж чадна. Өтгөн, шингэний хувьд монгол үнээний сүүтэй ойролцоо, тосны хувь багавтар, харин чихэрлэг нэлээд их тул гүүний сүүгээр цай сүлдэггүй, боловсруулж цагаан идээ хийдэггүй. Гүүний сүүний тослог үнээнийхээс бараг 3 дахин бага боловч харьцангуй нам температурт хайлж биед түргэн шингэж боловсордог эмчилгээний чанараараа онцлог. Гүүний сүүний уургууд нь зонхилон үл орлогдох амин хүчлүүдээс бүрдэх тул шим тэжээлийн хамгийн төгс чанартай бөгөөд эс, эдийг нөхөн төлжүүлдэг бодисын солилцоог эрчимжүүлдэг, нялх бие махбодийн өсөлтийг тэтгэн, элдэв ор, харшлыг номхотгон дарангуйлагч увьдаст чанар бүхий лизин, гистидин, метионин зэрэг амин хүчлүүдийн агууламжаар бусад малынхаас үлэмж давуу /уургийн цэвэр жингийн 11.0-11.2% / байгаа нь түүний эмчилгээ сувилалын өндөр ач холбогдолтой. Гүүний сүүний тос нь түүний агууламжийн 1.8-2.2 шахам хувийг эзлэх бөгөөд онцлог нь түүний уурган бүрхүүлт бөмбөлөг нь бусад малынхаас маш жижигхэн, хоол боловсруулах эрхтэний эсийн ханаар нэвчин шингэх боломжийг бүрдүүлдэг тул бодисын солилцоог хурдасгадаг. Гүүний сүү, айргийг олон төрлийн өвчин, эмгэгийн эсрэг эмчилгээ, сувилгаанд эрт дээр үеэс ашиглаж ирсэн. Айргийг зөв зохистойгоор ууж амрахад тамир тэнхээ хурдан сэргэдэг. ,[object Object], ,[object Object],Энэ төрөлд тараг, айраг, хоормог зэрэг бэлтгэсэн даруй хэрэглэдэг бүтээгдэхүүнийг хамааруулдаг, үүнээс монголчууд элгэн таргийг идээний дээд гэж хүндтэй хоолонд, бусдыг нь ундааны төрөлд тооцдог уламжлалтай. Тараг, айраг, хоормог нь амьд бичил биетний үйлчлэлээр бүрэлдэж, исэн сайхан үнэр, амттай, өвөрмөц биежилттэй болж, хөөсөрч шуугин байдаг бөгөөд монголчууд эдгээр идээ ундаандаа гадны хамаа бус хүнийг ойртуулж хүргэдэггүй эртнийхээ уламжлалыг одоо хүртэл хадгалж байгаа. Эсэг цагаан идээний эх хөрөнгийг хадгалах түүнийг сэргээж ариутган арвижуулах, нутаг орондоо түгээн тараах талаар өнөөг хүртэл өвлөгдөж буй уламжлалт соёл юм. Эсэг цагаан идээний хөрөнгийг намрын адаг сарын шим ааг нь жигдрэн гүйцсэн отгон идээ, ундаанаасаа уламжлал ёсоор шилж өөрчилж охилон авдаг. Энэ нь маш өндөр ур чадвар, туйлын ариусаг байдлыг шаарддаг үйл учир түүнийг хүн болгон тэр бүр гүйцэтгэж чадахгүй. Хөрөнгийг авахдаа тусгайлан ариутгасан цагаан, хөх өнгийн хадаг самбай буюу бөс даавуунд тархаан шингээж ариусаг байдлыг хангасан байдлаар баадагнан боогоод шөнө нь хөлдөөж, өдөр нь сүүдэр сэрүүн газар тавьж урь идүүлэн хатаасны дараа ширэн ут хайрцагт хийж давхар хамгаалан хүндтэй байр /ном, бурханы авдар/ -нд залж хадгална. 1. Айраг. Гүүний сүүг исгэж хийнэ. Гүүний айраг бол сүүний хүчил, спиртийн исэлт хосолсон эсэг сүүн бүтээгдэхүүн юм. Гүүний сааманд чихэр 6-8% байдаг. Айраг исгэх үед түүний сүүний сахар архины спирт, нүүрсхүчлийн хий болж задарна. Айраг исгэхийн тулд саамыг шүүж цэвэрлээд хөрөнгөтэй хольж тэр даруйдаа 3000-5000 удаа бүлдэг тухай судлаач эрдэмтэд бичсэн байдаг. Бүлэлт нь ханасан айраг үнэр нь хамар цоргиж, хөөсрөн хөхүүрийг дарж үзэхэд бүлээссэн байдаг. 1 л айрагны 20 грамм боловсорсон уураг нь тэжээллэг чанараараа үхрийн 100 гр махтай тэнцдэг. Эмчилгээ сувилгаа, тэжээлийн онцгой ач холбогдолтой, нян устгах чадвартай. Гүүний сүүгээр ходоод, элэг, цөсний ужиг архаг өвчнийг, айргаар нь уушигны сүрьеэ өвчнийг илааршуулан эмчилдэг ардын уламжлалт анагаах ухааны аргыг өнөөдөр европ эмчилгээний сонгомол аргатай хослуулан өргөн хэрэглэж, өндөр үр дүнд хүрч байна. 2. Тараг. Манай орны говийн ба баруун зүгийн зарим аймгаас бусад нутагт хамгийн их дэлгэрсэн идээний нэг нь тараг юм. Монголчууд таргийг хонь, ямаа, монгол үхэр, сарлагийн сүүгээр бүрдэг бөгөөд бог малын сүүний таргийг амт чанарын хувьд илүүтэй үнэлдэг . Исгэлэн бөгөөд сүүн амттай, уухад таатай энэ ундааг түүхий ба болсон сүүгээр бүрнэ. Монгол таргийг бүрэхдээ эхлээд болсон сүүг 42-45 градус хүртэл халаан хөрөнгийг бүрэх сүүний 1-3%-иар бодож хийдэг. Таргийн хөрөнгөд энгийн нүдэнд үл үзэгдэх бичил биетэн сүүн хүчлийн бактериуд /ян/ байдаг бөгөөд тэдгээр нь сүүний чихрийг задлан сүүний хүчил болгож хувирсны үр дүнд тараг бүрэлддэг. Хөрөнгө багадвал тараг бүрэлдэх нь удаашрах ба ихэдвэл хэт исгэлэн хүчтэй болно. Ямааны сүүний таргаар ходоод гэдэс, элэг цөсний архаг өвчнийг анагаан эмчилж дотор хаванг хөөдөг. Монгол улаан үхрийн таргаар чийг бам элдэв харшил анагаадаг. Хонины дан сүүгээр бүрсэн таргийг орой бүр уухад хоол боловсруулдаг эрхтэний үйл ажиллагаа идэвхжин сайжирч гүн тайван болж, сэтгэхүйн чадвар чадавхи нэмэгддэг. 3. Ингэний хоормог. Хоормог нь шим тэжээлт ба эмчилгээ сувилалын чанараараа хосгүй бөгөөд альбулин, глобулин гэдэг бөмбөлөг уургуудаас зонхилон бүтдэг учир исэж бүрэлдэхдээ нягт ээдэм үүсгэдэггүй тунаж шар сүү ялгарууладггүй нэгэн жигд маш өвөрмөц шинжтэй бүрэлдэлт үүсгэдэг сүү юм. Хоормог нь гүүний айрагтай харьцуулахад хавьгүй өтгөн боловч хөөсөрч шуугисан тагнайд ууссан, исгэлэн сайхан амттай, уруул чимчигнүүлж, хамар цоргиулдаг их хийжилттэй ундаа болдог. Ингэний сүү нь хоол боловсруулах эрхтэний үйл ажиллагааг сэргээн идэвхжүүлж, тамир тэнхээ биеийн чалхыг үтэр түргэн сайжруулдаг төдийгүй элэг, цөс, бөөрний ужиг архаг өвчнүүдийг анагаан эмчилдэг, ялангуяа дотор усан хаванг маш хялбар хөөж, зүрх судасны үйл ажиллагааг идэвхжүүлдэг онцгой увьдастай. Мөн хүний бие мах бодийн бодисын солилцоог асар ихээр эрчимжүүлж маш хялбар шингэдэг учир түүнийг хүссэн хэмжээгээр их ууж /өдөрт 5-20л/ болдог цорын ганц ундаа төдийгүй зүрх судасны үйл ажиллагаанд нэн эерэг нөлөө үзүүлэн цусны их даралтыг буулгаж хэвшүүлдэг эмчилгээ сувилалын ач холбогдолтой.

Dund hut in angi mongol hool lekts 2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Dund hut in angi mongol hool lekts 2

Similar to Dund hut in angi mongol hool lekts 2 (20)

More from Lha Bolorerdene

More from Lha Bolorerdene (20)

Dund hut in angi mongol hool lekts 2