world's shape

1. Dünya’NIN ŞEKLİ
Dünya ekvatordan şişkin kutuplardan şişkin kutuplardan basık olup, özel bir şekle sahiptir. Bu şekle
“Geoid” denir.
Dünya’nın Geoid Şeklinin Sonuçları (Kutuplardan basık)
1.
2.
3.
4.
5.
Ekvator yarıçapı kutup yarıçapından daha uzundur.
Aynı cisimlerin ağılıkları kutuplarda daha fazladır.
Dünya üzerindeki noktaların Dünya’nın merkezine uzaklıkları farklıdır.
Ekvatordan kutuplara gidildikçe yer çekimi artar.
Ekvator dairesinin uzunluğu, bir tam meridyenin uzunluğundan fazladır.
Dünya’nın Şekli ve Sonuçları (Yuvarlak Olmasının)
1.
Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı değişir.
NOT
Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak;

Işınların atmosferde kat ettiği yol.

Işınların aydınlattığı alan

Işınların birim alanda getirdiği enerji miktarı.
2.
3.
4.
5.
Sıcaklık ekvatordan kutuplara azalır.
Termik basınç kuşakları oluşur.
Paralellerin boyları ve meridyenler arasındaki uzaklık azalır.
Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler.
NOT
İki meridyen arasındaki uzaklık Ekvatordan kutuplara doğru azalır.
Paralellerin boyları ekvatordan uzaklaştıkça kısalır.
6.
Kutup yıldızının görünüm açısı değişir.
7.
Dünya üzerindeki bir noktadan hareket edilir ve hep aynı yöne gidilirse yine hareket
edilen noktaya ulaşılır.
8.
Dünya’nın bir yüzü aydınlık iken diğer yüzü karanlıktır.

2. COĞRAFİ KONUM
Paraleller
Ekvatora paralel olan ve birer derece aralıklarla geçen dairelere Paraleller denir.
Paralellerin Özellikleri:
Ekvatora paralel olarak çizilen hayali çemberlere paralel denir.
1-Başlangıç paraleli Ekvator’dur ve derecesi 0˚ dir. En uzun paralel dairesidir.
2- Ekvatorun kuzeyinde kalan yarım küreye Kuzey Yarımküre, Kuzey yarım küredeki paralellere kuzey
paralelleri, güneyinde kalan yarımküreye ise Güney Yarımküre, güney yarım küredeki paralellere ise
güney paralelleri denir.
3- Kuzey Yarımkürede 90, Güney Yarımkürede 90 olmak üzere, toplam 180 paralel bulunur.
4- Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları
büyür.
5-Kutuplarda nokta halini alırlar
6- Bir meridyen yayı üzerinde ardışık iki paralel arasında 111 km mesafe vardır.
ENLEM ETKİSİ
Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe:
1. Güneş ışınlarının düşme açısı,
2. Sıcaklığın dağılışı,
3. Cisimlerin gölge boyları,
4. İklim ve bitki örtülerinin dağılışı,
5. Gece ve gündüz uzunlukları,
6. Dünya’nın çizgisel hızı,
7. Nüfus ve yerleşim alanlarının dağılışı,
8. Tarım ürünlerinin dağılışı,
9. Akarsu, buzul, rüzgâr gibi dış kuvvetlerin etki alanlarının dağılışı değişir.
Meridyenler
Paralelleri dik açıyla kesen bir kutuptan diğerine kuzey-güney yönünde uzanan hayali yarım
çemberlerdir.
MERİDYENLERİN ÖZELLİKLERİ
1. Başlangıç meridyeni Greenwich’tir ve derecesi 0˚ dir.
2. Başlangıç meridyeninin sağ tarafına Doğu Yarımküre,
Doğu yarımküredeki meridyenlere doğu meridyenleri; sol tarafına ise Batı yarımküre, batı yarımküredeki
meridyenlere de batı meridyenleri denir.
3. Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmiştir.
4.Bütün meridyenler kutuplarda birleşir.

3. BOYLAM
Dünya üzerindeki bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değerine boylam
denir.
BOYLAM’IN ETKİLERİ
Aynı boylam üzerindeki noktalarda;
Yerel saat, saat dilimleri, Başlangıç Meridyeni ile aralarındaki zaman farkı, güneşin en tepe noktasına
geldiği an, ekinoks tarihlerinde Güneş’in doğuş ve batış saatleri aynıdır.
YEREL SAAT
Bir meridyen üzerinde Güneşin gün içindeki konumuna göre belirlenen saate yerel saat denir.
YEREL SAAT ETKİLERİ
Yerel saat daima doğuda ileridir.
Meridyenlerden faydalanarak yerel saat hesaplamaları yapılabilir.
DÜNYA’NIN GÜNLÜK HAREKETİ
Dünya’nın kendi ekseni etrafında tam bir devir yapmasına Günlük Hareket denir.
Çizgisel Hız:Cisimlerin birim zamanda aldığı yola çizgisel hız denir. Dünya’nın çizgisel hızı her
enlemde aynı değildir. Hızın en yüksek olduğu yer Ekvatordur ve saatte 1670 km’dir. Bu hız
kutuplara doğru azalır ve kutup noktalarında 0 km olur.
Çizgisel hızın farklı olmasına bağlı olarak Ekvator ve çevresinde güneş hızlı doğar ve hızlı
batar. Kutuplara doğru gittikçe güneşin doğuş batış süresi uzar. Çizgisel hızın farklı olması yer
çekimini de etkiler. Ekvatorda çizgisel hız ve savrulma fazla olduğu için yer çekimi az, kutuplara doğru
ise çizgisel hız ve savrulma azaldığı için yer çekimi artar.
Eğer çizgisel hız iki kat artsaydı bir gün 12 saat olurdu, böylece iki meridyen arası yerel saat farkı 2
dakika olurdu. Çizgisel hız iki kat azalsaydı bir gün 48 saat olurdu, böylece iki meridyen arası yerel saat
farkı 8 dakika olurdu.
Dünya’nın yuvarlak olmasından dolayı güneşe bakan yüzü aydınlık, diğer yüzü karanlıkta kalır.
Dünya’nın dönmesiyle gece ve gündüz birbirini izler. Ancak yer ekseninin yörünge düzlemine dik
olmamasından dolayı gece gündüz süreleri yıl içerisinde değişir.
Dünya’nın aydınlık ve karanlık kısımlarını birbirinden ayıran sınıra aydınlanma
çemberi denir.
Dünya’nın batıdan doğuya doğru dönmesi, güneşin doğu-dan doğmasına ve batıdan batmasına neden
olur. Buna bağlı olarak da ana yönler oluşur.
Günlük Hareketinin Sonuçları:
1. Gece ve gündüz ardalanır.
2. Güneş ışınlarının gün içerisinde yere düşme açıları değişir. Sabah ve akşam güneş ışınları eğik, öğlen
vakti ise en yüksek açıyla gelir.
3. Gölge boyları ve yönleri değişir.
4. Günlük sıcaklık farkları oluşur. Gün içerisinde en yüksek sıcaklıklar öğleden sonra görülürken, en
düşük sıcaklıklar da güneşin doğduğu andır.
5. Gün içerisinde basınç değişimleri oluşur. Bunun sonucunda günlük (meltem) rüzgârlar oluşur.

4. 6. Kurak ve yarı kurak bölgelerde taşlarda mekanik çözülme gerçekleşir.
7. Merkezkaç (coriolis) kuvveti oluşur. Bunun sonucunda;Sürekli Rüzgârların ve okyanus akıntılarının
yönlerinde sapmalar meydana gelir.
8. 30 ve 60 enlemleri civarında dinamik basınç merkezleri oluşur.
9. Yerel saat farkları meydana gelir.
DÜNYANIN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ
YILLIK HAREKET
Dünya, elips şeklindeki bir yörüngede Güneş etrafında dolanır. Bir tam dönüşünü 365 gün 6 saatte
tamamlar. Buna bir yıl denir.
Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir.
Dünya’nın yörüngesinden geçen düzleme yörünge düzlemi veya ekliptik düzlem adı verilir.
Dünya yörüngesi 939 milyon km uzunluğundadır. Dünya bu yörüngede ortalama 107.118
km/h’ten (saniyede 30 km) daha hızlı dönmektedir.
Dünya’nın güneşe olan ortalama uzaklığı 149.5 Milyon km’dir.
Dünya’nın yörüngesi elips şeklindedir.
Bu nedenle Dünya’nın Güneşe olan uzaklığı yıl içerisinde değişir.Bu sebebten dolayı dünyanın dönüş
hızında değişmeler meydana gelir ve mevsim sürelerinde etkili olur.
Dünya’nın Güneşe en yakın olduğu döneme (3 Ocak - 147 milyon km) günberi (perihel), denir,
Dünya’nın yörüngedeki hızı artar ve Şubat ayı 2 gün kısa sürer. En uzak olduğu döneme (4 Temmuz 152 milyon km) günöte (aphel) denir,yörüngedeki hızı azalır ve yaz ayları 2 gün uzun sürer.
Dünya’nın Güneş’e bazen yaklaşıp, bazen de uzaklaşması yeryüzünde sıcaklık değişikliğine yol açmaz.
Çünkü uzay boşluğunda güneş ışınlarını tutacak bir gaz yoktur.
Kuzey ve Güney yarım kürelerin farklı zamanlarda ısınıp soğumasının temel nedeni, Güneş ışınlarının
yeryüzüne düşme açılarıdır. Mesela Dünya’nın Güneşe en uzak olduğu aylar olan Haziran ve Temmuz
aylarında Kuzey Yarım Küre’de Yaz mevsimi yaşanır. Bunun nedeni Haziran ayında Güneş ışınlarının
Kuzey Yarım Küre’de yere değme açısının büyümesidir.Ocak ayında ise yakın olmasına rağmen
soğuktur çünkü ışınları eğik alır.
NOT: Yine bu konu ile ilgili dünyanın güneşe yaklaşması uzaklaşması,dönüş hızının artması
azalması,ayların süresi mevsim sürelerinin değişmesi gibi olayların sebebi yörüngenin elips olmasıdır.
Dünyanın Yıllık Hareketinin Sonuçları:
1. Güneş ışınlarının bir noktaya geliş açısı değişir.
2. Sıcaklık yıl içinde değişir.
3. Gölge uzunlukları yıl içinde değişir.
4. Güneşin ufukta doğup battığı yer ve zamanı değişir.
5. Gece ve gündüz süreleri de yıl içerisinde değişir.
6. Muson rüzgârları oluşur.
7. Mevsimler oluşur.
DÜNYA’NIN EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI
Dünya’nın eksen eğikliğinin anlaşılabilmesi için şu terimlerin bilinmesi gerekmektedir.
1. Ekliptik Düzlem (Yörünge Düzlemi): Dünya’nın Güneş etrafında izlediği yola Ekliptik Düzlem
denir.
2. Ekliptik Eksen (Yörünge Ekseni):Ekliptik düzlemi dik kestiği kabul edilen hayali çizgiye Ekliptik
Eksen denir.
3.Dünya’nın Ekseni:Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgiye

5. Dünya’nın Ekseni denir.
4. Ekvator Düzlemi:Dünya’yı iki eşit parçaya bölen hayali çizginin meydana getirdiği düzleme
Ekvator Düzlemi denir.
Ekliptik eksen ile Dünya’nın ekseni birbiri ile çakışmaz aralarında 23° 27’ lık bir eğiklik vardır. Bu
eğikliğe Dünya’nın Eksen Eğikliği adı verilir.
Eksen eğikliği, Dünya’nın hem kendi ekseni hem de Güneş etrafındaki hareketiyle hiçbir zaman
değişmez. Sadece ekinoks tarihlerinde etkisi ortadan kalkar.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları:
1. Mevsimlerin oluşmasına neden olur.
2. Bir noktaya düşen güneş ışınları yıl içerisinde değişir.
3. Bir noktaya dikilen çubuğun gölge boyu yıl içinde değişir.
4. Dönenceler ve Kutup Daireleri oluşur.
5. Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
6. Aydınlanma dairesi sürekli yer değiştirir.
7. Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır.
8. Mevsimlik sıcaklık ve basınç farkları oluşur.
9. Matematik iklim kuşakları meydana gelir.
10. Güneşin doğuş-batış saati ve yeri değişir.
Eksen Eğikliği Olmasaydı:
(Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)
Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı.
Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
Mevsim değişmesi olmazdı. Sürekli aynı mevsim hüküm sürerdi.
Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi.
Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi.
Kısacası; sürekli ekinoks durumu yaşanırdı.
Gölge Yönü
Cisimlerin gölgesi, ışık kaynağının tam aksine düşer.
Cisimlerin Gölge Yönüne ve Boyuna Bakarak;
Bulunduğumuz yarım küreyi tespit edebiliriz.
Yerel saati bulabiliriz.
Güneş ışınlarının düşme açısını bulabiliriz.
Yön tayini yapabiliriz.
Enlem ve boylam derecesini tespit edebiliriz.
MEVSİMLER VE OLUŞUMU
Mevsimler Güneş’in gün dönümü ve gece gündüz eşitliği noktaları arasından geçişleri arasındaki
sürelerdir. Mevsimlerin oluşmasının temel sebebi eksen eğikliği ve Dünya’nın Güneş çevresindeki
hareketi (Yıllık Hareket)’dir.

6. Gece ile gündüzü ayıran sınıra Aydınlanma Çemberi adı verilir. Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi
sırasında, güneş ışınları farklı enlemlere dik gelirken, aydınlanma dairesi, kutup daireleri ve kutup
noktaları arasında yer ve bütün Dünya’da gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu tarihlerdir. Değiştirir.
Aydınlanma dairesi ve güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak aynı anda farklı yarımkürelerde farklı
mevsimler yaşanır. Kuzey Yarımküre yazı yaşarken, Güney Yarımküre kışı yaşamaktadır. Aynı şekilde
birinde sonbaharı yaşanırken diğeri de ilkbahar yaşanır.
Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak dört önemli gün ortaya çıkar.
Bu günler mevsim başlangıcı olduğu için Gündönümü adı da verilir.
21 Mart ve 23Eylül Ekinoks tarihleri,
21 Aralık ve 21 Haziran Solstis tarihleridir.
Gündönümü(solstis) tarihleri gündüz sürelerinin uzamaya veya kısalmaya döndüğü tarihlerdir.
Ekinoks tarihleri ise güneş ışınlarının Ekvator’a dik düştüğü
İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ
1.İç içe kapalı eğrilerdir.
2.Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.
3.En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
4.0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer.
5.İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti
farkı (equidistans) haritanın tamamında aynıdır.
NOT:İzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti
farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.
6.Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.
7.Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.
8.İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.
9.İzohipsler birbirini kesmezler.
10.Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir.
11. Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır.
12. Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.

7. Gece ile gündüzü ayıran sınıra Aydınlanma Çemberi adı verilir. Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi
sırasında, güneş ışınları farklı enlemlere dik gelirken, aydınlanma dairesi, kutup daireleri ve kutup
noktaları arasında yer ve bütün Dünya’da gece ve gündüz sürelerinin eşit olduğu tarihlerdir. Değiştirir.
Aydınlanma dairesi ve güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak aynı anda farklı yarımkürelerde farklı
mevsimler yaşanır. Kuzey Yarımküre yazı yaşarken, Güney Yarımküre kışı yaşamaktadır. Aynı şekilde
birinde sonbaharı yaşanırken diğeri de ilkbahar yaşanır.
Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak dört önemli gün ortaya çıkar.
Bu günler mevsim başlangıcı olduğu için Gündönümü adı da verilir.
21 Mart ve 23Eylül Ekinoks tarihleri,
21 Aralık ve 21 Haziran Solstis tarihleridir.
Gündönümü(solstis) tarihleri gündüz sürelerinin uzamaya veya kısalmaya döndüğü tarihlerdir.
Ekinoks tarihleri ise güneş ışınlarının Ekvator’a dik düştüğü
İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ
1.İç içe kapalı eğrilerdir.
2.Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.
3.En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
4.0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer.
5.İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti
farkı (equidistans) haritanın tamamında aynıdır.
NOT:İzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti
farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.
6.Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır.
7.Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.
8.İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.
9.İzohipsler birbirini kesmezler.
10.Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir.
11. Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır.
12. Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.