3. Yer Kabuğunda Neler Var?
Yer küre’nin Katmanları
• Yer küre’ yi oluşturan farklı katmanlar
bulunmaktadır. Hava küre, su küre, taş küre,
ateş küre ve çekirdek katmanları vardır.
4. • 1. Hava küre: Yer küre’yi saran hava tabakasıdır.
2. Su küre: Yerküre de bulunan okyanus, deniz, göller,
akarsular ve yeraltı suları su küreyi oluşturur.
3. Taş küre: Üzerinde yaşadığımız kısmıdır. Yerküre
kayaç (taş) oluşmuştur. Kalınlığı 6-40 km’dir.
4. Ateş küre: Yerkabuğunun altında, kalınlığı 2900 km
kadardır. Ateş küre erimiş kayaçlardan oluşur. Erimiş
kayaçlara magma denir.
5. Çekirdek: Çekirdeğin ortalama kalınlığı 3400 km’dir.
Dünya’nın merkezini oluşturur. Ağır metaller bulunur.
5. KAYAÇ NEDİR?
• Yeryüzünü oluşturan kaya
parçalarıdır. Kayaçlar içerisinde
çok sayıda mineral
bulunmaktadır. Kalsiyum,
potasyum, sodyum, magnezyum,
bor, kalsit mineral çeşitlerine
örnektir. Kayaçlar rüzgar, su,
sıcaklık gibi doğal etkilerle daha
küçük kayalara, taşlara, çakıllara,
kum tanelerine ve en son
toprağa kadar parçalanır.
6. •
• 1.Magmatik Kayaçlar: Yerin derinliklerinde
bulunan magmanın (lavların) yerin derinliklerinde
veya yer yüzüne çıktıktan sonra soğumasıyla
oluşurlar.(Yani lavların soğumasıyla.)
ÖRNEK: Bazalt, andezit, granit,gabro gibi.
Magmatik kayaçların özellikleri:
1.)Çok serttirler.
2.)İçerisinde canlı kalıntılar (fosil) yoktur.
3.)Kayaçlar coğrafik etkilerle (sıcak-soğuk,
rüzgar-su) aşınarak inceler ve kuma düşer.
7. • . Tortul Kayaçlar:
-Kum taneleri yağmur-seller aracılığıyla deniz
veya göllerin çukur yerlerine taşınarak birikir ve
tortul katmanları oluştururlar bu katmandan
oluşarak ve suyun basıncıyla katmanlar halinde
tortul kayaçları oluşur. Özellikleri:
1.)Değişik zamanlarda oluştuklarında katmanlar
halindedir.
2.)İçerisinde fosil denilen canlı kalıntıları bulunur.
3.)Fazla sert değillerdir. Çabuk aşınırlar.
ÖRNEK :Kömür, kireç taşı, kum taşı ve çakıl taşı.
8. • 3. Başkalaşım Kayaçları:
Doğadaki tüm maddeler zamanla değişir. Ufalır,
aşım şekli ve yapısı değişir. Böylece kayaçlar
birbirine dönüşebilir.
-Başkalaşım kayaçları magmatik veya tortul
kayaçların yeraltında kalarak sıcaklık ve basıncın
etkisiyle değişmesi sonucu oluşurlar.
Başkalaşım kayaçları tortul kayaçların
başkalaşımı sonucu oluşmuşlarsa içinde canlı
kalıntılar bulunabilir.
-Heykel yapımında kullanılan taşlar ve renkli
mermerler tür tür kayaçtır.
9. • Maden: Yerkabuğundan çıkan ve ekonomik değeri
olan kayaçlara denir. Altın, gümüş, bakır,
alüminyum, demir, cıva, linyit, mermer madenlere
örnektir. Maden ocaklarından çıkarılan madenler
işlenerek çeşitli araç gereçlerin yapımında
kullanılır. Kullandığımız tencere, kaşık çatal,
bilgisayar, cep telefonu madenler kullanılarak
yapılmıştır.
Maden mühendisi: Madenlerin
bulunması, çıkarılması ve zenginleştirilmesi
konularında çalışan kişilere maden mühendisi
denir.
10. TOPRAK ÇEŞTLERİ
Toprak, kayaların ufalanıp parçalanması ve araya canlı kalıntılarının karışması
ile meydana gelir.
Bitkiler besin yapabilmek için toprağa gereksinim duyarlar. İnsanlar ve birçok
hayvan bu bitkilerle beslenerek yaşamlarını sürdürürler.
1) Kumlu toprak: Çok geçirgen yapıya sahiptir. Hafiftir ve su tutma özelliği
yoktur. Pamuk karpuz gibi uzun köklü bitkiler kumlu toprakları sever.
2)Kireçli toprak: Yapısında kalsiyum karbonat bulunur. Açık renklidir ve su
tutmaz, gevşek bir yapıya sahiptir. Tarıma elverişsizdir ancak toprağa bir
miktar gübre ve kükürt karıştırılırsa bitki yetiştirilmesine uygun olabilir.
3)Humuslu toprak: Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluşur. Koyu
renkli ve yumuşaktır. Su tutabilir. Tarım için en elverişli topraktır. Toprağın
yapısında humus (canlı kalıntıları ) arttıkça toprak zenginleşir.
4)Killi toprak: Ağırdır, su tutabilir ve zor işlenir. Genellikle bitki üretimine
elverişli değildir. Kiremit, tuğla, çömlek ve seramik yapımında kullanılır.
11. • YER ALTI VE YER ÜSTÜ SU KAYNAKLARI
Dünyanın ¾`ü sularla kaplıdır. Su canlıların yaşaması için
vazgeçilmez bir maddedir.
Sular:
1.)Yer Üstü Suları: Buzullar, okyanuslar, denizler, göller,
dereler ve nehir sularından oluşur.
2.)Yer Altı Suları: Kuyu suları ,kaynak suları, artezyen suları,
maden suları,ı lıca suları (sıcak sular),jeotermal kaynak gibi.
Kuyu: Yer altı sularını yeryüzüne çıkarmak için açılan derin
çukurlara denir.
Artezyen: Yer altı sularının kendiliğinden yer yüzüne
çıkmasına fışkırtmasına artezyen denir.
12. • Maden Suyu: İçinde çeşitli maden ve mineralleri erimiş
halde bulunan ve kendiliğinden yeryüzüne çıkan sulara
denir.
Kaynak Suyu: Yer altında olan ve içerisinde kireç
bulunmayan sadece mineral içeren sulara denir.
Ilıca Suları: Yer altından çıkan sıcak sulara ılıca suları denir.
Ilıca suları sağlık amaçlı (romatizma ve çeşitli hastalık
tedavisinde) kullanılır. Sıcak suların etrafında kurulan
tesislere kaplıca denir.
Jeotermal: Yer kabuğunun derinliklerinde birikmiş ışının
oluşturduğu sıcak su, su buharı ve gazların tümüne denir.
-Jeotermal suları ısınma, sağlık ,seracılıkta ve elektrik
üretiminde kullanılır.
13. • Fosil bilimi
• Milyonlarca yıl önce yaşamış canlıların et gibi
kısımları çürüyüp, kemik gibi sert kısımlarının
taşlaşması ile fosiller oluşur. Fosiller canlı
kalıntılarıdır. Bitki, hayvan ve mikroskobik canlılar
deniz göl veya bataklık gibi yerlerde gömülerek
fosilleşir. Gözle görülemeyecek kadar küçük
fosillerde bulunmaktadır. Canlıların ayak izleri de
fosildir. Fosiller geçmişte yaşayan canlılar, iklim ve
bitki örtüsü hakkında bilgi edinmemizi sağlar.
Fosiller tabakalı kayaçlar içerisinde bulunur.
• Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji denir.
Bilim insanına da paleontolog denilir.
14.
15. • Fosil çeşitleri
• 1. Vücut fosilleri: Bitki ve hayvanların vücudunun
korunması ile oluşur.
2. İz fosilleri: Canlı kalıntılarının kayaçlar içinde
sıkışarak izlerinin kaldığı fosillerdir.
• Bitkilerin fosilleşmesi ile kömür oluşur.
Bitki ve hayvanların fosilleşmesi ile de petrol
oluşur.
Kömür petrol doğalgaz gibi yakıtlara fosil yakıtlar
denir.
• Bitkilerin fosilleşmesi ile kömür oluşur.
Bitki ve hayvanların fosilleşmesi ile de petrol
oluşur.
Kömür petrol doğalgaz gibi yakıtlara fosil yakıtlar
denir.
16. • Fosillerin Yararları :
1- Tortul kayaçların hangi zamana ait olduğunun (yani
yaşlarının) anlaşılmasını sağlar.
2- Fosillerin bulunduğu bölgenin geçmişteki coğrafi
durumunu ve iklim şartlarının nasıl olduğunun
anlaşılmasını sağlar.
3- Nesilleri tükenmiş veya eski zamanlarda yaşamış
canlıların (Dinozor, mamut) tanınmasını sağlar.
4- Canlıların geçirdiği gelişim dönemleri hakkında bilgi
edinilmesini sağlar.
5- Yer kabuğunda oluşan değişimler hakkında bilgi
verir.
6- Fosil yakıtların oluşmasını sağlar.
17. • Doğal Anıtlar: Yerkabuğunun oluşumunda ortaya
çıkan mağara, peri bacaları, traverten, şelale, göl
gibi yeryüzü şekilleri ve çok yaşlı ağaçlar doğal
anıttır. Damla taş mağarası, Manavgat şelalesi,
Pamukkale travertenleri, Peribacaları doğal anıttır.
• * Doğal anıtlar bütün insanlığa aittir. Koruma
altına alınarak gelecek nesillere aktarılmalıdır.
• * Orman, deniz, insan eliyle yapılan anıtlar, doğal
anıt değildir.
