2. UYDU
• Kütlesi daha büyük bir gök cisminin, özellikle
bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine
uydu denir.
• Ay, Dünya'nın tek doğal uydusudur ve Güneş
Sistemi içinde beşinci büyük doğal uydudur.
• Ay, insanların üzerine iniş yaparak
yürüdükleri tek gökcismidir.
3. AY
• Ay; kendi ekseni etrafında, Dünya’nın
etrafında ve Dünya ile birlikte Güneş’in
etrafında da dolanır. Ay’ın Dünya’nın
etrafındaki bir turu yaklaşık 27,3 gün
sürer. Bu süre Ay’ın aynı evrede tekrar
görünmesi için geçen zamandan (29,5
gün) kısadır. Çünkü Ay Dünya’nın
etrafında dolanırken Dünya da Güneş’in
etrafındaki dönme hareketini sürdürür.
4. • Ay, kendi ekseni etrafındaki dönüşlü ile
Dünya çevresindeki dönüşünü aynı
sürede (27,3 gün) tamamlar. Bu yüzden
Ay’ın Dünya’dan daima aynı yüzü
görülmektedir.
• Dolayısıyla Ay’ın yeni aydan son dördüne
kadar gözlediğimiz tüm evreleri, Güneş
ve Dünya’ya göre konumundan
kaynaklanmaktadır.
5. • Kütlesi, Dünya’nın kütlesinin yaklaşık
seksende biri kadar olan Ay ile Dünya
arasında kütle çekim kuvveti oluşur. Ay,
Dünya’ya Güneş’ten daha yakın
olduğundan Ay ile Dünya arasında
meydana gelen çekim kuvveti Güneş ile
Dünya arasında oluşan çekim kuvvetinden
daha büyüktür. Bu sebeple daha çok
Ay’dan kaynaklanan çekim
• kuvveti gelgit olayına sebep olur.
6. • Ay farklı uzaklıklardaki kütleler üzerine
farklı büyüklükte çekim kuvveti uygular. Bu
sırada sular yandaki şekilde görüldüğü gibi
Dünya ve Ay’ın oluşturduğu doğrultuda
yükselirken diğer yönlerde alçalır.
• Yükselme (gel) ve alçalma (git) hareketleri
günde iki kez olmak üzere birbirini devamlı
izler. Gelgit olayı ilk ve son dördün
evrelerinde en düşük, yeni ay ve dolunay
evrelerinde en yüksek değerini alır.
7. • Ay, Dünya ve diğer gezegenler, Güneş ile
diğer yıldızlar ve bulutsular gök ada adı
verilen dev sistemlerin birer üyesidir.
Astronomlar, uzayın derinliklerinde
birbirinden çok uzakta olan, farklı boyut
ve biçimlerde milyonlarca gök ada
gözlemlemişlerdir.
8. • Dünya’mızın içinde bulunduğu gök adanın
ismi nedir? Gök adalar neye benzer?
Güneş sistemimiz, bulunduğu gök adanın
neresinde yer alır? Gelin, hep birlikte bu
soruların cevaplarını arayalım.
9. • Dünya’mızın içinde bulunduğu gök ada,
Samanyolu gök adası (galaksisi) olarak
bilinmektedir. Bu gök ada sarmal
şekildedir. Merkezinden dışa doğru
açılan sarmal kollar vardır. Güneş
sistemimiz, bu kollardan “Avcı Kolu”nda
bulunur. Dünya’mızın da içinde yer aldığı
bu gök ada, en büyük gök adalardan
biridir.
10. • Gök adalar sarmal, eliptik ya da düzensiz
şekillerde olabilir. Dünya’nın içinde bulunduğu
Samanyolu gök adası gibi bir başka gök ada da
Andromeda’dır. Andromeda, Dünya’dan
bakıldığında teleskop kullanmadan
gözleyebildiğimiz gök adalardan biridir. Bir
başka gök ada ise Sombrero Gök Adası’dır. Bu
gök ada şapkaya benzemektedir.
12. • Gök adaların da içinde yer aldığı gök
cisimlerinin tümü, aralarındaki
boşluklarla birlikte evreni temsil
etmektedir. Dünya dışındaki evren
parçası da uzay olarak adlandırılır.
Dünya’mız uzayda Samanyolu gök
adasının içerisinde yer alan güneş
sisteminde Güneş’e en yakın üçüncü
gezegenidir.
13. NOT
• 1- Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden
merkeze uzaklık 384.403 km, yani
Dünya’nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır.
• 2- Ay’ın çapı 3.474 km’dir, bu da Dünya çapının
dörtte birinden biraz fazladır. Dolayısıyla Ay’ın
hacmi Dünya’nın hacminin % 2’si kadardır.
•
• 3- Ay’ın kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha
düşüktür.
14. NOT
• 4- Ay yüzeyinde kütle çekim etkisi yerçekiminin yaklaşık
%17’sidir.
• 5- Ay, Dünya’nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde
tamamlar.
• 6- Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik
değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın
evreleri oluşur.
• 7- Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay'ın yakınından
geçen ilk yapay nesne Sovyetler Birliği’nin Luna 1 uydusudur.
Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur.
Normalde görünmeyen Ay'ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını
ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya
fırlatılmıştır.
15. NOT
• 8- Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen
uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine giren
ilk insansız uzay aracı da Luna 10’dur. Bu iki
uydu da 1966'da uzaya fırlatılmıştır.
• 9- ABD’nin Apollo Programı 1969 ve 1972
yılları arasında 6 başarılı inişle, günümüze
kadar insanlı görevleri başaran tek uzay
programıdır. Ay'ın doğrudan insanlar
tarafından incelenmesine Apollo
programının bitişiyle son verilmiştir.
16. Ay Nasıl Oluştu?
• Dünya'nın uydusu Ay'ın, Dünya ile Mars
büyüklüğündeki bir asteroitin çarpışması
sonucu oluştuğu ileri sürüldü. Colorado'daki
Southwest Araştırma Enstitüsü'nden
araştırmacı Robin Canup, ''ilerlemiş
bilgisayar teknolojisinden faydalanılarak
yapılan yeni canlandırmaların ve yeniden
gözden geçirilen önceki canlandırmaların,
Dünya'ya çarpan Mars kütlesindeki bir
nesnenin, her ikisini şimdiki konumuna
sokmak için yeterli olduğunu gösterdiğini''
söyledi.
17. • Bilim adamları ayrıca, aralarında Dünya'daki
yerçekiminin Ay'ı yakaladığı ya da Dünya ve
Ay'ın eş zamanda oluştuğunun bulunduğu diğer
teorileri geçersiz sayıyorlar.
• Öte yandan, Mars büyüklüğündeki asteroit
teorisini ilk ortaya atan Harvardlı araştırmacı
Al Cameron, Canup'un canlandırmasının tam
oluşumu değil, ilk çarpışmayı kapsadığını ve
çarpışmadan çıkan materyali taş yığını değil sert
bir kaya varsaydığını bildirdi. Cameron, Ay'ı
oluşturacak çarpışma zamanında Dünya'nın,
Canup'un bildiği gibi tamamen değil, yalnızca
3/2'sinin oluştuğunu kaydetti.
