Op dinsdag 30 november 2011 vond de 4de Trefdag Dijkinspectie en –onderhoud Vlaanderen plaats te Kruibeke. De dag werd verzorgd door de Werkgroep Dijken, bestaande uit het Waterbouwkundig Laboratorium en afdeling Geotechniek, en is bedoeld voor dijkbeheerders, onderzoekers en andere betrokkenen binnen de Vlaamse overheid.

1. Dijkvegetatie en link met
ondergrond?
Bart Vandevoorde
Trefdijk dijkinspectie en -onderhoud

2. Aanleiding
• Hoofdfunctie van dijken =
waterkering (erosiebestendigheid)
• Ecologische functie (leefgebied en
corridor fauna/flora)
• Grootste grasland Vlaanderen
>1000ha en toename door
uitvoering geactualiseerd Sigmaplan

3. Aanleiding
• Dijkvegetaties = (potentieel)
Natura2000 habitattype
–Laaggelegen schraal hooiland
(Alopecurus pratensis, Sanguisorba
officinalis) subtype
Glanshaverhooiland
• Veel variatie in vegetatie in termen
van soortenrijkdom en diversiteit

4. Aanleiding

5. Aanleiding

6. Aanleiding

7. Aanleiding

8. Aanleiding

9. Doelstelling onderzoek
Vegetatie = resultante van (a)biotische
omgevingsfactoren en gevoerde beheer
1. Variatie in de dijkvegetatie
=>Welke abiotische omgevings-
factoren (+beheer) verklaren de
variatie in de vegetatie
2. Erosiebestendigheid

10. Methodiek
Onderzoeksopzet
1. Variatie in vegetatie bepalen
2. Verzamelen van abiotische data/beheer
3. Bepalen welke abiotische data/beheer
variatie verklaren (multivariate analyse)
4. Erosiebestendigheid
5. Implementeren in aanleg en beheer van
dijken

11. Variatie in vegetatie
• Vegetatieopnames op dijken langs
Zeeschelde en Durme
–Selectie proefvlak 2x2 m
(algemeenste vegetatietypes)
–Soortenlijst (hogere planten,
mossen)
–Inschatten procentuele bedekking

12. Variatie in vegetatie
• 219 vegetatieopnames

13. Variatie in vegetatie
• Classificatie van de vegetatie-
opnames m.b.v. Twinspan
– 5 vegetatietypes
1. Soortenrijk grasland
2. Soortenrijk glanshavergrasland
3. Soortenarm glanshavergrasland
4. Verruigd glanshavergrasland
5. Brandnetelruigte

14. Variatie in vegetatie
• Soortenrijk grasland
–Lagere, vrij gesloten, soortenrijke
vegetatie van verschillende grassen
(Engels raaigras, gestreepte witbol,
rood zwenkgras, ruw beemdgras) en
weinig glanshaver. Veel dicotylen:
smalle weegbree, witte klaver, rode
klaver, kleine klaver, margriet,
knoopkruid, groot streepzaad, …

15. Variatie in vegetatie
• Soortenrijk grasland

16. Variatie in vegetatie
• Soortenrijk glanshavergrasland
–Vrij hoge en vrij gesloten vegetatie
met veel gewone glanshaver maar
ook grassen als gestreepte witbol,
ruw beemdgras, rood zwenkgras en
met dicotylen (scherpe boterbloem,
veldzuring, fluitenkruid, veenwortel,
ringelwikke, …)

17. Variatie in vegetatie
• Soortenrijk glanshavergrasland

18. Variatie in vegetatie
• Soortenarm glanshavergrasland
–Hoge soortenarme vegetatie
gedomineerd door gewone
glanshaver met grassen als
gestreepte witbol, kropaar, ruw
beemdgras maar ook rood zwenkgras
en gevlekte rupsklaver

19. Variatie in vegetatie
• Soortenarm glanshavergrasland

20. Variatie in vegetatie
• Verruigd glanshavergrasland
–Hoge soortenarme vegetatie
gedomineerd door gewone
glanshaver met grote brandnetel en
kropaar, …

21. Variatie in vegetatie
• Verruigd glanshavergrasland

22. Variatie in vegetatie
• Brandnetelruigte
–Hoge soortenarme vegetatie
gedomineerd door grote brandnetel
met kleefkruid, gewoon dikkopmos,
hondsdraf, …

23. Variatie in vegetatie

24. Verzamelen abiotiek/beheer
• Alle 219 locaties
–Ingemeten RTK-GPS
–Bepaling expositie (16 windrichting)
–Inmeten helling (% en °)
–Gevoerde beheer
–Bepalen beschaduwing (hoek tot
obstakel en proefvlak)
–Foto

25. Verzamelen abiotiek/beheer
• 20 locaties per vegetatietype (5)
–Bodemstalen
•0-20cm
•Textuur, pH, EGV, totaal N, mineraal
N, totaal P, mineraal P, %OS, CEC,
kalkgehalte, Ca, K, Mg, Na, S, Al, Fe,
Mn, zware metalen

26. Verzamelen abiotiek/beheer
• 20 locaties per vegetatietype (5)
–Bodemprofiel
•0-100cm
•Per horizont: dikte, begrenzing,
textuur, kleur, homogeniteit, oxido-
reductie, consistentie,
worteldichtheid, worteldiepte, kalk
–Biomassastalen

27. Bepaling verklarende variabelen
• Multivariate analyse (CCA
Canonische Correspondentie
Analyse)
??
(Voorjaar 2012)
-1.0 1.0
-1.0
1.0
OF%
Sedi0-1
Sedi0-10
OM0-1
OM0-10
Condsd
2
3
2
6
5
3
3
5
2
2
2
6
3
10
3
3
6
3
1
1
3
1
1
1
2
2
1
1
6
6
3
6
2
2
1
16
6
3
2
12
1
1
25
1

28. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Expositie en helling
0
10
20
30
40
50
60
70
0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70
Helling (%)
Aantal
0
10
20
30
N
NNO
NO
ONO
O
OZO
ZO
ZZO
Z
ZZW
ZW
WZW
W
WNW
NW
NNW

29. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Bodemtextuur

30. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Bodemtextuur
zand%, leem%
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Zand(%)
0
20
40
60
80
100
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Leem(%)
0
10
20
30
40
50
60
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

31. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Totaal fosfor
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
mg/kg
0
1000
2000
3000
4000
5000
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

32. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Mineraal fosfor
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
mgP/kg
0
50
100
150
200
250
300
350
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

33. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Totaal stikstof
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
%N
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

34. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Mineraal stikstof
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
mgN/kg
0
10
20
30
40
50
60
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

35. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Biomassa
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Biomassa(gDS/m2
)
0
200
400
600
800
1000
1200
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

36. Resultaten verzamelde
abiotiek/beheer
• Bodemprofielen

37. Erosiebestendigheid
• 20 locaties per vegetatietype (5)
–Wortelstalen
0-10, 10-20, 20-30, 30-40 cm
–Holheid zode
•Vegetatie
•Strooisel
•Mos
•Kale bodem
0.5 m
0.5 m
0.5 m
0.5 m

38. Erosiebestendigheid
• Wortelmassa (mg OS)
(Nog niet gevalideerd, zeer voorlopig)
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Wortelmassa0-10(mgOS)
0
2
4
6
8
10
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Wortelmassa10-20(mgOS)
0
2
4
6
8
10
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Wortelmassa20-30(mgOS)
0
2
4
6
8
10
Type1 Type2 Type3 Type4 Type5
Wortelmassa30-40(mgOS)
0
2
4
6
8
10
1 Soortenrijk grasland
2 Soortenrijk glanshavergrasland
3 Soortenarm glanshavergrasland
4 Verruigd glanshavergrasland
5 Brandnetelruigte

39. Conclusies
• Variatie in vegetatie, gradiënt van
soortenrijk grasland over soortenarm
glanshavergrasland naar brandnetelruigte
• Bodem: variatie in percentage zand en
leem
• Gradiënt in totaal en mineraal stikstof en
fosfor
• Verklarende variabelen en
erosiebestendigheid (voorjaar 2012)