1. TEMA 9. A PREHISTORIA
LECCIÓN 4. Neolítico: a producción de alimentos
Diferencias entre Paleolítico e Neolítico (apuntes da libreta)
Características do Neolítico
• COMENZA hai uns 10.000 anos, na zona de Oriente Próximo regada polos ríos Tigris e
Éufrates (o Crecente Fértil). A partir do século VIII a. C. espállase por toda Europa.
• INVÉNTANSE a Agricultura e a Gandaría:
• Observando os fenómenos da natureza, homes e mulleres aprenderon que as
sementes soterradas daban lugar a unha nova planta; de este xeito, comezaron a
cultivar sementes de trigo, centeo e diversas legumes.
• Tamén por observación déronse conta de que era posible domesticar animais,
descubríndose, de tal modo, a gandaría. Domesticáronse animais como cabras,
ovellas ou porcos.
• INVÉNTANSE novas ferramentas e técnicas::
• Para traballar a agricultura era necesario fabricar útiles especializados:
• A fouce (hoz) para segar espigas.
• Muiños para moer o gran.
• Desenvolveuse a cerámica, modelando barro para almacenar, transportar e cocer
alimentos.
• Inventouse a cestaría (cestas) entralanzado cordas, dando paso ás orixes do tecido.
• Creáronse os teares, para traballar o liño ou a la.
• Usáronse pedras semipreciosas para elaborar adornos (minaría).
• Tamén inventáronse técnicas espcializadas, como o puído da pedra, para crear
útiles como a machada, para cortar árbores.
• ALDEAS NEOLÍTICAS: Aldea neolítica de Çatalhüyük (Turquía):
- É unha das máis antigas que todavía se conservan.
- É unha aldea na que os seus habitantes son sedentarios, posto que ao colecer a
agricultura, xa non necesitan desplazarse para conseguir alimento.
- Destacan os seus SANTUARIOS; en moitas das súas casas había cuartos moid decorados,
con representacións de cabezas de touros ou símbolos abstractos.
- Son coñecidas as súas representación de estatuíñas femininas moi parecidas ás venus
paleolíticas, fabricadas en terracota, alabastro ou pedra. Tamén se relacionan co culto á
abundancia, á fecundidade e á muller.

2. LECCIÓN 5. A Idade dos Metáis
Características da Idade dos Metais
• COMENZA hai uns 5.000 anos a. C), na zona de Oriente Próximo, co descubrimento do
cobre, despois do bronce (3.000 a. C) e finalmente do ferro (2.000 a. C.).
• Invéntanse a metalurxia (quéntase o metal para moldealo mellor, gracias á forxa) e a
siderurxia (extracción e traballo do ferro) e a fundición dos metais.
• Nas aldeas, especialízanse os traballos (artesáns da metalurxia, xoieiros, ceramistas, etc.) e
desenvólvese o intercambio de productos (o comercio); a isto contribuiu a invención da
roda.
• Créanse as primeiras CIDADES:
o A poboación medrou, polo que os antigos poboados comezaron a ter moitos
edificios.
o Amuralladas para defenderse.
o Con grupos sociais diferenciados pola súa acumulación de riquezas.
o Escollíase a un rei ou un caudillo para gobernalos.
• Elabórase a Cultura Megalítica (pedras grandes)
- MENHIR: gran pedra cravada verticalmente sobre o chan. Función conmemorativa ou
marca territorial.
- DOLMEN: cámara formada por dúas pedras verticais que sustentan lousas horizontais
que as cobren. Función funeraria.
- CRÓMLECH: conxunto de pedras verticais e lousas horizontais dispostas en círculo.
Función: posible culto solar ou agrario.
- MÁMOA: son dólmenes baixo túmulos de terra.
TEMA 10. MESOPOTAMIA E EXIPTO
MESOPOTAMIA
SITUACIÓN
• Mesopotamia, significa en grego: entre ríos.
• Situada entre o Tigris e o Eufrates.
• Dominada por distintos pobos:
o Sumerios, ao sur.
o Acadios, nos vales entre os rios.
o Asirios, ao Norte
ESTRUTURA SOCIAL
Non productores:

3. - Rey
- Nobles, funcionarios, sacerdotes
Productores:
- Campesinos (agricultores e pastores), artesáns, comerciantes (Libres)
- Escravos (propiedade de outras persoas)
ECONOMÍA
• Destaca a importancia dos ríos Éufrates e Tigris na súa economía.
• AGRICULTURA:
o Destaca a canalización dos ríos.
o A administración do Estado almacenaba as colleitas para pagar aos
traballadores e ter excedentes en caso de sequía.
• GANDARÍA: cría de vacas e cabras
• ARTESANÍA: productos básicos ou de luxo. Tiñan que buscar as materias primas
noutros sitios.
CIDADES
• Desenvólvense culturas urbanas consideradas as máis antigas da historia da
humanidade.
• Mesopotamia estaba dividida en Cidades-Estado.
• Cada una tiña un templo, o ZIGURAT, adicado aos deuses. Nestes templos vivían os
sacerdotes, que tiñan poder político e relixioso. Dende alí gobernábase a poboación.
RELIXIÓN
• Política e relixión estaban moi relacionadas. Os gobernante era o sumo sacerdote ou
“Patesi”, que representaba á divinidade.
• Crían na vida despois da morte.
• Utilizaban a maxia e a bruxería.
APORTACIÓNS CULTURAIS DE MESOPOTAMIA
• A principal aportación foi A ESCRITURA:
o Esta primeira escritura baseábase en pictogramas ao principio.
o Despóis evolucionaron simplificándose ata dar lugar aos signos da ESCRITURA
CUNEIFORME.
o ¿Cómo se realizaban eses signos? Mediante pequenas incisións con punzóns
sobre táboas de arxela (arcilla) húmida que despóis deixaban secar.
ARQUITECTURA

4. • Técnicas que se utilizan: bóvedas de canón, arcos de medio punto.
• Materiais: úsase o ladrillo para as construccións e o ladrillo vidriado e o mármore para
recubrir templos, monumentos, etc.
• PALACIOS:
o Colocábanse sobre terrazas.
o Estaban rodeados de muros.
o Tiñan varios patios.
• TEMPLOS (Zigurat):
o Tiña na parte central unha torre escalonada con rampa.
o Estaba coroado por unha capela.
o Na parte inferior estaban as dependencias dos sacerdotes.
DIFERENCIAS ENTRE MESOPOTAMIA E EXIPTO
Mesopotamia:
• CLIMA: mediterráneo
• RÍOS: Éufrates e Tigris. Utilizaban
canles e presas para o rego
• SOCIEDADE: xerarquizada
• ECONOMÍA: base económica a
agricultura
• PODER POLÍTICO: en cada Cidade-
Estado un rei, cargo herditario, non
divino
• RELIXIÓN: politeísta
• DIVINIDADE: o sol, a máxima
divinidade
• ESCRITURA: Cuneiforme
Exipto:
• CLIMA: cálido
• RÍO: Nilo. Utilizaban a crecida do
río
• SOCIEDADE: xerarquizada
• ECONOMÍA: base económica a
agricultura
• PODER POLÍTICO: Faraón, con
carácter divino
• RELIXIÓN: politeísta
• DIVINIDADE: o sol, a máxima
divinidade
• ESCRITURA: Xeroglífica
•
EXIPTO
SITUACIÓN XEOGRÁFICA
• Ao Norte de África e ao Sur do Mar Mediterráneo.
• Está situado no val do Nilo.
• Entre os desertos de Libia e Arabia.
• Ten dúas zonas:

5. o Alto Exipto.
o Baixo Exipto
• ¿Por qué é importante a localización xeográfica de Exipto?
o Porque íllao dos seus inimigos.
o Porque ten un réxime de crecidas que permite a irrigación e mais a
fertilización das terras por onde transcorre o río.
AS ETAPAS DO ANTIGO EXIPTO
IMPERIO ANTIGO (1)
Capital: Menfis.
Período de estabilidade e prosperidade.
Grandes Pirámides.
IMPERIO MEDIO (2)
Capital: Tebas.
Guerras e Invasións.
IMPERIO NOVO (3)
Capital: Tebas e Tell-el-Amarna.
Expansión Territorial de Ramsés II.
Amenofis IV proclama o monoteísmo.
Fin do Exipto unificado.
ÉPOCA SERODIA (4)
Século VI: Exipto convértese en provincia persa.
332 a. C. Conquista de Alexandro Magno.
69-30 a. C. Exipto, provincia romana.
A IMPORTANCIA DO NILO NA CIVILIZACIÓN EXIPCIA
Durante as primaveras, nas terras onde nace o Nilo, prodúcense chuvias torrenciais que
alimental o seu caudal.
Desde primeiros de xuño ata setembro, o río crece de tal maneira que inunda todas as terras
ás súas beiras.
En outubro iníciase a retirada das augas e queda un limo ou lama negra que fertiliza os campos
de cultivo.
Nos comezos, as crecidas do río presentaron problemas para a agricultura, xa que a terra
próxima ao Nilo quedaba moi inundada, mentres que o resto do territorio permanecía árido.
Pero os exipcios, aprenderon a controlar estas enchentes construíndo diques e canles para
conter as augas, almacenalas e distribuílas polas terras circundantes. Así, aumentou a
superficie cultivable e medrou a produción agrícola.
Ademáis, o Nilo converteuse na gran vía de comunicación de Exipto. Barcas de cana de papirp
ou de maeira, percorrían o río con mercadorías, e nas súas beiras xurdiron grandes cidades
como Menfis ou Tebas.
ESTRUTURA SOCIAL
Privilexiados:
- Faraón (considerado rei e deus). Era axudado por visires, gobernadores, funcionarios,
exército.

6. - Nobles, sacerdotes, escribas, altos funcionarios, xefes do exército.
Non privilexiados (productores):
- Soldados.
- Campesiños, artesáns, comerciantes.
- Escravos (traballos duros).
ORGANIZACIÓN POLÍTICO-ADMINISTRATIVA
O Faraón:
Era a máxima autoridade.
Poder absoluto (Relixioso, Político, Administrativo).
Considerábase fillo de Ra e, como tal, era tratado de divinidade.
Tiña que garantir a orde e máis a xustiza, e a súa autoridade era incontestable.
Era o dono de todas as terras e o seu dominio baseábanse no control das obras de canalización
e irrigáción dos cultivos e no monopolio do comercio exterior.
Para gobernar un territorio tan extenso, o faraón necesitaba servidores fieis e eficaces:
• Visires, que eran os encargados da administración central.
• Gobernadores, que se encargaban de cada provincia.
• Funcionarios, que facían cumprir as ordes do faraón.
• O exército, que protexía o territorio exipcio contra inimigos exteriores e revoltas
interiores.
ORGANIZACIÓN ECONÓMICA
 Agricultura: O Nilo inundaba as terras durante o verán. (Entre Xuño e Outubro).
 A lama depositada, chamada limo, era un fertilizante que favorecía a agricultura.
 Cultivaban cereais, vide, olivo, productos de horta....
 Gandería: Criaban bois, ovellas, cerdos...
 Artesanía:Realizaban actividades artesanais: tecidos, xoias, cerámica, papel...
RELIXIÓN
Os exipcios eran politeístas, é dicir, adoraban a varios deuses, ata o punto que cada cidade
exipcia tiña as súas divinidades locais; non obstante, existían algunhas divinidades que eran
veneradas en todo exipto.
Deuses:
• Ra. O deus sol, era o máis popular e venerado. A él se uniu Amón, deus de Tebas
(Amón Ra).
• Osiris. O deus dos morto porque, según conta a lenda, resucitara despois de ser
asasinado polo sey irmán Seth, deus das tebras.
• Isis. A deusa da fertilidade.
• Horus. Fillo de Osiris e a súa Irmá Isis.

7. • Anubis. Deus do inferno.
• Thot. Deus da sabiduría e deus inventor da escritura.
O Faraón era adorado como unha divinidade, considerado a imaxe vivente sobre a terra do
deus creador, e tiña a función de impoñer a orde fronte ao caos.
Ademáis do culto oficial, o pobo adoraba divinidades locais, era moi supersticioso e protexíase
con amuletos da influencia dos malos espíritos.
Os deuses habitaban os templos e reencarnábanse na estatua que se atopaba no santuario.
Os sacerdotes debían renderlles culto e obsequialos con ofrendas, Durante as festas relixiosas,
a estatua do deus saía do templo en procesión sobre unha barca sagrada.
A VIDA DE ULTRATUMBA
A relixión exipcia prometía unha vida despóis da morte. Para os exipcios, os seres humanos
estaban formados por un corpo e unha alma (o ka). Para asegurar o acceso do ka á vida de
ultratumba logo da morte do corpo, este debía permanecer incorrupto (momificación).
Con esta finalidade, a familia embalsamaba o defunto, que despóis de corenta días se
convertía nunha momia desecada. Seguidamente, tiñan lugar os funerais e transportábase o
defunto en procesión ata a súa tumba, onde comezaba a viaxe cara ao alén ou máis alá.
Os defuntos debían presentarse perante o Tribunal de Osiris, que xulgaba a súa vida terrenal.
Para prepararse para o Xuízo, colocábase na tumba un exemplar do Libro dos Mortos,
recompilación de regras sobre cómo debía comportarse o defunto perante o Tribunal. Se o
defunto superaba o Xuízo, podía entrar no máis alá, onde restablecía as súas actividades
cotiás.
A familia colocaba ofrendas nas tumbas e rodeábaas de pequenas estatuas cubertas de
incricións máxicas. Os exipcios pensaban que as pinturas e mais as estatuas das tumbas
cobraban vida no alén.
ARTE EXIPCIA
ARQUITECTURA
Construccións de gran tamaño, destacan polo seu monumentalismo.
A arte exipcia caracterizouse por seguir unhas regras ficas e inamovinles, coñecidas polos
artistas.
Arquitectura arquitrabada. É dicir, con cubertas planas sustentadas por enormes columnas.
Usan o dintel sobre os soportes.
Materiais: Utilizan sillares de pedra.
Columnas con capiteis campaniformes ou lotiformes.
Edificacións:
Templos: dedicados a deuses ou sacerdotes que vivían alí. O acceso ao templo estaba
restrinxido e só o faraón e os sacerdotes podían entrar no santuario. O pobo únicamente podía
entrar no patio durante as precesións e festas. Os nobres e o funcionarios podían acceder á
sala hipósitla.
Tumbas: para o fáraón, familia e funcionarios.
Tipos:
• MASTABA ou PIRÁMIDE ESCALONADA. Eran tumbas rectangulares e de estructura
trapezoidal que cubrían o pozo e a cámara sepulcral donde estaba o cadáver.
• PIRÁMIDE.

8. o Da superposición de mastabas naceron as pirámides, entre as que destacan as
de Keops, Kefren e Micerinos en Gizeh.
o Para impedir a pillaxe das tumbas, a entradas das pirámides estaba acochada e
no seu interior construíranse galerías que conducían a falsas cámaras. As
verdadeiras cámaras funerarias, cheas de tesouros, estaban disimuladas e
tapiadas por un muro.
• HIPOXEO.
o Teñen fama durante o Imperio Novo.
o O medo aos frecuentes saqueos e reoubos fixo que os faraóns preferisen
enterrarse en hipoxeos, que eran grandes cámaras funerarias esxavadas baixo
terra e luxosamente decoradas.
o O conxunto máis interesante de hipoxeos áchase no Val dos Reis, próximo a
tebas. Entre eles, destaca o de Tutankamón.
ESCULTURA
• Figuras ríxidas e inexpresivas.
• Para dar movemento, adiantaban un pé.
• Brazos pegados ao corpo.
• As figuras dos faraóns están idealizadas.
• Os nobles e funcionarios son un pouco máis realistas.
PINTURA
• Técnica ao fresco.
• Figuras planas, sen profundidade.
• Cores planas, sen mesturas nin sombras.
• Temas cotiás (vida terrenal ou de ultratumba).
• Cabezas e pes de perfil, corpo de fronte.
• tamaño das figuras dependía da súa xerarquía social.