Met dankt aan Hilde Delaby

1. Communicatie
• Deel 1: Circulaire communicatie
• Deel 2: Leren presenteren, spreken voor een
groep
• Deel 3: Non-verbale communicatie
1

2. Circulaire communicatie
Hilde Delabie
Liesbeth Latré
Geert Taghon
Benedict Wydooghe

3. Toen LEO XIII (Paus van 1878 tot 1903) een
Romebezoeker vroeg hoe lang hij in de stad
was, antwoordde die:
- ‘Twee maanden.’
- ‘Wat vind u van Rome’ vroeg de paus.
- ‘Ik ken de stad nu wel,’ zei de bezoeker,
waarop de paus hem feliciteerde en repliceerde:
- ‘Ik ben hier dertig jaar en ik begin nu pas te
vermoeden wat Rome is.’
LUC VERHUYCK in SPQR, p. 9.
3

4. Communicatie of kennismaken
• Laten we kennismaken!
• Per twee
• Zoek hoe jullie zich
voorstellen aan de groep
• Origineel en creatief!
(Gedicht, foto, kernwoorden, interview, ppt,
wikipediadoorloop, social media, tekening…)
• Voorbereiding 17’
• Doe: 2’
4
Korte discussie: wat is het verschil tussen deze twee begrippen?

5. 5
Wat was communicatie al weer? Er is sprake van communicatie als een ZENDER een BOODSCHAP uitstuurt naar een
ONTVANGER. Ruis zorgt voor miscommunicatie. Wat toont deze foto? Jullie zijn de ontvanger, de zender is de fotograaf en
de boodschap is dat Sven Nys wint. Door de sneeuw zie je niet dat het Nys is: dit is ruis. Ook dit is communicatie: Wie na
school thuiskomt en zonder een woord te zeggen naar zijn kamer gaat. Het betekent: ik ben moe, laat me met rust, verdrietig,
er is iets gebeurd… Wie in de klas dagdroomt, communiceert: ik verveel me, het is saai, ik ben moe, verliefd… Deze cursus
wil aantonen dat communicatie ook zonder woorden veel duidelijk maakt. Alle gedrag is communicatie. Niet communiceren is
onmogelijk. Voorbeelden?

6. 6
• Je print de huiswerkopdrachten uit
tegen de volgende les. Op lesdag vier
dien je alle huiswerken gebundeld in,
goed voor ¼ van de score (5 punten).
• De presentatie tijdens lesdag vier geldt
voor ¼ van de punten.
• Het mondeling examen peilt naar je
kennis, de integratie en de toepassingen
voor ½ van de punten.
 De agenda
 De cursus
 De leeromgeving
 De competenties
 De opdrachten
 Het examen
 De punten

7. 7

8. 8

9. Communicatie per drie // 20’
• Wat is dat
communicatie?
Micro/Meso/Macro
(persoonlijk/groep/samenleven)
• Waarom is
communicatie
belangrijk voor jezelf, je
job, jouw wereld?
• Problemen? Wat
verloopt moeilijk bij je en hoe
komt dat? Pas toe op de drie
niveau’s.
• Waarom is een cursus
als deze belangrijk?
Iedereen kan toch
communiceren?
9
Dieren communiceren anders dan de mens. Bij dieren heeft een
‘taalsignaal’ een vaste betekenis. Voor de mens kan één woord
veel betekenissen hebben, al naargelang de context. Taal zorgt
voor identiteit, kennis en als er ‘geen taal voor is’ bestaat het niet.
Vgl. PAUL VERHAEGHE. Identiteit. Bezige Bij, Amsterdam, 2014, p. 90.

10. 10
Enig idee?

11. Anders…
 …kijken: systeemkijken
 …denken: cyclisch
 …problemen aanpakken: structuur
 …spreken: systeemtaal
Het systeemdenken probeert overzicht te krijgen. Iedereen maakt deel uit van deelsystemen
(gezin, partnerschap, vriendengroep, werkteam, klas, jeugdbeweging…). Als element in het
systeem ben je met andere elementen verbonden. Als één element verandert, heeft dat een
weerslag op het gehele systeem. Het systeemdenken kijkt verder dan je neus lang is:
hierdoor toon je meer begrip, empathie en kom je tot onverwachte oplossingen.
 Concreet:
 Wat zie ik
 Wat hoor ik
 Wat denk ik
 Wat stel ik voor
11

12. Een verhaal, geen model
• Oneindige samenhang
• Vol patronen en breiwol
• Geen schuldmodel
• Gedrag op zich bestaat
niet: in context
• Circulaire
beïnvloeding
≠
lineair denken
• Oorzaak=gevolg=oorzaak=
gevolg=oorzaak=enz.
12

13. Tekst + Hypertext = Context
13

14. Het geheel: meer dan de som der delen
14

15. (HER)KADEREN
“Minds are like parachutes; they work best when open”
Thomas Dewar
15

16. 16
Hoe de negen punten met elkaar verbinden met vier rechte lijnen
is niet moeilijk. Kan je het ook door je pen niet van je blad op te
heffen?

17. 17

18. Lineair // Circulair
Vast
Eenmalig
Oorzaak – gevolg
Product
Isolement
Monoloog
Macht / onmacht
Als een pijl omhoog
Solist
Actie
Vloeibaar
Terugkerend
Evolutie
Proces
Samenhang
Dialoog
Wederzijdse beïnvloeding
Cirkel
Samenspel
Interactie 18

19. Dus…
• Lineair denken: ik doe dit omdat
iemand dat bepaalt. Wat ik doe is een
gevolg van de ander. De ander is de
oorzaak van mijn gedrag.
• jij doet dat als reactie.
• het gevecht om de eigen waarheid
• Circulair denken: ik ben een schakel,
deel van het geheel. Ik heb invloed /
beïnvloed.
• ik doe dingen die de ander stuurt
• als ik reageer, wat is het effect op de ander?
• circulair denken kan ons uit de impasse halen 19

20. Een getuigenis
‘Toen mijn broer van midden de veertig in een ziekenhuis op
sterven lag, was er geen verpleegster die me ooit vroeg wie ik
was. Ik kwam er dagelijks op bezoek en na enig tijd herken je
de verpleegsters wel. Geen van hen wist dat ik zijn zus was. Ze
deden gewoon hun werk: ze knikten me goedemorgen, ze
zorgden en verzorgden. Van communicatie was geen sprake,
tenzij ik iets vroeg. Voor mij voelde het aan alsof ik geen
identiteit had. Ik kon evengoed een vriendin, het buurmeisje of
een collega zijn. Of een nobody. Mijn aanwezigheid, mijn
emotie interesseerde hen niet.’ Bij de psycholoog merkte ik het
zelfde patroon. Hij had enkel oog voor de vrouw, mijn
schoonzus, van de stervende. Zijn kinderen, zijn ouders, zijn
zus… het deed hem er allemaal niet toe.’
20

21. 21

22. 22

23. Communicatiemodel Rita Steens
23

24. 24

25. Communicatie is
wisselwerking:
• Ik met mijn
– Binnenkant
– Buitenkant
• De overkant met zijn of haar
– Binnenkant
– Buitenkant
• Ik en de overkant
– Met onze beider binnen- én
– buitenkant
25

26. EFFECT?
Wat onze buitenkant bij een ander teweegbrengt is het effect. Wat is het effect van mijn communicatie en
was dat mijn bedoeling? Als het effect overeenkomt met mijn bedoeling, dan slaagt de beïnvloeding.
28

27. Wat is communicatie in dit filmpje het effect?
29

28. Watzlawick
30
An der Wiege der Mißverständnisse
Het communicatieproces is complex.
Watzlawick vermijdt misverstanden.

29. Vijf axioma’s van Watzlawick tonen hoe
communicatie werkt én niet werkt. Zinvolle
communicatie betrekt het hele systeem:
dat maakt Watzlawick tot een godfather
van de systeemdenken. Zinvolle
communicatie verzet zich tegen het
autoritaire denken, een denken dat bij het
verschijnen van Watzlawicks boek de
dominante omgangsvorm was. Inmiddels is
het belang van communicatie zo evident
dat het uitgroeide tot opleidingen en
bedrijfstakken. De studie Pragmatics of
human communication (1967) groeide uit
tot een standaardwerk. In 1973 volgde een
Nederlandse vertaling die zijn weg vond
naar de opleidingen voor psychologen,
ortho’s en maatschappelijk werkers.
Communicatie is niet alleen wat we zeggen,
maar eveneens wat we niet zeggen.
31

30. 32

31. 33
Communicatie is…

32. AXIOMA EEN
Het is onmogelijk niet te communiceren
• Alle gedrag is communicatie
• Communicatie dwingt en beïnvloedt altijd
• Wie weigert te communiceren, communiceert:
afwezigheid is een sterk signaal!
• Gedrag beïnvloedt mensen verschillend
• Gedrag beïnvloedt gelijktijdig: we worden beïnvloed,
beïnvloeden en krijgen effect dat ons beïnvloed.
34
BEÏNVLOEDINGSMATRIX
Weinig betrokken Erg betrokken
Meegaand: VOLGEND, ROUTINE DENKEND, BEWUST
Verzet: AFHAKEND VECHTEND
Doorheen een proces kan een individu verschillende rollen kennen. Voorbeelden?

33. 35
Had jij ooit het gevoel van
beïnvloeding?

34. 36
Still Face Experiment: Dr. Edward Tronick (2’48’’)

35. AXIOMA TWEE
Communicatie is inhoud en relatie (dubbel)
 Inhoud
 Overdragen van concrete info
 Letterlijke boodschap
 Rapportage (zakelijk aspect)
 Betrekking (relatie): metacommunicatie
 Verhouding: Bevel / Begrip / Basisdemocratie
 Bijvoorbeeld: Generaal / Leerkracht / Vrienden
 Belangrijker dan de inhoud
Communicatie brengt info over, zegt iets over de verhouding tussen de communicators en legt
daardoor GEDRAG op. Je legt dezelfde dingen anders uit, naargelang je verhouding. Goede
communicatie veronderstelt vertrouwen en wederzijds begrip.
37

36. Voorbeeldsituatie: een student komt laattijdig het lokaal in
en laat de deur per vergissing open.
De docent reageert…
1. roepend en kort: “deur dicht”
2. beminnelijk: “zou je de deur willen sluiten?”
3. wijzend naar de deur
4. met: “ik heb het koud”
Drie keer is de inhoud dezelfde: de deur moet dicht. Op betrekkingsniveau worden er drie
verschillende boodschappen gegeven: 1. is vanuit een machtsrelatie, 2. is vanuit een
wederzijds begrip en 3. een vertrouwensrelatie. 4. is op verschillende wijzen te interpreteren.
De inhoud ‘ik heb koud’ maant de student tot actie aan.
De student kan vervolgens de deur op verschillende wijzen dicht maken.

37. Als ik spreek,
zegt dat iets over hoe ik
wil dat jij mij behandelt.
39

38. Voorbeeld
Hilde en Toon zijn op een feestje. Het is al vrij laat, Toon verveelt
zich al een tijdje en zegt: “Weet je wel hoe laat het is?”
Hilde antwoordt verveeld: “Jaja, ik kom al zeurpiet!”
40

39. Voorbeeld
41
Een echtpaar zit koffie te drinken. De man zegt: “mijn tas is
leeg”. De vrouw staat op en haast zich naar de keuken om haar
man zijn tas bij te vullen.

40. 42
Gezien het aantal
zintuiglijke indrukken is
een drastische selectie
noodzakelijk en is de
‘werkelijkheid’ een
subjectieve constructie die
verschilt van mens tot
mens. De werkelijkheid of
‘onze waarheid’ is de
ordening en de betekenis
die we geven aan
opgevangen prikkels.
AXIOMA 3
Interpunctie ordent de werkelijkheid

41. “Finished files are the re-
sult of years of scientif-
ic study combined with the
experience of many years.”

42. “Finished files are the re-
sult of years of scientif-
ic study combined with the
experience of many years.”

43. • Persoonlijk:
– Voorgeschiedenis
– Interesse
– Stemming
– Humeur
– Tijdskader
– Cultuur…
• Een filterbubbel
– Mijn en jouw waarheid
– Ieder zijn waarheid
– Waarheid is relatief
• Het gevecht om ‘de waarheid’ voor wie zich niet bewust
is van de selectie.
• Afhankelijk van je referentiekader
45
De ordening van de werkelijkheid is…

44. Referentiekader
Het geheel van waarden en normen op grond waarvan we situaties en
personen door onze specifieke bril waarnemen. Verschillende referentiekaders
kunnen leiden tot botsingen en miscommunicatie.
⇒ Wees bewust van jouw referentiekader
⇒ Let op voor vooroordelen
⇒ Let op voor etikettering!
⇒ Sta open voor andere referentiekaders

45. 47
Thinking out of the box is pas
mogelijk als je je 'box’ kent…

46. Communicatie is interpunctie
48

47. 49

48. 50

49. • Een interactieproces bestaat uit oneindige
gebeurtenissen waarbij de deelnemers voortdurend
beïnvloeden en beïnvloed worden. Ieder van hen maakt
zijn waarheid.
• Bijvoorbeeld: de man gaat uit drinken 'omwille van
zijn nukkige vrouw' en de vrouw moppert 'omwille
van haar uithuizige man'. Beiden maken hun waarheid
en beschouwen hun gedrag als een reactie op de ander.
51
Dezelfde werkelijkheid wordt door twee personen anders verklaard omwille van…
-Het oorzaak-gevolg (lineair) denken dat de werkelijkheid reduceert
-Het circulair denken dat nog is onvolledig is ingevuld (je kent niet het hele verhaal)

50. IJsbergmodel
52

51. Topje = conflict
Bv. Kwaad
KERN
Subjectieve beleving =
‘mijn waarheid’
Bv. Onmacht, verdriet…

52. Elk persoon beleeft
conflict anders. Iedereen
heeft zijn waarheid en
beleving, zijn interpunctie!
Perceptie kan leiden tot frustratie !
Frustratie kan aanleiding zijn tot conflict !

53. GSM gebruik in klas
Student Docent
Zelfstandig beslissen, geen
ouder, autoritair, docent doet
het ook
Verantwoordelijk voelen,
respect, regels

54. Jij ?
Oefening per twee: zoek twee voorbeelden

55. Interpunctie
De schrijfster Chimamanda Adichie
– juli 2009 over
Het gevaar van een eenzijdig verhaal (18’42’’)
Onze levens en culturen bestaan uit overlappende
verhalen. Schrijfster Chimamanda Adichie vertelt
het verhaal hoe zij haar authentieke culturele
stem vond -- en waarschuwt dat als wij alleen één
enkel verhaal horen over de ander we serieuze
misvattingen riskeren.
57
‘Als we het eenzijdige verhaal afwenden,
herwinnen we het paradijs.’

56. 58

57. 59

58. AXIOMA 4
Digitaal en analoog
60

59. Digitaal // Analoog
Abstract:
grammaticaregels
Tekst & gebarentaal
Aangeleerd & vastgelegd
Syntaxis
Universeel
Conventioneel
Inhoudsniveau
Verbaal, pictogram
Concreet:
vooral non-verbaal
Beeldend
Spontaan
Semantisch, iconografisch
Situatie- en contextgebonden
Niet-conventioneel
Betrekkingsniveau
Lichaamstaal, kleding
61Bij succesvolle communicatie ondersteunen het digitale en het analoge elkaar.

60. Galgje // Pictionary
Digitaal
Letters & woorden
Geen verband naam & object
Abstract
NIEUWST
Analoog
Niet verbaal
Verband met het object
Concreet
OUDST
62

61. 63
≠ Verbaal versus non-verbaal

62. 64

63. 65

64. Intonatie
66

65. 67

66. 68

67. 69

68. 70

69. 71

70. 72

71. 73

72. 74

73. 75

74. 76

75. 77

76. 78

77. 79

78. AXIOMA 5
Elke communicatie is ofwel symmetrisch
ofwel complementair
 Symmetrische interacties
Gedragsverhoudingen zijn elkaars
spiegelbeeld
Betrekkingen berusten op gelijkheid
Partners van de relatie zijn elkaars
spiegelbeeld
Even goed, slecht, krachtig, zwak want ze zijn
gelijk!
Streven naar ZO WEINIG MOGELIJK verschil 80

79.  Complementair interacties
Het gedrag van de ene vult gedrag van de andere aan.
Betrekkingen berusten op verschillen
Streven naar ZO VEEL MOGELIJK verschil
Superieur – inferieur
! Is niet gelijk aan sterk-zwak, goed-slecht, ...
Nadruk op begrijpend karakter
https://youtu.be/O5VA_8Kk-yg
⇒afwisseling van beide dynamieken nastreven
81

80. PRAKTIJKVOORBEELD
82

81. Praktijk…
• Symmetrie:
In de communicatie kan er sprake zijn van het weg proberen te
nemen van verschillen, er moet overeenstemming worden
bereikt.
• Complementair:
Er kan nadruk worden gelegd op de verschillen, zodoende kan
men elkaar aanvullen en tot inzichten of leren komen.
Beide vormen zijn nodig om communicatie succesvol te laten
zijn
83

82. Storingen…
Als de gesprekspartners enkel overeenkomsten zoeken
(symmetrie)
Team dat ‘vriendjes’ wil zijn, geen nieuwe leden
dulden, geen kritische reflecties maakt
Als er gebruik wordt gemaakt van macht, hierdoor
ontstaat afhankelijkheid of onzelfstandigheid
(complementariteit)
Partnergeweld
84

83. Pas alle axioma’s toe
FEMME DE LA RUE
85

84. Besluit: communicatie is…
• Circulariteit
• Dynamisch
• Proces
• Wederzijds
• Beïnvloeding
• Samenhang van de axioma’s maakt ons alert voor de
complexiteit
86

85. Misverstanden in communicatie
We kunnen onze binnenkant enkel kenbaar
maken aan de ander via onze buitenkant.
Onze buitenkant bestaat uit:
o verbaal (inhoud)
o non-verbaal gedrag (vorm)
 hoe we iets zeggen wordt vaak niet bewust
gecodeerd door ons, maar wel geïnterpreteerd
(gedecodeerd) door de ander!
•Welke interpretatie de ander zal kiezen, hangt af
van zijn referentiekader, zijn interpunctie

86. Metacommunicatie is
• Is communicatie OVER je communicatie
o ‘Zullen we dit in alle rust het komende kwartier bespreken?’
o ‘Zo praat je niet tegen je vader’
o Het is maar een grapje
• META INTERN: Bespreken met de ander dat je vanuit
kwaadheid spreekt, en dit beoordelen voor jezelf, is ook
een vorm van metacommunicatie.
• META EXTERN: Als de ander bemerkt dat je vanuit
kwaadheid spreekt is tevens metacommunicatie.
88

87. 89

88. 90
De leerlingbegeleider kan de volgende vraag
stellen:
“Ik merk dat je plots zwijgt. Vind je het moeilijk
om hierover te praten? Wat maakt dat het voor
jou zo lastig is?”

89. 91

90. 92

91. Huiswerk 1
• Kies twee axioma’s en kijk hoe deze worden
toegepast in je dagelijks leven. Schrijf elk axioma uit
aan de hand van eenconcreet, praktijkvoorbeeld uit
het dagelijks leven.
• Indien de axioma's niet worden toegepast, zorgt dit
voor misverstanden. Waar heb je dit gezien in je
omgeving, je stage, je familie of in een andere
context? Welk axioma werd niet gerespecteerd? Leg
uit.
93

92. Bibliografie
• Steens R. Menselijke communicatie, Interactie
Academie Antwerpen, 1993.
• Willemse J. Anders kijken, Theorie en praktijk
van de systeembenadering, Springer, 2010.
• H. Delabie, J. Devriese & K. Vanoverberghe.
Cursus communicatie, KATHO, Departement
Ipsoc, 2011-2012.
94

93. • Een voorbeeld hiervan is een conflict waarbij er steeds
heftiger op elkaar wordt gereageerd.
• Er wordt bijvoorbeeld boos gereageerd omdat de ander dit
ook deed.
• Op een gegeven moment kan niemand meer vaststellen wie of
wat de oorzaak van de ruzie was. Men is dan geneigd om
toch een punt te noemen dat de oorzaak was van de ruzie. Dit
verstoort echter de communicatie.
• Men heeft een keuze in de manier waarop men reageert op de
ander. Dit biedt de mogelijkheid om afstand te nemen, in
gesprek te blijven, de inhoud niet uit het oog te verliezen en
de relatie veilig en goed te houden.
95

94. Brainstorm
• Presenterenpresentatie & schrijfpresentatie
• Eén op één? Van waaruit communiceer je? Onderwijzers vanuit hun klaslokaal,
sociaal werkers vanuit hun bureau? Of ga je op de werkvloer? Wat als een cliënt in
je deurgat blijft staan? Als je naast iemand gaat zitten? In
hulpverleningsgesprekken is het niet onmiddellijk nodig om naar oplossingen te
zoeken (tijdsgebrek en druk). Het gesprek op zich is ook belangrijk.
• Modellen zorgen voor schuldgevoel. Ik heb er geen tijd voor.
• Spontaan vragen hoe gaat het met je, dat zorgt voor mooie momenten, maar
tegelijk vermijd je ze, omdat je weet dat je dan in de tijdsnood raakt.
• Bijgevolg ga je vanuit je buik werken. Is dat buikgevoel anders na een driejarige
opleiding? Ik denk van wel: anders communiceer je nooit op metaniveau, of weet
je niet waar je mee bezig bent.
• Hoe snel krijg ik heb buiten met een goed gevoel? Dat is de vraag van de
meeste hulpverleners….
• Overleven in de hulpverlening…
• Totemisatie op het einde van de cursus?
96
Wees een OEN: Open, Eerlijk en
Nieuwsgierig

95. Valkuilen bij de axioma’s…
97

96. Valkuilen axioma 1
• Je beïnvloedt je cliënt in de foute richting
• Communicatiestoornis
–Niet antwoorden
–Afwijzen
–Eenzijdige communicatie
98

97. Communicatiestoring bij:
– Onenigheid over inhoud;
– Een slechte relatie;
– Als men probeert de relatie uit de communicatie te houden.
99

98. Interpunctiestoringen
• Het gedrag van de ander rechtvaardigt het eigen gedrag
(zie boven);
• De selffulfilling prophecy is het uitlokken van reactie die
de eigen mening bevestigt en de houding niet verandert
(zie je wel);
• Dwang: jij moet zo denken. Dit IS zo.
100

99. 101

100. Knelpunten
 Paradoxale communicatie: (analoog en digitaal
stemmen niet overeen)
bv. ‘Wees spontaan’
 Dubbele binding: (als één van beide vormen overheerst, ene
boodschap ontkent de andere)
bv. Moeder zegt aan kind: ‘ik zie je graag’ maar wendt
zich tegelijkertijd af met afkeer.
102

101. 5G
103
Gevoel valt niet uit de lucht, maar wordt opgeroepen door iets: door wat je denkt (gedachte) en wat je
doet (gedrag). En dat heeft gevolgen… Zoek naar twee voorbeelden: in welke situatie beïnvloedde een
positief/negatief gevoel je gedrag en teken dit uit op het 5G-model.

102. 104

103. Tips voor een goede presentatie
• Invoegen: mijn presentatiepresentatie… en evaluatieblad!
• Foto’s aflopend?
• Zachte overgangen?
• Waarom heb ik het hier over?
• Goede visuele opening?
• Titel en titeldia
• Heb je een afrondend zinnetje? Ik dank u voor uw aandacht
(niets is vervelender dan ‘t ja, dat was het dan…)
• Interactief elementje
• Kan je iets tonen buiten de presentatie om?
• Let op voor knullige prenten.
105

104. DEEL II: Non-verbaal
106

105. Non-verbale communicatie

106. • In contacten waar mensen elkaar zien,
bepalen non-verbale signalen 80% van de
invloed van de communicatie. Dus…
• Non-verbale signalen zijn vijfmaal zo sterk
als verbale. Of: door zich enkel te
concentreren op de gesproken woorden,
verliest men 75% van de gecommuniceerde
boodschap.
Is lichaamstaal wiskunde?
108

107.  ogen / mond / neus = gezicht (emotie)
 arm en hand = kracht: slag, daad
 been en voet =
TWEE PRINCIPES:
Hoe verder het lichaamsdeel van de hersenen
verwijderd, hoe minder bewust wat het doet. En hoe
meer een buitenstaander ervan kan afleiden 
 Links/rechts verschil…
 Wat zijn jou sterkste elementen?
Lichaamstaal/houding = de belangrijkste
non-verbale communicatie-instrumenten
109

108. • Lichaamshouding, bijv. onderuitgezakt zitten.
• Gebaren, bijv. handgebaren.
• Hoofdbewegingen zoals knikken of nee
schudden.
Deze signalen worden meestal bewust
uitgezonden.
Duidelijk zichtbaar
110

109. • Veranderingen van gelaatskleur
• Knikkende knieën
• Trillende onderlip
• Vlekken in de nek van de zenuwen
• Sneller ademhalen
Deze signalen worden onbewust uitgezonden,
wel zichtbaar.
Minder duidelijk
111

110. • Handen schudden
• Je lichaamshouding
• Gezichtsuitdrukkingen
• De klank van je stem
• Je haardracht
• Je kleren
• Hoe je kijkt
• Je glimlach
• Hoe dicht je bij anderen staat
Non-verbale signalen
112

111. • Hoe je luistert
• Je zelfvertrouwen
• Je ademhaling
• Hoe je beweegt
• Hoe je staat
• Hoe je anderen aanraakt
• Snel link naar beelden bv. Gezellige dikkerd
Non-verbale signalen
113

112. • Ken je zelf voorbeelden ?
• Handen schudden: slap-stevig, man-vrouw
• Voorstellen: ‘hallo ik ben…’, buigen –
zoenen geven
• Aanraken: sommige culturen nog done,
andere juist wel
• Duim omhoog: Iran = middelvinger
Culturele verschillen
114

113. •Lichaamstaal is sterk situatie gebonden. Niet los
te maken van wat er gebeurt.
•Geen enkel signaal heeft één betekenis
(circulair).
•Elk signaal moet steeds gecombineerd worden
Wat zegt lichaamstaal?
115

114. • Veel non-verbaal gedrag is erfelijk of al op heel
jonge leeftijd aangeleerd
Oorsprong
116

115. 1. Het Primitieve
Brein
2. Het Limbische
Systeem (sociaal gedrag,
emoties, spil waarom we
dingen doen)
3. De Neocortex

116. • Mensen kunnen haast niet hun eigen fysieke
reacties onderdrukken, omdat het gevoel en de
reactie haast gelijktijdig gebeuren, en de
gedachte deze te willen onderdrukken pas
daarna in ons bewustzijn opkomt
• Bovendien gebruiken we ons bewustzijn
regelmatig om tegen onszelf en anderen te
liegen, zonder dit zelf te weten 118

117. • Daarom lichaamstaal ook stuk betrouwbaarder
dan woorden
• Met woorden kan men makkelijk liegen, maar
met je lichaam is dat ontzettend moeilijk.
• Lichaamstaal is bovendien een onderdeel van ons
sociaal gedrag, en intuïtief hebben we er al enig
besef van 119

118. Positief/Comfortabel
Neemt ruimte in

119. Negatief/oncomfortabel
Neemt weinig ruimte in

120. • Voelen we ons niet zo zeker, dan nemen we veel
minder ruimte in. Hoe meer terneergeslagen we
zijn, hoe kleiner we worden.
• In de meest extreme vorm springen mensen in de
lucht van blijdschap, of ze liggen in een
foetushouding hulpeloos te huilen.
• Maar dit simpele gegeven zegt ook wat over 122

121. Dat is dus meteen het eerste principe:
Vrolijk/Comfortabel  Veel Ruimte innemen
Droevig/Oncomfortabel  Weinig Ruimte
innemen
123

122. Zo zien we hier 2 mensen die even een babbeltje aan het
maken zijn. De sfeer tussen de twee lijkt goed, en ze
hebben aandacht voor elkaar. Maar haal de voeten erbij…

123. De voeten vertellen waar de geest heen wil.

124. Bij het zitten is het niet anders => dus benen zijn soort kompas.

125. Iets vergelijkbaars geldt voor het
bovenlichaam. Daarmee gaan we naar
voren of naar achter al naar gelang iets
onze interesse heeft. Iets wat ons bevalt
willen we graag dichtbij hebben.

128. Kom je iets dichterbij, dan kom je in de
vriendelijke zone. De afstand is al een stuk
kleiner. Ook zien we hier dat zij haar armen
ook iets meer heeft laten zaken, waardoor
er minder een barriere is.

129. Nog een stapje verder en je zit in de intieme zone

130. Vertrouwen, wantrouwen, spiegelen

131. Spiegelen

132. Pacifiers
Pacifiers zie je wanneer mensen:
•Onrustig zijn
•Nerveus zijn
•Zich onzeker voelen
•Bv. Tikken, wiebelen, handen wrijven, over arm wrijven,
….

133. It’s a pain in the neck! Dit signaal is niet zozeer eentje van nervositeit maar
veel meer van de zorgen, er is een probleem

134. Mensen wrijven heel snel bij of in hun oog
wanneer ze iets afkeuren.
Zie je dit tijdens een gesprek, stop dan
onmiddellijk met waar je het over hebt, en
begin over iets anders.

135. https://youtu.be/gxnuFubjllk
Complimenten geven
137

136. • Regel 1: interpreteer gebaren in clusters. Een
gebarengroep heeft net als een zin minstens
drie ‘woorden’ nodig voor je elk ‘woord’ goed
kunt omschrijven.
• Regel 2: Let op congruentie.
• Regel 3: Interpreteer gebaren en houdingen in
hun context.
• Regel 4: Je hoeft het niet te benoemen. Bv. ‘Ik
Basisregels voor een correcte
‘interpretatie’
138

137. • Communiceer via het SOFTEN-model
Arthur Wassmer’s ezelbruggetje SOFTEN:
Smile - glimlach
Open posture – open houding
Forwaerd lean – leun naar voren
Touch – raak aan (bijv. handdruk)
Eye contact – oogcontact
Nod - knik
SOFTEN
139

138. • Let op je eerste indruk
Wordt gevormd door voornamelijk visuele
aspecten; kledij, kapsel, gelaatsuitdrukking,
lichaamshouding,…
- 60% wordt bepaald door je uiterlijk, kleding,
houding, gebaren en mimiek
- 38% door je spreekvaardigheid, stemregister,
Belang van eerste indruk
140

139. • Om een eerste indruk van jou te vormen,
heeft een gemiddeld mens tussen de 6 en 90
seconden nodig.
• Mensen vormen binnen de 4 minuten 60 tot
80% van hun mening over iemand die ze voor
het eerst ontmoeten.
Eerste indruk
141

140. • De mensentuin
Video
142
Filmfragmenten De Mensentuin
Lichaamstaal
https://www.impulscentrum.be/streaming

141. • Belang van de laatste indruk.
Jouw laatste indruk wordt meestal automatisch
de eerste indruk bij het volgend contact.
Laatste indruk
143

142. • Begroet en neem afscheid van je
gesprekspartner met een professionele
handdruk.
Houd je handpalm verticaal
Breng jouw handdruk (letterlijk) in
overeenstemming met de greep van de ander
Buig je arm
Kijk de ander aan
Professionele handdruk
144

143. • De ogen van je gesprekspartner
• Ben je visueel, auditief of lijfelijk ingesteld?
De bewegingen die iemand met zijn ogen maakt,
geven info over op welk zintuig iemand
gericht is om informatie te verwerken.
Ogen als spiegel van de ziel
145

144. • Visueel: omhoog kijken.
De ontvangen boodschappen worden
voornamelijk met behulp van beelden
verwerkt.
• Auditief: horizontaal kijken.
Hier verwerkt je gesprekspartner vooral de
verkregen info m.b.v. geluiden.
• Emotioneel: omlaag kijken.
Wanneer men zich een gevoel of emotie
Oogbewegingen
146

145.  Als jij je houding verandert, en de ander doet
dit binnen de minuut ook, dan kan je er van
uit gaan dat je een goed contact (mandaat)
hebt.
 Meestal onbewust
 Spiegelen van de ander = brengt rust bij de
andere
Spiegelen
147

146. • Imiteren helpt om mensen te leiden
• Goede verstandhouding = automatisch
spiegelen
• Essentie is imiteren, dus spreek ook zoals
de andere om hem dan te leiden
• Veel oefeningen om te spiegelen, moet
natuurlijk overkomen
• Langzaam onbewust, bewust worden
• Spiegel geen negatief gedrag tenzij je
afstand wil creeëren = mismatchen = 148

147. • Glimlachen en lachen
• Lach natuurlijk en oprecht.
De karakteristieke rimpeltjes vormen zich dan
rond de ogen. De lach komt onbewust tot
stand als een reflex. Ze tekent zich niet allen
af rond de mond.
(Glim)lachen
149

148.  Pas de leerstof toe op deze reportage
 https://www.impulscentrum.be/webtunes/search
 Onderwerp: islamfobie
PANO
150

149. • Lees de tekst: “Na die eerste ontmoeting heb ik
het op straat uitgeschreeuwd: ik heb ze
gevonden, mijn mannen! Maak een
voorbereiding op papier met 5 pro’s en 5
contra’s. Deze voorbereiding heb je nodig voor
het discussie-spel de volgende lesdag. Dien je
schriftelijke voorbereiding in tegen de volgende
les!
Huiswerkopdracht 2
151

150. • Gespreksvoering in de juridische praktijk.
Onder redactie van Victoria van den Doel,
Coutinho, 2012.
• Non-Verbale Communicatie. Dat spreekt.
Pieter De Smet, Die Keure, 2009.
• Communiceren. Contact maken, houden en
verdiepen. Frank Oomkens en Alan Garner,
Boomonderwijs, 2008.
Bronnen
152