C1 lua

®¹i häc cÇn th¬®¹i häc cÇn th¬®¹i häc cÇn th¬®¹i häc cÇn th¬ ---- khoa n«ng nghiÖpkhoa n«ng nghiÖpkhoa n«ng nghiÖpkhoa n«ng nghiÖp
gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y trùc tuyÕn
§êng 3/2, Tp. CÇn Th¬. Tel: 84 71 831005, Fax: 84 71 830814
Website: http://www.ctu.edu.vn/knn email: dminh@ctu.edu.vn, vtanh@ctu.edu.vn
BÖnh chuyªn khoaBÖnh chuyªn khoaBÖnh chuyªn khoaBÖnh chuyªn khoa
Ch−¬ng 1:
BÖnh h¹i c©y lóa

PHAÀN I
BEÄNH HAÏI CAÂY LÖÔNG THÖÏC
VAØ THÖÏC PHAÅM

Giaùo Trình Beänh caây chuyeân Khoa 1
CHÖÔNG I
BEÄNH HAÏI CAÂY LUÙA
A. BÒNH DO NAÁM
BEÄNH CHAÙY LAÙ (Blast)
I. LÒCH SÖÛ VAØ PHAÂN BOÁ:
Beänh ñöôïc ghi nhaän vaø moâ taû ôû Trung Quoác vaøo naêm 1637, sau ñoù ñöôïc baùo caùo coù ôû
nhieàu quoác gia khaùc nhö Nhaät (1704), YÙ (1828), Hoa Kyø (1876) vaø AÁn Ñoä (1913).
Ñaây laø beänh phaân boá roäng, coù maët ôû hôn 80 quoác gia troàng luùa treân theá giôùi.
Taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long (ÑBSCL), haøng naêm thöôøng coù hai cao ñieåm cuûa beänh
chaùy laù, vaøo caùc thaùng 11-12 döông lòch vaø thaùng 5-6 döông lòch. Caùc huyeän Chaâu Thaønh,
Cai Laäy, Chôï Gaïo Tieàn Giang; Phuù Taân, Chôï Môùi An Giang; Thaïnh Trò Caàn Thô laø nhöõng
nôi thöôøng coù beänh.
II. THIEÄT HAÏI:
Beänh coù theå laøm cho luùa bò chaùy ruïi hoaøn toaøn neáu bò nhieãm beänh sôùm ôû giai ñoaïn
maï hay giai ñoaïn nhaûy choài, nhaát laø khi coù ñieàu kieän thôøi tieát thuaän hôïp. Neáu nhieãm treå ôû
giai ñoaïn troå, beänh laøm thoái ñoát thaân, thoái coå gieù neân laøm ñoå gaõy, laøm haït leùp hay laøm giaûm
troïng löôïng haït.
ÔÛ Nhaät, soá lieäu töø naêm 1953-1960, cho thaáy saûn löôïng thaát thu haøng naêm töø 1,4-7,3% ,
trung bình laø 2,98% . Tính rieâng trong naêm 1960, thaát thu do beänh chaùy laù chieám 24,8% trong
toång thaát thu do saâu, beänh, baõo luït ... Ñoái vôùi beänh thoái coå gieù, ngöôøi ta öôùc tính, cöù 10%
gieù bò nhieãm beänh thì naêng suaát thaát thu 6% vaø tyû leä haït keùm phaåm chaát gia taêng 5% .
III. TRIEÄU CHÖÙNG:
Naám beänh coù theå taán coâng ôû laù, ñoát thaân, coå gieù, nhaùnh gieù vaø haït. Treân laù, ñaëc ñieåm
cuûa veát beänh coù theå thay ñoåi theo tuoåi caây, ñieàu kieän thôøi tieát vaø tính nhieãm cuûa gioáng.

Treân caùc gioáng nhieãm, veát beänh ban ñaàu chæ laø ñoám uùng nöôùc, nhoû, maøu xaùm xanh. Veát
beänh sau ñoù lan ra, taïo veát hình maét eùn, hai ñaàu hôi nhoïn, taâm xaùm traéng, vieàn naâu hay
ñoû, daøi 1-1,5cm, roäng 0,3-0,5cm. Neáu trôøi aåm vaø gioáng coù tính nhieãm cao, veát beänh seõ coù maøu
xaùm xanh do ñaøi vaø baøo töû naám phaùt trieån treân ñoù, vieàn naâu heïp hay môø coù quaàng maøu vaøng
quanh veát beänh.
Treân caùc gioáng khaùng maïnh, ñoám beänh laø nhöõng ñoám naâu nhoû töø baèng ñaàu kim ñeán
1-2mm. ÔÛ gioáng khaùng vöøa, veát beänh coù hình troøn hay hình tröùng, taâm xaùm traéng, vieàn naâu,
2-3mm.
Nhieãm naëng vaø sôùm, luùa coù theå bò luøn, nhieàu veát treân laù lieân keát laøm chaùy laù.
Ñoát thaân, coå gieù, nhaùnh gieù, bò nhieãm seõ coù maøu naâu saäm ñeán ñen. Trôøi aåm, veát beänh
öôùt vaø coù moác xaùm xanh; trôøi khoâ, veát beänh bò nhaên laïi. Beänh laøm gaõy thaân, gaõy gieù, leùp haït
hay giaûm troïng löôïng haït.
Treân haït, ñoám troøn, vieàn naâu, taâm maøu xaùm traéng, ñöôøng kính 1-2mm.
IV. TAÙC NHAÂN:
Do naám Pyricularia oryzae Cavara (P. grisea, Dactylaria oryzae).
1. Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø teá baøo hoïc:
Ñính baøo ñaøi thöôøng moïc thaønh chuøm ôû khí khoång, coù 2-4 vaùch ngaên ngang, phaàn chaân
hôi phoàng to vaø nhoû daàn veà phiaù ngoïn, coù maøu xanh hôi vaøng hay maøu xaùm naâu, nhaït maøu
daàn veà phía ngoïn; mang 1 hay nhieàu baøo töû (1-20).
Ñính baøo töû coù hình quaû leâ, 2 vaùch ngaên, coù khi coù 1-3 vaùch ngaên, khoâng coù maøu hay coù
maøu xanh nhaït, 19-23 x 7-9 micron, coù moät phuï boä 1,6-2,4 micron (trung bình laø 2 micron) ôû
teá baøo goác ñeå gaén vaøo caùc maáu treân ñaøi. Baøo töû thöôøng naåy maàm ôû teá baøo ñaàu hay goác vaø
taïo ñóa baùm. Kích thöôùc ñính baøo töû thay ñoåi tuøy theo chuûng naám (isolate) vaø ñieàu kieän moâi
tröôøng, kích thöôùc trung bình bieán ñoäng töø 19,2-27,3 x 8,1-10,3 micron. Trong moåi teá baøo cuûa
khuaån ty hay baøo töû coù theå coù moät hay nhieàu nhaân, ña soá laø ñôn nhaân vaø chöùa 2-6 nhieãm saéc
theå.
Naám coù giai ñoaïn sinh saûn höõu tính vaø ñöôïc goïi teân laø Ceratosphaeria grisea Hebert.
Quaû nang baàu coù theå taïo ñôn hay thaønh cuïm, moïc chìm trong moâ caây, ngoïn nhoâ ra khoûi maët
moâ, coù maøu naâu saäm ñeán ñen, ñöôøng kính phaàn chaân cuûa quaû nang töø 30-600 micron (trung
bình 180 micron), coù caùc gai ñeäm daøi beân trong . Nang hình truï, vaùch daøy, 8,5x70 micron.
Nang baøo töû trong suoát, hình lieàm, 3 vaùch ngaên, 5 x 21 micron.

2. Ñaëc tính sinh lyù:
Khuaån ty phaùt trieån toát nhaát ôû nhieät ñoä 28o
C, sinh baøo töû toát nhaát ôû 28o
C. ÔÛ nhieät ñoä
naøy baøo töû sinh saûn nhanh vaø giaûm daàn sau 9 ngaøy, trong khi neáu nhieät ñoä 16, 20, 24o
C baøo töû
chaäm ñöôïc sinh ra nhöng coù chieàu höôùng gia taêng ngay caû sau 15 ngaøy.
Trong nöôùc noùng 50o
C trong 13-15 phuùt baøo töû naám seõ cheát, nhöng neáu trong khoâng
khí khoâ ôû 60o
C, baøo töû coù theå soáng ñeán 30 giôø.
Baøo töû naåy maàm toát nhaát ôû 25-28o
C.
Chaùy Ñoám Gaïch Soïc Than Chaùy Ñoám laù naâu naâu trong laù bía laù voøng
H.1 .Trieäu chöùng ñaëc tröng cuûa moät soá beänh treân laù luùa
H.2. Naám Pyricularia oryzae:Ñaøi H.3.Trieäu chöùng chaùy laù
vaø ñính baøo töû ( x 500 ) vaø thoái coå gíe.
Treân maët veát beänh, baøo töû chæ ñöôïc taïo ra khi aåm ñoä khoâng khí töø 93% trôû leân, aåm ñoä
caøng cao, toác ñoä sinh saûn caøng nhanh. Baøo töû naåy maàm khi coù lôùp nöôùc töï do hay aåm ñoä
khoâng khí baûo hoøa. Treân beà maët nöôùc, 80% löôïng baøo töû coù theå naåy maàm ñöôïc vaø sau 24 giôø
coù khaû naêng sinh saûn ñöôïc . Khuaån ty phaùt trieån toát khi aåm ñoä khoâng khí ñaït 93% , cao hôn
hay thaáp hôn, khuaån ty seõ phaùt trieån keùm.
Ñeå sinh baøo töû, naám caàn coù söï chieáu saùng vaø toái xen keû. Baøo töû ñöoïc sinh chuû yeáu laø vaøo
ban ñeâm ngay khi trôøi vöøa toái vaø ñaït cao ñieåm trong 1-2 giôø, roài sau ñoù giaûm daàn vaø ngöøng
haún khi trôøi saùng. AÙnh saùng cuõng aûnh höôûng ñeán söï moïc maàm vaø phaùt trieån cuûa oáng maàm cuûa
baøo töû.
3. Nhu caàu dinh döôõng:
Naám seõ phaùt trieån toát treân moâi tröôøng toång hôïp neáu coù theâm nöôùc trích rôm luùa, coù leõ
nhôø söï hieän dieän cuûa caùc chaát nhö biotin, thiamine, succine, vaø caùc acid malic, citric ,
glutamic, aspartic, cuøng caùc nguyeân toá vi löôïng nhö manganese, zinc, molybdeum.
Khaû naêng söû duïng carbon trong caùc hôïp chaát thay ñoåi tuøy theo chuûng naám; noùi chung
acid höõu cô thì khoâng thích hôïp, thích hôïp nhaát laø maltose, sucrose, glucose, inulin vaø

mannitol. Naám söû duïng thích hôïp nhaát laø ñaïm ôû daïng KNO3, vaø NaNO3. Dinh döôõng coù aûnh
höôûng ñeán vieäc sinh saûn baøo töû cuûa naám.
4. Ñaët tính sinh hoùa:
Trong caây beänh hay trong moâi tröôøng nuoâi caáy, ngöôøi ta trích ñöôïc hai loaïi ñoäc toá :
alpha-picolinic acid (C6H5NO2) vaø moät chaát khaùc ñöôïc goïi teân laø piricularin (C18H14N2O3).
Neáu boâi piriculurin leân moät veát thöông cô hoïc treân laù luùa, seõ taïo moät ñoám chaùy gioáng
nhö veát beänh chaùy laù. Piricularin coøn laøm caây beänh taïo vaø taäp trung coumarin, laøm caây luùa bò
luøn.
Caùc ñoäc toá öùc cheá söï phaùt trieån cuûa caây maï vaø söï naåy maàm cuûa baøo töû naám.
Piricularin bò chlorogenic acid vaø ferulic acid laøm maát ñoäc tính. Ngoaøi ra naám coøn taïo ra hai
loaïi ñoäc toá khaùc laø pyriculol vaø tenuazonic acid.
Ngoaøi ñoäc toá, naám coøn taïo ra riboflavin, panthothenic acid, vitamin B6 vaø folic acid.
Naám ít tieát phaân hoùa toá phaân giaûi amylose (amylase) neân khaû naêng phaân giaûi pectin
keùm, nhöng naám coù tieát caùc phaân hoùa toá phaân giaûi cellulose (cellulase) nhö Beta- glucosidase.
5.Noøi gaây beänh (pathogenic race) vaø bieán dò(variability):
Sasaki(1922) laø ngöôøi ñaàu tieân chuù yù ñeán söï toàn taïi cuûa caùc doøng P. oryzae vôùi ñoäc tính
gaây beänh khaùc nhau khi oâng thaáy coù nhöõng gioáng luùa khaùng vôùi doøng A laïi raát nhieåm vôùi
doøng B. Tuy nhieân phaûi cho ñeán naêm 1950, khi moät vaøi gioáng lai nhö Futaba, ñöôïc bieát laø
khaùng beänh hôn 10 naêm, laïi baát ngôø nhieåm beänh moät caùch nghieâm troïng, do ñoù, caùc nghieân
cöùu veà noøi gaây beänh baét ñaàu ñöôïc ñaåy maïmh ôû Nhaät. Vaøo khoaõng naêm 1960, döïa treân phaûn
öùng cuûa 12 gioáng luùa,goàm 2 gioáng coù nguoàn goác nhieät ñôùi, 4 gioáng coù nguoàn goác ôû Trung quoác
vaø 6 gioáng coù nguoàn goác cuûa Nhaät; caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 13 noøi gaây beänh vaø
xeáp thaønh 3 nhoùm vôùi teân goïi laø nhoùm T, C vaø N.
Döïa treân khaõ naêng gaây beänh cuûa caùc chuûng naám treân caùc boä gioáng khaùc nhau, nhieàu noøi
gaây beänh cuõng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ôû Myõ, Taiwan, Korea, Philippines, India, Colombia,
Nigeria, Malaysia. Do caùc nöôùc ñaõ söõ duïng caùc boä gioáng khaùc nhau trong vieäc ñònh noøi gaây
beänh, khaõ naêng gaây beänh cuûa caùc noøi cuûa moãi quoác gia khoâng theå so saùnh ñöôïc vôùi khaõ naêng
gaây beänh cuûa caùc noøi ôû caùc quoác gia khaùc. Ñeå ñôn giaûn hoùa, Myõ vaø Nhaät, qua chöông trình
hôïp taùc ñaõ thöû nghieäm haøng traêm chuûng naám treân 39 gioáng luùa khaùc nhau ñaõ ñöôïc söõ duïng
ñeå ñònh noøi ôû Nhaät, Myõ, Taiwan vaø sau cuøng ñaõ choïn ra ñöôïc 8 gioáng vaø 32 nhoùm noøi gaây
beänh. Caùc noøi naày ñöôïc goïi laø noøi quoác teá vaø cho mang kyù hieäu IA, IB... cho ñeán IH ñeå chæ
nhoùm vaø theo sau laø con soá ñeå chæ soá noøi. Taùm gioáng luùa quoác teá duøng ñeå ñònh noùi gaây beänh
laø: Raminad Str. 3, Zenith, NP-125, Usen, Dular, Kanto 51, Sha-tiao-tsao (CI 8970-S), Carolo.

Naám gaây beänh chaùy laù laø naám raát deã bieán dò, coù khaû naêng taïo ra raát nhieàu noøi gaây beänh.
Giöõa caùc ñòa phöông khaùc nhau hay giöõa caùc muøa vuï trong cuøng moät ñòa phöông , do coù söï
khaùc nhau veà gioáng canh taùc, ñieàu kieän moâi tröôøng ... noùi gaây beänh cuõng seõ khaùc nhau. Hôn
nöõa, töø moät veát beänh hay thaäm chí töø moät ñính baøo töû, khi nuoâi caáy, thì ôû caùc theá heä sau ngöôøi
ta thaáy naám laïi laø hoån hôïp nhieàu noøi gaây beänh khaùc nhau.
Coù nhieàu nguyeân nhaân laøm naám thay ñoåi ñoäc tính gaây beänh (noøi gaây beänh). Chuû yeáu laø
do caùc teá baøo cuûa baøo töû, sôïi naám vaø ñóa baùm coù nhaân mang nhöõng ñaëc tính di truyeàn
khaùc nhau (heterocaryotic). Ña nhaân cuõng laø nguyeân nhaân gaây bieán dò, ngöôøi ta thaáy haàu heát
caùc teá baøo laø ñôn nhaân, nhöng ôû moät soá doøng coù 13-20% teá baøo laïi ña nhaân, chöùa 2-6 nhaân vaø
ngöôøi ta cuõng ñaõ quan saùt ñöôïc söï baøo phoái vaø di chuyeån cuûa nhaân. Ngoaøi ra, do söï baøo phoái
cuûa caùc teá baøo ôû caùc sôïi khuaån ty khaùc nhau, nhaân coù theå di chuyeån vaø phoái hôïp taïo thaønh
nhaân löôõng boäi dò hôïp töû (2n coù ñaëc tính gene khaùc nhau) vaø khi nhaân naøy phaân caét seõ taïo ra
hai nhaân ñôn coù ñaëc tính di truyeàn khaùc nhau.
Ngoaøi caùc nguyeân nhaân treân, söï thay ñoåi lieân tuïc soá löôïng nhieåm saéc theå trong teá baøo
cuûa baøo töû vaø cuûa khuaån ty, do söï lieân keát, phaân caét khoâng ñoàng boä vaø söï treå pha trong quaù
trình phaân caét nhaân, coù leõ laø nhöõng yeáu toá quan troïng nhaát. Ngöôøi ta thaáy ñoä lôùn vaø taàn soá
thay ñoåi soá nhieåm saéc theå phuø hôïp vôùi khaû naêng bieán dò ñoäc tính, nhu caàu dinh döôõng vaø caùc
hoaït ñoäng sinh lyù khaùc, cuõng nhö laø caùc ñaëc ñieåm nuoâi caáy. Caùc kyõ thuaät veà gene sau naày coøn
cho thaáy bieán dò coøn laø do söï thay ñoåi vò trí gene (tranposition) hay söï laäp laïi (cassette
model) vaø söï laïi gioáng (interconversion) cuûa caùc gene beân trong caùc nhieåm saéc theå.
IV. CHU TRÌNH VAØ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC YEÁU TOÁ:
A. Chu trình beänh:
1. Sinh vaø phaùt taùn baøo töû:
Treân veát beänh, naám baét ñaàu sinh baøo töû vaøo 6 ngaøy sau khi chuûng. Toác ñoä sinh saûn gia
taêng khi aåm ñoä khoâng khí gia taêng, neáu aåm ñoä khoâng khí döôùi 93%, naám seõ khoâng sinh baøo töû
ñöôïc. Moät veát beänh ñieån hình (maét eùn) coù theå sinh 2000-6000 baøo töû/ngaøy, trong thôøi gian 14
ngaøy, cao ñieåm ôû ngaøy 3-8 sau khi loä veát beänh ôû laù vaø vaøo 10-20 ngaøy sau khi loä veát beänh ôû
gieù. Baøo töû sinh ra töø caùc laù beân treân coù theå laây nhieãm vaøo gieù ôû giai ñoaïn troå.
Nhieät ñoä coù aûnh höôûng ñeán kích thöôùc veát beänh vaø khaû naêng sinh baøo töû. Veát beänh coù
kích thöôùc to nhaát ôû 25o
C vaø baøo töû sinh saûn nhieàu nhaát ôû 20o
C. ÔÛ nhieät ñoä cao (32o
C), baøo
töû ñöôïc sinh ra sôùm ñaït cao ñieåm nhöng sau ñoù laïi giaûm nhanh.
Vieäc sinh vaø phoùng thích baøo töû chuû yeáu xaûy ra vaøo ban ñeâm, nhaát laø töø 2-6 giôø saùng.

Baøo töû muoán phoùng thích ñöôïc phaûi coù nöôùc hay coù söông. Caøng coù nhieàu gioït nöôùc möa
treân laù beänh hay khi thôøi gian söông muø caøng keùo daøi thì löôïng baøo töû ñöôïc phoùng thích caøng
cao. Khi ñöôïc xöû lyù nöôùc, haàu heát baøo töû ñöôïc phoùng thích trong voøng 2 phuùt, nhaát laø trong
30 giaây ñaàu tieân.
Gioù maïnh cuõng laøm phaùt taùn baøo töû tuy coù theå chæ trong moät phaïm vi heïp. Gioù caøng
maïnh, baøo töû phaùt taùn caøng xa vaø caøng cao. Möa laøm giaûm khaû naêng phaùt taùn cuûa baøo töû.
Trong töï nhieân, phaàn lôùn baøo töû phaùt taùn döôùi ñoä cao 1m keå töø maét ñaát, do ñoù laây lan
chuû yeáu chæ xaõy ra ôû quanh nguoàn beänh. Tuy nhieân, ôû ñoä cao 7000m, qua cuûa soå cuûa maùy
bay, ngöôøi ta vaãn baåy ñöôïc baøo töû naám.
Treân caây luùa, nhöõng laù moïc ngang (töø laù thöù ba trôû xuoáng) hay nhöõng gioáng luùa coù laù
moïc ngang deå baét baét baøo töû hôn.
ÔÛ vuøng nhieät ñôùi, baøo töû phaùt taùn quanh naêm trong khoâng khí, cao ñieåm vaøo khoaõng
thaùng 5-6 vaø thaùng 11-12.
Naám cuõng laây lan qua haït nhieãm, rôm luùa beänh , baøo töû rôi trong doøng nöôùc.
2. Naåy maàm vaø xaâm nhieãm:
Baøo töû naåy maàm taïo ñóa baùm vaø voøi xaâm nhieåm; xaâm nhieãm tröïc tieáp qua cutin vaø
bieåu bì, khuaån ty naám cuõng coù theå xaâm nhieãm qua khí khoång. Voøi xaâm nhieãm phaùt trieån töø
ñóa baùm, sau khi xaâm nhaäp vaøo teá baøo seõ thaønh laäp moät tuùi vaø töø ñoù phaùt trieån khuaån ty lan
vaøo teá baøo caây. ÔÛ gioáng khaùng, teá baøo caây seõ phaûn öùng laïi baèng caùch nhanh choùng taïo ra
nhöõng theå maøu naâu hay caùc chaát gioáng nhö resin, öùc cheá vieäc phaùt trieån cuûa khuaån ty. ÔÛ caùc
gioáng nhieãm, teá baøo phaûn öùng chaäm vaø khuaån ty naám phaùt trieån töï do.
Thôøi gian caàn thieát ñeå baøo töû xaâm nhaäp vaøo teá baøo kyù chuû thay ñoåi theo nhieät ñoä: 10
giôø ôû 32o
C, 8 giôø ôû 28o
C, 6 giôø ôû 24o
C. Treân caây, nhieãm beänh naëng nhaát khi nhieät ñoä 24-
28o
C vaø coù 16-24 giôø öôùt lieân tuïc. Nöôùc töï do caàn cho baøo töû naåy maàm vaø aåm ñoä khoâng khí
gaàn baûo hoøa caàn cho söï xaâm nhieãm. Thôøi gian laù bò öôùt aûnh höôûng raát roõ reät ñeán söï nhieãm
beänh, laù bò öôùt caøng laâu, nhieãm beänh caøng nhieàu. Nhieät ñoä töø 16,5-33o
C khoâng coù aûnh höôûng
nhieàu. Baøo töû caàn coù nöôùc lieân tuïc môùi naåy maàm ñöôïc, neáu bò öôùt roài ñeå khoâ, baøo töû seõ möùc
söùc naåy maàm luoân, duø sau ñoù coù ñuû nöôùc trôû laïi.
Thôøi gian uû beänh thay ñoåi theo nhieät ñoä:
- 9-10o
C maát 13-18 ngaøy
- 17-18o
C maát 7-9 ngaøy
- 24-25o
C maát 5-6 ngaøy
- 26-28o
C maát 4-5 ngaøy

Nhö vaäy, nhieät ñoä thích hôïp cho vieäc phaùt trieån cuûa beänh cuõng truøng vôùi nhieät ñoä
thích hôïp cho khuaån ty phaùt trieån, sinh baøo töû vaø söï naåy maàm cuûa baøo töû.
Maëc duø naám xaâm nhieãm chuû yeáu veà ñeâm, nhöng vieäc xen keû saùng toái (ngaøy ñeâm) laøm
cho beänh theâm nghieâm troïng.
3. Löu toàn:
Naám gaây beänh löu toàn chuû yeáu laø trong rôm luùa vaø haït nhieãm beänh. ÔÛ vuøng oân ñôùi, ôû
nhieät ñoä phoøng, vaø khoâng khí khoâ, khuaån ty coù theå soáng ñöôïc 3 naêm, baøo töû soáng ñöôïc 1
naêm. Ngoaøi ñoàng, nguoàn beänh löu toàn chuû yeáu ôû caùc goác raï vaø rôm luùa beänh .
ÔÛ haït, naám löu toàn trong phoâi, phoâi nhuû, voû haït vaø coù khi ôû lôùp giöõa voû vaø haït. Naám
cuõng löu toàn treân nhieàu loaïi caây troàng vaø coû daïi khaùc.Coù theå coù ñeán 38 loaøi coû daïi thuoäc 23
gioáng, nhieãm vôùi naám naøy. Sau ñaây laø caùc loaïi thöôøng gaëp:
a) Hoï Graminea:
1. Eriochloa villosa
2. Eremochloa ophiuroides
3. Leersia japonica
4. L. hexandra (coû baéc)
5. Panicum repens (coû oáng)
6. Phragmites communis
7. Arundo donax
8. Brachiaria mutica (coû loâng taây)
9. Stenotaphrum secundatum
10. Saccharum officinarum (caây mía)
11. Pennisetum typhoides - P. purpureum (coû voi)
12. Digitaria
13. Paspalum
14. Cynodon dactylon
15. Eleusine indica (coû maàn traàu)
16. Echinochloa colona (coû nöôùc maën)
17. Polytrias annurae (coû ña tam)
b) Hoï Zingiberaceae:
18. Zingiber offcinale (caây göøng)
19. Z. mioga (göøng daïi)
20. Curcuma aromatica

21. Costus speciosus

c) Hoï Cannaceae:
22. Canna indica
d) Hoï Musaceae:
23. Musa sapientum
e) Hoï Cyperaceae:
24. Cyperus rotundus
25. C. compressus.
B. AÛnh höôûng caùc yeáu toá moâi tröôøng treân söï phaùt trieån cuûa beänh:
1. Caùc yeáu toá thôøi tieát:
a) Nhieät ñoä:
- Neáu nhieät ñoä ñaát khoaõng 20!So!sC thì beänh raát nghieâm troïng, beänh giaûm daàn khi nhieät
ñoä ñaát gia taêng.
- Neáu nhieät ñoä khoâng khí vaø nhieät ñoä ñaát töø 18-20!So!sC thì beänh cuõng naëng do tính
nhieãm cuûa caây taêng.
Tuy vaäy töông taùc cuûa nhieät ñoä tröôùc khi nhieãm beänh vaø kyù chuû, cuõng thay ñoåi theo
möùc nhieät ñoä, theo söï phoái hôïp giöõa nhieät ñoä cuûa khoâng khí vaø cuûa ñaát hay cuûa nöôùc ruoäng.
Noùi chung, nhieät ñoä thaáp ôû giai ñoaïn tröôùc khi nhieåm beänh aûnh höôûng nhieàu treân nhöõng
gioáng luùa oân ñôùi hôn laø treân caùc gioáng nhieät ñôùi.
b) AÅm ñoä:
AÅm ñoä khoâng khí vaø aåm ñoä ñaát coù aûnh höôûng ñeán tính nhieãm cuûa caây vaø söï phaùt trieån
cuûa beänh. Tính nhieåm cuûa caây tyû leä nghòch vôùi aåm ñoä cuûa ñaát. Traùi laïi aåm ñoä khoâng khí caøng
cao thì caây caøng nhieãm.
ÔÛ vuøng nhieät ñôùi, söï bieán ñoäng cuûa nhieät ñoä khoâng lôùn, do ñoù, aåm ñoä khoâng khí vaø
söông muø laø yeáu toá quyeát ñònh beänh.
c) AÙnh saùng:

Trôøi maùt thích hôïp cho söï phaùt trieån veát beänh ôû giai ñoaïn ñaàu, nhöng giai ñoaïn sau thì
söï phaùt trieån cuûa veát beänh seõ ñöôïc kích thích neáu coù moät ít naéng. Khi khoâng coù ñuû saùng do
maây muø, laù luùa seõ taäp trung nhieàu asparagine, glutamine vaø nhieàu amino acid khaùc, neân seõ
taêng tính nhieãm cuûa caây.
d) Gioù:
Gioù laøm taêng tính nhieãm cuûa caây.
2. Caùc yeáu toá dinh döôûng:
a) Phaân ñaïm:
Neáu khoâng coù phaân P vaø phaân K, caøng boùn nhieàu phaân N thì beänh caøng nghieâm troïng.
AÛnh höôûng cuûa phaân N cuõng thay ñoåi theo tình traïng ñaát vaø thôøi tieát cuõng nhö caùch aùp duïng.
Boùn quaù thöøa vaø boùn moät laàn phaân ñaïm coù taùc duïng nhanh nhö phaân ammonium sulphate
(S.A), seõ coù aûnh höôûng nghieâm troïng hôn laø boùn nhieàu laàn. Boùn quaù treã hay boùn khi nhieät
ñoä quaù thaáp trong giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu cuûa luùa cuõng coù aûnh höôûng nhieàu. Ñaát coù khaû
naêng giöû phaân keùm (ñaát caùt) cuõng bò aûnh höôûng nhieàu hôn ñaát coù khaû naêng giöû phaân toát (ñaát
seùt). Phun phaân leân laù cuõng laøm beänh phaùt trieån maïnh hôn.
Khi boùn nhieàu ñaïm, beänh seõ gia taêng, do:
- Teá baøo bieåu bì seõ taêng khaû naêng thaåm thaáu nöôùc, do bò taäp trung nhieàu ammonium.
- Teá baøo laù taäp trung nhieàu ñaïm hoøa tan, nhaát laø caùc amino acid vaø amine vaø seõ laø
nguoàn thöùc aên toát cho naám.
- Teá baøo caây seõ coù ít hemicellulose, lignin trong vaùch teá baøo vaø bieåu bì cuõng coù ít teá
baøo ñöôïc silic hoùa, neân tính nhieãm seõ gia taêng.
- Chaát tieát ôû laù vaøo caùc gioït söông ñoïng seõ kích thích baøo töû naám naåy maàm vaø thaønh laäp
ñóa baùm.
b) Phaân laân:
Neáu boùn phaân laân vöøa ñuû cho nhu caàu phaùt trieån cuûa caây thì beänh seõ nheï, nhöng neáu
boùn vöôït nhu caàu thì beänh seõ naëng, nhaát laø khi ñaõ boùn nhieàu phaân ñaïm.

c) Phaân kali:
Boùn moät löôïng vöøa ñuû cho caây thì beänh seõ giaûm, nhöng neáu boùn quaù nhieàu, nhaát laø khi
ñaõ boùn nhieàu phaân ñaïm, thì beänh seõ gia taêng. Neáu coù boùn theâm magnesium khi boùn phaân kali
thì beänh seõ giaûm.
Cô cheá cuûa vieäc boùn nhieàu phaân kali laøm taêng beänh thì chöa ñöôïc roõ, nhöng ngöôøi ta
thaáy ôû laù luùa ñöôïc boùn nhieàu kali thì khi coù söông ñoïng seõ kích thích söï naåy maàm vaø thaønh
laäp ñóa baùm cuûa baøo töû naám.
d) Phaân silica:
Boùn silica seõ laøm taêng tính choáng chòu cuûa caây, vì:
- Teá baøo bieåu bì ñöôïc silic hoùa neân ngaên caûn söï xaâm nhaäp cuûa naám beänh.
- Khi caây haáp thuï nhieàu silica seõ giaûm khaû naêng haáp thuï ñaïm, neân giaûm tính nhieãm
beänh.
V. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ:
1. Döï baùo beänh:
Muoán phoøng trò beänh coù hieäu quaû cao, caàn phaûi coù bieän phaùp döï baùo toát.
Nghieân cöùu cuûa El Refaci (1977), trong ñieàu kieän cuûa Philippines, cho thaáy soá giôø möa
, aåm ñoä khoâng khí trung bình vaøo ban ngaøy, nhieät ñoä trung bình cuûa ngaøy vaø ñeâm khoâng coù
töông quan vôùi soá veát beänh treân caây, chæ coù nhieät ñoä trung bình vaøo ban ñeâm, maät soá baøo töû
trong khoâng khí, soá giôø coù söông muø laø coù aûnh höôûng ñeán möùc ñoä beänh treân caây vôùi heä soá
töông quan laàn löôïc laø 0,32 **, 0,50**, vaø 0,88**.
Treân cô sôû ñoù, coâng thöùc döï baùo khaù toát ñaõ ñöôïc ñeà nghò:
Y = 2,9 - 0,945D - 0,0098S + 0,1520D2
+ 0,004DS - 0,0000000002D2
S2
vôùi :
- Y: soá veát beänh treân caây maï
- D: soá giôø coù söông muø
- S: soá baøo töû/2,8 lít khoâng khí.

Ngoaøi ra, khi döï baùo, moät soá yeáu toá khaùc cuõng caàn ñöôïc chuù yù, nhö tính nhieåm cuûa
gioáng (khaûo saùt baèng caùch chuûng naám beänh vaøo beï laù), soá teá baøo ñöôïc silic trong laù côø, vieäc
taäp trung tinh boät ôû beï laù, maøu saéc laù, haøm löôïng amino acid, silic acid...
Cuõng coù theå döï baùo beänh baèng ruoäng döï baùo. Caùc gioáng troàng chuû löïc cuûa moät ñòa
phöông ñöôïc gieo trong caùc loâ 1m2
ôû trung taâm khu vöïc muoán döï baùo. Treân caùc loâ naøy boùn
phaân ñaïn hôi cao hôn trong thöïc teá saûn xuaát taïi ñòa phöông vaø coù theå gieo sôùm hôn ruoäng saûn
xuaát 7-10 ngaøy. Theo doõi beänh xuaát hieän treân caùc loâ naøy, töø ñoù coù theå döï baùo cho caùc khu vöïc
coù troàng cuøng gioáng ñaõ bò nhieãm trong khu döï baùo.
2. Söû duïng gioáng khaùng:
a) Phöông phaùp traéc nghieäm:
Vieäc ñaùnh giaù tính khaùng beänh chaùy laù cuûa moät gioáng thì phöùc taïp, do bieán dò doøng naám
theo ñòa phöông vaø theo thôøi gian. Hôn nöõa, vieäc bieåu hieän möùc ñoä khaùng laïi thay ñoåi theo
gioáng vaø ñieàu kieän moâi tröôøng.
Coù nhieàu phöông phaùp ñeå traéc nghieäm:
+ Traéc nghieäm ngoaøi ñoàng (Field test):
ÔÛ vuøng nhieät ñôùi, coù theå boá trí quanh naêm do nhieät ñoä luoân luoân thích hôïp, nhöng toát
nhaát neân boá trí vaøo thaùng 5-6 hay thaùng 11-12 (do aåm ñoä khoâng khí cao vaø coù nhieàu baøo töû
naám trong khoâng khí vaøo nhöõng thôøi ñieåm naøy).
Neân traéc nghieäm theo loái nöông maï khoâ, boùn phaân ñaïm nhieàu (120-160 kg N/ha),
phun aåm 2-3 laàn/ngaøy, ban ñeâm coù theå che kín baèng nylon ñeå taïo söông muø beân trong nöông
maï. Moãi gioáng muoán traéc nghieäm gieo thaønh moät haøng daøi 0,5m vaø gieo 5g gioáng, xen keû
nhöõng gioáng traéc nghieäm laø caùc gioáng chuaån khaùng vaø chuaån nhieãm ñeå kieåm chöùng. Chung
quanh khu traéc nghieäm gieo 2-3 haøng bìa ñeå taïo aåm ñoàng ñeàu cho caû khu traéc nghieäm. Neân
thöïc hieän trong nhieàu muøa vì doøng gaây beänh cuûa naám coù theå seõ thay ñoåi.
+ Traéc nghieäm baèng phöông phaùp chuûng beänh nhaân taïo:
Phun huyeàn phuø baøo töû naám leân caùc caây maï ñaët trong caùc chaäu aåm, coù phun söông hay
chuûng maàm beänh vaøo beï laù- caét beï laù thaønh ñoaïn daøi 7-10cm, nhoû huyeàn phuø vaøo maët trong
cuûa ñoaïn beï, uû ôû 24-28o
C trong 40 giôø.
H.4. Caùc caáp xaâm nhieåm duøng ñeå ñaùnh gía möùc ñoä xaâm nhieåm cuûa naám vaøo moâ laù.

Quan saùt ôû kính hieån vi roài ñaùnh giaù khaû naêng xaâm nhieãm cuûa khuaån ty vaøo moâ theo
coâng thöùc toång a.n. Trong ñoù n laø soá teá baøo coù naám xaâm nhaäp ñeán caáp a.Caáp xaâm nhaäp ñöôïc
ñònh döïa theo khaû naêng xaâm nhaäp vaø lan roäng cuûa khuaån ty trong teá baøo vaø ñöôïc chia laøm caùc
caáp: 0,5; 1; 2; 3 vaø 4.
Huyeàn phuø baøo töû neân coù maät soá töø 2 x 104
- 5 x 104
, toát nhaát laø 3 x 104
baøo töû trong
1ml.
Vì tính nhieãm thay ñoåi theo tuoåi laù, neân khi traéc nghieäm vaø ñaùnh giaù, caàn coù söï
gioáng nhau veà tuoåi laù giöõa caùc gioáng. Toát nhaát coù theå choïn laù thöù 3 ñaõ nôû hoaøn toaøn (tính töø
ngoïn xuoáng).
Muoán traéc nghieäm tính khaùng thoái coå gieù cuûa gioáng. Coù theå tieâm 1ml huyeàn phuø baøo töû
vaøo beï laù côø cuûa caùc choài coù gieù ñaõ troå ñöôïc phaân nöõa.
+ Töông quan giöõa tính khaùng chaùy laù vaø tính khaùng thoái coå gieù cuûa moät gioáng luùa:
Giöõa hai tính khaùng naøy coù moái töông quan chaëc, töùc laø gioáng naøo khaùng beänh chaùy laù ôû
giai ñoaïn ñaàu thì cuõng khaùng beänh thoái coå gieù ôû giai ñoaïn troå. Sôû dó tröôùc ñaây thaáy coù hieän
töôïng moät gioáng khaùng beänh chaùy laù ôû giai ñoaïn ñaàu laïi nhieãm beänh thoái coå gíe ôû giai ñoaïn
sau laø do söï thay ñoåi doøng gaây beänh cuûa naám ôû cuoái vuï.
* Tieâu chuaån ñaùnh giaù tính khaùng hay nhieãm beänh cuûa moät gioáng:
Döïa vaøo 3 tieâu chuaån:
- Kieåu veát beänh.
- Soá veát beänh treân laù hay treân moät dieän tích laù.
- Ñoä luøn cuûa caây beänh.
Töø caùc tieâu chuaån treân, hình thaønh nhieàu caùch ñaùnh giaù. Ñeå thoáng nhaát, chöông trình traéc
nghieäm gioáng luùa quoác teá ñaõ ñöa ra moät thang ñaùnh giaù vaøo naêm 1979, goàm 10 caáp:
Phaûn öùng Caáp Moâ taû
cuûa gioáng
Mieån nhieãm 0 Khoâng coù veát beänh
1 Veát hay ñoám naâu nhoû baèng ñaàu kim, khoâng coù taâm xaùm
2 Ñoám troøn hôi daøi, taâm xaùm, nhoû 1-2mm, coù vieàn naâu roõ. Chuû
yeáu xuaát hieän ôû caùc laù beân döôùi

Trung tính 3 Ñaëc ñieåm ñoám beänh gioáng nhö caáp 2, nhöng coù nhieàu veát roõ reät,
xuaát hieän ôû caùc laù ñoït.
Nhieãm 4 Ñoám maét eùn ñieån hình, vieàn naâu, daøi 3mm trôû leân vaø toång dieän tích
caùc veát beänh ít hôn 2% dieän tích laù.
5 Ñoám ñieån hình, chieám 2-10% dieän tích laù.
Raát nhieãm 8 Ñoám ñieån hình, chieám 51-75% dieän tích laù.
9 Hôn 75% dieän tích laù bò nhieãm.
Ñeå ñaùnh giaù tính khaùng thoái coå gieù cuûa moät gioáng luùa, ngöôøi ta döïa vaøo phaàn traêm gieù
bò nhieãm.
b) Tính khaùng nhaân taïo:
Nhieàu coá gaéng ñeå taêng cöôøng tính khaùng beänh chaùy laù cuûa caùc gioáng luùa nhö chieáu tia
X, tia gamma, tia neutron... Vieäc chieáu xaï naøy, phaàn lôùn coù taêng cöôøng tính khaùng cuûa caùc
gioáng ñöôïc chieáu xaï, nhöng khoâng taïo ra tính khaùng maïnh. Xöû lyù hoùa chaát baèng caùch phun
caùc chaát daãn xuaát cuûa amino acid leân caây luùa hay ngaâm haït vaøo dung dòch Dodecyl DL -
alaninate hydrochloride cuõng giuùp caây maï khaùng beänh, nhaát laø sau 20-30 ngaøy tuoåi.
c) Söï beàn vöõng cuûa tính khaùng vaø caùc hình thöùc khaùng beänh:
Tính khaùng beänh cuûa caùc gioáng luùa ñoái vôùi beänh chaùy laù thöôøng khoâng beàn, do bò beû
gaõy ("broken down") bôûi caùc doøng gaây beänh môùi cuûa naám beänh. Vì vaäy, ngöôøi ta coá gaéng
tìm caùc kieåu khaùng beänh beàn vöõng hôn, nhö:
+ Khaùng ngang (Horizontal Resistance):
Van De Plank (1975) cho laø vieäc xaùc ñònh tính khaùng haøng ngang gioáng nhö vieäc xaùc
ñònh tính khaùng ngoaøi ñoàng, do ñoù, phöông phaùp thöû nghieäm laø ñöa caùc doøng, gioáng luùa
muoán traéc nghieäm, cho nhieãm vôùi caùc doøng naám gaây beänh maø caùc gioáng hay doøng luùa ñoù ñaõ
nhieãm (haøng doïc), neáu gioáng naøo toàn taïi laø gioáng khaùng haøng ngang. OÂng cuõng ñeà nghò laø
neân choïn caùc gioánng khoù nhieãm, caùc gioáng naøy coù thôøi gian uû beänh keùo daøi vaø naám cuõng ít
sinh saûn baøo töû. Tuy nhieân, do naám coù raát nhieàu doøng gaây beänh vaø raát deã bò bieán dò, neân khoâng

coù gioáng naøo ñöôïc goïi laø khaùng haøng ngang caû, vì treân moät gioáng coù theå coù nhieàu daïng trieäu
chöùng vaø phaûn öùng cuûa gioáng cuõng thay ñoåi theo töøng traéc nghieäm.
+ Khaùng beänh ngoaøi ñoàng:
Moät soá nhaø ngieân cöùu Nhaät chia tính khaùng beänh chaùy laù laøm 2 loaïi: Khaùng beänh haøng
doïc (vertical resistance) hay khaùng beänh thaät söï (true resistance) laø khaùng beänh theo cô cheá
sieâu nhaïy caûm (hypersensitivity) vaø caùc hình thöùc khaùng beänh khaùc ñöôïc goïi laø khaùng beänh
ngoaøi ñoàng (field resistance). Tuy nhieân nhieàu gioáng, doøng luùa ñöôïc cho laø coù tính khaùng
beänh ngoaøi ñoàng cao, laïi raát nhieãm beänh khi ñöôïc traéc nghieäm laïi.
Thaät ra quan ñieåm veà tính khaùng beänh ngoaøi ñoàng cuõng khoâng ñöôïc roõ raøng vì nhieàu
thí nghieäm laïi ñöôïc tieâm chuûng nhaân taïo vaø vôùi chæ moät hay moät soá ít doøng gaây beänh cuûa naám
maø thoâi.
Thaät ra yù töôûng veà khaùng beänh ngoaøi ñoàng naøy cuõng gioáng nhö yù töôûng khaùng beänh
haøng ngang cuûa Van De Plank vaø khi caùc gioáng coù gen khaùng beänh haøng doïc, gaëp caùc doøng
gaây beänh môùi ngoaøi ñoàng, neáu toàn taïi ñöôïc , chính laø caùc gioáng khaùng haøng ngang.
+ Tính khaùng haøng doïc phoå roäng (Broad spectrum vertical resistance):
Ngöôøi ta thaáy nhöõng gioáng coù phoå khaùng roäng, khaùng ñöôïc nhieàu doøng gaây beänh cuûa
naám treân theá giôùi, thì khaùng beänh beàn. Thoaït nhìn thì töôûng nhö khaùng haøng ngang, nhöng
phaûn öùng cô baûn laø khaùng doïc. Gioáng coù phoå khaùng caøng roäng thì caøng ít bò thieät haïi.
Ngöôøi ta thaáy laø soá veát beänh treân laù cuûa caùc gioáng khaùng phoå roäng naøy coù töông quan
nghòch chaëc (r = -0,92) vôùi tyû leä (%) soá doøng gaây beänh cuûa naám, maø caùc gioáng ñoù khaùng
ñöôïc; hay noùi khaùc hôn laø tính khaùng cuûa moät gioáng tyû leä thuaän vôùi tyû leä soá doøng gaây beänh maø
gioáng ñoù ñaõ khaùng doïc ñöôïc. Gioáng caøng khaùng doïc ñöôïc vôùi nhieàu doøng gaây beänh cuûa naám,
thì caøng ít beänh.
d) Cô sôû di truyeàn cuûa tính khaùng:
Caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù töø 1-3 caëp gen kieåm soaùt tính khaùng chaùy laù vaø
trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, tính khaùng laø tính troäi. Döïa vaøo tyû leä phaân ly tính khaùng ôû caùc
toå hôïp lai, ngöôøi ta cuõng thaáy noù phuø hôïp vôùi thuyeát gen ñoái gen (gene for gene) cuûa Flor vaø
ñöôïc Takahashi (1965) ñôn giaûn hoùa theo moâ hình sau:

R R R R
/ / / /
I ---------x-----------x------------x------------x------------
A B C D
R R
/ /
II ---------x-------------------------x----------------------
A C
R R
/ /
III ---------------------x-------------------------x----------
B D
R
/
IV ---------x-----------------------------------------------
A
H.5.Moâ hình ñôn giaûn cho thaáy moái lieân heä giöõa hoaït ñoäng cuûa gen vaø vieäc bieåu hieän
tính khaùng (Takahashi, 1965).
Nhö vaäy, trong moâ hình naøy, cho thaáy gioáng soá I laø gioáng khaùng nhaát, gioáng soá IV laø
gioáng nhieãm nhaát vaø caùc gioáng soá II vaø III laø caùc gioáng cho phaûn öùng trung gian; vì moåi doøng
gaây beänh A, B, C, D cuûa naán beänh coù moät cöûa khaùc nhau ñeå taán coâng vaø gaây nhieãm cho kyù
chuû, caùc cöûa naøy ñöôïc ñieàu khieån bôûi caùc gen trong kyù chuû. Doøng gaây beänh cuûa naám chæ môû
ñöôïc cöûa naøy neáu coù chìa khoaù chuyeân bieät (gen gaây ñoäc) ñoái vôùi cöûa ñoù. Doøng gaây beänh A
cuûa naám, do chæ coù chìa khoaù chuyeân tính ñoái vôùi cöûa A, neân chæ xaâm nhaäp ñöôïc gioáng soá IV.
Doøng gaây beänh naøo coù hai chìa khoaù A vaø C seõ taán coâng ñöôïc gioáng soá II vaø IV.
Cho ñeán nay ngöôøi ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 13 gen khaùng beänh chaùy laù trong caùc gioáng luùa,
trong soá naøy nhieàu gen laø nhöõng alleles.
e. Cô cheá khaùng beänh chaùy laù:
- Gioáng naøo coù nhieàu silicon taäp trung thaønh lôùp trong bieåu bì hay coù nhieàu teá baøo ñöôïc
silic hoùa thì khaùng beänh.
- Ñaïm hoøa tan trong laù caøng nhieàu, do ñaëc ñieåm cuûa gioáng hay ñieàu kieän moâi tröôøng
(nhieät ñoä thaáp, boùn thöøa ñaïm) thì caây caøng nhieãm beänh.
- Caây chuyeån vò tinh boät chaäm (taäp trung taïi laù caøng laâu) thì caøng khaùng beänh.

- Phaûn öùng sieâu nhaïy caûm vaø ñoäc toá gioáng resin, gioáng naøo coù caû hai cô cheá: töï cheát
nhanh vaø taïo chaát gioáng resin thì caøng khaùng beänh, veát beänh seõ raát nhoû.
- Gioáng naøo taäp trung nhieàu chaát phenol (laøm ñoåi naâu vuøng moâ nhieãm) thì khaùng.
- Gioáng naøo coù khaû naêng taïo ra nhieàu khaùng ñoäc toá chlorogenic acid vaø ferulic acid
ñeå trung hoøa piricularin vaø alpha- picolinic acid thì khaùng . Hôn nöõa, gioáng naøo khoâng maãn
caûm vôùi piricularin thì seõ ñöôïc kích thích phaùt trieån vaø seõ taïo nhieàu polyphenol, neân seõ khaùng
beänh.
- Gioáng naøo chöùa nhieàu peroxidase, ascorbic acid oxydase seõ giuùp vieäc oxyd hoùa
phenol thaønh quinone nhanh choùng, chaát naøy ñoäc hôn, neân gieát caû teá baøo caây vaø maàm beänh,
neân veát beänh seõ nhoû hôn.
3. Thôøi vuï:
Boá trí sao cho traùnh ñöôïc caùc thaùng quaù aåm hay nhieàu söông muø.
4. Giöû ruoäng luoân ngaäp nöôùc :
Neáu ruoäng khoâ ôû giai ñoaïn maï thì sau naøy caây seõ deã nhieãm beänh, do teá baøo bieåu bì seõ
coù ít silicon vaø reã seõ haáp thuï nhieàu chaát ñaïm neân haøm löôïng amino acid trong caây seõ cao
neân bò nhieãm naëng . Neáu trong quaù trình phaùt trieån, coù giai ñoaïn luùa bò caïn nöôùc, beänh seõ
luoân nghieâm troïng hôn so vôùi ruoäng luoân ñöôïc ngaäp nöôùc.
AÛnh höôûng cuûa vieäc caïn nöôùc treân möùc ñoä nhieåm beänh cuûa luùa ñöôïc theå hieän ôû baûng sau.
AÛnh höôûng cuûa vieäc thoaùt nöôùc treân tính nhieãm cuûa luùa (Suzuki, 1933).
--------------------------------------------------------------------------
Thôøi gian caïn nöôùc (+ + +) Soá gieù
Ruoäng -------------------------------------------------- bò thoái
Caáy Laøm ñoøng Chuûng beänh Ñaùnh giaù coå
--------------------------------------------------------------------------
1 * + + + + + + + + + * + + + + + * + + + + + + * 606
2 * + + + + + + + + + * + + + + + * - - - - - - * 465
3 * - - - - - - - - - * + + + + + * + + + + + + * 323
4 * - - - - - - - - - * + + + + + * - - - - - - * 298
5 * + + + + + + + + + * - - - - - * - - - - - - * 232
6 * - - - - - - - - - * - - - - - * + + + + + + * 211
7 * + + + + + + + + + * - - - - - * + + + + + +* 195
8 * - - - - - - - - - * - - - - - * - - - - - - * 100
---------------------------------------------------------------------------

- Chuûng beänh ôû giai ñoaïn ngay sau khi luùa troå.
6. Khoâng boùn quaù nhieàu ñaïm : Nhaát laø ammonium (phaân S.A) khoâng phun leân laù, neân boùn
döôùi 100kg N/ha.
7. Khoâng gieo saï quaù daøy, khoâng caáy saâu : Caáy saâu seõ haïn cheá söï phaùt trieån cuûa caây vaø
seõ deã nhieãm beänh.
8. Phoøng trò baèng thuoác:
a) Hôïp chaát ñoàng:
Hoån hôïp bordeaux vaø caùc hôïp chaát ñoàng khaùc coù theå kieåm soaùt beänh, nhöng chuû yeáu laø
ngöøa beänh laây lan, khoâng kieåm soaùt ñöôïc khi beänh quaù traàm troïng vaø ñoâi khi coù theå gaây ñoäc
cho luùa.
b) Hôïp chaát thuûy ngaân:
Hoãn hôïp giöõa P.M.A. (phenyl mercuric acetate) vaø voâi toâi, raát coù hieäu quaû, ít ñoäc cho
caây vaø reû. Coâng thöùc chung cuûa caùc hôïp chaát thuûy ngaân höõu cô laø R-Hg-X, trong ñoù neáu R laø
phenyl thì coù hieäu quaû cao nhaát. Phenyl mecuric acetate, phenyl mecuric iodine, phenyl
mecuric p - toluence sulphonanilide vaø phenyl mecuric fixtan laø caùc saûn phaåm thöông maïi
ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát.
Caùc hôïp chaát thuûy ngaân coù goác phenyl (phenyl mecuric compound) nhôø ñöôïc haáp thuï
vaøo moâ caây, neân ngaên ngöøa söï xaâm nhieãm cuûa naám vaø söï phoùng thích baøo töû ôû veát beänh vaø
hieäu quaû cuõng keùo daøi hôn. Taùc duïng cuûa caùc hôïp chaát naøy laø öùc cheá caùc enzyme hoâ haáp cuûa
naám beänh, noù phaûn öùng vôùi glutathione vaø caùc phaân hoùa toá coù goác SH khaùc, neân ñình chæ caùc
hoaït ñoäng cuûa naám vaø caây luùa coù theå ñeà khaùng vôùi beänh keùo daøi khoaûng 2 tuaàn sau khi aùp
duïng. Thuoác coù theå gaây ñoäc cho moät soá gioáng luùa nhoùm Indica.
Do quaù doäc, thuoác bò caám söû duïng ôû Nhaät töø 1968 vì laøm oâ nhieãm moâi tröôøng.
c) Caùc khaùng sinh:
- Blasticidin-S: Laø saûn phaåm cuûa xaï khuaån streptomyces griseo-chromogenes. Thuoác coù
khaû naêng thaåm thaáu vaøo teá baøo caây neân coù taùc duïng chöõa trò, ngaên caûn vieäc thaønh laäp vaø
phaùt trieån veát beänh cuõng nhö vieäc taïo baøo töû cuûa naám.

Thuoác taùc ñoäng treân quaù trình hoâ haáp vaø bieán döôõng cuûa naám, ngaên caûn quaù trình toång
hôïp glutamic acid trong sôïi khuaån ty raát maïnh, do ñoù, taùc ñoäng chuû yeáu cuûa thuoác laø ngaên
caûn quaù trình toång hôïp protein.
Thuoác ñöôïc phun ôû noàng ñoä 20ppm hay phun boät 0,2-0,4%; duøng quaù lieàu luùa seõ bò ngoä
ñoäc bieåu hieän baèng ñoám vaøng hay naâu sau khi aùp duïng vaøi ngaøy.
- Kasugamycin: Do Streptomyces kasugasiensis taïo ra, thuoác coù khaû naêng löu daån neân
coù khaû naêng trò beänh. Do khaû naêng öùc cheá söï naåy maàm baøo töû cuûa thuoác keùm, vì vaäy, naám
beänh coù khaû naêng quen thuoác. Ñeå khaéc phuïc, ngöôøi ta ñaõ troän kasugamycin vôùi Rabcide
(Fthalide) ñeå coù saûn phaåm kasurabcide hay troän vôùi copper oxychloride ñeå coù Kasuran, nhaèm
vöøa coù taùc duïng phoøng vaø trò beänh, thuoác ñöôïc söû duïng ôû noàng ñoä 0,1 - 0,2 % .
d) Caùc hôïp chaát laân höõu cô vaø thuoác löu daån:
- Kitazin P (IBP): ÖÙc cheá söï naãy maàm cuûa baøo töû vaø söï phaùt trieån cuûa khuaån ty (taêng
khaû naêng choáng ñoå ngaõ cuûa caây luùa).
- Hinosan (Edifenphos): Haïn cheá khuaån ty phaùt trieån, ngaên caûn baøo töû naåy maàm (coøn
coù hieäu quaû vôùi Drechslera vaø Fusarium).
- Oryzemate (Probenazole): Haïn cheá söï xaâm nhaäp vaø phaùt trieån khuaån ty (coøn choáng
ñöôïc Xanthomonas campestris pv. oryzae), giuùp caây taïo phytoalexin).
- Fuji - one (Isoprothilane): Haïn cheá söï xaâm nhaäp cuûa khuaån ty (cuõng choáng ñöôïc caùc
loaïi raày soáng ôû thaân luùa).
- Rabcide: Haïn cheá söï xaâm nhaäp cuûa oáng maàm cuûa baøo töû vaø hieäu löïc keùo daøi.
- Benlate (Benomyl): Löu daãn, coù taùc duïng phoøng vaø trò.
- Topsin - M (Thiophanate Methyl): Löu daãn , coù taùc duïng phoøng vaø trò.
Caùc loaïi thuoác naøy ñöôïc söû duïng ôû noàng ñoä 0,1 - 0,2% .
Hieän töôïng khaùng thuoác cuõng ñaõ thaáy coù ñoái vôùi naám Pyricularia oryzae, taàn soá ñoät
bieán khaùng thuoác cao nhaát laø ôû Kasugamycin, keá ñoù laø IBP, Edifenphos vaø isoprothiolane; ít
sinh ñoät bieán khaùng thuoác nhaát laø Benomyl.
Taùc ñoäng cuûa moät soá loaïi thuoác ñoái vôùi beänh chaùy laù luùa ñöôïc Mogi trình baøy ôû baûng
sau.

Caùch taùc ñoäng cuûa moät soá loaïi thuoác saùt khuaån ñöôïc duøng ñeå phoøng trò beänh Chaùy laù luùa
(Mogi,1979). __________________________________________________________________
Loaïi thuoác Taùc ñoäng phoøng Taùc ñoäng öùc cheá Choáng Löu Thôøi gian
__________________________________ troâi daãn hieäu löïc
Naåy maàm Xaâm nhieåm Phaùt Sinh
trieån saûn
veát baøo
beänh töû
________________________________________________________________
BlasticidinS ++ ++ +++ +++ - - -
Kasugamycine - - ++++ +++ - +++ ++
Fthalide - ++++ - +++ + + ++++
Edifenphos ++ ++ +++ +++ + + +++
IBP ++ ++ +++ +++ ++ ++++ +
Probenazole - ++++ +++ +++ ++ +++++ +
Isoprothiolane - ++++ +++ +++ ++ +++++ ++
__________________________________________________________________
_Ghi chuù:_
- Daáu + : Coù hieäu löïc, caøng coù nhieàu daáu coäng thì hieäu löïc caøng maïnh
- Daáu - : Khoâng coù hieäu löïc.
BEÄNH ÑOÁM NAÂU (Brown Spot)
I- LÒCH SÖÛ, PHAÂN BOÁ vaø THAÁT THU :
Beänh ñöôïc Breda de Haan moâ taû ñaàu tieân vaøo naêm 1990 vaø sau ñoù ñöôïc bieát beänh coù maët
ôû taát caû caùc vuøng troàng luùa ôû AÙ chaâu, Myõ chaâu vaø Phi chaâu.
Beänh coù theå laøm cheát maï neáu gieo töø haït gioáng ñaõ nhieãm naëng. ÔÛ Philippines vaøo naêm
1918, coù 10 - 58% maï bò cheát, ôû Buerto Rico coù 15% caây maï bò cheát (Tucker, 1927). Beänh
nheï, laøm giaûm söùc taêng tröôûng cuûa caây luùa.
Beänh coøn laøm giaûm naêng suaát vaø phaåm chaát haït:
- Giaûm 4,58 - 29,1% troïng löôïng haït (Bedi - Gill, 1960).

- Giaûm 20 - 40% naêng suaát luaù ôû AÁn ñoä, do söï phaùt trieån cuûa reã vaø thaân luùa bò haïn cheá
(Vidhyasekaran & Ramados, 1973).
- Giaûm 30 - 43% naêng suaát ôû Nigeria, neáu nhieãm trung bình coù theå laøm giaûm 12% naêng
suaát (Aluko, 1975).
- Coù theå giaûm 50% naêng suaát luùa ôû Surinam (Klomp, 1977).
Beänh laøm giaûm naêng suaát chuû yeáu laø do laøm giaûm soá haït treân gieù vaø troïng löôïng haït.
Caùc nghieân cöùu sau naày cho thaáy beänh thöôøng xuaát hieän treân caùc chaân ñaát khoâng bình
thöôøng (pheøn, ngoä ñoäc acid höõu cô) hay ngheøo dinh döôõng. Do ñoù söï thaát thu naêng suaát
ñaùng keå nhö neâu treân coù theå laø do aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñaát. Tuy vaäy, neáu nhö ñieàu kieän
thuaän hôïp cho beänh, beänh cuõng goùp phaàn laøm giaûm naêng suaát vaø phaåm chaát haït.
ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, beänh thöôøng xuaát hieän treân caùc chaân ñaát pheøn hay treân
neàn heø thu laáp vuï, nhaát laø ôû nhöõng vuøng canh taùc lieân tuïc nhieàu vuï trong naêm. Beänh coù theå
gaây ñoám naâu haït cho khoaõng 50% haït coù trieäu chöùng lem leùp cuûa vuï heø thu vaø thu ñoâng.
II- TRIEÄU CHÖÙNG :
Beänh gaây haïi chuû yeáu treân laù vaø haït luùa. Treân dieäp tieâu, beï laù, nhaùnh gieù cuõng coù veát
beänh, coù khi reã vaø thaân caây maï cuõng bò nhieãm.
Treân laù, ñoám beänh ñaëc tröng coù hình tröùng, hình daïng vaø kích côû nhö haït meø (sesame
leaf blight). Ñoám coù maøu naâu, taâm xaùm hay xaùm traéng khi phaùt trieån heát côû. Ñoám beänh khi
môùi, chæ laø nhöõng veát nhoû, troøn, maøu naâu saäm hay naâu tím. Treân caùc gioáng nhieãm, ñoám
beänh lôùn hôn, coù theå daøi hôn 1 cm. Caùc ñoám thöôøng coù hình daïng gioáng nhau vaø nhieàu ñoám
treân laù coù theå laøm cho laù bò vaøng uùa.
Treân voõ traáu cuûa haït, coù ñoám maøu ñen hay naâu saäm vaø neáu nhieåm naëng thì phaàn lôùn
hay toaøn boä beà maët voû haït bò naâu. Neáu trôøi aåm coù theå thaáy treân veát beänh coù lôùp nhung naâu
ñen, laø ñaøi vaø baøo töû cuûa naám. Naám coù theå xaâm nhaäp vaøo beân trong, laøm cho phoâi nhuû coù
nhöõng ñoám ñen.
Töø haït beänh, khi gieo leân maï thì dieäp tieâu coù theå bò caùc ñoám naâu, nhoû, hình troøn hay tröùng.
Reã non cuõng coù veát beänh maøu ñen. Ñoát vaø loùng cuõng coù khi bò nhieãm.
III- TAÙC NHAÂN :
1- Hình daïng vaø teân goïi:

Ñaøi moïc thaúng, coù maøu naâu vaø nhaït maøu daàn veà phía ngoïn. Ñính baøo töû coù maøu naâu,
hôi cong, roäng ôû giöõa vaø heïp daàn veà 2 ñaàu, coù vaùch ngaên, coù theå coù ñeán 13 vaùch ngaên ngang.
Hình daïng vaø kích thöôùc cuûa ñaøi vaø baøo töû coù theå thay ñoåi theo doøng naám (strain) vaø ñieàu
kieän moâi tröôøng.
Kích thöôùc cuûa ñaøi vaø baøo töû naám.
-----------------------------------------------------------------
Kích thöôùc (/um)
Ñòa ñieåm ---------------------------------------------
Ñaøi Baøo töû
-----------------------------------------------------------------
Java - 90 x 16
Nhaät 68-688 x 7,6-20 15-132 x 10-26
AÁn ñoä 70-175 x 5,6-7,0 45-106 x 14-17
Trung quoác 99-345 x 7-11 24-122 x 7-23
Myõ 150-600 x 4,0-8,0 35-170 x 11-17
-----------------------------------------------------------------
Baøo töû giaø naåy maàm ôû hai teá baøo ñaàu vaø ñuoâi trong khi baøo töû non (maøu naâu nhaït) moïc
maàm ôû caùc teá baøo giöõa. Tröôùc khi moïc maàm, noäi chaát cuûa caùc teá baøo cuûa moät baøo töû bieán
thaønh caùc khoái caàu vaø lieân keát nhau baèng moät caàu noái nhoû, taïo neân moät daïng gioáng nhö daây
chuyeàn ñeo coå. Khi baøo töû baét ñaàu moïc maàm, noäi chaát cuûa caùc theå caàu naày maát daàn, chöùng toû
chuùng truyeàn dinh döôõng vaøo cho oáng maàm.
Moãi teá baøo cuûa sôïi khuaån ty hay cuûa baøo töû coù theå coù töø 1 14 nhaân, ña soá laø 2 hoaëc 4.
Sinh saûn höõu tính baèng nang, trong quaû nang baàu 560 - 950 x 368 - 77 /um, vaùch ngoaøi cuûa
voû nang coù caáu truùc giaû nhu moâ, coù maøu naâu vaøng saäm. Nang coù hình truï hay hình lieàm daøi,
235 x 21 - 36 /u m Nang baøo töû coù hình sôïi hay hình truï daøi, trong suoát hay coù maøu xanh nhaït,
caùc nang baøo töû xeáp xoaén nhau, coù 6 - 15 vaùch ngaên, 250 - 469 x 6 - 9 /um.
Teân goïi: Cochliobolus miyabeanus vaø giai ñoaïn voâ tính ñöôïc ñoåi laø Drechslera oryzea thay
vì Helminthosporium oryzea do giai ñoaïn sinh saûn höõu tính cuûa noù khoâng gioáng vôùi
Helminthosporium.
H.6. Trieäu chöùng beänh Ñoám naâu treân laù, gíe vaø haït.

H.7. Ñaøi vaø baøo töû cuûa naám Cochliobolus miyabeanus
2- Ñaëc tính sinh lyù :
a- Nhieät ñoä: Khuaån ty phaùt trieån thuaän hôïp ôû 27 - 30o
C, baøo töû naåy maàm toát töø 25 -
30o
C. Ñính baøo töû coù theå ñöôïc sinh saûn trong khoaõng nhieät ñoä töø 5o
C ñeán 35- 38o
C.
b- Ñoä pH: Thuaän hôïp cho khuaån ty töø 6,6 - 7,4, thuaän hôïp cho baøo töû naåy maàm töø 2,6 -
10,9, baøo töû coù theå ñöôïc sinh ôû pH töø 4 - 10.
c- Dinh döôõng: Sucrose vaø pepton laø nguoàn dinh döôõng carbon vaø ñaïm toát nhaát cho söï
phaùt trieån khuaån ty vaø sinh baøo töû. Tuy vaäy treân moâi tröôøng neáu vöôït quaù 0,5% sucrose, vaø
0,1% pepton thì söï phaùt trieån khuaån ty vaø söï sinh saûn baøo töû seõ bò haïn cheá.
d- Ñoäc toá cuûa naám:
Naám tieát 2 loaïi ñoäc toá:
- Cochliobolin: Gaây ñoäc cho caây maï, haïn cheá söï phaùt trieån cuûa reã ôû noàng ñoä
30ppm.
- Ophiobolin: Gaây ñoäc cho reã, dieäp tieâu, laù; gaây heùo uùa caây ôû noàng ñoä 2 - 5 ppm.
Caùc ñoäc toá naày coù theå bò copper oxychloride laøm baát hoaït.
e- Doøng naám: Naám coù theå coù nhieàu doøng sinh lyù, khaùc nhau veà hình daïng, ñaëc tính nuoâi
caáy, sinh saûn... vaø caû veà doäc tính gaây beänh. Neáu beänh phaùt trieån treân moâi tröôøng ít hay
khoâng coù kali, ñoäc tính gaây beänh seõ gia taêng. Töø moät baøo töû hay nuoâi caáy töø moät teá baoø ngoïn
khuaån ty,coù theå taïo neân caùc doøng coù ñoäc tính khaùc nhau. AÛnh höôûng cuûa phase toái, phase
saùng, ñoái vôùi vieäc sinh baøo töû cuõng khaùc nhau giöõa caùc doøng.
III- CHU TRÌNH BÒNH:
1- Löu toàn:
Löu toàn chuû yeáu trong caùc xaùc baû caây beänh; treân haït beänh, baøo töû coù theå soáng ñöôïc 3
naêm.
Nhieät ñoä vaø aåm ñoä cuõng coù aûnh höôûng treân khaû naêng löu toàn cuûa naám beänh. Neáu ôû 30o
C
naám coù theå löu toàn ñöôïc 28 - 29 thaùng, nhöng neáu ôû 35o
C naám soáng khoâng quaù 5 thaùng. ÔÛ
2o
C, 81% baøo töû vaãn coøn soáng sau hôn 3 thaùng; nhöng neáu ôû 31o
C, sau thôøi gian naày, chæ

coøn 6% soáng soùt. AÅm ñoä cuõng coù aûnh höôûng, ôû 31o
C, neáu aåm ñoä 20%, baøo töû vaãn soáng ñöôïc
ñeán 6 thaùng, nhöng neáu aåm ñoä ôû 96% baøo töû soáng khoâng quaù 1 thaùng. Nhö vaäy, trong ñieàu
kieän noùng, aåm, baøo töû coù theå soáng laâu.
2- Xaâm nhaäp, phaùt trieån vaø sinh baøo töû:
Baøo töû thöôøng naåy maàm ôû teá baøo ñaàu hay teá baøo chaân, oáng maàm coù muû nhaày giuùp baùm
chaët vaøo maët moâ vaø taïo ñæa baùm ôû ñaàu oáng maàm. Töø ñoù taïo ra voøi xaâm nhieãm vaø xaâm nhaäp
tröïc tieáp vaøo bieåu bì. Oáng maàm coù theå xaâm nhieãm vaøo khí khoång maø khoâng caàn thaønh laäp
ñæa baùm, thöôøng chæ coù 2% laø xaâm nhaäp qua khí khoång.
ÔÛ haït, naám xaâm nhieãm chuû yeáu qua chaân cuûa caùc loâng treân voû haït vaø sau ñoù phaùt trieån
lan sang caùc teá baøo bieåu bì ôû xung quanh.
Treân laù luùa baøo töû naåy maàm toát do laù coù chöùa caùc amino acid nhö aspartic, glutamic,
alanine, methionine.
Sau khi xaâm nhieãm, teá baøo nhieãm bò thöông toån sau 17 - 20 giôø vaø ñeán 24 giôø thì loä trieäu
chöùng.
Tieán trình xaâm nhieãm cuûa baøo töû naám dieãn ra nhö sau:
Naám taïo ñæa baùm ñeå xaâm nhaäp, khuaån ty taán coâng vaøo vaùch giöõa cuûa teá baøo roài xaâm nhaäp
vaøo teá baøo vaø phaùt trieån beân trong teá baøo.
Khi naám taïo ñóa baùm treân teá baøo caây, hoïat ñoäng cuûa doøng teá baøo chaát trong teá baøo caây seõ
gia taêng, nhaân teá baøo di chuyeån ñeán vuøng ñóa baùm aùp treân teá baøo vaø khi vaùch giöõa cuûa teá baøo
bò phaân giaûi thì beân trong teá baøo xuaát hieän caùc haït maøu vaøng. Treân vuøng moâ cheát, neáu trôøi
aåm, ñaøi seõ thaønh laäp ôû caùc khí khoång sau 5 - 14 giôø. Vieäc sinh baøo töû thay ñoåi theo kích thöôùc
veát beänh, treân ñoám nhoû 0,5mm raát ít hay khoâng sinh baøo töû; treân veát beänh trung bình 0,6 -
1mm, coù ít baøo töû ñöôïc sinh ra vôùi toác ñoä chaäm; treân veát beänh lôùn 2 x 1 mm, baøo töû sinh ra aøo
aït vôùi soá löôïng lôùn. Laây lan beänh thöù caáp laø do baøo töû laây lan theo gioù. Khi bò xaâm nhieãm, caây
coù nhöõng phaûn öùng ñeà khaùng, moái töông taùc giöõa caây kyù chuû vaø naàm coù theå toùm taét nhö sau:
Maàm beänh taán coâng vaøo teá baøo kyù chuû, tieát ra ñoäc toá ophiobolin laøm cheát teá baøo kyù
chuû. Trong teá baøo kyù chuû, khi vöøa nhieãm, haøm löôïng ñoäc toá chöa ñuû ñeå gieát teá baøo, teá baøo
taêng cöôøng vieäc taïo ra caùc hôïp chaát phenol. Caùc hôïp chaát phenol tích tuï naày seõ ñöôïc
polyphenoloxydase do naám tieát ra, oxid hoùa thaønh quinone. Döôùi taùc ñoäng cuûa moät soá phaân
hoùa toá cuûa naám, quinone naày seõ truøng hôïp nhanh choùng ñeå taïo caùc theå maøu naâu, chaát truøng
hôïp ña phaân töû maøu naâu naày, seõ lan trong veát beänh, taïo ñoám naâu ñaëc tröng vaø cuõng chính do
ñoäc tính cuûa caùc truøng hôïp ña phaân töû naày ñaõ giôùi haïn söï phaùt trieån cuûa naám, do ñoù veát
beänh cuõng ñöôïc giôùi haïn. Vì vaäy, ngöôøi ta tin laø chính caùc hôïp chaát phenol ñöôïc thaønh laäp

trong teá baøo caây sau khi bò naám taán coâng coù lieân quan ñeán tính khaùng cuûa gioáng luùa. Caùc
chaát khöû nhö ascorbic acid, glutathione cuõng coù vai troø quan troïng trong tính khaùng beänh cuûa
caây.
Ngöôøi ta cuõng tìm thaáy trong moâ nhieåm beänh coù chaát gioáng nhö phytoalexin. Vieäc taïo ra
chaát choáng naám gaây beänh baét ñaàu khoaûng 6 giôø sau khi tieâm chuûng, taêng nhanh töø 24 - 48 giôø
vaø toái ña vaøo 72 giôø, khaû naêng thaåm thaáu cuûa teá baøo cuõng bò thay ñoåi, vaùch teá baøo bò hoûng
nhanh choùng. Ty laïp theå vaø luïc laïp cuõng bò bieán ñoåi.
IV. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC ÑIEÀU KIEÄN MOÂI TRÖÔØNG ÑEÁN SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA
BEÄNH:
1. Ñaát ñai vaø phaân boùn:
Beänh thöôøng xaûy ra treân caùc chaân ñaát thieáu dinh döôõng, hoaëc ñaát ngaäp lieân tuïc neân luoân ôû
tình traïng khöõ, taäp trung nhieàu chaát ñoäc. Beänh coù lieân quan chaëc vôùi ñaát thieáu silica,
potassium, manganse hay mangesium hay ñaát coù nhieàu hydrogen sulphide
(H2S) laøm thoái reã.
Luùa thieáu ñaïm ôû nöûa giai ñoaïn taêng tröôûng sau cuõng deã bò beänh ñoám naâu. Phaân laân, traùi
laïi, coù töông quan thuaän vôùi tính nhieåm, töùc laø neáu boùn ít phaân laân caây seõ ít bò nhieåm beänh .
ÔÛ ñaát coù nhieàu H2S, vieäc haáp thuï dinh döôõng vaø nöôùc cuûa caây luùa seõ bò haïn cheá, haïn cheá roõ
nhaát trong thöù töï K2O, SiO2, NH4 -N, MnO2, H2O, MgO vaø CaO, nhaát ôû giöõa giai ñoaïn taêng
tröôûng sau cuûa caây luùa, laøm roái loaïn caùc caân baèng dinh döôõng (K2O/N; SiO2/N,...) neân deã
bò ñoám naâu. Ngöôøi ta cuõng nhaän thaáy neáu gioáng luùa naøo khaùng vôùi H2S gaây thoái reã thì cuõng seõ
khaùng ñöôïc beänh ñoám naâu. Ngöôøi ta cuõng thaáy khi thieáu K, Mn, Si, Mg hay khi thöøa P, N hoaëc
khi coù H2S thì ñieän theá oxid khöõ (Oxidation-reduction potential = Eh) trong dòch caây cuõng
thaáp.
Thieáu N, luùa deã bò ñoám naâu hôn laø thieáu P vaø K, vaø neáu ñöôïc boùn theâm phaân N, soá löôïng
veát beänh treân laù vaø kích thöôùc ñoám beänh cuõng giaûm roõ neùt so vôùi P vaø K. Thieáu K coù aûnh
höôûng noåi baäc nhaát, kích thöôùc veát beänh seõ lôùn. Coù theå noùi, neáu thöøa N vaø K thì caây ñôû bò
nhieåm, traùi laïi neáu thöøa P vaø thieáu N, thieáu K thì caây seõ bò nhieåm naëng. Do khi thöøa N vaø K,
thì chaát khaùng naám beänh trong teá baøo caây raát nhieàu, khi thieáu N vaø K thì chaát naày raát ít. Silica
cuõng haïn cheá beänh.
2. Nhieät ñoä, aåm ñoä vaø aùnh saùng:

ÔÛ 25o
C vaø aåm ñoä khoâng khí treân 89 % thuaän hôïp cho baøo töû naám xaâm nhieåm. Coù nöôùc töï
do treân maët laù cuõng thuaän lôïi cho söï xaâm nhieåm.
Ñaát caïn hay khoâ, luùa deã bò nhieåm beänh hôn ôû ñaát ngaäp nöôùc hay öôùt. Coù theå noùi kích
thöôùc vaø soá löôïng veát beänh tæ leä nghòch vôùi aåm ñoä cuûa ñaát.
Trôøi coù nhieàu maây muø, yeáu saùng seõ thuaän hôïp cho söï phaùt trieån cuûa veát beänh vaø söï sinh
saûn baøo töû cuûa naám.
AÅm ñoä khoâng khí cao vaø aåm ñoä ñaát thaáp khoâng nhöõng chæ haïn cheá vieäc haáp thuï silica vaø
potassium maø coøn laøm giaûm haøm löôïng SiO2 vaø K2O trong laù, neân laøm teá baøo caây deã nhieåm
beänh.
1. Söû duïng gioáng khaùng:
Caùc keát quaû traéc nghieäm cho thaáy coù nhöõng gioáng khaùng hay raát khaùng vôùi beänh ñoám
naâu.
Muoán traéc nghieäm gioáng khaùng, ngöôøi ta thöôøng duøng phöông phaùp tieâm chuûng nhaân taïo
baèng baøo töû hay baèng boät khuaån ty naám. Naám ñöôïc nuoâi treân moâi tröôøng loõng, löôïc laáy
khuaån ty, saáy ôû 40 o
C trong 24 giôø vaø nghieàn thaønh boät. Khi söû duïng troän theâm vôùi voâi (500
mesh), taïo ñieàu kieän nhieät ñoä 20 - 25o
C, taïo aåm, vaø phun mòn ñeå taïo lôùp nöùôc töï do treân maët
laù. Luùa ôû giai ñoaïn coù ñoøng ñoøng laø thuaän hôïp cho beänh phaùt trieån ôû laù; ôû haït giai ñoaïn troå
hoa vaø ngaäm söûa laø thích hôïp. Do ñoù, coù theå traéc nghieäm tính khaùng cuûa gioáng ôû caùc giai
ñoaïn naày.
Ngöôøi ta cuõng coù theå xem phaûn öùng thoái reã cuûa maï trong dung dòch H!F2!fS loaõng ñeå ñaùnh
giaù phaûn öùng ñoái vôùi beänh ñoám naâu. Tuy nhieân coøn caàn phaûi nghieân cöùu ñeå xaùc ñònh chaéc
chaén moái töông quan giöõa thoái reã vaø beänh ñoám naâu.
Coù nhieàu caùch ñeå ñaùnh giaù tính khaùng hay nhieåm cuûa gioáng. Aluko (1970) ñeà nghò caùch
sau; goàm 6 caáp:
1- HR (High Resistant): Coù ít hay nhieàu ñoám, nhöng chæ laø nhöõng veát naâu, nhoû baèng ñaàu
kim, moâ khoâng bò hoaïi.
2- R (Resistant): Ñoám naâu, ñöôøng kính 0,5 - 1 mm, moâ khoâng bò hoaïi.

3- MR (Moderatly resistant): Ñoám hoaïi, troøn, nhoû, ñöôøng kính 1 mm, coù vieàu naâu.
4- MS (Moderatly susceptible): Ñoám ñaëc tröng, hình troøn hay tröùng, daøi 1-4 mm, taâm bò
hoaïi, vieàu naâu hay naâu tím, döôùi 50 veát/laù.
5- S (Susceptible): Nhieàu (50-100 ñoám/laù), ñoám ñieån hình, toång dieän tích veát chieám 25 %
dieän tích laù.
6- VS (Very susceptible): Veát beänh lôùn, lan nhanh, daøi baèng hay hôn 5 mm; vaø coù hôn 100
veát/laù vaø treân 25 % dieän tích laù bò hö.
Cô nguyeân cuûa tính khaùng coù theå goàm nhieàu cô cheá, nhö bieåu bì daày, coù nhieàu teá baøo
ñöôïc silic hoùa; thôøi gian môû cuûa khí khoång ngaén; khaû naêng taïo caùc chaát gioáng nhö
phytoalexin. Tuy nhieân, quan troïng nhaát coù leõ laø phaûn öùng nhanh nhaïy trong vieäc taïo ra caùc
hôïp chaát phenol vaø quaù trình oxid hoùa noù. Ngöôøi ta cuõng nghó laø coù theå coù cô cheá taïo khaùng
theå vì tính khaùng cuûa moät gioáng seõ taêng khi gioáng ñoù ñöôïc xöû lyù (chuûng ngöøa) vôùi huyeàn phuø
baøo töû naám naåy maàm ñaõ ñöôïc uû 24 giôø.
2. Choïn haït gioáng khoûe:
Khoâng choïn haït gioáng coù veát beänh hay töø caùc ruoäng coù beänh. Coù theå ngaâm haït trong nöôùc
noùng (54o
C); trong CuSO4 (0,1 %) hay caùc hôïp chaát ñoàng khaùc, hoaëc trong 2-methyl 1,4 -
naphthaquinone (vitamin K3) (10-2
- 2 x 10-2
%); Na-pentachlorophenate (0,01 %); boric acid
(2 x 10-4
%); beta-indole acetic acid hoaëc ngaâm maï trong sulphanilamide (100 mg/ml) hay
griseofulvin (25 mg/ml).
3. Caûi tieán tình traïng ñaát vaø boùn phaân thích hôïp:
Ñaây laø bieän phaùp quan troïng nhaát. Caøy aûi phôi ñaát sau muøa vuï, khoâng laøm lieân tuïc nhieàu
vuï trong naêm, luoân thay nöôùc baïc cho ruoäng luùa, khoâng ñeå ruoäng caïn nöùôc, taêng cöôøng boùn
phaân kali vaø phaân ñaïm.
4. Ñoát rôm luùa beänh vaø veä sinh coû daïi:
Naám coù theå kyù sinh vaø löu toàn treân caùc loaïi coû daïi nhö: Cynodon dactylon; Digitaria
sanguinalis; Setaria italica; Eleusin coranaca; Leersia hexandra (coû baéc); Panicum colonum .
5. Phun thuoác khi caàn thieát:
Coù theå phun Kitazin 50ND, Hinosan 40ND, Rovral 50WP hay Copper Zinc ôû noàng ñoä 0,2
% .
BEÄNH PHOÕNG LAÙ (Leaf Scald)

I. LÒCH SÖÛ VAØ PHAÂN BOÁ:
Beänh ñöôïc Hashioka vaø Ikegami moâ taû laàn ñaàu vaøo naêm 1955, nhöng ngöôøi ta tin laø
beänh khoâ choùp laù ñöôïc Thumen moâ taû ôû mieàn ñoâng Trung Quoác vaøo naêm 1909 vaø beänh
chaùy choùp laù ñöôïc Miyake moâ taû naêm 1909 taïi Nhaät cuõng chính laø beänh phoûng laù naày.
Beänh raát phoå bieán ôû Chaâu Myõ Latinh; ngoaøi Trung Quoác vaø Nhaät, beänh cuõng khaù phoå
bieán ôû caùc quoác gia AÙ chaâu khaùc. Beänh cuõng coù ôû Myõ vaø Taây Phi chaâu.
Taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long, beänh thöôøng khoâng quan troïng laém; tuy nhieân, trong
nhöõng naêm gaàn ñaây, coù naêm beänh raát phoå bieán vaø gaây thaát thu naêng suaát ñaùng quan taâm. Beänh
coù theå gaây haïi ôû vuï heø thu hay ñoâng xuaân coù nhieàu söông muø.
II. TRIEÄU CHÖÙNG:
Beänh coù theå bieåu loä nhieàu daïng trieäu chöùng khaùc nhau.
Trieäu chöùng ñieån hình laø veát beänh coù voøng gaàn nhö ñoàng taâm, thöôøng phaùt trieån töø choùp laù
lan xuoáng hay töø bìa laù lan vaøo. Veát beänh thöôøng xuaát hieän treân laù gìa, coù theå lan töø choùp laù
xuoáng laøm chaùy naâu choùp laù hay töø bìa laù lan vaøo taïo veát chaùy coù hình
baàu duïc, veát beänh coù theå daøi töø 1-5 cm, beân trong veát beänh goàm caùc voøng naâu saäm, hôi gôïn
soáng, xeáp gaàn nhö ñoàng taâm; xen giöõa caùc voøng naâu saäm laø caùc vuøng naâu nhaït hôn. Bìa veát
beänh coù quaàng naâu nhaït. ÔÛ caùc veát beänh cuõ, caùc voøng naâu saäm vaø nhaït môø daàn, vuøng beänh
trôû thaønh vuøng chaùy naâu xaùm hay baïc traéng nhöng vieàn vaãn coù maøu naâu.
Trong muøa möa khi aåm ñoä khoâng khí cao, coù theå thaáy tô naám traéng vaø baøo töû naám phaùt
trieån daøy ñaëc treân veát beänh.
Nhieàu ñoám treân laù laøm laù vaøng uùa(neáu aåm ñoä khoâng khí cao) hay phieán laù bò khoâ chaùy.
ÔÛ Trieàu Tieân, ngoaøi trieäu chöùng ñaëc tröng neâu treân, treân laù coøn coù daïng veát beänh laø caùc
ñoám nhoû maøu naâu ñoû vaø treân beï coù caùc ñoám hoaïi daøi hay hình elip hoaëc chöõ nhöït; caùc ñoám
naày phaùt trieån vaø coù maøu naâu tím nhaït. Treân coå gíe cuõng coù veát töông töï. Beänh cuõng coù theå
nhieåm ôû haït.
ÔÛ Costa Rica, beänh laøm thoái naâu ñoû laù maàm vaø thoái reã, laøm chaùy gíe, laøm boâng bò bieán
daïng, baát thuï vaø voõ haït bò ñoåi maøu.
III. TAÙC NHAÂN:

Beänh do naám Garlachia oryzae (Monographella albescens)
1. Hình daïng vaø kích thöôùc:
Sinh saûn voâ tính baèng ñính baøo töû ôû caùc khí khoång treân veát beänh. Baøo töû coù hình uoán cong
hay hình löôõi lieàm, ñôn baøo khi coøn non, khi giaø taïo thaønh baøo töû coù 2 teá baøo, cuõng coù khi coù
2 - 3 vaùch ngaên, nhöng baøo töû khoâng thaét laïi nôi vaùch ngaên, khoâng maøu khi quan saùt ôû kính
hieån vi, nhöng coù maøu hoàng neáu baøo töû taäp trung thaønh khoái. Kích thöôùc 9-14 x 3-4,5 /um,
ña soá 10-12 x 3,5-4 /um.
ÔÛ giai ñoaïn sinh saûn höõu tính, tröôùc kia naám ñöôïc goïi laø Rhynchosporium oryzae nhöng
sau ñoù ñaõ ñöôïc Gams vaø Muller (1980) ñoåi thaønh Garlachia oryzae vì naám chæ coù baøo töû laø
gioáng vôùi Rhynchosporium, ngoaøi ra khoâng coù ñaëc ñieåm naøo phuø hôïp vôùi caùc loaøi cuûa
Rhynchosporium.
Sinh saûn höõu tính baèng nang. Quaû nang baàu chìm trong moâ laù, hình caàu hay hôi deïc chieàu
cao, maøu naâu saäm, coù mieäng; 50 - 180 x 40 - 170 /um, ña soá 100 - 140 x 80 - 12 /um. Nang coù
hình truï hay hình caây coân, hôi cong. Chöùa 8 nang baøo töû, 40 - 65 x 10 - 14 /um. Nang baøo töû
khoâng maøu, coù hình elip hay hình thoi 2 ñaàu baàu, coù 3 vaùch ngaên, ñoâi khi cuõng coù 4 vaùch ngaên,
10 - 25 x 3 - 6 /um. Theå ñeäm daøi, moõng manh, khoâng maøu.
Giai ñoaïn sinh saûn höõu tính cuûa naám tröôùc kia goïi laø Metasphaeria albescen s, môùi ñaây
ñöôïc Parkinson et al (1981) ñoåi thaønh Monographella albescens vì nang cuûa naám gaây beänh
laø vaùch ñôn chôù khoâng phaûi vaùch ñoâi nhö ôû Metasphaeria.
Tuøy theo ñieàu kieän moâi tröôøng maø giai ñoaïn sinh saûn baèng nang coù hay khoâng. Neáu moâ
beänh khoâ nhanh thì nang khoâng thaønh laäp ñöôïc hay thaønh laäp ñöôïc nhöng khoâng phaùt trieån
ñöôïc.
2. Ñaëc ñieåm nuoâi caáy:
Phaùt trieån ñöôïc ôû 20o
C - 27o
C, khi giaø khuaån ty coù maøu kem nhaït vaø taïo caùc khoái baøo
töû coù maøu hôi hoàng. Phaùt trieån toát treân moâi tröôøng khoai taây hay moâi tröôøng coù theâm
vitamin B1.
IV. CHU TRÌNH BEÄNH:
Naám löu toàn treân haït hay xaùc laù luùa beänh khoâ. Coû loâng coâng (Echinochloa crusgalli) cuõng
laø kyù chuû phuï cuûa maàm beänh.

Baøo töû laây lan theo gioù, khi rôi treân laù luùa seõ naåy maàm, oáng maàm seõ noái keát vôùi moät baøo töû
khaùc, töø caëp baøo töû lieân keát naày seõ taïo ra moät khuaån ty cöôøng tính. Khi tieáp xuùc vôùi khí khoång
ôû laù, khuaån ty naày seõ hình thaønh moät caáu truùc gioáng nhö ñæa baùm vôùi kích thuôùc thay ñoåi.
Voøi xaâm nhieãm seõ phaùt trieån töø caáu truùc daïng ñóa baùm naày vaø xaâm nhaäp vaøo khí khoång, sau
ñoù phaùt trieån to ra ôû beân döôùi khí khoång. Caùc khuaån ty naày seõ lan vaøo caùc khoaûng troáng gian
baøo vaø aên vaøo caùc teá baøo nhu moâ, ít khi khuaån ty phaùt trieån trong moâ maïch hay ôû bieåu bì.
Khoaûng 3 ngaøy sau khi xaâm nhieãn, caùc ñaøi coù nhaùnh ngaén seõ phaùt trieån ôû khí khoång vaø
sinh ñính baøo töû.
H.8. Trieäu chöùng beänh Phoõng laù luùa
H.9. Naám Monographella albescens : A: Trieäu chöùng treân laù ñöoïc chuïp caän cho thaáy
caùc voøng ñoàng taâm beân trong veát beänh. B: Quaû nang baàu(X440). C: Nang(x100). D&E: Ñính
baøo töû ñöoïc phoùng ñaïi( x 5000 & x 10.000). F: Khuaån ty vaø ñính baøo töû.
1. Gioáng khaùng:
Gioáng khaùng vaø khaùng maïnh vôùi beänh naày ñaõ ñöôïc tìm thaáy.
Muoán chuûng beänh ñaït hieäu quaû coù theå troän 1 % polyphenol vaøo huyeàn phuø baøo töû roài uû 36
giôø. Coù theå aùp duïng phöông phaùp chuûng cuûa beänh chaùy bìa laù nhöng vôùi huyeàn phuø baøo töû
naám.
2. Khoâng boùn quaù nhieàu phaân ñaïm.
3. Ñoát rôm luùa beänh ñeå dieät nguoàn löu toàn.
4. Phun caùc thuoác goác ñoàng nhö hoãn hôïp Bordeaux, Copper-Zinc, Copper-B, hoaëc
Hinosan 40EC, ôû noàng ñoä 0,2% .
BEÄNH GAÏCH NAÂU (Narrow Leaf Spot)
I. LÒCH SÖÛ, PHAÂN BOÁ VAØ THIEÄT HAÏI:
Beänh ñöôïc Miyake moâ taû ñaàu tieân ôû Nhaät vaøo naêm 1990. Tuy nhieân, beänh coù leõ ñaõ coù
tröôùc ôû Java (Raciborski, 1900) vaø ôû Baéc Myõ (Metcalf, 1906).

Ngaøy nay ñöôïc bieát beänh phoå bieán treân theá giôùi, coù maët ôû Burma, China, India,
Indonesia, Malaysia, Nicaragua, Puerto Rico, Surinam, Venezuela, Chaâu phi, Chaâu uùc vaø
Papua New Guinea cuõng coù beänh.
Beänh gaây thaát thu naëng cho caùc gioáng nhieãm, beänh ñaõ laø moái quan taâm ôû Myõ töø thaäp nieân
1930, thaäp nieân 1940. ÔÛ Surinam, trong thôøi gian töø naêm 1953 - 1954, beänh gaây thaát thu
khoaûng 40 % naêng suaát.
Beänh phaân boá roäng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long, thöôøng thaáy ôû vuï heø thu.
Trieäu chöùng beänh thöôøng xuaát hieän ôû laù. Veát beänh laø nhöõng gaïch maøu naâu, ngang 1 mm ,
daøi 2 - 10 mm. Caùc gaïch chaïy doïc treân gaân phuï cuûa laù, neân troâng nhö xeáp so le treân caùc ñöôøng
song song.
Treân caùc gioáng nhieãm hoaëc khi ñieàu kieän thuaän hôïp cho beänh, moâ laù quanh veát beänh seõ bò
vaøng; nhieàu veát treân laù laøm laù bò vaøng ruû.
Trieäu chöùng töông töï cuõng coù theå xuaát hieän treân beï laù.
Cuoáng gieù vaø haït cuõng nhieãm beänh. ÔÛ moät soá nôi trong vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long,
vuï luùa heø thu vaø thu ñoâng, beänh coù theå gaây 20% trong toång soá haït bò lem leùp.
Trieäu chöùng beänh cuõng thay ñoåi tuøy gioáng luùa; ôû gioáng nhieãm, veát beänh to, daøi, maøu naâu
nhaït, trong khi treân caùc gioáng khaùng veát nhoû, ngaén vaø naâu saäm hôn.
III. TAÙC NHAÂN:
Beänh do naám Cercospora oryzae (Sphaerulina oryzae)
1. Hình daïng vaø kích thöôùc:
Sinh saûn voâ tính baèng ñaøi phaùt trieån töø caùc khí khoång ôû laù. Ñaøi moïc ñôn hay thaønh cuïm 2 -
3 caùi. Ñaøi coù maøu naâu vaø nhaït daàn veà phía ngoïn, coù hôn 3 vaùch ngaên. Kích thöôùc ñaøi vaø baøo
töû coù theå thay ñoåi theo moâi tröôøng phaùt trieån. Treân caây luùa, ñaøi coù kích thöôùc trung bình 34,3
- 55,8 x 4,3 - 4,8 /u; baøo töû coù kích thöôùc 25,7 - 43,3 x 4,3 x 4,3 - 52 /u. Baøo töû coù hình thoi, 2
ñaàu troøn, coù töø 3 - 10 vaùch ngaên, trong suoát hay coù maøu xaùm xanh nhaït.

Sinh saûn höõu tính baèng quaû nang baàu, chìm trong bieåu bì laù, ñöôøng kính 60 - 100/u. Nang
hình truï hay hình coân, 50 - 60 x 10 - 13 /u. Nang baøo töû coù hình daøi, hôi cong, trong suoát, 3
vaùch ngaên, 20 - 23 x 4 - 5 /u.
H.10. Trieäu chöùnh beänh Gaïch naâu treân laù luùa.
H.11. Naám Cercospora janseana. A: Ñính baøo töû vaø ñaøi phaùt trieån treân moâi tröôøng. B:
Ñaøi phaùt trieån treân kyù chuû. C: Ñính baøo töû taïo ra treân kyù chuû. D: Ñính baøo töû taïo ra treân moâi
tröôøng. E: Ñính baøo töû khoâng bình thöôøng ñöôïc taïo ra treân moâi tröôøng.
2. Ñaëc ñieåm nuoâi caáy:
Khuaån ty phaùt trieån toát treân moâi tröôøng nöôùc trích khoai taây hay ñaäu naønh nhöng sinh baøo töû
maïnh meõ treân moâi tröôøng nöôùc trích rôm luùa.
Nhieät ñoä thích hôïp nhaát töø 25o
C - 28o
C, vaø pH töø 5,7 - 7,1.
Naám cuõng coù nhieàu doøng sinh lyù vôùi ñoäc tính gaây beänh khaùc nhau.
IV. CHU TRÌNH BEÄNH:
Maàm beänh coù theå löu toàn trong haït beänh, rôm raï, luùa raøy, luùa cheùt hay coû daïi, nhaát laø coû
oáng (Panicum repens); coû ñuoâi phuïng (Leptochloa chinensis)
Baøo töû laây lan theo gioù, xaâm nhaäp vaøo laù qua khí khoång, phaùt trieån doïc theo bieåu bì laù.
Khuaån ty phaùt trieån ôû vaùch giöõa caùc teá baøo. Sau khi xaâm nhieãm hôn 30 ngaøy, trieäu chöùng beänh
môùi loä ra.
1. Söû duïng gioáng khaùng: Caùc traéc nghieäm cho thaáy coù nhöõng gioáng khaùng vaø raát khaùng
vôùi naám gaây beänh naày.
2. Khoâng boùn quaù thöøa phaân kali: Vì seõ laøm taêng tính nhieãm cuûa caây luùa.
3. Söõ duïng thuoác: Coù theå phun Copper B, hoaëc Hinosan 40EC, noàng ñoä 0,2% .
4. Ñoát rôm raï, veä sinh coû daïi.
BEÄNH ÑOÁM VOØNG (Stackburn)

I. LÒCH SÖÛ, PHAÂN BOÁ, THIEÄT HAÏI:
Ñöôïc Godfrey moâ taû ñaàu tieân vaøo naêm 1916 taïi Louisiana vaø Texas, Myõ. Sau ñoù ñeán naêm
1945, Padwick vaø Ganguly moâ taû ôû AÁn Ñoä. Ngaøy nay nhieàu nôi baùo caùo coù beänh nhö: Trung
Quoác, haàu heát caùc quoác gia AÙ chaâu; Egypt, Nigeria, Madagascar, Surinam vaø Lieân Xoâ.
Taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, beänh coù hieän dieän nhöng khoâng gaây thieät haïi ñaùng keå.
Beänh coù theå tham gia 20 % toång soá haït lem leùp cuûa luùa heø thu vaø thu ñoâng trong vuøng. Töø 388
maãu cuûa 11 quoác gia, Mathur et al (172) cho bieát trung bình coù 73 % haït bò nhieãm naám gaây
beänh naày, nhieàu tröôøng hôïp coù hôn 80 % haït bò nhieãm. Taïi Philippines, tæ leä haït bò nhieåm naám
naày cuõng raát cao.
II. TRIEÄU CHÖÙNG :
Treân laù, ñoám troøn hay baàu duïc, lôùn, vieàn roõ, heïp, maøu naâu saäm bao quanh ñoám nhö moät
caùi voøng. Taâm veát beänh maøu naâu nhaït, bieán daàn sang maøu traéng xaùm vaø coù haïch naám taïo
neân caùc ñoám ñen nhoû. Kích thöôùc ñoám thay ñoåi töø 0,3 - 1 cm. Ngoaøi ñoàng, thöôøng chæ moät soá
laù coù trieäu chöùng vaø treân moãi laù cuõng chæ coù vaøi ñoám beänh.
Treân voû haït nhieãm coù ñoám naâu nhaït hay traéng baïc, biaø veát coù maøu naâu saäm, taâm veát coù
ñoám ñen nhoû. Naám coù theå xaâm nhaäp vaøo haït gaïo beân trong laøm bieán maøu haït, haït bieán daïng,
gioøn, deã vôõ khi xay.
Reã vaø dieäp tieâu cuûa haït ñang moïc maàm hay maï non cuõng coù ñoám naâu saäm ñeán ñen, caùc
ñoám lieân keát coù theå taïo veát naâu daøi nhieàu mm. Treân beà maët cuûa vuøng beänh, coù caùc veát ñen.
Nhieãm naëng, caây maï coù theå bò heùo uùa, cheát.
III. TAÙC NHAÂN:
Beänh do naám Trichoconis padwickii vaø ñöôïc Ellis (1971) ñoåi teân thaønh Alternaria
padwickii (Ganguly) M.B. Ellis, do ñaëc ñieåm maøu vaø caùch thaønh laäp baøo töû.
Khuaån ty trong suoát khi coøn non, coù maøu kem vaøng khi giaø, ñöôøng kính 3,4 - 5,7 micron
vaø cöù 20 - 25 micron phaân nhaùnh moät laàn; phaân nhaùnh haàu nhö thaúng goùc vaø vaùch ngaên sôùm
thaønh laäp nôi goác nhaùnh.
Haïch naám hình caàu, maøu ñen, chìm trong moâ kyù chuû, 52 - 195 micron (124 micron). Ñaøi
moïc hôi thaúng 100 - 175 x 3,4 - 5,7 micron; mang moät baøo töû ôû ngoïn.

Ñính baøo töû coù maøu kem vaøng, coù vaùch daày, 3 - 5 vaùch ngaên ngang; teá baøo thöù hai hay
thöù ba tính töø goác hôi to hôn caùc teá baøo coøn laïi. Coù phuï boä trong suoát, thon daøi ôû ngoïn (roäng
2 - 5 micron), beà daøi côû beà daøi cuûa thaân baøo töû, kích thöôùc 103,2 -172,7 micron (keå caû phuï
boä) x 8,5 - 19,2 micron. Nhieät ñoä thuaän hôïp cho naám phaùt trieån töø 26 - 28o
C.
Caùc ñaëc ñieåm nuoâi caáy, sinh baøo töû cuõng thay ñoåi theo moâi tröôøng vaø chuûng naám (isolate).
III. CHU TRÌNH BEÄNH:
Chöa ñöôïc roõ, tuy vaäy tæ leä haït bò nhieåm beänh raát cao ôû caùc nôi, nhö ôû Thaùi Lan, naám hieän
dieän treân 60 % haït bò naâu ñen; do ñoù, ñaây coù theå laø nguoàn löu toàn beänh quan troïng. Naám xaâm
nhaäp vaøo haït vaø taán coâng vaøo haït gaïo beân trong tröôùc khi haït luùa chín. Laù, neáu bò thöông toån,
tæ leä laù nhieåm beänh seõ raát cao, traùi laïi neáu laù nguyeân veïn, naám khoù taán coâng.
H.12. Trieäu chöùng beänh Ñoám voøng treân laù luùa.
H.13. Naám Alternaria padwickii gaây beänh Ñoám voøng(x 650)
IV. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ:
1. Söû lyù haït vôùi Dithane M-45 (Zineb) hay Ceresan, hoaëc Rovral 50WP ôû noàng ñoä 0,2 %
hoaëc baèng nöôùc noùng (54o
C).
2. Khoâng laáy gioáng ôû ruoäng coù nhieàu haït bò ñoám naâu ñen.
3. Phun Rovral 50WP, noàng ñoä 0,2 % töø khi luùa troå trôû veà sau.
BEÄNH THAN LAÙ (Leaf Smut)
Beänh ñöôïc Butler moâ taû laàn ñaàu vaøo naêm 1913. Sau ñoù beänh ñöôïc ghi nhaän ôû nhieàu nôi
khaùc nhö Afghanistan, Burma, China, Hong Kong, India, Indonesia, Japan, Kampuchia,
Cuba, Dominican Republic, Guyana, Mexico, Surinam, Hoa Kyø, Venezuela, Egypt, France,
Ghana, Baéc UÙc Chaâu, Papue New Guinea. Tuy nhieân, ít khi gaây thieät haïi nghieâm troïng.
ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long cuõng coù hieän dieän, nhöng khoâng quan troïng.

Treân caû hai maët laù coù caùc ñoám nhoû nhö soïc ngaén, hình chöõ nhaät hay elip coù goùc caïnh,
0,5-1,5 mm x 0,5- 5mm, maøu ñen chì.
Treân moãi laù coù theå coù raát nhieàu ñoám nhöng caùc ñoám khoâng lieân keát. Nhieãm naëng, laù bò
vaøng, bieåu bì laù bò troùc. Caùc ñoám chính laø caùc baøo quaàn (sori) cuûa naám, naèm beân döôùi lôùp bieåu
bì laù vaø khi bò öôùt nöôùc trong vaøi phuùt, bieåu bì bò troùc ra, ñeå loä khoái baøo töû ñen beân döôùi.
III. TAÙC NHAÂN:
Beänh do naám Entyloma oryzae
Baøo töû coù hình caàu hay tröùng coù caïnh, maøu naâu nhaït, boùng, 6 - 15 x 5,9 micron, vaùch daày
1,5 micron.
Baøo töû naåy maàm cho tieàn khuaån ty 6 - 20 x 5 - 10 micron mang 3 - 7 baøo töû sô caáp. Baøo töû
sô caáp coù hình elip hay hình coân daøi, maøu naâu nhaït 10 - 15 x 2 - 2,5 micron. Töø baøo töû sô caáp
naày coù theå sinh baøo töû thöù caáp coù daïng hình chöõ Y.
Nhieät ñoä thích hôïp ñeå baøo töû naåy maàm töø 28 - 30 o
C.
Naám löu toàn chuû yeáu trong xaùc laù beänh.
IV. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ:
1. Tieâu huûy xaùc laù beänh.
2. Coù theå phun Copper B, hoaëc Hinosan 40EC, noàng ñoä 0,2 %.
3. Choïn vaø söû duïng gioáng khaùng. Caùc traéc nghieäm cho thaáy coù nhöõng gioáng raát khaùng hay
mieån nhieãm.
H.14. Trieäu chöùng beänh Than laù luùa
H.15. Naám Entyloma oryzae . A: Ñoâng baøo töû naåy maàm: a: Baøo töû sô caáp, b: Tieàn khuaån
ty. B: Baøo töû thöù caáp phaùt trieån töø ngoïn cuûa baøo töû sô caáp: a: Baøo töû thöù caáp, b: Khoâng
baøo, c: Nguyeân sinh chaát, d: Phaàn troáng trong baøo töû do söï di chuyeån cuûa nguyeân sinh chaát
vaøo trong baøo töû thöù caáp.
BEÄNH THOÁI COÅ LAÙ (Collar Rot)

I. TRIEÄU CHÖÙNG:
Beänh ñaõ ñöôïc Hara baùo caùo töø naêm 1959. Tröùôc ñaây ngöôøi ta cho raèng naám gaây beänh chæ
laø loaøi kyù sinh yeáu hay hoaïi sinh, nhöng beänh cuõng coù thôøi gian ñaõ gaây haïi cho moät khu vöïc
nhoû ôû gaàn Bangkok (Thaùi Lan).
Luùc ñaàu, ôû coå laù nôi tieáp giaùp giöõa phieán vaø beï laù cuûa caùc laù ngoïn ñaõ nôû, coù veát nhoû maøu
naâu. Veát beänh lan ra vaø coù maøu naâu saäm, laøm thoái coå laù, phieán laù bò gaõy ruû. Nhieåm naëng coù
theå treân caây coù nhieàu laù bò gaõy, khoâ.
II. TAÙC NHAÂN:
Beänh do naám Phomopsis oryzae - sativae Punith (Ascochyta oryzae)
Baøo töû ñöôïc sinh trong tuùi (pycnidia) naèm beân döôùi bieåu bì laù, coù ngoïn nhoâ ra maët laù, coù
maøu ñen, beân trong chöùa ñaày baøo töû.
Baøo töû thon, nhoû, hai ñaàu baàu, coù vaùch ngaên ngang khoù nhìn thaáy; maøu vaøng nhaït coù 4
nhaân.
Nuoâi treân thaân luùa, naám taïo nhieàu tuùi ñaøi.
Coù theå coù 4 loaøi gaây beänh vaø caùch phaân loaïi nhö sau:
I- Baøo töû coù daïng hình baàu duïc daøi hay hình oáng:
A- Vaùch ngaên ngang khoâng roõ, beân trong coù 4 gioït daàu; 15 x 4 micron: A.
oryzae
B- Vaùch ngaên ngang roõ, beân trong coù 2 gioït daàu,16-21 x 4-5 micron: A. oryzina
II. Baøo töû coù hình thoi, hai ñaàu troøn:
A- Baøo töû coù kích thöôùc 10-12 x 3-5 micron: A. gramnicola
B- Baøo töû coù kích thöôùc 6-9 x 2,5-3 micron: A. miurai
III. BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ:
1. Tieâu huûy xaùc laù caây beänh.

2. Coù theå phun Thiram, Mancozeb hoaëc caùc loaïi thuoác goác ñoàng khaùc.
BEÄNH VAØNG LAÙ
Ñaây laø moät beänh môùi ñöôïc phaùt hieän ôû mieàn Nam Vieät nam trong vaøi naêm gaàn ñaây.
Beänh ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1987 taïi huyeän Cai laäy (Tieàn giang) vaø ñeán naêm
1990 beänh ñaõ trôû thaønh vaán ñeà nghieâm troïng taïi khu vöïc naøy.
Hieän nay beänh coù maët ôû nhieàu nôi trong vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long cuõng nhö ôû
moät soá tænh ôû mieàn Ñoâng vaø mieàn Trung. ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, beänh gaây haïi khaù
naëng ôû caùc tænh Tieàn Giang, An Giang, Ñoàng Thaùp vaø moät soá huyeän phía baéc cuûa tænh Caàn
Thô.
Thieät haïi do beänh thay ñoåi tuøy nôi, tuøy naêm, tuøy muøa vuï, tuøy gioáng cuõng nhö thôøi ñieåm
nhieåm beänh cuûa caây. Beänh coù theå gaây thaát thu 20-50% naêng suaát.
Beänh thöôøng xuaát hieän ôû giai ñoaïn caây luùa coù ñoàng trôû veà sau, phaùt trieån nhanh vaø roõ
neùt sau khi luùa troå.
Treân caây luùa, beänh thöôøng phaùt trieån töø caùc laù giaø beân döôùi, lan daàn leân caùc laù beân treân.
Treân laù, veát beänh luùc ñaàu nhoû, xanh uùng hay vaøng nhaït. Veát beänh to daàn, coù hình ellip,
maøu vaøng cam, 3-5mm hay lôùn hôn, tuøy gioáng. Ñoám beänh khoâng coù vieàn roõ, toaøn ñoám ñeàu
coù maøu vaøng cam hoaëc coù khi taâm ñoám coù veát xaùm traéng, vuøng moâ laù quanh veát beänh coù theå
bò uùng neáu trôøi aåm, deã thaáy nhaát khi quan saùt veát beänh vaøo luùc saùng sôùm. Töø ñoám seõ phaùt
trieån keùo soïc maøu vaøng cam hay vaøng nhaït veà phía ngoïn laù.
Treân moät laù, chæ caàn vaøi ba veát beänh keùo soïc seõ laøm laù ngaõ sang maøu vaøng vaø khoâ ñi
tröôùc khi luùa chín, vì vaäy, noâng daân coøn goïi beänh naøy laø beänh "chín sôùm".
III. TAÙC NHAÂN:
Cho ñeán nay chöa coù nhöõng keát luaän chính thöùc veà taùc nhaân gaây beänh naøy töø caùc nhaø
nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc.

ÔÛ Indonesia cuõng coù moät beänh môùi ñöôïc phaùt hieän trong thôøi gian gaàn ñaây, vaø ñöôïc goïi
laø beänh Soïc ñoû vi khuaån (Bacterial Red Stripe) vaø ñaõ ñöôïc S. Mogi xaùc ñònh laø do vi
khuaån Pseudomonas spp. Tuy trieäu chöùng beänh ñöôïc moâ taû raát gioáng vôùi trieäu chöùng beänh
"Vaøng laù" ôû nöôùc ta, nhöng cuõng coù nhöõng neùt khaùc bieät.
IV. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BEÄNH:
1. Phaân boùn:
Nhieàu keát quaû nghieân cöùu cho thaáy boùn caøng nhieàu phaân ñaïm, beänh caøng phaùt trieån
naëng trong khi phaân laân vaø phaân kali khoâng coù aûnh höôûng ñeán beänh.
2. Caùc yeáu toá khaùc:
Caùc quan saùt cho thaáy nhöõng yeáu toá sau cuõng laøm cho beänh phaùt trieån nghieâm troïng hôn:
- Ñaát: Ñaát troàng nhieàu vuï, ngaäp nöôùc lieân tuïc, khoâng coù thôøi gian caøy aûi laøm thoâng
thoaùng ñaát hay ñaát bò ngoä ñoäc nhieàu acid höõu cô seõ laøm beänh phaùt trieån naëng hôn.
- Maät ñoä saï caáy: Maät ñoä saï caáy caøng cao, beänh caøng naëng hôn so vôùi ruoäng saï caáy thöa.
- Muøa vuï: Beänh thöôøng gaây haïi naëng trong caùc vuï muøa khoâ : Ñoâng Xuaân vaø Xuaân Heø.
- Gioáng: Caùc quan saùt vaø traéc nghieäm cho thaáy söï phaùt trieån cuûa beänh coøn tuøy thuoäc
vaøo gioáng, coù nhöõng gioáng khi bò nhieåm beänh taïo neân caùc veát beänh to vaø beänh nghieâm troïng
hôn.
1. Caàn boá trí muøa vuï hay thay ñoåi cô caáu caây troàng ñeå coù thôøi gian caøy phôi ñaát.
2. Khoâng gieo saï quaù daøy, khoâng saï quaù 200kg gioáng/ha.
3. Khoâng boùn quaù thöøa phaân ñaïm.
4. Töø khi luùa coù ñoàng phaûi theo doûi ruoäng thöôøng xuyeân, nhaát laø caùc laù beân döôùi ñeå phaùt
hieän beänh sôùm khi coøn laø nhöõng veát chôùm phaùt vaø aùp duïng moät trong caùc loaïi thuoác nhö:
Copper B, Benomyl, Benlate C, pha loaõng ôû noàng ñoä 0,2-0,3% .
H.16. Trieäu chöùng beänh Vaøng laù luùa.
BEÄNH ÑOÁM VAÈN (Sheath Blight)

I.LÒCH SÖÛ VAØ PHAÂN BOÁ :
Miyake moâ taû beänh naày ñaàu tieân ôû Nhaät vaøo naêm 1910, nhöng sau ñoù ñöôïc bieát laø beänh
naày ñaõ ñöôïc Shirai moâ taû vaøo 1906. Beänh cuõng ñaõ ñöôïc moâ taû ôû Philippines (Reinking, 1918
;Palo,1926) vaø cuõng ñaõ ñöôïc baùo caùo ôû Sri Lanka (1932); Trung Quoác vaø caùc quoác gia AÙ
Chaâu khaùc (1934). Brazil, Venezuela, Surinam, Madagasca vaø USA cuõng coù beänh.
Gaây haïi baèng ñaûm baøo töû ñaõ ñöôïc ghi nhaän ôû Baéc AÁn Ñoä (Saksena & Chaubey (1972,
1973).
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, beänh trôû neân nghieâm troïng ôû haàu heát caùc quoác gia troàng luùa
treân theá giôùi do vieäc söû duïng caùc gioáng cao saûn nhaûy choài nhieàu vaø vieäc aùp duïng nhieàu phaân
boùn, laøm gia taêng aåm ñoä trong quaàn theå ruoäng luùa.
ÔÛ Ñoàng Baèng Soâng Cöõu Long, beänh coù maët ôû nhieàu nôi, ôû taát caû caùc vuï luùa, nhöng
gaây haïi naëng ôû vuï heø thu hôn. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, beänh trôû thaønh maõn tính treân caùc
ruoäng luùa, nhaát laø ôû caùc tænh Tieàn Giang, Long An, An Giang .
II.TRIEÄU CHÖÙNG VAØ THIEÄT HAÏI :
Treân ñoàng ruoäng beänh thöôøng xuaát hieän khi luùa ñaït 45 ngaøy tuoåi trôû veà sau, thöôøng
nhaát laø khi luùa ôû khoaûng 60 ngaøy tuoåi.
Veát beänh ñaàu tieân thöôøng ôû beï laù, ngang möïc nöôùc ruoäng. Ñoám coù hình baàu duïc, daøi 1-3
cm, coù maøu xaùm traéng hay xaùm xanh, vieàn naâu. Moâ nhieãm bò hö, chæ coøn bieåu bì ngoaøi cuûa
beï, neân veát beänh loõm xuoáng, phaàn bieåu bì coøn laïi aùp saùt vaøo beï laù beân trong. Kích thöôùc vaø
maøu saéc ñoám beänh cuõng thay ñoåi theo ñieàu kieän moâi tröôøng, neáu trôøi aåm khuaån ty seõ phaùt
trieån nhö tô traéng treân beà maët veát beänh vaø coù theå lan nhieàu cm trong moät ngaøy.
Beänh lan daàn töø caùc beï döôùi leân caùc beï treân, keå caû phieán laù. Nhieàu ñoám lieân keát laøm cho
vuøng beänh coù daïng vaèn veän, beï vaø phieán bò chaùy khoâ, khuaån ty seõ hình thaønh haïch naám troøn,
deïc, coù maøu traéng khi non, bieán sang maøu ngaø, naâu vaø naâu saäm khi gìa; haïch coù kích thöôùc
1-3 mm. Khi laù beänh bò ñoå, rôi choàng sang caùc laù khaùc, tô naám seõ phaùt trieån ñeå laây lan laøm
cho caùc laù beänh dính vaøo nhau .
Trong giai ñoaïn ñaàu beänh coù khuynh höôùng laây ngang, nhieãm sang caùc choài laân caän; ôû
giai ñoïan troå trôû veà sau, beänh coù khuynh höôùng lan doïc nhanh choùng, laøm chaùy khoâ caùc laù
beân treân, keå caû laù côø. Khi beänh phaùt trieån leân ñeán laù côø, naêng suaát coù theå giaûm 20-25 %
(Mizura, 1956, Hori, 1969).

Ngöôøi ta cuõng thaáy tæ leä buoäi beänh coù töông quan ñeán thaát thu naêng suaát :
% Buoäi nhieãm % Naêng suaát thaát thu.
5 1,6
50 6,4 - 7,1
100 8,9 - 10,1
Thaát thu naêng suaát coøn tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä phaân ñaïm, cuõng nhö tính nhieãm cuûa
gioáng, nhö ñöôïc trình baøy sau:
Bieán ñoäng thaát thu naêng suaát khi coù döôùi 50% buoäi luùa bò nhieãm: % Thaát thu naêng suaát
___________________________________________________________
Tính nhieãm cuûa gioáng : Boùn ñaïm thaáp : Boùn ñaïm cao
___________________________________________________________
- Gioáng nhieãm 7,5 - 22,7 8,6 - 23,7
- Gioáng khaùng vöøa 0,4 - 8,8 2,5 - 13,2
___________________________________________________________
H.17. Trieäu chöùng beänh Ñoám vaèn
H.18. Caùc caùch xaâm nhieåm cuûa naám gaây beänh Ñoám vaèn vaøo moâ kyù chuû: Töø A-G: Xaâm
nhieåm qua khí khoång(nhìn treân beà maët). Töø a-c: Xaâm nhieåm qua khí khoång(maãu caét ngang).
b: Xaâm nhieåm qua cutin cuûa bieåu bì (maãu caét ngang).
II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH:
Beänh do naám Rhizoctonia solani.
Naám coù giai ñoaïn sinh saûn höõu tính baèng ñaûm baøo töû vaø ñöôïc goïi teân laø Thanathephorus
cucumeris (Frank) Don.
1.Hình daïng :
Khuaån ty khoâng maøu khi coøn non, khi gìa coù maøu naâu vaøng, ñöôøng kính 8-12 micron,
vaùch ngaên ngang ñöôïc thaønh laäp ôû nhöõng khoaûng caùch xa nhau .
Coù 3 kieåu khuaån ty :
- Khuaån ty vöôït, thaúng (runner hyphae)

- Khuaån ty caàu : Laø nhöõng nhaùnh ngaén, hình caàu phaùt trieån ôû nhöõng khoaûng caùch nhaát
ñònh treân khuaån ty vöôït. Thöôøng coù nhieàu nhaùnh, taäp hôïp thaønh maõng coù hình daùng vaø kích
thöôùc thay ñoåi vaø chính noù quyeát ñònh hình daïng vaø kích thöôùc veát beänh. Töø nhöõng nhaùnh
khuaån ty hình caàu naày, voøi xaâm nhieãm seõ phaùt trieån ñeå taïo veát beänh. Treân thaân luùa bò nhieãm,
khuaån ty vöôït coù theå phaùt trieån phuû khaép caùc phaàn cuûa thaân nhöng khuaån ty nhaùnh caàu chæ
thaáy trong caùc veát beänh .
- Khuaån ty daïng saâu chuoãi haït : goàm caùc teá baøo ngaén, thaét laïi nôi caùc vaùch ngaên ngang,
loaïi naày tham gia vaøo vieäc thaønh laäp haïch naám.
Haïch naám ñöôïc thaønh laäp treân beà maët moâ kyù chuû hay treân beà maët moâi tröôøng phaùt
trieån. Haïch coù hình caàu hay baàu duïc, ñaùy phaúng, maøu traéng khi coøn non, naâu daàn vaø naâu saäm
khi gìa, coù theå lôùn ñeán 5mm, nhöng moät soá haïch coù theå lieân keát nhau thaønh khoái lôùn hôn.
Sinh saûn höõu tính baèng ñaûm. Ñaûm khoâng coù vaùch ngaên, 10-15 x 7-9 micron, maáu cuûa
ñaûm 4,5-7 x 2-3 micron, coù 2- 4 caùi treân moãi ñaûm. Ñaûm baøo töû coù kích thöôùc 8-11 x 6,5
micron.
Haïch naám ñöôïc thaønh laäp do khuaån ty cuoän laïi, sau 30 gìô thì ñaït kích thöôùc toái ña vaø
baét ñaàu hình thaønh saéc toá naâu.Caùc teá baøo gia taêng kích thöôùc nhanh choùng vaø sau 40 gìô thì
caùc teá baøo bieán naâu hoaøn toaøn. Caùc teá baøo ôû lôùp ngoaøi cuûa haïch baét ñaàu trôû thaønh caùc teá baøo
roãng. Haïch naám luùc môùi ñöôïc thaønh laäp thì ñaëc vaø chìm trong nöôùc. Sau 15 ngaøy, do caùc teá
baøo ngoaøi roãng neân haïch naám seõ noåi trong nöôùc. Haàu heát caùc haïch naám thaønh laäp ngoaøi
ñoàng ñeàu noåi treân maët nöôùc sau khi thaønh laäp ñöôïc moät thaùng.
2. Ñaëc tính sinh lyù :
a) Nhieät ñoä vaø aåm ñoä :
AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä treân söï phaùt trieån cuûa naám thay ñoåi theo chuûng naám. Noùi
chung, töø 28-30o
C laø thích hôïp. Haïch naám naåy maàm khi aåm ñoä khoâng khí treân 95-96% .
b) Ñoä pH :
Ñoä pH toái thieåu, toái thích, toái ña cho söï phaùt trieån cuûa naám laàn löôït laø 2,5; 5,4 - 6,7;
7,8.
c) Dinh döôõng :
Nguoàn carbon toát nhaát laø inositol, sorbitol vaø nguoàn ñaïm toát nhaát laø arginine,
threonine, glycine vaø ammonium sulphate. Tuy nhieân neáu duøng ammonium sulphate ,haïch
naám seõ khoâng thaønh laäp ñöôïc.

C1 lua

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to C1 lua

Similar to C1 lua (20)

C1 lua