In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 exploform 05 vrije vormen 07 smarhouses VERSLAG 09 belvedere: piano zakt af langs eigen stut NIEUWS 03 productontwikkeling: plafonds 06 artdeck van brs 13 moooi: als twee palen boven het water 14 zedz beton - urban furniture 15 programma's ez 16 stalen parkeergarage BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. ~~rmg~~i~gst~c~~i~~~
iieff omv rmen in staa 1
Exploform is een jong en innovatief bedrijf, Andere pluspunten is het behoud van de
dat een jaar geleden is opgericht als joint- oppervlaktekwaliteit van het materiaal, de
venture van TNO, Antonius Vesselheads en goede reproduceerbaarheid en de hoge
Fabriek van plaatwerken Van Dam. Het nauwkeurigheid van werken. Omdat de
bedrijf is gespecialiseerd in belastingsduur zeer kort is,
het omvormen van staal kan soms ook volstaan
door middel van explosies. worden met zeer goedkope
mallen van MOF-materiaal.
De voordelen van explosief
omvormen zijn groot. Het meer creatie
vervormen van grote opper- De ontwerpmogelijkheden
vlaktes, in alle gewenste voor de architectuur en
plaatdiktes is geen enkel kunst zijn talloos. Er is
probleem (dus ook bijv. 20 meer (creatie) mogelijk dan
mm RVS is mogelijk) . Ook zeer complexe met de conventionele technieken. Explosief
vormen in vlakke en gebogen platen zijn te omvormen is snel, nauwkeurig en (relatief)
maken. Kleine series goedkoop.
vormen geen obstakel en
Er zijn veel materialen te
(geen lasnaden) en goed gebruiken: (RVS)staal,
verdeelde plaateigen- aluminium, titanium,
schappen van het materiaal, nikkellegeringen en
zijn ook voorgelakte platen laminaten als Highlight

3. r
§]
Wij hopen dat uw interesse is gewekt en u gelegenheid heeft dit technisch zeer innovatieve en nieuwe
,
onrwerpgebied, nader met ons te verkennen.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
14:00 Ontvangst
14:15 'De theoretische mogelijkheden van explosief omvormen'
door Hugo Groeneve/d, general manager van Exploform
14:35 Demonstratie explosief vormen
15:30 'De praktische mogelijkheden van explosief omvormen'
door Hugo Groeneveld Ir========~~--'
15:50 'Zero-tolerance,
de invloed van productontwikkeling op architectuur'
door Michiel Cohen, architect Cepezed
16: 15 Discussietijd
16:30 Borrel en broodje tot plm. 17:30
U bent van harte welkom!
Er is plaats voor maximaal 100 tke/nemers.
Afhankelijk van de complexiteit en gewenste diepte van de
vorm geschiedt de vervorming in 1 tot 3 schoten. Door middel
van enorme druk (1.000 à 100.000 bar) komt de vervorming in
mi 11 i seconden tot stand. ~~
-~-----~ --- - - -- _. -
-~ ~
Geïnteresseerd in deelname? Ins.chrijving vi~ .~ez~.~n~:":.().().~~~a~~t. .. .'

4. I .••.•.•,••• 0 n t wik k e 1 n9 4D
Plafonds
Vaak is het nodig om je in een materie in te 'vreten', alvorens de kansen boven komen drij ven. H et
bezig zijn met projecten, het kort bij de architect staan, het meedenken met oplossingen, dat alles leven
naast een tevreden klant als beloning ook marktinzichten op. Hier een voorbeeld van een trend als
inspiratiebron voor producronrwikkeling. Voor de mees ten bedoeld als voorbeeld va n de totstand-
koming van een industriële productstrategie. W ellicht, en dat hoop ik, daagt het ook ui t.
Het voorbeeld gaat over
verlaagde plafond s. W e
kennen ze wel, van die in
vakken van 0,6 x 1,2 m
ingedeelde bovenvlakken
om leidingen te verbergen
en die (soms ook) tegen
brand te beschermen.
Een enkele keer dienen ze ook om de ruim teakoestiek te helpen beheersen. Al met al leven dit sam en
met de ingebouwde armaturen een ordelijk beeld op, maar mooi is anders. Zeker als het plafonds
betreft die aan de onderkant va n de markt zijn gep rijsd; in de praktijk geeft men voor deze lel ijke
mogelijkheden meestal niet meer dan f 40,- per m' voor uit. N iet dat ze mooi moeten zijn, maar dan
toch op z'n minst minder aanwezig. H et is ook jammer dat ze er zitten, want ze isoleren namelijk ook
nog de thermische massa van de er bovenliggende betonvloer, waardoor deze niet meer bijdraagt aan
de natuurlijke klimaatbeheersing in het gebouw. Verder zijn ze de bas is voor omloopgeluid via de
plafondspouw over de scheidingswanden, dat dan weer met bandrasters of plofpal<ketten moet worden
aangepakt, en die zijn ook niet gratis.
Omdat er over het gehele plafondvlak bekeken op een beperkt aantal plaatsen dikke leidingen elkaar
moeten kruisen, wordt vaak voor een forse plafondspauw gekozen. D e kosten van zo'n luchtlaag haal
je niet makkelijk ui t een begro ting. Per centimeter spouwhoogte worden de kosten geschat op een
bedrag tussen f 1,- en f 2,- per m' vloeroppervlak, (want alles wat verticaal is, zoals gevels, trappen,
liften, kolommen, kokers, schachten, etc groeit immers evenredig mee) .
Tot zover deze tegenlezing.
Archi tecten hebben steeds meer aa n-
dacht voor ruimteafwerking en er is
momenteel een duidelijke trend naar
het vermijden va n bovengeschersr
plafondb eeld. 'Beton in het zicht' IS
een va n de mogel ijke keuzes.
Er is een groeiend aantal proj ecten
waa rbij de leidingen zodanig worden
geo rd end , d at ze in zones zijn te
concentreren. Er zijn ook voorbeelden
.J...L:.I::::=-______________----~-;:;::or"+- waarbij satelliet-adltige elementen met T

5. meerdere functies (licht, lucht, geluidabsorptie etc.) aan de vloer komen
te hangen; de ' Iaat-het-maar-zien benadering' . Bij vloersystem en
waarin leidingen van bovenuit opgenomen kunnen worden (zoals bij
onze eigen ontwikkel ing van de 'IN FRA+vloer') hoeven er dus in het
geheel geen leidingen meer verborgen te worden. Een verlaagd plafond
zou in die gevallen dus niet meer nodig, zelfs ongewenst zijn. Di t laatste
vanwege de besproken k1imaatbeheersing- en kostenovelwegingen. De
enige sta in de weg is nu nog de beheersing van de ruimteakoesti ek en
eventueel de integratie van installatievoorzieningen. Waarbij ik me
onmiddellijk afvraag waarom de beperking va n nagalm eige nlijk
exclusief door het plafond verzorgd zo u moeten worden.
Iedere partij in de bouw zou eigenlijk gebaat zijn m et nieuwe oplossingen voor het plafond. Die
kunnen dan ook niet uitblijven. PIP was al een aanzet. (PIP staat voor Prefab Integraal Plafond-
systeem , een Booosting-productontwikkelingsproj ect van o.a. Jouke Posr, Archipel Ontwerpers, Barcol
Air, Krupe Bomatex en C orsmit) . Voor wie zich in zo' n ondelwerp sterk voelt, en in sraar is dit goed
vorm te geven en te vertalen in een concept, liggen er kansen in de m arkt. W ellicht een proj ect waarbij
industrie en ontwerpers elkaar (bij voorbeeld via een Booosring Looop) kunnen versterken. Hierbij
alvast wat schetsm arige aanzetjes. Wie do er er zijn voordeel mee?
Jos Lichtenberg, Voorzirrer Booosring I Directeur A+ Bureau voor bouwproducron twikkeling
NAM"
BEDRJjF
I I I
ADRES
POSTCODE WOONPLAATS
TELEFOON
o Komt op onderdag 10 februari 2000 laar Rockwool te Roermond
van 15.00 tot 20.00 uur met personen. Booosting
o Komt op dinsdag 7 maart 2000 naar Explofonn te Rijswijk
van 14.00 tot 17.00 uur met personen. Postbus 596
o Komt op vrijdag 24 maart naar Smart Houses te Zoetermeer 2600 AN Delft
van 14.30 tot 18.00 uur met personen.
o Komt op woensdag 26 april naar de bijeenkomst over Vrije vormen'
van 15.00 tot 20.00 uur met personen.
o Wil graag aansluiten op het Internet-nerwerk van Booosting (AVA)
(www.OOO.nl/booosting) Dit geldt Alleen voor Aangeslotenen van Booosting.
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o Bestelt het boek 'Booosting in bedrijf' (1992) Participanten:f 25,00
e. Bestelt de reader' 10 jaar Booosting' (1998) ( Niet-participanten: f 39,50
)
.J

6. • ,
. ' .'.- .. Aankorîdiging' van de bijeenkomst oyer ; 'Vrije vormen'
. .", .: ,.':::' o'p: woéD~d_a~ : 2~ april 2000 van 15.0g tot 20.00 uur
Vri je vormgevlng
. in de architectuur
Het ondelwerp van deze bijeenkomst is gestoeld op een trend die in de architectuur duidelijk
waarneembaar is: de behoefte aan het bouwen van onregelmatige en steeds vrij ere vormen.
Op de computer zijn de mogelij kheden al lang onbegrensd. De techniek maakt gaandeweg een
vertaalslag naar de reali teit en het wo rdt zachtj esaan mogelijk om deze ingewikkelde, niet-regelmatige
vormen ook werkelij k te bouwen. Daarom wordt deze meeti ng opgebouwd uit voorbeelden die van
een illusie, een droom, steeds realistischer worden .
><
0
z
.,,: c
Q)
<l.! E
Q E
"- u.J
-Cl
~
<lJ
.j-'
Cl.
V) -'"
V)
Ter inspiratie allereerst en kele plannen van de jonge ga rde. Enkele afgestudeerden aan de '-
<0
"- Cl.
Ol
-J
TUD/Bouwkunde presenteren hun eindstudie in relatie tot dit ondelwerp. Erwin Hilbrands en Kees C
Q)
'-
.j-'
U
Draaisma over de ui tbreid ing van de dierentuin in Emmen en Michel Post over Xanadu. Q)
Q) Cl
.j-'
'-
..c: Q)
u
«
'- "
'-
o
Q
Z
'-
::> 0>
::> C
.j-'
u
Q)
.j-'
"
Q)
'-
..c: I>
u .j-'
'-
::>
'"
Q)
.,...,
-'"
0>
Q)
Q)
~
Q)
I>
~
L .J

7. r ~
V)
'-
,
Vervolgens de gevestigde voorhoede. Arch itect Lan Spuybroekvan NOX <lJ
architecten over NSA: non-standard architecture. Een uiteenzetting over 0
beweeglijke architectuur in stilstaande gebouwen en architect Karel
'"
<lJ
'-
Vollen met als onderwerp: getordeerde vlakken als overgang rot
'"
afWildcelbare vlaldcen en vrij e vormen. ""
.,...,
<::
N
0
Jan van der Windt, directeur van ingenieursbureau Zonneveld, brengt u, als meedenkend bouw- ~
specialist op de hoogte van de ingewikkelde engineering die met de constructie en bouw van "
'-
Q)
dubbelgekromde vormen gepaard gaat, en waarmee het buro inmiddels veel ervaring heeft opgedaan. Q)
"
0
'-
~ talloze krommings- +-'
Q)
0>
mogelijkheden zijn voor
de scheepsbouw al jaren a;
een 'piec e of cake' "
E
0
4-
Q)
In het kader van de reeds 0
'-
0.
eerder aangekondigde wens
voor een ruimere kennis-
overdracht binnen de bouw
en Booosting (Booosting gaat
(branche)vreemd) volgt een
prachtig praktijkvoorbeeld
van engineering en uitvoering
in een andere branche.
Wim Groeneveld, N umeriek Centrum G roningen geeft een lezing over de talloze krommings-
mogel ijkheden die voor de scheepsbouw al jaren een 'piece of cake' zijn. Het N um eriek Centrum
velwerkt datagegevens waarvan zusterorgan isatie Centraal Staal bouwpakketten voor de scheepsbouw
maakt, bestemd voor werven overal ter wereld. De specialisatie van het N umeriek Centrum is ronde
vormen in staal, aluminium of kunststof.
Al met al een actueel en zeer gevarieerd programma. Vloeien en groeien maar.
De locatie, waarschijnlijk een grote jachtweif, wordt bij bevestiging van deelname bekend gemaakt.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
15:00 Ontvangst
15:15 Erwin Hilbmnds 6- Kees Draaisma over hun afstudeeronderwerp: 'De flat van Noach'
15:40 Michel Post over zijn afstudeeronderwerp 'Xanadu, een droom verwezenlijkt'
16:00 Lm'S Spuyboek over NSA, non-standard architecture
16:30 Km'el Volw's over Getordeerde vlakken
17:00 Korte break
17: 15 Jan van der Windt, Ingenieursbureau Zonneveld over De engineering van vrije vormen
17:35 Wim Groeneveld, Numeriek Centrum Groningen over de scheepsbouw
18:15 Discussie- borreltijd
19:00 Rondleiding tot plm. 20.00 uur U bent van harte welkom!
L Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart. .J

8. • ,
. Aankondiging projectbezoek Smarthouses te Zoetermeer
. op vrijdag 24 maart 2000 van 14.30 tot 18.00 uur
Smarthouses:
Op vrijdagmiddag 24 maart 2000 organiseren Booosting en het Staalbouw Instituut (SBI) een bezoek
aan prachtige voorbeelden van IFD -bouwen: de drie Smarthouses van architect Robert Winkel.
D e drie woningen worden op dit moment gebouwd in Z oetermeer. Z ij zijn de eerste resultaten van
Q)
:J:
het bouwconcept voor stalen woningen 'Smarthouse': een stalen woning die in een groor aantal
typologieën gebouwd kan worden. Een lichte, betonnen bodemplaat met een stalen skelet wordt
bekleed met stalen sandwichpanelen en voorû en van stalen vloeren en daken. Alles op basis van een
structuur van 3 x 3 vlakken.
<::
D oor de maten van het stramien te veranderen en de woonfuncties steeds anders in en om de vlakken
o
~
o te plaatsen, ontstaan diverse woningrypen. Elk Smarthouse combineert een grote indelingsvrijheid met
...., een ander, eigentijds uiterlij k. Ontwerp en ui tvoering gebeuren op basis van een vooraf overeen-
'"
0-
gekomen vaste prijs en in een zeer kort tijdsbestek va n 6 à 9 maanden.
Q)
"0
T ijdens het bezoek kunt u de drie woningtypen bezichtigen: het herenhuis, de patiowoning en het
'H ellend dak'. In december 1999 is aan dit project de IFD-subsidie 1999 toegekend.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
14:30 Ontvangst in AA-zicht, Strand 1 te Zoetermeer
14:45 Welkomstwoord door Ralph Hamerlinck, technisch adviseur SBI
15:00 'Marktconform bouwen, een uitdaging voor ontwerper en industrie'
door Jos Lichtenbel'g, voorzitter Booosting
15:15 'Maatwerk in staal' door Robert Winke4 RWA architecten
15:45 Vertrek naar de Smarthouses op Noordhove-eiland (gezamenlijk vervoer)
16:00 Rondleiding
17:15 Terug naar AA-zicht
17:30 Hapje/drankje
18:00 Slot U bent van harte welkom!
Zie ook www.smarthouse.nl
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart. ..J
L
07

9. Artdeck van BRS
Artdeck is een nieuw bouwproduct
voor loop- en wegdekken als trap-
treden, bordessen, brugdekken en
luchtbruggen, bestaande uit roosters of
roostertreden. De vertrouwde stalen
roosters worden gevuld met
gegranuleerde autobanden of rubber-
granulaat, waardoor een gesloten
systeem ontstaat. 'Honden- en
hakken poten' drukken het granulaat
niet uit het rooster, omdat het met
composietlijm stevig is bevestigd.
Roosterranden en kleurgrit zijn zicht-
baar: een extra esthetisch accent. Het
systeem laat water door en is dus
bovendien geheel gedraineerd. Indien
toegepast op treden en bordessen biedt
Artdeck ook een veilig gevoel aan
gebruikers met hoogtevrees.
Het granulaat is verkrijgbaar in 'zwarte banden zwart', in acht verschillende kleuren en in allerlei
kleurmengsels. Artdeck ontleent haar naam aan de talloze figuren en patronen, die met de kleuren en
kleurmengsels zijn aan te brengen voor bijvoorbeeld logo's.
Momenteel wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om roosters met afmetingen van 50 x 50
cm te vullen en naar de toepassing van Andeck als akoestische wand .
.... '" De brug over het water is voorzi en
van Artdeck en geeft een vei 1 i g gevoel
aan de invaliden die de lift willen
bereiken.
Project: Jaarbeursbrug Utrecht
Ontwerp: Verburg Hoogendijk architecten
Amsterdam
? info
BRS Special Products
Aad Bos
T 079 - 5931414

10. • ,
Verslag van het bezoek aan het project 'Belvédère' op de Kop van Zuid
in Rotterdam op 30 september 1999
.
Piano zakt af langs elgen stut
Constructeur Arnold Robbemontvan Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau start de meeting.
Stut met spetters
Het gebouw heeft 18.500 m' oppervlak met twee ondergrondse parkeerlagen. Er is
slechts een huurder: KPN-Telecom. De schoorkolom of stut heeft vanaf het begin
in het architectenontwerp gezeten en is constructief ingezet om de stabiliteits-
voorzieningen van het hellende gebouw te ontlasten. De stut weegt 60 ton, is in 15
delen gewalst en in de fabriek gelast en afgewerkt. De stut is een uitdagend element,
maar wel heel duur. De speciespettters op de stut zijn veroorzaakt door morsbeton.
De oorzaak is simpel: de stut moest als constructief element aanwezig zijn voor het storten van de
bovenliggende verdiepingen. Het benutten van de stut leidde tot het constructieve probleem: hoe
de erdoor op het gebouwskelet gegenereerde puntlast binnen het skelet te spreiden? Hiertoe zijn
bijvoorbeeld de gevelzones van de vloeren aan de door de stut ondersteunde schuine gevelkolommen,
opgehangen, maar dan wel scharnierend. Bij het plaatsen van de stut bleken de ankers van de voet niet
exact op hun plaats te staan, hetgeen tot de nodige ophef in de media leidde. De vorm van de kern
werd in belangrijke mate bepaald door het feit, dat de architect een smal trappenhuis wilde maken.
De gevelkolommen lopen schuin naar buiten toe. De constructie is tamelijk zwaar gewapend.
Huisvader van de bouw mist coördinatie
Ad van Alphen, projectleider van HBG utiliteitsbouw, is vanaf de calculatiefase
betrokken bij dit project. De start van de bouw was in mei 1998. Een belangrijke
bottleneck in het proces is de opleveringsdatum, vastgesteld op 31 december 1999,
maar nu al twee maanden uitgesteld. Van februari tot de bouwvak in '99 is in twee
ploegen gewerkt. Er waren eigenlijk drie kranen nodig, maar er was op de bouwplaats
slechts plek voor twee. De twee kranen konden door de twee ploegen optimaal voor
het vele hijswerk worden benut. Dat er veel beton is toegepast, is in overeenstemming met het
bedrijfskarakter van de Hollandse Beton Groep. Niet alleen is er veel op de bouwplaats gestort, ook
is er veel prefabbeton vetwerkt, hetgeen veel hijswerk met zich meebracht. De tafelbekisting voor de
vloeren moest telkens per etage 35 cm groter gemaakt, hetgeen veel tijd kostte. Het metselwerk is in
een zeer speciaal verband gemetseld. Ook dit vergde veel extra tijd en is een duidelijk obstakel in de
planning. De afbouw is nu al gestart, tetwijl voor het promenadedek de staalconstructie nog gemaakt
moet worden. Van Alphen is heel eerlijk over zijn ergernis aan het gebrek aan communicatie met de
architect. Er is ontzettend veel onduidelijk voor de bouwers. Het lijkt wel of Piano alleen een schetsje
heeft afgeleverd, dit ondanks de aanwezigheid van een projectarchitect, helaas niet aanwezig op deze
bijeenkomst. In tegenstelling tot de volgende spreker praat hij over 'Meneer Piano'. Van Alphen, zich
voor het gehoor profilerend als 'een huisvader van de bouw', mist een goede coördinator. Van de
aannemer wordt veel improvisatie geëist. T
L .J

11. r ,
Renzo en ik
A/fred Druppers, gevelbouwer Vebru te Den Haag, heeft het steeds over: 'Renzo en ik';
een geheel andere benadering dus. Hij vertelt ook over fricties in de communicatie.
KPN wilde perse Renzo Piano als architect. 'Renzo' blijkt een architectonische vorm
gemaakt te hebben en nodigt vervolgens een gevelproducent uit. Vebru stond dus, meer
dan de aannemer, vooraan in het proces en 'dichter op de architect'. De werkwijze en
de architectuur van Piano sluiten gewoon niet zo goed aan op de in Nederland
gebruikelijke bouwbudgetten.
Bridging the gap
Mick Eekhout, hoogleraar Productontwikkeling
TUD en directeur van Octatube Space
Stuctures houdt een (tegen-)lezing over Bridging
the gap. 'Er is sprake van een toenemende kloof
tussen de werkelijke makers en de ontwerpers
van gebouwen. Oorzaak: gebouwen worden
steeds complexer. Er doet zich steeds meer een
confrontatie voor met specialistische vragen op componentenniveau. Bij Belvédère zijn alleen al zo'n
100 onderaannemers en producenten ingeschakeld. Veel kennis en ontwikkeling van kennis zit in de
'onderste' laag van de producenten. Bij architecten ontbreekt veel kennis en ze hebben ook niet de
behoefte nieuwe informatie uit te dragen: het zijn net oesters'. Het is Mick's wens om per gebouw
1 à 2 nieuwe componenten maken. Piano staat bekend als ontwikkelaar op producmiveau, maar bij
Q)
dit project komt dat niet tot uiting. Vaak geeft de gehanteerde prijs/kwaliteits-verhouding ook een >
Q)
0>
te kleine speelruimte voor experimenten. Initiatoren van productontwikkeling staan (te) ver van elkaar
'"
'"
af. Er is andetzijds een tendens om dingen te ontwerpen die technisch niet kunnen. De wisselwerking 0>
Q)
tussen het wenselijke en het mogelijke moet meer tot zijn recht komen. Men moet veel meer met "0
s::
Q)
elkaar leren samenwerken. Emotie speelt een belangrijke rol bij productontwikkeling.
Q)
:x:
Tot besluit
Piano valt voor een aantal aanwezigen enigszins van zijn voetstuk, voor zover dat al niet was gebeurd
na het Booosting-projectbezoek aan Metropolis in Amsterdam. Hij heeft in Rotterdam een gebouw
ontworpen op een van de meest spectaculaire locaties van de stad. Het gebouw oogt op het eerste
gezicht ook spectaculair met zijn ver boven het dak uitstekende en naar buiten hellende glasgevel
(hellingshoek zou ook gelijk zijn aan die van de tuien van de ertegenover liggende Erasmusbrug?!).
Bij nadere beschouwing is het een kantoorgebouw:
• met door scheefhoekige plattegronden matig bruikbare kantoorverdiepingen, die op de bovenste
lagen wel erg diep worden door de naar buiten hellende gevel,
• met een door een achteraf bedachte, overigens zeer intelligente maar niet erg in de hoofdstructuur
en totaalbeeld geïntegreerde schoorkrachrverdeling en
• met een architectuur, die meer hand- en spandiensten verricht aan de omgeving dan aan de
gebruikers in het gebouw.
Evenwel: de naam 'Belvédère kan met ere worden gedragen; het uitzicht is grandioos!
Jan van der Woord, secretaris Booosting I Jolanda Steenhouwer, secretariaat Booosting
L .J

12. Activiteiten 2000
donderdag 10 februari Rockwool te Roermond (nieuwsbrief54 zie pagina 05)
dinsdag 7 maart Exploform, nieuwe vormgevingstechnieken in staal dmv explosie
te Rijswijk (zie pagina 01-02)
vrijdag 24 maart Smart Houses te Zoetermeer, i.s.m. SBI (zie pagina 07)
woensdag 26 april 'Vrije vormen' (zie pagina 05-06)
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
booosting
stichting
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwproducten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting .
: ... Booosting colofon
Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
telefool). 0152702770 telefax 0152702771 E-mail booosting@ooo.nl
homepage http://www.OOO.nl/booosting
Contactpersoon: Jolanda Steenhouwer
bereikbaar: di en wo van 9.00 tot 17.00 uur en op do van 9.00 tot 13.00 uur
Redactie: Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Truijen
Met dank aan: Aad Bos, Lies Dotjee, Hugo Groeneveld, Heleen van Helden,
Bernard Jaarsma, Marc Maure1; Pieter de Mos, Eelke Pouwer,
.. Adriaan Risseeuw, Lars Spuybroek, Karel Vollers en Robert Winkel
Voorzitter
Vice Voorzitter
Jos Lichtenberg
Els Zijlstra
Buro A +
Materia
Secretaris Jan van der Woord TU Delft
Penningmeester Johan Riezebos CYK Kalkzandsteen
Lid Eduard Böhtlingk Architectenbureau Böhtlingk
Lid Harm Boomsma Axys Innovations
Lid Nico Noort Corus
L ..J

13. • 11 ,
_M,i.W'ii(,_ parti ei panten
Nieuwe participanten
BouT Praktijkvereniging Bouwtechnologie TUD/Bouwkunde
Contactpersonen : Monique Verhoef, voorzitter & Suzanne de Graaf , commissaris PR
'BouT' is de praktijkvereniging van de afstudeerrichting Bouw-
technologie aan de TUD/Bouwkunde, opgericht op 7 september 1994.
BouT heeft als doelstelling het waarborgen van de kwaliteit van het
Berlageweg 1 Bouwtechnologie-onderwijs aan de faculteit, het behartigen van de
(kabinet 6. 51) belangen van de studenten van de afstudeerrichting Bouwtechnologie en
2628 CR Delft het bevorderen van het contact tussen studenten, docenten, de vakgroep
T 015 - 2781292 Bouwtechnologie en bedrij fsleven. De vereniging heeft ruim 220 leden en
F 015 - 2784178 houdt zich bezig met diverse activiteiten. D e vereniging heeft een
E Bout@bk.tudelft.nl duidelijke vinger in de pap bij het onderwijs, geeft de periodiek 'Rumoer'
H www.bk.tudelft.nl/ uit en organiseert regel matig lezingen en excursies en een jaarlijkse
vereni gi ngen/bout! buitenlandreis. Daarnaast is BouT bezig met het oprichten van een
stagebank. Reden om aan te sluiten bij Booosting is het aanhalen van
contacten met het bedrijfsleven en het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en praktijk.
'1 I : • . Dt Horsun Bouwproducun CEPEZED
A+ Burtau voor Hunur Douglas EGM Archiucun
Bouwproduktontwikktling J.J.Krms Hubtrt-Jan Hmktt Archiucun
ABTAàtMsburrau voor Bouwuchnitk Krupt Bomatex Mau", Engineering
AlJus bouwinntJlNltie Limbu~KOzijnen Archiucturr anti Media
BlesgraafBurrau voor Bouwen &- militu Li_li t Josi Osorio Lobato
BDA Groep MBI n irDaanPttm
CD20~u~umen Dt Mttuw Oirschot RPHS archiucun
Comnit Rlladgtvmd Ingenieursburrau Octatube Space Structures Jan Timmm
D3BNDenHaag Oskom"a Ti'ièn Design
ing. KArtI H. .Dtkktr Plastica Plaat tuns + Horsting Archiucun
t/imr raaJgnJmtk ingenieurs Polyblock Verbu'X Hoogtiiáijk Archiucun
F'1lftJÁe Consutting & Enginnring Polynorm Van Waes. Buro voor Archiuktuur
GtNieConsult RtwaBudel XX arrhitecun
GouJstikk" - de VrieslACN RCSysum Aulier Ztinstra. van der Pol
Himsch Enginnring Reynolds ATrhiuctuursysUmtn • I ~ •
7.7=
KmlimAAVinm
Consulttmcy
RGD. Dir«tie Ontwnp &- Ttchniek
Reyno/Js Special ProdUcts
(voorheen Van Campm Aluminium)
Rockwool
Saint-Gobain Glass
axys innovations
Koning Intlustria/ Desiçn
Neonis InJu.striaI Design
Robin Hood Produktits
T.G.M. SBM Ntdtrlaná TNO Industrie
H. de Wit Consultancy Somfj Nedn1aná t' " .
[, . rsburrau Zonnrot/J Trespa International ANies. vmniging van woningcorporaties
:I : I' UbfJink Nedn1aná ENa
Unicom NtdtrlanJ SbI. Staalbouw Instituut
Wenmel&-Zoon St. Aluminium Centrum
Wo/vega Panelm VKG
Zoon 'mI Baon I I •
BouT. praktijkvmniging
ATrhi-Konsult Bouwuchno/oLie TUD
Archipel Ontwerpers Hogeschool Ensèbtde
ATrhiucunbureau Böhtlingk Hogt1Chool Brabant
Htt Archiucten Consort TU Delft vakgroep lJouwudmologk
Arconiko ATrhiucun TU EiiltJhoveiJ. focuJuit Bouwkuiult .J
BuJJhorst ATrhiucun en Stedenbouwers

14. • ,
Als twee palen boven het
water
T er land, ter zee
en in de lucht
siert een een-eiige
tweeling sinds de
zestiger jaren het
hoogbouwcentrum
van Chicago. H et
zijn de 'com cobs'
(maiskolven) van
de locale archi tect
Bemand Goldberg,
d ie met dit plan
ook woningbouw en een cultureel centrum in het zakelijk hart van deze grote Amerikaans stad bracht.
D e torens van Marina C ity vallen direct op door de afWijkende vormtaal ten opzichte van de of harde
gladde en donker, of spiegelend beglaasde architecruur van Mies van der Rohe en volgelingen, of de
op klassieke leest geschoeide meer kitscherige architectuur. Zeker de toepassing van de balkons, die
buiten hun fu nctionele nut, de huid een menselijke structuur in taal en vorm geven, maakt de twee
tot een prettige uitzondering. Waarschijnlijk is het juist die uitzonderingspositie die het ontwerp voor
mij daardoor extra aantrekkelijk maakt, naast de cilindrische tijdloze vorm van het plan. Het bovendeel
van de kolven bestaat uit 42 lagen met appartementen en bevindt zich op een helix van 18 parkeer-
lagen, die zich in omgekeerde richting uit een multifunctioneel plein schroeft. De verticaal en radiaal
gekopieerde parkeer- en woonelementen lenen zich ui teraard voor prefabricage, waarmee het
industriële Booostinggehalte ook gewaarborgd is. Over deze parkeerspiraal kijken de 'grills' van de
Amerikaanse slagschepen uit over de werkvloer van de stad. Op begane grond niveau wordt geleefd
door de, vanwege de omvang van de omri ngende gebouwen, weg geschaalde mensen, die hier een
grote verzameling aan voorzieningen aantreffen (restaurants, bank, winkels, theater, televisiestudio).
D e ondetwereld is de naamgever en in dit geval een luxe jachthaven, waar de bewoners en gebruikers
van de twee torens hun boten hebben liggen aan de Chicago River. Uit deze beschrijving wordt
duidelijk hoe compleet het plan is. Voor mij wordt een mooi gebouw niet alleen gekenmerkt door
de zichtbare schoonheid, maar dient het als bouwwerk ook goed te werken in functionaliteit,
rentabiliteit en alle andere eigenschappen die op een bouwkundig ontwerp van toepassing zijn. Hieraan
wordt voldaan, wat het voor mij een mooi gebouw maakt en verklaart waarom een eind verder aan
de rivier een tweede variant van hetzelfde type staat. H et kan naar mijn smaak nooit lang duren
voordat een vergelijkbare parkeer-, werk-, ontspan- en woontoren in een van onze watersteden zal
L .J
11

15. _~"m.~iiiil'_,-- ___n_i_e_u_w_s -,
___
l'["~;r beton, Urban Furniture
Sinds meer dan twintig jaar worden grijze betonmuren binnen het
kader van de graffiribeweging volgespoten door individuen uit de
hiphop subcultuur. Veel van de ontwerpen zien er uit als primitieve
uitspattingen. Er zijn ook serieuze kunstenaars die, geheel binnen de
subcultuur en haar regels, onder elkaar intellectuele conversaties
weten te voeren. Volgens Marc en Nicole Maurer is de vormentaal die
rond graffiti is ontstaan zo complex en ver ontwikkeld, dat men op het
eind van de twintigste eeuw moet constateren dat graffiti een plaats in
de internationale architectuur verdient.
In samenwerking met graffiti kunstenaar ZEDZ heeft MAURER
Engineering Architecture and Media een betonnen stadsmeubel van
50 meter lang, 10 meter breed en 4 meter hoog ontworpen. Een
"Cl
cc
+'
bijzonder ontwerp dat een mengvorm vertegenwoordigt tussen
Vl
QJ
ruimtelijke typografie en typografische ruimte. Het ontwerp heeft
"Cl
t:
daarnaast ook op andere manieren een dubbele betekenis: het dient als
N
stadsmeubel zowel een functioneel als cultureel doel. De autonome sculptuur zou als een lange passage
Cl
kunnen fungeren als een 'graffiti free-zone' en hangplek voor jongeren annex uitdaging voor skaters.
'"
N
l' QJ
"Cl
In 1998 won het ontwerp van ZEDZ-beron de 2 e prijs van de door het Vl
t:
Duitse BauNetz georganiseerde competitie 'Architektur-Internet-Preis' .
Het ontwerp is inmiddels bouwkundig volledig uitgewerkt en zal hoogst-
waarschijnlijk in samenwerking met een betonproducent gerealiseerd
worden voor 'Rotterdam 2001, culturele hoofdstad van Europa'.
Uiteindelijk wil men met het ontwerp aantonen, dat een architectuur met een complexe vormentaal
niet het gevolg hoeft te zijn van experimenteel computergebruik, maar het resultaat kan zijn van de
individuele vormvisie van de ontwerper zelf.
? info
MAURER Engineering Architecture and Media
Marc en Nico/e Maurer
T 040-213 5704

16. • ,
Programma's EZ
Enkele programma's van EZ zullen komend jaar ti) MKB Haalbaarheidsprojecten (budget f 12,5
(vrijwel) ongewijzigd voorgezet worden. miljoen). Betreft haalbaarheidsprojecten m.b.t. de
invoering van technologische vernieuwingen in het
o Subsidieregeling Programma Starters op de productieproces of het gebruik van nieuwe
Buitenlandse Markten (budget f 5 miljoen). Dit technische kennis bij een product of dienst. De
exportstimuleringsprogramma is gericht op het regeling is uitsluitend gericht op MKB bedrijven.
aanboren van een nieuwe buitenlandse markt in
Europa. Subsidie voor advies over exportkansen BTS
middels beknopte schriftelijke marktverkenningen en De nieuwe sluitingsdata voor aanvragen voor de
een eventueel bezoek aan het gekozen land. Bedrijfigerichte Technologische Samenwerkings-
projecten (BTS) zijn bekend gemaakt. De eerste
f) Subsidieregeling exportmedewerkers midden- en ronde sluit op 10 april 2000. Voor deze ronde is f 30
kleinbedrijf 1998 (budget f 1 miljoen). Het betreft miljoen beschikbaar. In 2000 zullen nog twee
een subsidie voor MKB-bedrijven voor het in dienst volgende rondes volgen. Hoofddoel van de BTS is
nemen van een pas afgestudeerde (minimaal HBO) het bevorderen van de technologische samenwerking
exportmedewerker gedurende tenminste een jaar, tussen ondernemingen en kennisinstellingen en
voor 32 uur per week. ondernemingen onderling.
e Subsidieregeling investeringsbevordering en FARBO. VAMIL en EIA
technische assistentie voor Oost-Europa (budget De lijsten met bedrijfsmiddelen voor willekeurige
f 14.590.000). Er wordt subsidie verstrekt aan afschrijving Arbo-investeringen (FARBO), Milieu-
onder andere het uitvoeren van een haalbaarheids- investeringen (VAM/L) en de Energie-investerings-
studie naar het daadwerkelijk starten een joint- aftrek (ElA) die voor 2000 gelden, zijn gepubliceerd.
venture met een Oost-Europese onderneming ofhet Er zijn veel nieuwe bedrijfsmiddelen geïntroduceerd.
uitzenden van personeel naar een reeds bestaande De nieuwe lijsten en meldingsformulieren kunnen bij
joint-ventures in Oost-Europa. Andere activiteiten de belastingdienst worden opgevraagd.
zijn externe adviezen en scholingsprojecten (voor de
Oost-Europese vestiging). Aanvragen kunnen door- ?
lopend worden ingediend. Voor meer informatie
kunt u contact opnemen
o Subsidieregeling milieu referentieprojecten met Po uwer & Stevers
milieutechnologie (budget f 3 miljoen). Doel van de 010 - 452 11 22.
regeling is het stimuleren van de eerste praktijk-
!
··:
·
toepassing van een nieuwe milieutechnologie.
Voor de meetprogramma's is er dit jaar een budget
1
van f 750.000 en voor de praktijktoepassingen
f 2.250.000.
• ,t
L .J

17. Stalen parkeer
De parkeergarage van winkelcentrum In de
Bogaard te Rijswijk moest worden gebouwd
temidden van bestaande bebouwing en
wegennet. Daarom was een aantal maatregelen
nodig om ervoor te zorgen dat winkelend
publiek en toeleveranciers hiervan zo weinig
mogelijk hinder zouden ondervinden. Er was
ook geen ruimte voor grote bouwkranen op het beschikbare grondoppervlak.
Daarom is bij de bouw hoofdzakelijk gebruik gemaakt van staal. Beton zou te zwaar zijn geweest voor
de aanvoer en het hijsen over de bestaande bebouwing. Het staal werd aangevoerd in geprefabriceerde
delen, die licht in gewicht en beperkt in hun afmetingen zijn. Rekening houdend met de bestaande
bebouwing was er een maximale overspanning van 4,5 m. Omdat alle rraditionele vloersystemen in
dit geval ongeschikt waren, is gekozen voor het Additiv Decke® van Hoesch Bouwsystemen Nederland
Het Additiv Decke bestaat uit trapeziumvormige profiel platen, die tussen de stalen liggers zijn gelegd.
Hierdoor blijft de constructiehoogte beperkt (hier tot 710 mm). De boven flens van de vloerplaat ligt
haaks op massief stalen oplegpinnen, die zijn gelast op de bovenflens van de hoofdligger.
Door deze oplegging vangt de vloerplaat de dwarskrachten op die tijdens het storten en uitharden van
het beton vrijkomen. In deze uitvoeringsfasen verzorgen de vloerplaten de kipstabiliteit van de liggers.
Tijdelijke ondersteuning (stempels) is daarom niet nodig. Deuvels op de liggers zorgen voor een staal-
betonwerking, waardoor de draagkracht van de stalen ligger toeneemt en de hoeveelheid
betonwapening lager uitvalt. Door de hoogte van het plaatprofiel (= 200 mm) is minder gewone
bewapening nodig. Deze besparingen en het geringe lichte eigen gewicht van de plaat beperken het
totaalgewicht van de vloerconsrructie met ca. 40% ten opzichte van een massieve betonnen vloer.
'"
""
u
'"
Cl
Kunststofafdichting Ook de bouwtijd is hierdoor beperkt
>
Betonvloer gebleven: totaal 6 maande.!l' l2:
nieuwe garage is gerealiseerd_
in september '99:---' --......
----....
? info
Hoesch
Bouwsystemen
Nederland
Leo Dorjee
T 0318 -544 644
Veldwapening