In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 de tweedehuidfacade 05 flex nieuwjaarsborrel IN DE PRIJZEN 16 europese staalprijs VERSLAG 07 bijeenkomst hoogovens 09 architectuur maken v NIEUWS 03 productontwikkeling: de uitdaging van de afbouwpuzzel 04 q-bus, flexibele hallenbouw 13 veel = moooi? 14 steelstudy houses 15 nieuwe fiscale faciliteit voor arbo-investeringen BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. ; . ..
booos nieuwsbrief
I 9
stichting
industrieel
bouwen
nederland
• ,
bijeenkomst
De tweedehuidfaçade is een klimaatgevelconcept
dat sinds eind jaren tachtig in ontwikkeling is. Het
principe is dat de gewenste binnenklimaatcondities
worden geregeld door de actieve werking van de
tweedehuidfaçade en dat de gebouwtechniek slechts
bijspringt. Bij dit concept kan duurLame zonne-
energie worden aangesproken en kan gebruik worden gemaakt van
thermische luchtstroming (schoorsteeneffecr). Op enige afstand van de
thermisch geïsoleerde binnengcvd wordt een cnkdglas scherm om het
gebouw 'getrokken'. Door openingen in de buitengevel wordt de
spouw geventileerd met buitenlucht. En door het openen van deuren
of ramen in de binnengevel is het mogelijk op natuurlijke wijze met
buitenlucht te ventileren. In de spouwruimte is plaats voor een
zonregulerings-installarie.
Op woensdag 10 december is er de
gelegenheid enige voorbeelden te
bestuderen.
Dr. Just Renekens (gevclspecialisl) en de heer/. J::mstvan de Firma Josef
Ganner (gevelbouwer) lichten de eeme twee klimaatgevelprojecten in
Düsseldorf. Te beginnen met de in aanbouw zijnde Stadtror in
Düssseldorf. a de lunch wordt het programma vervolgd met een
bezoek aan het Victoriahaus, een kanroonoren in Düsseldorf die voor een dcd al is opgeleverd.
L .J

3. ,
~ ,I 1 n
In het centrum van het Ruhrgebied is in februari 1997 een kantoorgebouw met een
tweedchuidfaçade geopend. De ronde open toren heeft een diameter van 32 meter en een hoogte van
120 meter. Door de toepassing van extrablank glas als 2e huid is het gebouw zeer transparant. Het
hoofdkantoor van de Konzerncentrale RWE und Ruhrkohle
is hier gevestigd, een vertegenwoordiger van het architecren-
bureau lngenhoven, Overdiek, Kahlen & Partner uit
Düsseldorf zal uitleg geven over het ontwerp en de bouw.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG R
08:00 Verzamelen Motel Van der Valk Eindhoven
10:00 Stadttor in Düsseldorf
11:45 Lunch
13:00 Victoriahaus in Düsseldorf
14:45 Rit naar Essen
16:00 RWE in Essen
19:30 Terug in Eindhoven ... Stadttor . Düssel dorf
Maximaal 20 aangeslotenen kunnen deelnemen. Over vervoer en een eventuele bijdrage in de
vervoerskosten word t u nader geïnformeerd.
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.

4. • • • • • • • •, • • • 0 n t wik k e 1 n 9 I 0
De uitdaging van de
afbouwpuzzel
W stoor t zich aan de ver warm i ngsmonteur di e over de net
ie
geschi l derde tr ap naar boven loop t ? De schilder ? Waar schijnlijk
we l . Ma ar na een ko rte ver bal e expl osi e ( en het vert rek van de
monteur) zal hij de schade wee r herstellen.
W at gebeurt e r aJs blijkt dat de tegelzetter de prachtige, dure, in die speciale kleur hbllW
gefubriceerde tegeltjes tegen de wand vall de 3e woning reclm heeft gezet) T envijl de rl,ln nemer de
3 c woni ng links bedoelde. Ook h ier waarschijnlijk kortstondig kwade gezichten en daa rna
rech tzettcn.
En dc voorrij kostcn vall de loodgicler dan, ,ds hi j voor dc 7 e , de Se of de 9 c keer voor een uu rtje op
een werk moet verschij nen) Als h ij om 15.00 uur klaar is, g:l;lt hij dan naar een volgend werk of houdt
hij het voor gezien) Hoc ren dabel is een 100dgiClct°
eige nlijk. hoeveel uur pcr dag werkt hij no u ech t)
~~;~~~~~~~~~?~~~;;:=====~~"Allcmaal vragen die te m'l.kCIl h ebben met
I de comp lexite it vat) hct Jfbollwproces.
~~~
Kansen en uitdaginge n voor Oll tvcrptrs,
a;m nemers en WcleyeLlJlciers
t.e over. l il her aAJollvproces is
nog veel te winn en. Dat za.!
ook wel moele n want als wc,
zo~ls T ommeI ve rk!:tarde, in
de VI I EX-locaties blijven bouwe n terwijl de NXI R aanroonr dar leegstand dri ngt, da n word t prij,-
perfo rmance o peens wel héél bclangrij k.
Faalkosten, af~(cm m ingsvc rliczcn en onrend;lbcle aC! ies tijdens de Abouwhsc zullen daarb ij essentieel
zijn. De pogingen die d'l;uroe in de hi slo rie zijn onderno men zijn vrijwel allen gebaseerd op schelding
van leidin gen; Malma, D ULl D ip CE i , IN H Z en :l nden;n . De invloed op cic:: afbOllwo rgan isatie
.A+
opent de optie voor een industriël e aan pèl k, w;qrbij tevens flexibil iteit in o ntwerp , pro d uctie en
geb ruiksf.1 sc binnen ha ndb ere ik komen .
Xf ic voel t zich geroepe n eens te brainstormcn ovcr di t item )
Xfie on tw ik kel t m ee ;1a l1 ecn haal ba re foll ow-up )
lic rc;[geert)
Jos Lichrenberg, Bestu ursli d Booosting, D irecleur A+ , buro voor bOllwl' roductontw ikkding
03

5. ,-
a '~l;.1S 9
flexibele
hallenbouw
Bu ro A+ uit Roermond, (l3 üoosting) is onder ausp ici<:n v,m Stich ting BOllwinnovatie Limburg bezig
met de omvvi kkcl ing van het Q-BuS project. O -B uS staat voor Quality Build ing System . Het is een
flex ibel bcdrijSballensysteem, waarb ij het dak, m':t a.llc techn ische voorzien ingen, op stahoogte word t
gemonteerd. Via een kolom , die zich in het m idden bevin dt en door het dak steekt en wien wordt
de dakconstructie opgevijzeld tot cen plaast ingshoogtc V'Ul max imaal 8 fllC tèr. H" cwd de constructie
duurder is d,ul nQtmaal, zijn cr ved voordden. Tijdsbespa rill g (op- <;11 :,fkliI1111I1..:n van sr~ i ge[s vervalt),
vergroting van de veiligheid vall werkncmers (doo r het werkcll op stahoogr<.:) en verhoging van ck
kwali teit dtJ or naLlwkcurigcr werken. Het syHccm is b ip.O!1ck r gesch ikt voor roe-passi ng in
W,"kclwmPbC""h"W' OOt:~ ~
I I
ADRFS
I I
pü S1t.'ODr
C Komt OF ,c<..:J1sdag 10 dccembtT 1997 V;11) ( ,00 Wt jlJ .30 lUl" ni:!a- de
hijct:nk.oll1sr '0(; rwe~de hu i df.1çadc ' rt bscn ~I 1l i.i"c1dorF l11èt personen. Booosting
(AVA) (zit' ~ir. ;[//lIlg. 01 -( 2)
o Kom t up dondcrd.!; 15 j.l ntl"l"; I <)9~ va n 15.00 tol 1') ..10 L1 ur 1l;1Hr de Postbus 10197
Flcx-bijccnkom., r/n icuwj;t;lr.,horrc! tè Mucrdijk mer
(A Vil) (zit lIr. 'il pag. 05-0(,)
P,:'-'OIlC'-1.
3004 AD Rotterdam
: ' ()ntv~ng[ graag inform:1ric over p~urlcip ;Hi~ bij Buoosti ng.
=
:J Bestelt hcr hock V ·Iooo,til')!, in heeld" ( 1994/95)
o 'Booosting in o<:flrijf (1 092)
I... "Tussen trad iti e el1 cxper imCll(' (198'1)
Rpt1f;if'(U1ft!'1i: 125,Oü
Nirt-pllrticipf1it&fll: f YJ .'50
L. .J

6. ,
-(A
VA)
FLASH :
FLE X'~ jb)'~ l i te'] t
@ls strsrteg1e
Een goed begin van het nieuwe jaar: een middag in het teken van
producton t wikkeling in de praktijk. De hoofdrolspelers zijn Flex
building & interior systems. industrieel ontwerpers (Booosting)
en GE Capita7 Ye7lowcabin. leverancier van tijdelijke ruimtes.
E ind 1995 is Flex building & inrerior systems benaderd door GE Capital Yellowcabin voor het
bedenken van een oplossing voor her probleem dat het bedrijf ondervond als verhuurder van 'tijdelijke
wi ll1te': op kl antspeciflcJti e verb ouwde units kwamen terug en waren niet meer in te zetten. Om de
snelle leven ijd te garanderen mo est ee n Cl10rme voo naad worden aangehouden. Flex building &
interior systems werd gevraagd een unitsysteem te ontwikklen dat inspeelde op de uitgangspunten van
GE C ap ita l Yc1lowcabin: flexibiliteit, snelheid en betrouwbaarheid.
Plex building & interior systems heeft FLASH
ontwikkeld. Een strategisch unitsysteem waarbij
elke unit volledig flexibel is in zijn gevelopbouw
en indeling. In feite wordt gestandaardiseerd op
componentennivo en niet meer op unitnivo,
waarbij een wand- of een raampaneel als
component onderscheiden wordt.
Alle wijzigingen aan de unit kunnen binnCl1 zeer
korte tijd worden uitgevoerd en de units
kunnen gekoppeld en gestapeld worden Wt
gebouwen met een hoge gebru ikswaarde qua comfort en esth etiek. Het elektrisch systeem is even
flexibel als de indeli ng van de unit. Doordat een unit slechts bestaa t uit een vloer, een daksectie en
vier kololm11.cn, waarbij de gevclclemenren per project worden ingevuld, zal het aantal units dat op
voorraad behouden moet worden drastisch worden gereduceerd en zal de bezettingsgraad per unit
aanzienlijk toenemen .
In septembcr 1997 is hcgo nncn m ct de prod uctie van de nieuwe units.
L .J

7. r ,
i i
!II[".__ ...;_.. __ ...... - ' ..... _..........___._ ',---............ _. __ ........ ... --.-.........
i
... T······
I
i
... ·r-· .. ·-·-r· .... · ..................... -······--···---·-.. ··B.lIIIIiIE!Il!IiIIIIIiI!lII!I!!.······· ..---..···--··!!.. ·- ·-··· . -..
r·
~i
! :
I
. .t· + ............. .. ........._......... ........... .......... -....... . ..···.. ···-...... ·.. ·r ·······j·
..
j , !
'''_''_'''_''-ijr-''_ _ .._ _--- ..._. ..__
[XI(j.l_ .. ' .. _ _ - _ --. ----+______+---_ ....._ -__ _ _ -__
"_ _ .. ..... ... "_ 0 ' r . -----"-----.-------- .._ u • . _ • • _ _ ••• _
r
•· .. --~._ . _--------jrs;;
Op donderdag 15 j;llluari 1998 organiseert rlcx building & interior systems een middag bij haar
opdrachtgever in het zen uwcentrum te iI,1ocrdijk om u uitleg te geven over de ontwikkeling VJn dit
product.
H et bcscu ur van Booosting maakt tevens van de gelegen heid gebruik om met haar aangeslotenen een
glas te heffen op een nieuw inventief jaar. U bent van harte welkom.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
15:00 Ontvangst en opening
door j,'Jolike Post, voorzitter Booosting
15:15 'De wijde wereld van de tijdelijke ruimte'
door Anc de" Ha1'tog, plantmanager van GE Capita! Yellowcabin
15:30 'f'LEXibilitcit aJs strategie'
door drs i,. Hann Boomsma, directeur van Flex building & interior systems
15:50 'De ontwikk1eing van het Flash-unitsysteem'
door ir Edk Roscam Abbing, projectmanager Flex building & interior ~ystems
16: 15 Tegenlezing
door Prof. ir A. van Rande-tl (onder voorbehoud)
16:45 Discussie
17:00 Rondleiding en demonstratie van het FLASH.systeem bij GE Capita! Yellowcabin
18:00 Nieuwjaarsborrel Booosting
19:00 Einde
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart.
L

8. • ,
Verslag van de bijeenkomst bij Hoogovens op donderdag 2 oktober 1997
mogelijke spatten van staal en zi
Booostingleden de Hoogovens-fabri
te komen, klaar voor een onderkoelde discussie over drie nieuwe
ontwikkelingen: het emailledak, het schaal dak van het Nomadisch
Paviljoen en Star-Frame.
Hetemailledak is een prille innovatie. Op basis
van geëmailleerde staalplaat zijn dakelementen in
omwikkeling, die uitmunten in duul7..aamheid
en architectonische expressie. Ze passen qua
uitstraling zeer goed bij de high-tech look van
photovoltalsche cellen, dus daar kan wel eens een
markt ontsraan. Voor het zover is dient
Hoogovens een zaken partner te vinden die kan
gaan werken aan de integratie. Want emaille
heeft een nadeel: er kan naderhand niet meer schadevrij aan worden gesleuteld. Dus moet er een goede
aansluiting worden gevonden met schoorstenen, dakkapellen en noem maar op. Mooi is het
emaillesraai zonder twijfel en het biedt vergaande mogelijkheden voor 'versiering' via inprinten van
tekst of beeld. Grote vraag voor menig Booosting-lid is ecl1ter, of de markt hierop zit te wachten en
of de maat- en integratieproblemen ooit goed
zijn op te lossen. Voorlopig gaat Ark/te van
PoppeL, bouwkundig geschoold productmanager,
ongestoord verder met verkennen, onze
suggesties uiteraard in gedachten houdend.
Voor het Nomadisch Paviljoen dat in 1989 in
het atrium van het Haagse stadhuis moet
komen, heeft rekenmeester Jan Marcus van
Hoogovens een bijzonder scnaaldak bedacht.
L. .J

9. r
11 ,
Her werd een hyparschaal uit twee lagen profielplaat type SAB 70R/SOO. Afmetingen van 10 bij 13
meter, met een hoogteverschil van 5 meter. Zo eenvoudig als dit klinkt was het niet om de lichte
constructie voldoende stabiliteit mee te geven. Voor een snelle berekening van een dergelijke
geometrisch niet-lineaire constructie is de computer onontbeerlijk, hoe srom dat ding volgens MarclIS
feitelijk ook is. Het leverde mooie plaatjes op van de spanningen in het gekromde dal<:vlal<, met als
eindresultaat een lichtgewicht schaaldak zonder stijve rand en met, op slechts drie - bijna willekeurige
- plaatsen een ondersteuning. De oplossing besrond mede uit het haaks op elkaar bevestigen van de
profielplaten. Kortom, een sterk staaltje denk- en rekenwerk, gepresenteerd door een enthousiaste
rekenmeester. Het moet gezegd, dit onderdeel leverde nauwelijks vragen en discussie op. Het was ook
best wel moeilijke materie.
Veel gemakkelijker te beoordelen is het derde
'nieuwtje', dat niet echt nieuw is: Star-Frame.
Opnieuw wordt getracht om als alternatief voor
hoU(, beron, kalkzandsteen e.d. staal als
constl'uctiemateriaal voor wonl11gcn te
imroduccren. Voordeel is het lichte gewidu en
de korte bouwtijd, nadeel is - zo vonden enkele
bezoekers - dat cr geen beh.oefte aan zou zijn.
Discussiestof te over dus, maar Star-Frame
directeur Ad Reinen stond sterk in zijn schoenen.
Hij kondigde bijvoorbeeld een alliantie aan met
een grote woningbouwer. Een dergel ijk
demonstratieproject is hard nodig, want ook hij
vindt de Nederlandse bouwmarkt 'zeer, zeer
conservatief. Vooralsnog wordt gemikt op vier marktsegmenten: woningcasco's, gevelsluitende
elementen, oproppen van flats en lichte bovenbouw voor nieuwe woningen, waarbij de eerste twee
de speerpunten vormen. Vooral de gevelsluitende elementen blijken erg populair te worden, aldus
Reinen. We gunnen hem voorlopig het voordeel van de twijfeL ...
Pieter de Mos, journalist
L .J

10. • ,
Vers l ag van de seminar ' Archi t ectu ur Maken V'
op vrijdag 24 oktober 1997
Wat is er loos met de
gl@zcefl1 doos?
Dat was de vraag waarop een groep studenten aan de TU Del ft
vrijdag 24 oktober een antwoord moest geven.
Dat antwoord kwam in de vorm van acht ontwerpen, aangevuld met een drietal lezingen van
architecten. Ruim veenig Booosting leden toonden zich geïnteresseerd en schaarden zich bij één in het
Nederlands Architectuurinstituut om het antwoord aan te horen. Het symposium 'Architectuur
Maken V' kon beginnen.
Voor de mensen die net aanschuiven eerst een korte toelichting. In 1992 werd de eerste 'Architectuur Maken'
('AM) gehouden. Dat was een anderhalfcl..aags symposium met workshops om de toen nieuwe
afitudeerrichting Bouwtechnologie aan cI.e TU Delft te introduceren. Dat vonnde het begin van een serie
van activiteiten waaraan Booosting en de afitudeerrichting Bouwtechnologie samenwerken. Doe! van deze
activiteiten was en is om contact tussen opleiding en praktij/ç te leggen en te behouden; de vierde 0 van
Booosting. Bij 'Architectuur Maken IJ' werkten Booostingieden en stu(üm en aan ontwerpen voor een
intelligente woning. Bij 'AM lIJ' onderzochten docenten en Booostingieden ofmaterialen en technieken uit
de lucht- en ruimtevaart toegepast konden worden in cI.e bouw. 'AM IV' stond in het teken van materialen
en de realisatie van een 10 m hoge toren, gebouwd door studenten met hulp van Booosting bedrijven.
'AM V' had de gevel als ondelwerp, met name 'glasgevels'. De studenten van de afstudeerrichting
Bouwtechnologie moesten de gevel van de kantoorvleugel van het Nederlands ArchitectuurinstitllLlC
- de 'glazen doos' - heron twcrpen . D oordat bij de huidige gevel bijvoorbeeld zonwering ontbreekt,
kan de temperatuur in de zomer hoog oplopen.
In een kleine tentoonstelling werden de acht
ontwerpen getoond. Veel ontwe rpen trans-
formeren de bestaande gevel naar een kli maa t-
gevel of een tweedehllidgevel. Door in de zo
ontstane spouw zonwering te plaatsen en de
ingevangen warmte af te voeren, kan de warmte-
last flink worden verminderd. Eén ontwerp
maakte gebruik van vloeistof gekoelde ramen,
een idee dat Nor/aan Fosteronlangs presenteerde
bij een workshop genaamd 'Archi tcctural
Visions for Europe'.
the building really deserves so m hing l i ke tha t
et ~
L .J

11. r ï
Een forum bestaande uit Mick Eekhout (TU Delft, Octatube), Bert van de Linde (Scheldebouw) en
Just Renckem (TU Delft, Rel1Ckens advies) opende net symposium m et een kon commentaar op de
snrdentenplannen. Het plan met V85tc zonwering voor de gevel bC$taande uit Oka-Solar hme1len werd
het meest simpel en praktisch bevonden, maar ook het meest ingrijpend voor de bestaande
architectuur. Het plaatsen van PV-cellen op de luifel o ntlokte de opmerking 'tne building really
deserves something like that'. Zo werd elk plan onder handen genomen.
Vervolgens waren de lezinggevers aa n dc beurt. Hinrich Reyefts, assistent-professor bij Jo Coenen aan
de Universität Ka rI rune, begon met een historisch overzicht van de ontwikkeling van het denken over
- en ontvferpen van - gevels. lVJichae! Schumacher - de architcct, nict de Formule I-coureur - toonde
een aanta.! proj ecten. Allereerst dat van een
kantoorgebouw voor een reclamebureau te
hankfurt. De noordgevcl daarvan is ui tgevoerd
met een volledig glazen 'serre'. Ook uit een
project te Leipzig bleek Michael's voorliefde
voor glas. Doordat ook hier de voornaa mste
glasgevel op het noorden georiënteerd is, speclt
de zonisrraling hierbij lang niet zo'n grote rol als
bij de gevel van het NAi . Jouke Post sloot de
lezingen af met een toelichting op h et XX-
project waar zijn bu reau momenteel <1:111 werkt.
Volgens hem heeft het kantoorgebouw van de
toekomst een economischc levensduur van
slechts twinrig jaar. Hij liet zien hoe Donald
Duck met enkele ferme namerslagen een
gebouw wecet om te toveren tot kaarsrechte
stapeltjes hout, glas en stee n, klaar om opnieuw
te gebruiken. Omdat dat de meeste slopers nict
lukt, stelt hij voor het gebouw zelf uitéén re laren
vallen aan her einde van de gewenste levensduur.
Waarschijnlijk kunnen studenten van de
faculteit Bouwkunde binnenkort zien hoc dit vrijwel volledig glazen kanotoorgebollw in enkele
maanden wordt opgetrokken en hoc het vervolgens na twintig jaar tOt stof vergaat. Het gebouw za.l
namelijk vlakbij het gebouw van de fac ulteit Bouwkunde verrijzen.
Hierna smachte iedereen zo naar een drankje - ook in de aula van her NA.i kan het warm worden -
dat niemand behoefte had om een vraag re stellen. Jan Brouwer deed nog het verzoek aan de Booosring
leden om zich vooral te melden als ze de studenten met raad en daad terzijde willen staan bij de
uitwerking van hun plannen. In de komende maanden zullen de studcnrefl de ontwerpen verder
verbeteren en niervan vervolgens prototypen vervaardigen. Ook Booosringieden die niet bij het
symposium aanwezig konden zijn, maar wel g6nteresseerd zijn in het vervolg van het projecc kunnen
zich bij de faculteit aanmelden. Het gehele project zal eind februari 1998 worden afgesloten met een
tentoonstelling bij het NAi van de ontwerpen en protOtype n. De vierde 0 zal Booosting dus nog een
tijdje achtervolgen.
?
Voor informatie: Jan Brouwer !jaco Haartsen, facul teit Bo uwkunde TU Delfr,
rel: (015) 2781304, fax: (015) 278 4178, e-mail: j.haartsen@b k.tudelfr.nl
L .J

12. ,
.M.t·Hiiii,_'--___a_9"-e_n_d_a___---'
Activiteiten 97/98
wo 10 december 1997 'De Tweedehuidfaçade'
in Düsseldorf en Essen (Duitsland) II! I' pdg;'", 0/ (AV A)
do 15 januari 1998 ' Flash' van FLEX building & interiorsystems IIr 'I.? I"'gilill () > (A VA)
augustus 1998 Booosting 10 jaar
(AVAl staat voor Alleen Voor Aangeslotenen
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• •••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen NederLlnd,
booosting
stichting
Booosring, opgerichr vanuir een gecombineerd iniriarief van
indusrrie, onrwerpers en architecten, De voornaamste doelstelling
industrieel van Booosting is her bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, ondenoeken en
bouwen coepassen van industrieel te velvaardigen bOllwproducren en gebouwdelen, ter verhoging
nederland va n de l(valireit van de gebouwde omgeving, Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
••••••••• • u ge'interesseerd bent in meer infol'll1arie over de acrivireiten van Booosring,
: ... Hoogmadesrraat 57 postbus 10197 3004 AD Rotterdam
tdcfónn 010 4156304 tckbx 010 4157409 L-nuil paarch@pi.ner
homt'page http://www.OOO.nl/booosting
<:ollla.:(pCrsoon: Jolanda Steenhouw{?/~
bereikbaar: di en wo va n 9.00 cor 17.00 uur en op do van 9.00 tOt 13.00 uur
Redal ie Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans T!-I.f~jen
N1<:( dank aan: Jaco Haal'tsen, Jos Lichtenberg, Pieter de Mos, Just Renclm1S,
Erik Roscanl Abbing, Arno/d de Vries Robbé en Robert Winkel
.. Voorfittcr
Vicc '(lOrl.iucr
Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Eric Vreedenburgh Archipel Ontwerpers
Scne(aris Jan van der Woord TU Delft
T'cnningmce(t:r Johan Riezebos CVK Kalkzandsteen
L.id Jos Lichtenbl!1g BuroA+
lid Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henker ArchiteC[en
I id Jaap Koning Jaap Koning Industrial Design
..J
11

13. • IJ ,
_~J.I."~Diil._ parti ei panten
Ni euwe participanten
3allast Nedam IGB B.V. Contactpe rsoon : J.A.G van Oostrwn, di recteu r
@ Ballast Nedam IGB Ballast NedamlGB opereert op her terrein van het
Kan t oo r Utre cllt onrwerpen onrwikkelen, aannemen en uitvoeren
Spe ci ale Projecten van utilitaire bouwprojecten. Naast nieuwbouw van
Postbus 1794 O.a. scholen, sportcentra, huisvesting voor overheids-
360 0 BT Maarssen diensten. bedrijfsgebouwen en winkelcentra legt zij
T 0346-585960 zich tevens toe op onderhoud en verbouw.
F 0346-58597 3 Het kantoor Utrecht Baljast Nedam lGB verzorgt in
ht t p: www . bal l ast nedam .com de regio Midden-Nederland en Noord-Holland
specifieke projecten zoals bijvoorbeeld het NlJ
TNO te Hoofddorp. gevangenissen en ziekenhuizen. Ook specialistische hoogbouw als de
Millenniumtower die momenteel in Rotterdam wordt gerealiseerd valt onder de veranrwoordelijkheid
van Ballast Nedam IGB Speciale Projecten.
De filosofie van Booosting stemt overeen met de onze en is reden tot aansluiring en acrieve deelname.
We denken dat dar leidr tOt synergie en een ruime uitwisseling van nieuwe ideeën.
BEDRIJVEN INDUSTRIEEL ONTWERPERS
Allianc/' Lurope /ld /Jf/ll Ber/o IndwlJ'/,tf Design Anhitecten en COlISulftll/lS A&c
Bik BOltwpl'Oducten Fïex Building 6" InteriO/' Systl'ms A eN Constl'llcteurs
Brrtkellnterimr Groep Hol/twd Processing Bal/ast Nedam IGB, UmrIJt
Bmynzeel Keukens en Kmlen JallP Koning ll/rllIStrial Design 13/'''[1,/4' Rur/:{/u voor bouwen 6- miliell
1J/1II GUl/pen Hendil/gs LlInt/mark D,'si[11 6- Tecfmology Bureall AI/genellt
CVK Kalkvmdsteen riVO Industrie BDA Groep
Fabriek van I'/ilfltwerken H. (lal/ D(/m CD20 BOlllvsyslemen
Enitor ARCHITECTEN Co/'Smit Raadgeomd !Ilgenieunburellit
Hoescb 130uwsystcmm Neder/mld Archipel Ollfwl"jJers D3BN 01'11 Haag
Holer Sptemcn & Compol/mten Architectenbureau 13öhtlil/gk II/g. Karel H. Dekker
Hoogovens Groep Jan Rrouwer Associtltcs Façotl, COlISulting 6- EI/gil/eering
Humer Douglm Rul/horst Architecten C/I Stedmbouwer.,· GeNie CO//Silit
Kömmerling 13enehL" G.l'EZED Ir A. Hoek CS' Bouwkul/dig Ingenieu/'S
JJKmls EGN! Architectm Hogeschool ElISchede
Krupf Bomalex Hubert-jttrl Henket b"tl IIrclJitecten Hogeschooilvliddm-Brabtlllf
Octatube Space Sn'uctures josé OSO/'io LO/Mto Hiemch Engineering
I'ietemlfll/ Hardglas ir Dflftn Pelen Kantoor Mn de Toekomst
Plmtim Plaat I'ost Tel' AI/es/Architectell I'rofIr PH. H. Leijel/deckm
Polyblock jan Tirmnen Nationale Wonill[1'llfld
I'OIyl/0/17I Tj'iè/l Design . RGD, directie Ontwerp & Techniek
Rewa13udel TUI/Hllowing Architecten Sttlalbollw Illstituut
Reyno/ds /lrcbitectmmystemen VerlJ/tig Hoogendijk Architeklen Stichting Aluminium Cen/non
Roekwool [apinlls Arehitektenburo ViJSer 6-Beerm(//1 TU Delji
Saillf-RoclJ Gltts ir Frank lJtltl ~~leJ) JU Eindhoven
Somfj Nederlllnd Buro voor Architektuur VKG: Vereniging van Kumtslof
Trespa International . Atelier Zeil/sn'a, {Jfll/ dl~' Pol b" io Geile/elementen Fabrikllnten
Ubbil/k Nederkmd Verenigil/g Neder/anrlse Cemmtindwtrie
Unicom Nederland OVERIGEN H. de Wil Gmsultancy
V'/oloegtl Panelen A + Bureau [Joor Ingenieursbureau Zormeoelt/
Zootlljens Betoll 13ollwprodllktontwikkelil/g
Adlliesbureau /lOOI' Bouwtechniek /WT .. nieuw aangeslorcn
L .J

14. · ~_____________ ~ mijns inziens
,
Veel=mOOOi?
Wat uniek is is vaak moooi. Oe mens heeft een (gezonde) aangeboren
neiging tot individualisme. waardoor een un i ek object als mooier
ervaren dat in serie of massa vervaardigd wordt. In deze zi n heeft
de ambachtsman een natuurlijke voorsprong op de industriee l
ontwerper. Maar uniek is vaak ook duur. terwijl de schaal-
voordelen van serie/massaproductie enorm kostprijsverlagend
werken. Hier wint de industrieel ontwerper het van de
ambachtsman.
Met name in de bouw is h et in serie/massa produceren een relatief nieuw verschijnsel. In de bouw
is er vaak sprake van hoge behoefte aan flexibiliteit: verschillende gebouwtypes, verschillende functies,
verschillende gebruikers. Lang was het zo dat men deze flexibiliteit slechts op ambachteJijke (en dus
unieke!) wijze kon real ise ren.
product systemen
Inmiddels kunnen we veel problemen in de bouw oplossen met product-systemen: wandsystemen,
gevelsystemen, systeemplafonds. De flexibiliteit van deze systemen komt voort uit het in kleine
componemjes opsplitsen van het eindprojecr. Door te variëren op componenrniveau omstaat een grote
variëteit en fl ex ibiliteit op systeem niveau. Deze co mponenten worden in serie vervaardigd, waardoor
de systemen betaalbaar zijn. Maar een unieke uitstraling hebben ze niet. ..
qoPct,oo,1 lex·bl,l proctucerrhaar, maar bovenal mooo i
Vaak horen wij dan ook de kl acht van architecten dat bouwsystemen (per definitie) lelijk zij n, en hi er
ligt voo r industrieel ontwerpers een enOtme uitdaging. Is het niet mogelijk om met de componenten
van een systeem dusd an ig te variëren in vorm, textuur en materiaal dat de componenten tezam en een
uniek eindres ultaa t generc ren ? Als we ons bij het ontwikkelen van systemen niet slechts richten op
flexibiliteit in functionalitcit, maar ook op flcxibiliteit in esthetiek, dan bundelcn we de krachten van
de ambachtsman en de industrieel ontwerper. Graag gaan wij in sa mensp raak met architectcn en
eindgebruikers deze uitdaging aan: het ontwik.kelen va n bou wsystemen die go edkoo p, flexibel,
produceerbaar, maar bovcnal moooi z.ij n l
Erik Roscam Abbing
Flex building & inrerior s)'s tcms
... ...
L .J

15. 14
,
Booosting
'Steelstudy
Bij dit 'Steelstudy Houses' -project wordt getracht O.a. de problematiek van de beperkte gebruiksduur
van een gebouw in het ontwerpproces te betrekken. 'Sewalt' is één van de woonhuizen in dit project.
Dele woning bestaat uit een geheel stalen constructie, waarop een stalen huid wordt bevestigd. Het
grote overstek van de verdieping wordt door de toepa.ssing van een vicrcndeelligger mogelijk gemaakt.
Deze ligger van 15 x 4 meter wordt in de werkplaats in elkaar gelast en op het werk gemonteerd. De
vloeren en het dal< worden eveneens uit staalplaat gemaakt. Door het hoge gehalte aan stalen
bouwonderdelen kan gerust gesproken worden van een 'stalen' woning.
Her 'Steelsrudy Houses'-project is niet alleen opgezet om te onderzoeken hoe stalen woningen
gerealiseerd kunnen worden, maar juist ook om de voordelen van de lichte staalbouw te onderzoeken.
Eén van de uitgangspunten voor het ontverp van het woonhuis 'Sewalt' is het energiegebruik tijdens
de levenscyclus van de woning. Het energieverbruik tijdens de bewoning kan worden verlaagd door
gebruik te maken van de verschillende energie-opwckkingsmethoden en het volledig uitbuiten van de
oriëntatie van de woning op het kavel. Een complexe materie; maar het lopende onderzoek biedt
veelbelovende resultaten, Wanneer het energieverbruik van de stalen woning tijdens de gehele
levenscyclus voordelig ten opzichte van de conventionele bouw blijkt te zijn, kan dit in de toekomst
een belangrijk argumenr worden om de bouw van stalen woningen te stimuleren.
Wordt vervolgd', ook op :http://www.luna.nl/- 130 13 Robert 1XIinke~ architect
L ______________ ~~ ____ ~ ____________________________ ~

16. • ,
Nieuwe fiscale faciliteit voor
Met a r b 0 - i nvest e rin gen
ingang van het nieuwe jaar zal een
nieuwe fiscale faciliteit voor arbo-investeringen
(verbetering van arbeidsomstandigheden) van Verdubbeling budget EIA
kracht worden. De regeling is een initiatief van Het kabinet oven"eegt om meer geld uit te
het Ministerie van Sociale Zaken en Werk- trekken voor de regeling Energie-investerings-
gelegenheid en beoogt de aanschaf van bedrij fs- aftrek (ElA). De ElA is begin dit jaar voor het
middelen te bevorderen die schade aan de eerst van kracht geworden met een budget van
gezondheid en het ontstaan van arbeids- f 125 miljoen. Volgend jaar zal dit budget
ongeschiktheid van werknemers moeten waarschijnlijk verhoogd worden tot f 250
voorkomen. Verwacht wordt dat het budget miljoen. De ElA-regeling is een fiscale regeling
voor het eerste jaar f 10 à f 20 miljoen zal op basis waarva n het voor bedrijven
bedragen. Voor de daaropvolgende jaren zal aantrekkelijk wordt te investeren in energie-
meer budget beschikbaar kom en. De faciliteit zal besparende bedrijfsmiddelen. Op dit moment
qua uitvoering vergelijkbaar zijn met de zij 11 er al meer dan 1000 aanvragen voor de
VAMIL-regeling, de regeling willekeurige energie-investeringsaftrek ingediend.
afschrijving milieu-investeringen van het De technieken in de toepassingsgebieden
Ministerie van VROM . Momenteel werkt de 'gebouwen en processen' zotgen voor het
Afdeling Arbeidsmilieu van de Directie grootste deel van de investeringen. De roe-
Arbeidsomstandigheden van het Ministerie van passingsgebieden 'transport en duurzaam'
Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de lijst blijven enigszins achter. HR-ketels en isolatie zijn
van bedrijfsmiddelen die voor vrije afschrijving veel aangemelde Ondel"'l'erpen.
in aanmerking zullen komen.
Bekend is dat de lijst betrekking zal hebben op 3 f 30 miljoen voor derde tender BTS
categorieën bedrijfsmiddelen, namelijk: Bekend is geworden dat het budget voor de
o Bedrijfsmiddelen die erop gericht zijn de derde indieningsperiode voor de regeling Besluit
blootstelling aan toxische stoffen te red uceren. subsidies Bedrijfsgerichte Technologische
8 Bedrijfsmiddelen die erop gericht zijn de Samenwerkingsprojecten (BTS) is vastgesteld
blootstelling aan geluid (lawaai) te reduceren op f 30 miljoen. Tot en met 15 december 1997
(bijvoorbeeld constructiewijzigingen, dempen is het mogelijk een samenwerkingsproject in te
van mechanische aanslagen, het toepassen van dienen. Het voorstel dient door een samen-
omkastingen, geluiddempers). werkingsverband uit ten minste twee, niet in een
9 Bedrijfsmiddelen die erop gericht zijn de groep verbonden personen of rechtspersonen te
l}'sieke belasting te reduceren (b ijvoorbeeld worden ingediend. De samenwerking moet
werktuigen en tilmachines). tenminste voor 50% betrekking hebben op
Tot en met oktober is het mogelijk voors tellen in indu strieel basisonder7..0ek (theoretisch of
te dienen voor bedrijfsmiddelen die in de boven experimenteel). Per sa menwerkingsverban d kan
beschreven categorieën vallen en daarmee in een subsidie van maximaal 37,5% van de
aanmerking komen voor plaatsing op de lijst van projectkosren worden verkregen tot een
arbo-bedrijfsmiddelen. maximum van f 5 miljoen.
L .J
15

17. Investeringsfaciliteit OE-kreruet WBSO kan men in aanmerking komen voor een
De Investeringsfaciliteit Oost-Europa (het Oost- tegemoetkoming in de loonkosten van werk-
Europa-krediet) is uitgebreid naar een aantal nemers die deze innoverende activiteiten
landen, waaronder Zuid-Afrika, China, India, verrichten. De tegemoetkoming in de loon-
Indonesië, Egypte, Georgië, Kazachstan, kosten wordt gerealiseerd door een vermindering
Azerbajdzjan, Moldavië, Oezbekistan, Federale van de af te dragen loonbelasting/premie volks-
Republiek Joegoslavië, Turkmenistan. In verzekeringen. Voor 1997 bedraagt de
verband met deze uitbreiding zal de naam van de vermindering 40% van de eerste f 150.000 van
regeling waarschijnlijk worden vervangen door de rotale S&O-loonsom. Het percentage voor de
de Investeringsfaciliteit Opkomende Markten resterende S&O-loonsom is verhoogd van
(IFOM). Met behulp van de investerings- 12,5% naar 17,5%. Voor een aanvraag dient
faciliteit kan in aanvulling op een Nederlandse gebruik gemaakt te worden van een
investering in een onderneming in een van de aanvraagdiskette of -formulier. Begin november
betreffende landen, het bedrijf aldaar een zullen de nieuwe brochure en de nieuwe
achtergestelde lening krijgen ter versterking van aanvraagformulieren en diskcrres van de WSBO
het risicodragend vermogen. gereed zijn.
WBSO (Wettelijke bepalingen inzake speur ?
en Ontwikkelingswerk) Voor meer informatie
Tot 9 december a.s. kan bij Senter in Zwolle een kunt II contact opnemen
projectvoorstel worden ingediend inzake met Pouwer & Stevers
I tf' Ik-' I
innoverende activiteiten. Op basis van de 010 - 45211 22.
J'" " ft tflH ...
~Europese Staal prijs voor°V;jj
Leidse innovatie
-1 Op 17 september j.l. is de Europese Staalprijs
1997 aan architect Michiel Cohen (Buro
Cepezed & Booosting aangeslotene) voor het
project Centl·e for Human Drug Research in
Leiden. Het project kreeg in 1996 reeds de
Nationale Sraalprijs in de categorie A roegekend.
De jury noemde het gebouw een goed voorbeeld
van integraJe architectuur: het geperforeerde
stalen scherm maakt het gebouw tot een
ê 'geheimzinnige' doos en doet tevens dienst als
zonwering. De draagconstructie van het scherm is daarnaast vluchtweg, waardoor de brandveiligheid
simpel is opgelost. Bovendien is het een treffend bewijs dat energie-efficiënt bouwen mogelijk is met
lichte constructies. Proficiat.'