Bệnh tiêu chảy trẻ em

1. BỆNH TIÊU CHẢY
TS. BS. Nguyễn Anh Tuấn
Bộ môn Nhi – ĐHYDTP.HCM

2. Định nghĩa
 Tiêu phân lỏng bất thường hoặc toàn nước
và
 ≥ 3 lần/ 24 giờ
(trẻ nhỏ bú mẹ hoàn toàn có thể tiêu phân lợn cợn, phân
tước 5-7 lần/ ngày là bình thường)

3. Gánh nặng bệnh tật
 4-5 triệu trẻ tử vong
hàng năm
 80% dưới 2 tuổi
 CDD, IMCI: giảm tử
vong chứ không giảm tỷ
suất bệnh mắc
Bệnh lý sơ sinh
37%
NT hô hấp
17%
Tiêu chảy
16%
Sốt rét
7%
Sởi
4%
HIV/AIDS
2%
Khác
17%

4. Dịch tễhọc
 Đường lây: phân – miệng
 Yếu tố nguy cơ:
. Tuổi
. SDD
. Suy giảm miễn dịch
. Mùa
. Tập quán
 Có thể gây dịch

5. Nguyên nhân gây tiêu chảy
Nguyên nhân Ví dụ
Nhiễm virus rotavirus, norovirus, …
Nhiễm vi trùng E. coli, tả, lỵ trực trùng, …
Nhiễm ký sinh trùng Giardia, Entamoeba (lỵ amip)
Nhiễm giun sán Giun kim
Dị ứng Sữa bò
Kém hấp thu Bất dung nạp đường lactose, suy tuỵ …
Bệnh tự miễn Viêm loét đại tràng mạn tính
Khác Sau dùng kháng sinh, sau hoá trị, …
đa
số

6. Cấu trúc ruột non

7. Cơ chếtiêu chảy
Tiêu chảy xâm nhập:
 Shigella, EIEC, EHEC, Campylobacter jejuni,
Salmonella, Yersinia, …
 Xâm nhập  phá hủy tế bào  sản phẩm phá hủy,
độc tố, … gây tiêu chảy
 Từ ruột vi khuẩn có thể vào máu

8. Cơ chếtiêu chảy (tt)
Tiêu chảy do bám dính:
 Rotavirus, EPEC, EAEC, Giardia lamblia, …
 Bám chặt niêm mạc ruột  tổn thương vi nhung
mao  cản trở hấp thu nước điện giải, sự tiết men
disacharidase (gây bất dung nạp lactose tạm thời)

9. Cơ chếtiêu chảy (tt)
Tiêu chảy tăng xuất tiết:
 Vibrio cholerae, ETEC, …
 Tiết độc tố  tăng xuất tiết  tiêu chảy

10. Cơ chếtiêu chảy (tt)
 Thực tế, cơ chế gây tiêu chảy khá phức tạp
và có thể phối hợp nhiều cơ chế cùng một
lúc

11. Phân loại tiêu chảy trên lâm sàng
 Tiêu chảy cấp: ≤ 14 ngày (70-80%)
 Tiêu chảy kéo dài: >14 ngày
 HC lỵ (tiêu đàm máu): phân lỏng có máu

12. Tiêu chảy cấp
 Nguyên nhân: virus, vi trùng
 Hậu quả: mất nước, mất natri (đẳng
trương, nhược trương, ưu trương), toan
chuyển hóa, giảm kali, suy dinh dưỡng
 Điều trị: bù nước – điện giải, dinh dưỡng,
kẽm

13. Hội chứng lỵ
 Nguyên nhân:
. Tổn thương cao (ruột non): EIEC, C. jejuni,
Salmonella (nhiều nước)
. Tổn thương thấp: Shigella, Entamoeba histolytica
(ít nước, mót rặn)
 Hậu quả: nhiễm trùng, nhiễm độc, có thể co giật
 Điều trị: kháng sinh (theo tính nhạy cảm tại địa
phương), bù nước – điện giải, dinh dưỡng.

14. Tiêu chảy kéo dài
 Nguyên nhân: như tiêu chảy cấp nhưng khả năng
cấy dương tính thấp.
 Yếu tố góp phần: SDD, nuôi dưỡng không phù hợp,
kháng sinh kéo dài, …
 Hậu quả: SDD, bội nhiễm  tử vong
 Điều trị: dinh dưỡng phù hợp, bù nước – điện giải,
điều trị bội nhiễm

15. PHÂN ĐỘ MẤT NƯỚC
Triệu chứng Phân độ % dịch mất Xử trí
Có hai trong các dấu hiệu sau:
. Li bì hoặc khóđánh thức
. Mắt trũng
. Không uống được hoặc uống kém
. Dấu véo da mất rất chậm
MẤT NƯỚC
NẶNG
> 10% Phác đồ C
(truyềnTM)
Có hai trong các dấu hiệu sau:
. Vật vã, kích thích
. Mắt trũng
. Khát, uống háo hức
. Dấu véo da mất chậm
CÓ MẤT NƯỚC 5-10% Phác đồ B
(bù nước tại góc
ORT)
Không đủ dấu hiệu để phân loại có
mất nước hoặc mất nước nặng
KHÔNG MẤT
NƯỚC
< 5% Phác đồ A
(tại nhà)

16. TỔNG TRẠNG

17. TÌM DẤU HIỆU MẮT TRŨNG

18. TÌM DẤU HIỆU KHÁT, UỐNG HÁO HỨC

19.  Phòng ốc
 Gói ORS
 Nước uống an toàn
 Đồng hồ
 Giấy và viết chì
 Cân
 Ly, cốc; muỗng
 Ống sonde dạ dày
 Nhân viên được huấn luyện
GÓC ORT (Oral Rehydration Treatment)
NGUYÊN LiỆU

21. Cách dùng ORS
 Pha 1 gói trong 1 lit nước (ORS), hay 1 gói trong
200ml nước (Hydrit).
 Không pha ½ gói
 Uống sau khi tiêu lỏng hoặc ói
 Uống bằng muỗng (trẻ nhỏ) hoặc uống từng ngụm
bằng ly (trẻ lớn)
 24 giờ còn dư  đổ bỏ
 Ói sau khi uống  nghỉ 15 phút  uống lại từng
ngụm chậm hơn

22. Dung dịch muối đường tự làm

23. PHÁC ĐỒ A (TẠI NHÀ)
1. UỐNG NHIỀU NƯỚC HƠN BÌNH THƯỜNG
ORS uống sau mỗi lần tiêu lỏng hay ói
< 2 tuổi: 50 – 100 mL/ lần
> 2 tuổi: 100 – 200 mL/ lần
2. Bổ sung kẽm (14 ngày)
. <6 tháng: 10mg kẽm nguyên tố/ ngày
. >6 tháng: 20mg kẽm nguyên tố/ ngày
3. Tiếp tục cho ăn/ bú mẹ
4. Khi nào khám lại

24. Uống nhiều
 Bú nhiều hơn, lâu hơn.
 Uống nhiều hơn, bất cứ khi nào trẻ muốn.
 Uống gì?
. Các dung dịch chứa muối: Oresol (ORS), nước
cháo muối, nước súp rau quả hay súp thịt, ..
. Các dung dịch không chứa muối: nước chín,
nước cơm, nước dừa, trà loãng, …
 Không nên uống gì? Nước ngọt có đường,
nước uống công nghiệp chứa CO2, nước trà
đường, ..
(Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em, 2010, Bộ Y tế)

25. Ăn đủ
 Nếu còn bú mẹ  bú thường xuyên.
 Ăn khẩu phần hàng ngày, tăng nhiều cữ.
 Đủ chất dinh dưỡng.
 Không pha loãng thức ăn.
 Nên tránh:
. Rau sợi, hạt ngũ cốc.
. Nước cháo loãng.
. Thức ăn chứa quá nhiều đường.
(Hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em, 2010, Bộ Y tế)

26. Sử dụng thuốc đúng
 Theo kê đơn của bác sĩ, nhất là kháng sinh.
 Các thuốc có thể dùng thêm:
. Probiotics (men vi sinh, men lợi khuẩn, …):
giúp hồi phục sự đề kháng đường ruột.
. Diosmectite: giúp giảm khối lượng phân, giảm
thời gian tiêu chảy.
. Racecadotril: kháng tiết
 Thuốc không nên dùng: thuốc “cầm tiêu chảy”,
thuốc chiết xuất từ á phiện.

27. KHI NÀO KHÁM LẠI
 Khám lại sau 5 ngày nếu vẫn còn tiêu
chảy
 Khám lại ngay nếu:
- không uống được hoặc bỏ bú
- bệnh nặng hơn
- có sốt hoặc sốt cao hơn
- phân có máu
- khát nước

28.  Theo cân nặng: 50 - 100 mL/kg trong 4 giờ
 Theo tuổi (trong 4 giờ):
< 4 tháng: 200-400 mL 4 - 12 tháng: 400-700 mL
1- 2 tuổi: 700-900 mL 2- 5 tuổi: 900-1400 mL
 Tiếp tục bú mẹ bất cứ khi nào trẻ muốn
 Đánh giá lại sau 4 giờ
Không mất nước: phác đồ A
Có mất nước: phác đồ B còn mất nước → bù dịch đường TM
Mất nước nặng: phác đồ C
UỐNG ORS
PHÁC ĐỒ B
2 giờ

29.  Dấu hiệu lâm sàng nặng hơn
 Mất dịch nhiều hơn lượng uống vào
 Ói liên tục
 Chướng bụng nhiều
 Vẫn còn dấu hiệu mất nước sau 6 giờ
BÙ DỊCH ĐƯỜNG UỐNG
THẤT BẠI

30. Tình hình rotavirus vaccine
Vaccine Nơi sản xuất Tình hình
RotaShield
LLR
Rotarix
RotaTeq
Rotavin-M1
RV3
UK reassortant vaccine
Indian neonatal vaccine
…
Biovir (Mỹ)
Lanzhou (TQ)
GSK (Bỉ)
Merck (Mỹ)
POLYVAC (Việt Nam)
NIH (Mỹ)
Anh
Ấn Độ
…
Ngưng
Cấp phép 2000
Cấp phép 2006
Cấp phép 2006
Phase 3
Phase 2
Phase 2
Phase 1

31. Rotavirus vaccine
 Uống 2 liều (Rotarix®) hoặc 3 liều (RotaTeq®)
 Liều 1: 6 tuần tuổi
 Khoảng cách tối thiểu giữa liều 1 và 2: 4 tuần (không
có khoảng cách tối đa)
 Thời điểm tối đa của liều cuối: 6 tháng cho Rotarix, 8
tháng cho RotaTeq
 Có thể dùng chung với DPT
 Mục đích: giảm tử vong, giảm tiêu chảy nặng, giảm
nhập viện, giảm gánh nặng xã hội