1. Үндэсний статистикийн хорооны
даргын 2011 оны 12 сарын 30-íû
өдрийн 1/199 дүгээр тушаалын
I хавсралт
СТАТИСТИКИЙН УЛСЫН БАЙЦААГЧИЙН ДҮРЭМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
1.1. Статистикийн улсын байцаагч нь Монгол Улсын “Статистикийн тухай”
хууль болон бусад хууль, тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавьж хэрэгжүүлэх,
тооллого, бүртгэл, мэдээ, тайлангийн үнэн зөв, шуурхай байдлыг хангуулах, аж
ахуйн нэгж, байгууллага, статистик нэгжүүдийн мэдээллийн хамралтанд хяналт
тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад энэ дүрмийн зорилго оршино.
1.2. Статистикийн улсын байцаагч (цаашид улсын байцаагч гэнэ)
статистикийн мэдээлэл, судалгаа, тайлан тэнцлийн үнэн зөв, шуурхай байдалд
мэргэжлийн хяналт тавих, Монгол Улсын “Статистикийн тухай” хууль болон бусад
хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, мэдээлэл, тооллого, судалгааны талаар гарсан
зөрчлийг илрүүлэн арилгана.
1.3. Мэргэжлийн ур чадвар, ажлын дадлага, туршлагыг харгалзан
статистикийн байгууллагын болон албан ёсны статистикийн үйл ажиллагаа
эрхэлдэг яам, агентлаг, төрийн бусад албан газрын ажилтанд тухайн асуудлыг
хариуцсан нэгжийн санал болгосноор Үндэсний статистикийн хорооны даргын
тушаалаар Статистикийн улсын байцаагчийн эрх олгоно.
1.4. Улсын байцаагч батлагдсан акт, албан шаардлага, торгууль,
шийтгэврийн хуудас болон хувийн дугаар бүхий тэмдэг хэрэглэнэ. Торгууль,
шийтгэврийн хуудас нь үнэт цаасанд тооцогдоно. Байцаагчийн хэрэглэх акт, албан
шаардлага, тэмдгийг Үндэсний статистикийн хорооноос, торгууль, шийтгэврийн
хуудсыг төв, орон нутгийн санхүүгийн албадаас олгоно.
1.5. Улсын байцаагч өмчийн бүх төрөлд хамаарах аж ахуйн нэгж,
байгууллага, статистикийн мэдээлэгчийн ажил, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний байр,
агуулах зэрэгт саадгүй нэвтрэн орж, тооллого бүртгэл, мэдээ, тайлан тэнцлийн
ажлыг шалгах эрх бүхий статистикийн улсын байцаагчийн үнэмлэхтэй байна. Уг
үнэмлэхийг Үндэсний статистикийн хорооноос олгоно.
1.6. Улсын байцаагч үйл ажиллагаандаа Монгол Улсын “Статистикийн
тухай” хууль бусад холбогдох хууль тогтоомж, УИХ, Засгийн газрын тогтоол
холбогдох эрх зүйн акт болон энэхүү дүрмийг удирдлага болгоно.
Хоёр. Статистикийн улсын байцаагчийн үйл
ажиллагаанд мөрдөх зарчим
2.1. Төрийн захиргааны албан хаагчийн хувьд өргөсөн тангарагтаа үнэнч
байж, холбогдох дүрэм, журам, заавар, аргачлалыг мөрдөж ажиллана.

2. 2.2. Монгол Улсын Төрийн албаны тухай хуулийн 13-р зүйлд заасан нийтлэг
үүргээ чанд биелүүлэх, мөн хуулийн 15-р зүйлд заасан төрийн албан хаагчийн үйл
ажиллагаанд хориглох үйлдлийг гаргахгүй, Статистикийн улсын байцаагчийн
дүрэм, Монгол Улсын Засгийн Газрын 1999 оны 58 дугаар тогтоолоор баталсан “
Төрийн захиргааны албан тушаалтны ёс зүйн хэм хэмжээний тухай дүрэм”, бусад
хууль, тогтоомжийг ёсчлон дагаж үнэнч шударгаар ажил үүргээ гүйцэтгэнэ.
2.3. Төрийн болон аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн нууцад хамаарах
мэдээллийг нийтэд задруулахгүй байна.
2.4. Улсын байцаагч үйл ажиллагаандаа аж ахуйн нэгж, байгууллага,
иргэдийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэнэ.
Гурав. Статистикийн улсын байцаагчийн эрх
3.1. Статистикийн тухай хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянаж шалгана;
3.2. Статистикийн мэдээлэгч өмчийн бүх төрлийн аж ахуйн нэгж,
байгууллагууд, албан ёсны статистикийн болон захиргааны статистикийн
мэдээлэл, тооллого, судалгааг батлагдсан буюу зөвшөөрөгдсөн үзүүлэлт
аргачлалын дагуу тогтоосон хугацаанд нь үнэн зөв өгч байгаа эсэхийг хянаж
шалгана.
3.3. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол албан ёсны статистикийн үйл ажиллагаа
эрхэлдэг статистикийн байгууллагаас батлаагүй буюу зөвшөөрөөгүй статистикийн
мэдээлэл, судалгааг аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдээс албадан гаргуулах,
давхардуулан авах, өгөх ажиллагааг зогсооно.
3.4. Хяналт шалгалтын ажилд зайлшгүй шаардагдах баримт материал,
тайлбар, лавлагааг холбогдох албан тушаалтнаар гаргуулан авах, шалгалтын дүнг
хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилна.
3.5. Шалгалтаар илэрсэн зөрчил, дутагдлын талаар холбогдох албан
тушаалтанд шаардлага тавьж арилгуулах, биелэлтийн хариуг тогтоосон хугацаанд
албан ёсоор авна.
3.6. Хяналт шалгалт явуулах, дүгнэлт гаргах ажилд холбогдох ажилтнуудыг
тухайн байгууллагын удирдлагатай тохиролцсоны үндсэн дээр татан оролцуулна.
3.7. Өмчийн бүх төрлийн аж ахуйн нэгж, байгууллагаас гаргаж өгсөн мэдээ,
тайлан нь дутуу, алдаатай бол холбогдох этгээдээс тайлбар гаргуулан авч анхан
шатны бүртгэлтэй нь тулгаж, магадлана.
3.8. Албан ёсны статистикийн мэдээлэл, судалгаанд шаардлагатай баримт
бичиг үйлдэх, анхдагч бүртгэл хөтлөх, мэдээлэл, судалгааг үнэн зөв гаргаж
мэдээлэх талаар зааварчилга зөвлөмж өгнө.
3.9. Албан ёсны статистикийн мэдээ, тайлан, тооллого, бүртгэлийг
хамрагдвал зохих байгууллагуудаас бүрэн авч гаргаагүй, буруу гаргасан, графикт
хугацаа баримтлаагүй, аж ахуйн нэгж, байгууллагад заавал хөтлөгдөх анхан
шатны болон нягтлан бодох, статистик бүртгэлийн нийтлэг маягт, аргачлалыг
мөрдүүлэх ажлаас зайлсхийсэн буруутай хүмүүст зөрчлийн шинж байдлыг
харгалзан улсын байцаагчийн акт тогтоох буюу “Захиргааны хариуцлагын тухай”
хуулийг үндэслэн хариуцлага хүлээлгэнэ.
2

3. 3.10. Статистикийн мэдээ, тайлан, бүртгэл, судалгааны тоон үзүүлэлтийг
нуун дарагдуулсан буюу санаатайгаар буруу мэдээлсэн үйлдэл нь эрүүгийн
хэргийн шинжтэй байвал буруутай этгээдийг хуулийн байгууллагаар шалгуулах
тухай саналаа Үндэсний статистикийн төв, орон нутгийн байгууллагад
танилцуулсны үндсэн дээр холбогдох хуулийн байгууллагад тавина.
3.11. Бүртгэл, мэдээ, тайлангийн талаар гаргасан зөрчилд холбогдох гэм
буруутай хүмүүст сахилгын арга хэмжээ авахуулах саналаа нийслэл, аймаг, сум,
дүүрэг, хорооны засаг дарга болон статистикийн газар, хэлтэс, холбогдох яам,
агентлагт нь тавьж шийдвэрлүүлнэ.
3.12. Яам, газар, агентлаг, аймаг, нийслэл дүүргээс гаргасан албан ёсны
статистик мэдээ тайлантай холбоотой шийдвэр нь статистикийн хууль
тогтоомжтой нийцээгүй бол энэ тухай тухайн байгууллагын удирдлагад мэдэгдэж
хүчингүй болгуулах саналаа гаргана.
3.13. Статистикийн улсын байцаагч “Төрийн албаны тухай” хууль тогтоомжид
зааснаас гадна дор дурьдсан нэмэгдэл баталгаагаар хангагдана:
1/ статистикийн мэдээллийн үнэн зөв бодит байдлыг хангахтай холбогдсон
бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж явахдаа хот, суурингийн доторхи нийтийн тээврийн
хэрэгсэл (таксинаас бусад)-ээр зорчсон тохиолдолд хувиас гарсан зардлыг
тогтоосон журмын дагуу тухайн байгууллагаас нөхөн авна.
2/ бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж яваад хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан бол
хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэмж, албан тушаалын цалингийн зөрүүг
хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан хугацааны туршид; бүрмөсөн алдсан бол
хөгжлийн бэрхшээлтэйн тэтгэвэр, албан тушаалын цалингийн зөрүүг хөгжлийн
бэрхшээлтэйн тэтгэвэр авч байгаа хугацааны туршид тус тус авна.
Дөрөв. Статистикийн улсын байцаагчийн
үүрэг
4.1. Статистик бүртгэл, мэдээ, тайлангийн сахилгыг бэхжүүлэх талаар
гарсан хууль, тогтоомж, дүрэм, зааврыг өмчийн бүх төрөлд хамрагдах аж ахуйн
нэгж байгууллага, гадаадад үйл ажиллагаа явуулдаг Монгол Улсын хуулийн этгээд
зэрэг байгууллагад хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад хяналт шалгалт хийж, аргачлал,
зөвлөмж өгч, туслалцаа үзүүлнэ.
4.2. Албан ёсны статистик мэдээлэл, судалгаа, тайлангийн хамралт, үнэн
зөв, шуурхай байдлыг үндсэн баримттай нь тулган шалгаж, шалгалтын явцад
илэрсэн дутагдлыг арилгах талаар тухайн байгууллагын удирдлагад танилцуулж,
зөрчил дутагдлыг газар дээр нь засуулах, буруу гарсан мэдээлэл, судалгаа,
тайланг залруулах арга хэмжээ авна.
4.3. Статистик мэдээ, тайлангийн үнэн зөв, шуурхай байдлыг хангах
чиглэлээр олон түмний мэдээллийг өргөнөөр авч судалж, түүний мөрөөр шуурхай
ажил зохион байгуулна.
4.4. Аж ахуйн нэгж байгууллагад заавал хөтлөгдөх анхан шатны болон
нягтлан бодох, бүртгэлийн нэг хэвийн маягтын мөрдөлт, тайлан тэнцлийг
статистикийн байгууллагад хэрхэн тайлагнаж байгаад хяналт тавина.
3

4. 4.5 Аж ахуйн нэгж байгууллагууд албан ёсны статистикийн мэдээ, тайланг
хугацаанд нь гаргаж үүлэхгүй байх, уг
ир мэдээ, тайланг гаргаж өгөхөөс
татгалзсан тохиолдолд Үндэсний статистикийн хороонд албан ёсоор мэдэгдэж,
холбогдох арга хэмжээг авахуулж байна.
4.6. Улсын байцаагч улирал тутам тодорхой тооны аж ахуйн нэгж
,байгууллагад шалгалт хийж, хагас, бүтэн жилд хийсэн ажлын үр дүнгийн талаар
тайлан бичиж, ажил дүгнэх үзүүлэлтийн хамт Үндэсний статистикийн хорооны уг
ажлыг хариуцсан албанд ирүүлж байна.
Тав. Статистикийн улсын байцаагчид хориглох зүйл
5.1. Хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон үүргийг биелүүлэхдээ
хүнд суртал гаргах, чирэгдүүлэх, дарамтлах, хууль тогтоомжид нийцэхгүй, хууль
бус зүйлийг шаардах
5.2. Аливаа асуудлыг шийдвэрлэхэд бусдыг айлган сүрдүүлэх, нэр төрийг нь
гутаах, басамжлан доромжлох, зүй бус үг хэрэглэх.
5.3. Хяналт шалгалт хийх явцад бусдын нөлөөнд автах, эрхшээлд нь орж
болзошгүй нөхцөл байдал бий болгох
5.4. Хууль бус үйлдлийг нуун дарагдуулах, албан тушаалаа урвуулан
ашиглах.
5.5. Төрийн албан хаагчийн хувьд өөрийн албан тушаалын давуу тал,
боломжийг хувийн өш хонзон авах, хувьдаа материаллаг болон бусад ашиг хонжоо
олох зорилгоор ашиглах.
Зургаа. Хүлээлгэх хариуцлага
6.1 Монгол Улсын “Статистикийн тухай” хууль, бусад холбогдох тогтоол ,
энэхүү дүрмээр тогтоосон хэм хэмжээг зөрчсөн улсын байцаагчийн үйлдэл нь
түүнд сахилгын шийтгэл ногдуулах үндэслэл болно.
6.2 Сахилгын шийтгэлийг “Төрийн албаны тухай” хуульд заасны дагуу эрх
бүхий албан тушаалтан ногдуулна.
6.3 Сахилгын шийтгэл ногдуулсан тухай шийдвэрийг хувийн хэрэгт нь
хавсаргаж, шаардлагатай гэж үзвэл хамт олонд нь мэдээлнэ.
Долоо. Улсын байцаагчийн ажлыг үнэлж, дүгнэх, урамшуулах
7.1. Улсын байцаагчдын ажлыг дараах үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүдээр
дүгнэнэ. Үүнд:
1. Монгол Улсын “Статистикийн тухай” хууль болон бусад хууль
тогтоомжийн биелэлтийг хянаж, шалгасан байгууллагын нийт дүнд эзлэх хувийн
жин, мөн зөрчил илрүүлсэн байгууллагын тоо, хувийн жин
2.Илрүүлсэн зөрчил, түүнийг арилгасан үр дүн
3.Монгол Улсын “Статистикийн тухай” хууль болон бусад хууль тогтоомжийг
сурталчилсан
4.Статистикийн мэдээ тайланг үүлдэггүй
ир аж ахуйн нэгжүдээс м эдээ,
ү
тайланг ирүүлдэг болгон хэвшүүлсэн
4

5. Улсын байцаагчдын жилийн ажлын тайланг үндэслэн хамгийн өндөр оноо
авсан эхний 10 байцаагчийн ажлыг ҮСХ-ны Ерөнхий менежерийн шийдвэрээр
байгуулагдсан комисс, ажлын хэсэг ажлын байран дээр нь биечлэн танилцахаас
гадна бусад байцаагчидтай харьцуулан нөхцөл, боломжийг тодорхойлон дүгнэлт
гарна.
7.2. Статистикийн улсын байцаагчдын жилийн ажлын үр дүнгээр тэргүүлсэн
байцаагчдад шагнал олгох асуудлыг ҮСХ-ны Даргын Зөвлөлийн хурлаар
хэлэлцүүлэн шийдвэрлүүлж, БАТЛАМЖ , мөнгөн шагналаар урамшуулна. Үүнд:
1 дүгээр байр – 1 - Таван зуун мянган /500,000/ төгрөг
2 дугаар байр – 1 - Гурван зуун мянган /300,000/ төгрөг
3 дугаар байр - 2 - Хоёр зуун мянган /200,000/ төгрөг
7.3 Статистикийн улсын байцаагч нарынүйл ажиллагааг дүгнэсэн дүнг
сурталчилж, тэрг
үүний байцаагчийн туршлагыг нэвтрүү лэх арга хэмжээг зохион
байгуулна.
Найм. Бусад зүйл
8.1. Улсын байцаагчийн эрх хэмжээний дагуу тавьсан акт, албан
шаардлагыг яам, агентлаг, төрийн бус байгууллага, хуулийн бүх этгээдүүд
тэдгээрийн холбогдох албан тушаалтан заавал биелүүлж, хариу мэдэгдэх
үүрэгтэй.
8.2. Улсын байцаагч нарын ажлын үр дүн, идэвх санаачилга, илрүүлсэн
зөрчлийг харгалзан аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, хорооны болон статистикийн төв,
орон нутгийн байгууллагын шагналд тодорхойлно.
8.3. Статистикийн мэдээлэгч нь улсын байцаагчийн тогтоосон акт,
ногдуулсан торгуулийг эс зөвшөөрвөл 10 хоногийн дотор статистикийн төв, орон
нутгийн байгууллагад гомдол гаргаж болно. Статистикийн алба уг гомдлыг 30
хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Энэ шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гомдлоо шүүхэд
гаргах эрхтэй.
.............o O o..........
5