Resumo do traballo realizado polos alumnos de 4º da ESO do curso 2008-09

1. !"#$%&'"(&()$($*)$(
+",-).&/0)$1
HISTORIAS
DE VIDA
as nosas avoas
Curso 2008-09, 4º da ESO
D. Aurelio, Cuntis
Mercedes, Pura, María, Consuelo
!
!"#$%&'#'(%)*')'*+,'-$.$%)'*%/'-"012'(%#1-%3%
*1.'*%.1%45%$-'"6

2. A miña avoa
Mercedes naceu en
1928, no seo dunha
familia pobre, con
cinco irmáns, dous !
!"#$%&'#'(%)*')'*+,'-$.$%)'*%/'-"012'(%#1-%3%
*1.'*%.1%45%$-'"6 naceu o 3 de
Consuelo
rapaces e catro Miña avoa Pura naceu o
rapazas contándoa 30 de setembro de 1941, xaneiro de 1930 en
a ela, sendo ela a en Troáns. Gontade. Era a segunda de
máis pequena. Seus pais eran José, que seis irmáns, pero tres deles
María naceu en Arcos de era de Saiar e María, que xa morreron
Seus pais
Arriba o 3 de febreiro de 1935. chamábanse se criou en Troáns pero
Filla de José Sueiro e Piedad Manuel e Isolina. que nacera en Arxentina.
Casais, e irmá de outros sete, Ela non chegou a Tiña nove irmáns, cinco
catro homes e tres mulleres coñecer a seu pai, máis grandes ca ela e
criouse na casa que fixeran pois morreu cando tres que naceron
seus pais en Arcos de Arriba, ela tiña tres anos. despois.
na parroquia de Arcos de
Segundo as súas
Furcos. Na súa casa vivía
propias palabras, a
tamén a avoa.
súa infancia foi moi
dura, pois apenas
foi ó colexio, e tivo
que traballar dende
pequena.

3. A ESCOLA
• O horario era de 10 a 13 horas pola mañá e de 15 a 17
horas pola tarde.
• “A educación que recibiamos era moi escasa. O único
que nos ensinaban era o máis básico: sumar, restar,
multiplicar e dividir, ademais de ler e escribir”
• “Tiña un único libro de texto para todo e un só mestre
para 6 cursos distintos”. Só había un libro con cinco
materias: xeografía, xeometría, aritmética, historia e
gramática.
• Ao rematar os graos elemental e medio, para seguir
estudando había que ir a Santiago. O máis normal era
comezar a traballar.
• Non había cartos para seguir os estudos e facía falta
traballar na casa.

4. A ESCOLA
• Na escola comezaban con seis ou sete anos, pero só ían á
escola cando non había que traballar na casa.
• En Magán eran 50 alumnos e un só profesor.
• “A relación co profesor dependía do día que tivese e do
comportamento. Se non eras boa ou estaba de malas usaba a
regra <<para levar aos rapaces ao regho>>”.
• Xogaban ao pelouro, a pincha, ao escondite, o trompo, a
corda, etc. Cada xogo tiña unha tempada, na que só se xogaba
a iso.
• “Levabamonos moi ben coa mestra, porque para nós ir ao
Colexio era como ir de festa. Era a ocasión de falar e xogar
coas compañeiras, xa que ao chegar a casa o traballo aparecía
inda que fose debaixo das pedras”.
• “Deixei os estudos con 12 anos e fun aprender a coser polas
aldeas veciñas e a Cuntis”.

5. O LECER
• O domingo pola tarde era cando se podía saír
a xogar, se non chovía.
• As rapazas xogaban xuntas á Mariola, a
Estornela e á Comba. Os rapaces xogaban ao
fútbol.
• Consuelo só ía ás festas cos seus pais e de non
ser así ou querer dar un paseo, tiña que ir
acompañada das súas irmás ou amigas, non
podían ser vistas a soas cun mozo.
• Só en ocasións moi excepcionais, coma o
Nadal, Entroido ou Pascua, ían ao cine de
Cuntis.

6. O LECER
• Non ían moito ás festas porque tiñan que traballar,
e moitas veces non tiñan nin que vestir. María di:
“Só tiñamos un vestido para ir á festas. Ademais o
día da festa era como outro día calquera. Había
que facer todas as tarefas cotiás. O único distinto
era a comida, matábase un carneiro para toda a
familia. Os que non tiñan carneiro, facían o caldo
coma o resto dos días”.
• Para poder ir ás festas había que ‘negociar’ quince
días antes e portarse moi ben. Ademais “había que
esta á hora na casa, non coma agora que chegan á
hora que lles dá a gana”.
• Os ligues eran poucos e case sempre cun veciño da
aldea ou das parroquias máis próximas.
“Xuntabámonos todos para ir e volver da festa, e
ao regresar algunha parelliña perdíase de vista”

7. matrimonio e fillos
• Para casar tiñas que botar uns cantos anos de
mozos. O matrimonio tiña que ser
obrigatoriamente pola Igrexa e de “separación
nada de nada. Aguantábase moito, polo que dirán”.
• “Tiñamos os fillos que Deus mandara, de catro a
seis era o máis común, aínda que máis non lle
estrañaba a ninguén. O raro era quedarse cun só”.
• María casou con 28 anos e tivo dous fillos. Herdou a
casa dos seus pais, que é na que vive agora.
• A unión entre toda a familia era máis forte que
hoxe. Para calquera traballo poñíanse de acordo,
como a matanza, que era unha festa.

8. MATRIMONIO E FILLOS
• Consuelo casou aos 23 anos, marchou vivir a
súa casa e “tivo que entrar polo aro”, como di
ela. Tivo cinco fillos, pero perdeu dous.
• “Cando un casaba tiña que dicir a doutrina. E
se non tiñas o permiso dos teus pais o cura
negábase a casar. Tiñan que ir pais e fillos
para que puidese haber voda”.
• Mercedes coñeceu ao seu home nunha festa en
Magán e só tiveron unha filla.

9. os traballos
• Aos 12 anos Mercedes xa estaba traballando ao xornal para
poder vivir, pagábanlle tres pesetas diarias. Despois de casar,
en 1955, emigrou á Arxentina, a Buenos Aires. O seu marido
comezou traballando nunha pizzería, para despois traballar
con ela como porteiros nun bloque de vivendas. En 1959
regresaron a Galicia, instalándose na Coruña.
• María, de rapaza, ía coas vacas. Traballaba cando chegaba da
escola e non existían os días festivos, porque había que facer
as cousas da casa e coidar os animais. De maior seguíu
traballando no campo e na casa: “atendendo aos fillos e ao
marido”. Non saíu nunca de Galicia.
• Pura emigrou a Suíza en 1970, deixando os fillos cos avós
maternos. Alí tivo tres traballos: coidando unha nena de cinco
anos, e en dous hoteis como axudante de cociña. Estivo oito
anos en Suíza, o seu home continuou alí uns anos máis.
Fixeron unha casa e compraron un coche co que gañaran alí.
Segue traballando na casa e algo nas patacas e no millo,
ademais de ter añgunhas ovellas e galiñas. Tamén tivo que
coidar do seu home cando enfermou.

10. os traballos
• “Ao saír da escola xa te estaban agardando. As
máis afortunadas quedaban na casa
axudando, pero as que tiñan máis necesidade
tiñan que saír a gañar o xornal, moitas veces
nas casas máis adiñeiradas”.
• “Cando formabas unha familia xa tiñas o teu
propio gando e mentres o home traballaba un
soldo, a muller completábao co traballo no
campo”.
• Consuelo, de nova, traballaba na casa,
axudando a súa nai. Ela emigrou a Mallorca,
despois de que xa o fixeran o marido e un
fillo. Alí traballou de camareira nun hotel ata
que se xubilou en 1995. Agora aínda fai as
cousas da casa e coida da horta.

11. A casa
• A casa de María era unha casa típica daquela,
sen luxos. Tiña unha planta baixa onde
estaban a cociña e as cortes do gando, que
eran unha parte máis da casa: “como se fosen
unha habitación máis”. Só tiñan uns poucos
mobles. No primeiro andar había tres
habitacións e un comedor. Agora a fachada
cambiose e as cortes transformáronse no
comedor.
• Na casa de Consuelo mercouse a primeira
televisión de Gontade, haberá xa máis de 40
anos: “todos os rapaces da aldea viñan aquí
para vela”

12. A casa
• Antes as casas tiñan as cortes e a cociña na
planta baixa. No primeiro andar a habitación
principal era o comedor e as habitacións
tiñan unha cama pegada a parede e unha
mesiña de noite. Os armarios eran moi
pequenos.
• Para ir ao faiado había unhas escaleiras de
madeira. O cuato de aseo eran moi pequeno,
cunha palangana para o diario e unha bañeira
de cinc para cando ías ao médico ou a unha
festa.
• Váter era unha palabra que non existía, era o
cagadeiro, no descanso das escaleiras. Un oco
pequeniño no que apenas cabías sentado, cun
burato que daba á corte.

13. A casa
• A cociña nun principio era a lareira, e había un forno “no
que se cocía o pan para toda a semana”.
• Máis tarde chegou a auga corrente, e tamén a cociña de
ferro (ou a Orbegozo) que fixeron más fácil a vida. Na
cociña había un depósito lateral ou ‘calderín’ no que se
quentaba a auga para a billa. “Fregar os pratos no
inverno con auga quente era todo un luxo”.
• Pasou o tempo ata que “o meu home se plantou na casa
coa cociña de butano e despois veu a televisión”. Tamén
foron chegando as “marabillas” da neveira e a lavadora.
• “Para min era imprescindible o muíño eléctrico. Antes o
muíño quedaba a quilómetros da casa, había que
agardar quenda e perder o día ou a noite”

14. A aldea
• Na aldea de Arcos antes había moita máis
xente e casas habitadas, que compartían
valados e eiras.
• A relación entre os veciños era moi boa,
“mellor que a que hai agora”, di María. Os
veciños axudábanse uns aos outros nos
traballos.
• Non había estradas, só camiños de terra.
• Un dos cambios máis importantes, para
María, foi a chegada da luz eléctrica arredor
do 1950. Ata daquela as casas alumeábanse
cun candil ou con velas

15. A aldea
• “Cada vez somos menos na aldea e as casas
péchanse e abandónanse. Aínda non hai tanto
tempo que nos xuntabamos na carballeira e
non chegaban os bancos”.
• A relación cos veciños era moito mellor que
agora, para facer os traballos e para ir de
festa ou xogar “xuntabámonos todos os
veciños”.
• Pasouse dunhas corredoiras enlamadas a
camiños de formigón e asfalto, como os que
fixo a concentración parcelaria.
• Agora case niguén traballa no campo, aínda
que a agricultura se mecanizou.

16. !"#$%
A vida
• “A relixión rexía as nosas vidas. Desde pequeniña xa che
ensinaban as oracións e tiñas que ir á misa. Non se che
podía escapar un pecado, porque levabas unha labazada”.
Mercedes sabía todo o catecismo desde nena.
• A relixión era moi importante, “cando era a Coresma a
xente non comía carne os venres, o que hoxe non se respeta
na maioría dos casos”. Na Cuaresma a Igrexa quedaba sen
adornos e os santos tapábanse con panos de cores,
dependendo de como fose a súa morte: “por exemplo, o
Santo Cristo cobríase cun pano malva, xa que houbo
sangue polo medio”.
• Consuelo di “sempre fun moi relixiosa”. Tiña que saber
todo o Catecismo de memoria se quería facer a Primeira
Comuñón. Tiña que facer a confesión en latín. Todos os
seus fillos foron sancristáns.

17. A vida
• Un dos peores momentos da vida de María foi cando
morreu súa nai de infarto aos 65 anos, pero superouno
coa axuda da súa familia.
• Antes morría moita xente sen saber a causa, sobre
todo mulleres embarazadas ou nenos recén nados. Só
había unhas poucas vacinas e medicinas. “Cando a nai
non tiña moito leite completábase a alimentación do
bebé con leite de vaca rebaixado con auga, que ás
veces provocaba unhhas diarreas imposibles de
controlar”.
• O médico chegaba moitas veces tarde, xa que se
desprazaba a cabalo e podían coincidir varios
enfermos de distintos lugares

18. A vida
• María non escoitar falar da Sección Femenina,
“nas aldeas esas cousas non tiñan moita
importancia”.
• “Á Sección Femenina só ían as mozas de clase
media. A nós, como non tiñamos nin tempo, nin
cartos, aprendíanos a miña nai”.
• Mercedes sabía que había reunións da Sección
Femenina, pero ela nunca foi.
• María ao lugar máis lonxe que viaxou foi a Vigo.
• As viaxes que se f acían eran obrigados
(emigración). Non se fixeron viaxes de turismo
ata que os autobuses e os coches deixaron de ser
un luxo só para uns poucos. As primeiras viaxes
facíanse a romarías e santuarios.

19. A política
• Os irmáns de Mercedes loitaron na guerra no
bando de Franco, e un deles foi feito
prisioneiro na Batalla do Ebro. Ela tivo que
traballar moito neses anos de criada, aínda
que só tiña once anos.
• Mercedes conta que cada vez que Franco
conquistaba unha localidade e estaban na
escola, facíanlles ir a Cuntis coa man
levantada berrando: “España si, Rusia no,
que Madrid ya se cayó”. Cando chegaban a
Cuntis, dábanlle un anaco de chocolate e
volvían berrando: “Viva Franco” e “Viva
España”.
• Mercedes pensa que Franco fixo cousas boas e
malas. Recorda que unha vez o vira indo cara
o pazo de Meirás cunha morea de motos nas
que ían uns ‘negros’, todos arredor del.

20. A política
• Consuelo di que non lle interesan os temas da
política. En relación coa Guerra Civil
mencionou a un veciño: “A Guerra, moi mala.
Xa o di o Paco”. Ese home tivo que ir á fronte
con 18 anos.
• Cando ramatou a Guerra, Consuelo, que só
tiña nove anos, recorda que seu tío José de
Ducío, que estivera prisioneiro tres meses,
apareceu o día do bautizo do seu irmán, Pepe,
na feira de Caldas, “celebramos unha gran
festa, o bautizo e o reencontro co meu tío”.
• Recorda, Consuelo, que ao principio da
Ditadura non había nada, pero que co tempo
empezou a haber máis cousas. Parécenlle ben
a democracia e a Autonomía de Galicia.

21. A política
• María non recorda a Guerra Civil, pois era moi pequena.
• Do franquismo recorda que foi unha época moi difícil
porque a xente andaba con moito medo, “había que
facer o que a Guardia Civil mandaba”.
• María recorda cando tiña que ir a buscar os alimentos
por racións, levando a cartilla de racionamento para que
a acuñasen polos alimentos que collías.
• Coa democracia “empezouse a vivir moito mellor”, pero
pouco a pouco, pois o franquismo deixou España
desfeita.
• A Autonomía de Galicia foi “unha cousa máis que
aconteceu”, pero ela non se deu moita importancia,
porque di que nas aldeas esas cousas non eran
importantes