บทท 7
- 5. • 1. ด้ำนกำยภำพ โรงเรียนได้จัดสภำพแวดล้อมห้องเรียนและแหล่งเรียนรู้ที่ส่งเสริม
ลักษณะกำรพัฒนำ ศีล สมำธิ ปัญญำ โดยมี - พระพุทธรูป ที่เด่น เหมำะสม ที่ชวนให้
ระลึกถึงพระรัตนตรัยอยู่เสมอที่หอประชุม - มีป้ ำยนิเทศ ต้นไม้คุณธรรม ที่เน้นให้
นักเรียนได้ศึกษำพุทธธรรม
• 2. ด้ำนกิจกรรมพื้นฐำนวิถีพุทธ โรงเรียนจัดกิจกรรมวิถีชีวิตประจำวัน ประจำสัปดำห์
หรือในโอกำสต่ำงๆ ได้จัดกิจกรรมดังนี้- กิจกรรมสวดมนต์ไหว้พระก่อนเข้ำเรียนและ
ก่อนเลิกเรียนประจำวัน เพื่อใกล้ชิดกับศำสนำ - กิจกรรมกำรปฏิญำณตนเป็นพุทธมำน
กะ ซึ่งจัดขึ้นปีละครั้ง - กิจกรรมสวดมนต์ไหว้พระและอบรมจริยธรรมในวันศุกร์ของทุก
สัปดำห์ – กิจกรรมกำรฝึกทำวิปัสสนำกรรมฐำนจะจัดขึ้นในวันสำคัญทำง
พระพุทธศำสนำ - กิจกรรมกำรอบรมธรรมะจำกพระภิกษุ – กิจกรรมวันสำคัญทำง
พระพุทธศำสนำ เช่น วันเข้ำพรรษำ วันออกพรรษำ วันวิสำขบูชำ วันมำฆบูชำ
วิธีกำรจัดบรรยำกำศที่เอื้อต่อกำรเรียนรู้ตำม
แนวทำงโรงเรียนวิถีพุทธ
- 6. • 3. ด้ำนกำรเรียนกำรสอน สถำนศึกษำมีกำรจัดหลักสูตรสถำนศึกษำ
เน้นกำรเรียนกำรสอนที่บูรณำกำรพุทธธรรมเพื่อพัฒนำผู้เรียนผ่ำน
กิจกรรมกำรเรียนกำรสอนอย่ำงชัดเจน ต่อเนื่องสม่ำเสมอ
• 4. ด้ำนบรรยำกำศและปฏิสัมพันธ์ สถำนศึกษำส่งเสริมบรรยำกำศใฝ่
เรียนรู้ มีกัลยำณมิตรเคำรพอ่อนน้อม ยิ้มแย้มแจ่มใส กำรมีเมตตำ
กรุณำต่อกัน โดยครูเป็นแบบอย่ำงที่ดีแก่นักเรียน
• 5. ด้ำนกำรบริหำรจัดกำร สถำนศึกษำแสวงหำควำมร่วมมือจำกชุมชน
โดยสร้ำงควำมเข้ำใจวิธีกำรดำเนินกำรโรงเรียนวิถีพุทธ โดยจัด
กำรศึกษำตำมสภำพควำมพร้อม คำนึงภำพงดงำมของโรงเรียนวิถีพุทธ
มำใช้พัฒนำผู้เรียน
- 8. การจัดการเรียนรู้
-พัฒนำผู้เรียน รอบด้ำน สมดุล สมบูรณ์ทั้งกำย (ภำวนำ) พฤติกรรม
(ศิลภำวนำ) จิตใจจิต(ภำวนำ) ปัญญำ (ปัญญำภำวนำ)
-จัดโอกำส ส่งเสริมให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ (กิน ดู อยู่ ฟัง )
-สร้ำงเสริมให้วัฒนธรรมแสวงปัญญำและวัฒนธรรมปัญญำและ
วัฒนธรรมเมตตำ
-เน้นให้เกิดกำรเรียนรู้แบบโยนิโสมนสิกำร เข้ำใจและค้นพบคุณค่ำแท้
ของสรรพสิ่ง
- 10. 2. กิจกรรมประจำวัน/ประจำสัปดำห์
• กิจกรรมหน้ำเสำธง ได้แก่
• กิจกรรมที่กระทำเพื่อระลึกถึง ชำติ พระมหำกษัตริย์
• กิจกรรมไหว้พระสวดมนต์ แผ่เมตตำและสงบนิ่ง (สมำธิ)
• กิจกรรมพุทธ
• กิจกรรมพุทธสุภำษิต
• กิจกรรมน้องไหว้พี่
• กิจกรรมศิษย์ไหว้ครู
• กิจกรรมเดินสมำธิเข้ำสู่ห้องเรียน
กิจกรรมทำควำมดีระหว่ำงวัน ได้แก่
• กิจกรรมกล่ำวคำพิจำรณำอำหำรก่อนรับประทำนอำหำร
• กิจกรรมขอบคุณหลังรับประทำนอำหำร
• กิจกรรมนั่งสมำธิก่อนเข้ำเรียน
- 12. กิจกรรมพิเศษอื่นๆ ได้แก่
• กิจกรรมไขปัญหำธรรม
• กิจกรรมประเมินผลกำรทำควำมดี
• กิจกรรมอำสำตำวิเศษ (มีผู้สังเกตพฤติกรรมของผู้ปฏิบัติธรรม)
• กิจกรรมบันทึกควำมดี
• กิจกรรมต้นไม้คุณธรรม
• จัดนิทรรศกำรผลงำนทำงพุทธศำสนำ
• กิจกรรมปฏิสัมพันธ์ ครูทักทำยนักเรียนด้วยกิริยำ วำจำ อ่อนหวำน และ
สัมผัสด้วยเมตตำ
• กิจกรรมสร้ำงสรรค์สังคม เช่น กำรทำควำมสะอำด
- 15. โรงเรียนวิถีพุทธ หมายถึง โรงเรียนในวิถีแห่งปัญญา ที่พัฒนาอย่าง
บูรณาการในระบบแห่ง ไตรสิกขา สู่ความเป็นพุทธทาให้เป็นอิสระโดย
มีชีวิตที่ดี เจริญงอกงามมีความสุขจริงแท้และอยู่ร่วมสังคมอย่าง
สร้างสรรค์เกื้อกูล
ความเป็นมา เนื่องจากการประชุมเรื่องหลักสูตรใหม่เด็กไทยพัฒนา
เมื่อวันที่ ๒๕ ธันวาคม ๒๕๔๕ ณ สถาบันราชภัฏสวนดุสิต ศ.ดร. ชัย
อนันต์ สมุทรวณิช เสนอให้มีการนาหลักธรรมคาสอนพระพุทธศาสนา
มาบูรณาการการบริหารจัดการในโรงเรียนซึ่งที่ประชุมเห็นชอบ
กระทรวงศึกษาธิการจึงเริ่มรับสมัครโรงเรียนที่สนใจและจัดให้มีการ
ปฐมนิเทศ เพื่อให้ผู้บริหารโรงเรียนและครูผู้สอนได้เข้าใจแนวทางการ
ดาเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ
- 17. 1.พระภิกษุสงฆ์ มหำเถรสมำคม กรมกำรศำสนำ สำนักงำนพระพุทธศำสนำ
แห่งชำติ มหำวิทยำลัยสงฆ์ และองค์กรภำคเอกชนหลำยแห่งฯลฯ ให้กำร
สนับสนุนโรงเรียนวิถีพุทธ เพรำะเห็นว่ำเป็นทำงรอดของสังคมไทย
2.ผู้รับผิดชอบโรงเรียนวิถีพุทธ เกิดกำรตื่นตัวที่จะเยี่ยมเยียน นิเทศ โรงเรียนวิถีพุทธ
เพื่อให้โรงเรียนสำมำรถนำหลักพุทธธรรมไปใช้ในกำรบริหำรจัดกำรในโรงเรียนทั้ง
ระบบ
3.ผู้บริหำรโรงเรียน ครูผู้สอน ตระหนักถึงควำมสำคัญ เริ่มปรับตัวนำหลักพุทธธรรม
เข้ำไปใช้ในกำรบริหำรจัดกำรทั้งระบบโรงเรียน รวมทั้งในกำรดำเนินชีวิตตนเอง
ลด ละ เลิก อบำยมุข
4.นักเรียนได้เรียนรู้ และเริ่มปรับตัว นำหลักพุทธธรรมไปปฏิบัติในวิถีชีวิต
5.ผู้ปกครอง ชุมชน ชื่นชมยินดีให้กำรสนับสนุนงำนของโรงเรียนมำกขึ้นเกิดควำม
สมำนฉันท์ ของ บ้ำน วัด โรงเรียน
ผลโครงกำรโรงเรียนวิถีพุทธ เชิงคุณภำพ
- 19. แนวทางดาเนินการ 29 ประการสู่ความเป็นโรงเรียนวิถีพุทธ ประกอบด้วย
1. ด้านกายภาพ 7 ประการ
• 1.1 มีป้ายโรงเรียนวิถีพุทธ
• 1.2 มีพระพุทธรูปหน้าโรงเรียน
• 1.3 มีพระพุทธรูปประจาห้องเรียน
• 1.4 มีพระพุทธศาสนสุภาษิต วาทะธรรม พระราชดารัสติดตามที่ต่างๆ
• 1.5 มีความสะอาด สงบ ร่มรื่น
• 1.6 มีห้องพระพุทธศาสนาหรือลานธรรม
• 1.7 ไม่มีสิ่งเสพติด เหล้า บุหรี่ 100 %
- 20. 2. ด้านการเรียนการสอน 5 ประการ
• 2.1 บริหารจิต เจริญปัญญา ก่อนเข้าเรียน เช้า บ่าย ทั้งครู และ นักเรียน
• 2.2 บูรณาการวิถีพุทธ ทุกกลุ่มสาระ และในวันสาคัญทาง
พระพุทธศาสนา
• 2.3 ครู พานักเรียนทาโครงงานคุณธรรม กิจกรรมจิตอาสาสัปดาห์ละ 1
ครั้ง
• 2.4 ครู ผู้บริหาร และ นักเรียน ทุกคน ไปปฏิบัติศาสนกิจที่วัดเดือนละ
1 ครั้ง มีวัดเป็นแหล่งเรียนรู้
• 2.5 ครู ผู้บริหำร และ นักเรียนทุกคน เข้ำค่ำยปฏิบัติธรรมอย่ำงน้อยปี
ละ 1 ครั้ง
- 21. 3. ด้านพฤติกรรม ครู ผู้บริหารโรงเรียน และนักเรียน5 ประการ
• 3.1. รักษาศีล 5
• 3.2. ยิ้มง่าย ไหว้สวย กราบงาม
• 3.3. ก่อนรับประทานอาหารจะมีการพิจารณาอาหารรับประทาน
อาหาร ไม่ดัง ไม่หก ไม่เหลือ
• 3.4. ประหยัด ออม ถนอมใช้เงิน และ สิ่งของ
• 3.5. มีนิสัยใฝ่รู้ สู้สิ่งยาก
- 22. 4. ด้านการส่งเสริมวิถีพุทธ 8 ประการ
• 4.1. ไม่มีอำหำรขยะขำยในโรงเรียน
• 4.2. ไม่ดุ ด่ำ นักเรียน
• 4.3. ชื่นชมคุณควำมดี หน้ำเสำธงทุกวัน
• 4.4. โฮมรูมเพื่อสะท้อนควำมรู้สึก เช่นควำมรู้สึกที่ได้ทำควำมดี
• 4.5. ครู ผู้บริหำร และนักเรียน มีสมุดบันทึกควำมดี
• 4.6 ครู ผู้บริหำร และนักเรียน สอบได้ธรรมศึกษำตรีเป็นอย่ำงน้อย
• 4.7. บริหำรจิต เจริญปัญญำ ก่อนกำรประชุมทุกครั้ง
• 4.8. มีพระมำสอนอย่ำงสม่ำเสมอ
- 24. โรงเรียนวิถีพุทธ เริ่มดาเนินการมาเมื่อปี 2545 โดยมีโรงเรียนเข้าร่วม
โครงการ ณ พ.ศ. 2556 จานวนกว่า 18,000 โรงเรียน ซึ่งจากแนวทางการ
ดาเนินการที่รับทราบร่วมกันตั้งแต่เริ่มต้น คณะผู้บริหาร ครู และพระอาจารย์
จากมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ได้ร่วมกันวิเคราะห์ สังเคราะห์
แนวทางดาเนินการเดิม ยกร่างเป็นแนวทางดาเนินการที่เป็นรูปธรรมอีกครั้ง
สอดคล้องกับตัวชี้วัดแนวทางการดาเนินงานโรงเรียนวิถีพุทธ พ.ศ.
2548 แบ่งเป็น 5 ด้าน รวม 29 ประการ และคณะยกร่างได้นาร่างฯไป
สอบถามความเห็นของผู้เกี่ยวข้อง หลายครั้ง รวมทั้งผ่านความเห็นชอบของ
คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน เมื่อวันที่ 18 สิงหาคม 2553 จึง
ประกาศให้โรงเรียนวิถีพุทธทราบและเป็นแนวทางในการประเมินตนเอง
ตั้งแต่ พ.ศ. 2553 เป็นต้นมา
ผลการดาเนินการ 29 ประการสู่ความเป็น
โรงเรียนวิถีพุทธ
- 26. 2. ด้ำนกิจกรรมประจำวันพระ 4 ประกำร
2.1 ใส่เสื้อขำวทุกคน
2.2 ทำบุญใส่บำตร ฟังเทศน์
2.3 กินมังสาวิรัติในมื้อกลางวัน
2.4 สวดมนต์แปล
3. ด้ำนกำรเรียนกำรสอน 5 ประกำร
3.1 บริหำรจิต เจริญปัญญำ ก่อนเข้ำเรียน เช้ำ บ่ำย ทั้งครู และ นักเรียน
3.2 บูรณำกำรวิถีพุทธ ทุกกลุ่มสำระ และในวันสำคัญทำงพระพุทธศำสนำ
3.3 ครู พำนักเรียนทำโครงงำนคุณธรรม กิจกรรมจิตอำสำสัปดำห์ละ 1 ครั้ง
3.4 ครู ผู้บริหำร และ นักเรียน ทุกคน ไปปฏิบัติศำสนกิจที่วัดเดือนละ 1 ครั้ง มีวัดเป็น
แหล่งเรียนรู้
3.5 ครู ผู้บริหำร และ นักเรียนทุกคน เข้ำค่ำยปฏิบัติธรรมอย่ำงน้อยปีละ 1 ครั้ง
- 27. 4. ด้านพฤติกรรม ครู ผู้บริหารโรงเรียนและนักเรียน 5 ประการ
4.1 รักษาศีล 5
4.2 ยิ้มง่าย ไหว้สวย กราบงาม
4.3 ก่อนรับประทานอาหารจะมีการพิจารณาอาหาร รับประทาน
อาหารไม่ดัง ไม่หก ไม่เหลือ
4.4 ประหยัด ออม ถนอมใช้เงิน และ สิ่งของ
4.5 มีนิสัยใฝ่รู้ สู้สิ่งยาก
- 28. 5 ด้านการส่งเสริมวิถีพุทธ 8 ประการ
5.1 .ไม่มีอาหารขยะขายในโรงเรียน
5.2 ไม่ดุ ด่า นักเรียน
5.3 ชื่นชมคุณความดี หน้าเสาธงทุกวัน
5.4 โฮมรูมเพื่อสะท้อนความรู้สึก เช่นความรู้สึกที่ได้ทาความดี
5.5 ครู ผู้บริหาร และนักเรียน มีสมุดบันทึกความดี
5.6 ครู ผู้บริหาร และนักเรียน สอบได้ธรรมศึกษาตรีเป็นอย่างน้อย
5.7 บริหารจิต เจริญปัญญา ก่อนการประชุมทุกครั้ง
5.8 มีพระมาสอนอย่างสม่าเสมอ
- 30. โรงเรียนวิถีพุทธมีกระบวนการจัดการเรียนรู้ลักษณะ “สอน
ให้รู้ ทาให้ดู อยู่ให้เห็น” การเรียนรู้ในชั้นเรียนจะเป็นลักษณะ
การบูรณาการพุทธธรรมในการเรียนรู้ ทั้งความรู้ กระบวนการฝึก
ปฏิบัติ และมีการวัดประเมินทุกหน่วยการเรียนรู้ โดยเฉพาะด้าน
คุณลักษณะนิสัย ศรัทธา ค่านิยม และโดยลักษณะโรงเรียนวิถีพุทธ
จะเน้นการจัดสภาพทุกๆ ด้าน เพื่อสนับสนุนให้ผู้เรียนพัฒนาตาม
หลักพุทธธรรมอย่างบูรณาการ ที่ส่งเสริมให้เกิดความเจริญงอกงาม
ตามลักษณะแห่งปัญญาวุฒิธรรม 4 ประการ คือ
จุดเด่นของโรงเรียนวิถีพุทธ
- 31. 1. สัปปุริสสังเสวะ หมายถึง การอยู่ใกล้คนดี ใกล้ผู้รู้
2. สัทธัมมัสสวนะ หมายถึง เอาใจใส่ศึกษา โดยมีหลักสูตรการเรียนการ
สอนที่ดี
3. โยนิโสมนสิการ หมายถึง มีกระบวนการคิดวิเคราะห์ พิจารณาเหตุผล
ที่ดีและถูกวิธี
4. ธัมมานุธัมปฏิปัตติ หมายถึง ความสามารถนาความรู้ไปใช้ใน
ชีวิตประจาวันได้ถูก
- 36. โรงเรียนวิถีพุทธดาเนินการพัฒนาผู้เรียนโดยใช้หลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ
ปัญญา อย่างบูรณาการ ผู้เรียนได้เรียนรู้ผ่านการพัฒนา “การกิน อยู่ ดู ฟัง เป็น”
วิถีชีวิตที่ดีงามตามหลักไตรสิกขาทั้ง ๓ ด้าน
1.ศีล (พฤติกรรม)
• มีกิริยามารยาท กิน อยู่ ดู ฟัง เป็น
• รู้จักพิจารณาเลือกเสพสิ่งบริโภค และสื่อต่าง ๆ ให้เกิดประโยชน์ด้วยปัญญา
• รู้จักความพอดี พอประมาณ ในการแสวงหา บริโภค สะสมสิ่งต่าง ๆ
• ปฏิบัติตามระเบียบ กฎเกณฑ์ภายนอกที่ถูกต้องเพื่อให้เกิดวินัยในตนเอง
• ไม่เบียดเบียนตนเอง และผู้อื่นโดยมีศีล๕ เป็นพื้นฐานในการดาเนินชีวิต
• มีชีวิตที่สัมพันธ์ด้วยดีกับบุคคล ครอบครัว ชุมชน สังคมและสิ่งแวดล้อม
รูปแบบโรงเรียนวิถีพุทธ
- 37. 2.จิตใจ (สมาธิ)
• มีสมรรถภาวะที่ดี คือ มีสมาธิ มีความตั้งมั่น เข้มแข็ง มุ่งมั่นทาดี ด้วย
จิตใจกล้าหาญ อดทน สู้สิ่งยาก ขยันหมั่นเพียร ไม่ย่อท้อสามารถฟันฝ่า
อุปสรรคผ่านความยากลาบากไปได้พึ่งตนเองได้
• มีคุณภาวะ คือ มีความกตัญญูรู้คุณ มีจิตใจเมตตา กรุณาโอบอ้อมอารีมี
น้าใจ ละอายชั่วกลัวบาป ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ กล้ารับผิด เกิดจิตที่เป็น
บุญกุศลอย่างสม่าเสมอ
• มีสุขภาวะที่ดี คือ มีความสุข ความร่าเริง เบิกบาน มองโลกในแง่ดี มี
กาลังใจ เกิดแรงบันดาลใจในการเรียนรู้ ในการร่วมกิจกรรมงานต่าง ๆ
- 38. 3.ปัญญา
• มีศรัทธาเลื่อมใสและมีความเข้าใจในพระรัตนตรัย ในกฎแห่งกรรม และใน
หลักบาปบุญคุณโทษ
• มีทักษะและอุปนิสัยในการเรียนรู้ทีดี จูงใจ ใฝ่รู้ รู้จักการค้นคว้า การจด
บันทึกให้เกิดการเรียนรู้จากการปฏิบัติจริง การคิดวิเคราะห์ประมวลผล
สามารถนาเสนอถ่ายทอดได้ทั้งแบบกลุ่มและรายบุคคล
• มีทักษะชีวิตเท่าทันต่อสิ่งเร้าภายนอก และกิเลสภายในตนสามารถแก้ปัญหา
ชีวิตได้สามารถนาหลักธรรมไปใช้ให้เกิดประโยชน์ในการดาเนินชีวิตได้มี
ฐานชีวิตที่ดีมีทัศนคติที่ดีต่อการปฏิบัติธรรม เกิดปัญญาเข้าใจในสัจธรรมใน
ชีวิต
• ได้ตามวุฒิภาวะของตน สามารถต่อยอดพัฒนาไปสู่ปการปฏิบัติธรรมให้เกิด
ความเจริญงอกงามในธรรมที่สูงยิ่งขึ้นไป
- 39. เน้นการจัดสภาพทุก ๆ ด้าน เพื่อสนับสนุนให้ผู้เรียนพัฒนาตามหลัก
พุทธธรรมอย่าง บูรณาการ โดยส่งเสริมให้เกิดความเจริญงอกงามตาม
ลักษณะแห่งปัญญาวุฒิธรรม 4 ประการ คือ
1) สัปปุริสสังเสวะ หมายถึงการอยู่ใกล้คนดี ใกล้ผู้รู้ มีครู อาจารย์ดี มีข้อมูล
มีสื่อที่ดี
2) สัทธัมมัสสวนะ หมายถึง เอาใจใส่ศึกษาโดยมีหลักสูตร การเรียนการสอน
ที่ดี
3) โยนิโสมนสิการ หมายถึง มีกระบวนการคิดวิเคราะห์พิจารณาหาเหตุผลที่
ดีและถูกวิธี
4) ธัมมานุธัมมปฏิปัตติ หมายถึง ความสามารถนาความรู้ไปใช้ในชีวิตได้
ถูกต้องเหมาะสม
ลักษณะโรงเรียนวิถีพุทธ
- 40. 1. ด้านกายภาพ โรงเรียนได้จัดสภาพแวดล้อมห้องเรียนและแหล่งเรียนรู้ที่ส่งเสริม
ลักษณะการพัฒนา ศีล สมาธิ ปัญญา โดยมี พระพุทธรูป ที่เด่น เหมาะสม ที่ชวนให้
ระลึกถึงพระรัตนตรัยอยู่เสมอที่หอประชุม มีป้ายนิเทศ ต้นไม้คุณธรรม ที่เน้นให้
นักเรียนได้ศึกษาพุทธธรรม
2. ด้านกิจกรรมพื้นฐานวิถีพุทธ โรงเรียนจัดกิจกรรมวิถีชีวิตประจาวัน ประจา
สัปดาห์หรือในโอกาสต่างๆ ได้จัดกิจกรรมดังนี้ - กิจกรรมสวดมนต์ไหว้พระก่อนเข้า
เรียนและก่อนเลิกเรียนประจาวัน เพื่อใกล้ชิดกับศาสนา - กิจกรรมการปฏิญาณตนเป็น
พุทธมานกะ ซึ่งจัดขึ้นปีละครั้ง - กิจกรรมสวดมนต์ไหว้พระและอบรมจริยธรรมในวัน
ศุกร์ของทุกสัปดาห์ – กิจกรรมการฝึกทาวิปัสสนากรรมฐานจะจัดขึ้นในวันสาคัญทาง
พระพุทธศาสนา - กิจกรรมการอบรมธรรมะจากพระภิกษุ – กิจกรรมวันสาคัญทาง
พระพุทธศาสนา เช่น วันเข้าพรรษา วันออกพรรษา วันวิสาขบูชา วันมาฆบูชา
วิธีกำรจัดบรรยำกำศที่เอื้อต่อกำรเรียนรู้ตำมแนวทำงโรงเรียนวิธีพุทธ
- 42. แหล่งอ้างอิง
วารสารวิชาการปีที่ 7Z(ฉบับที่ 1).1 มกราคม – มีนาคม 2547.สานักงาน
เลขาธิการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.
จากเว็บไซต์ http://www.myfirstbrain.com/teacher view.aspx?ID=17635
จากเว็บไซต์ http://www.vitheebuddha.com/main.php?url=about&code=09
