Дэлхийн гадарга

1. Газарзүй 7
Сэдэв: Дэлхийн гадарга
Э.Цэрэнбаатар

2. Зорилго
•Дэлхийн гадаргын хэлбэр, уул
талын ангилал, тархалт,
гадаргад нөлөөлөх гадаад
дотоод хүчний үйл ажиллагаа,
галт уул үүсэх түүний тархалт
байршлын зүй тогтол зэрэг
мэдлэгийг эзэмшинэ

3. Агуулга
• Эх газар ба тив
• Арал хойг
• Чулуун мандлын хөдөлгөөн
• Галт уулшил
• Газар хөдлөлт

4. Эзэмших мэдлэг
• Эх газар ба тивийн ялгаа
• Чулуун мандлын хөдөлгөөний тухай ойлголт
• Газрын давхарга ямар чулуулгаас бүрддэг
тухай
• Газрын гадаргын өөрчлөлт
• Галт уул дэлбэрч, газар хөдөлдөг шалтгаан
• Газрын давхаргын хөдөлгөөнболон дэлхийн
томоохон уул нурууд үүссэн шалтгаан,
тэдгээрийн байршил

5. Эзэмших чадвар
• Эх газар, тив, арал , булан, хойг тус бүрийг
газрын зурагт зааж нэрлэж сурах
• Газрын гадаргын хэлбэрийг харьцуулан
жиших
• Галт уул, газар хөдлөлтийн бүсийг газрын
зурагт заах

6. Хэрэглээ
• Монгол орны газрын гадаргын дүр төрхийг
бусад орныхтой харьцуулан жиших
• Байгалийн үзэгдэл, галт уул дэлбэрч, газар
хөдөлдөг шалтгааныг таньж мэдсэнээр
өөрийгөө болон бусдыг хамгаалах

7. Түлхүүр үгс
• Сейсмографи
• Гадарга, тив, эх газар
• Хавтан, газар хөдлөлт , галт уул
• Арал, хойг , хошуу
• Уул , тал

8. 1. Дэлхийн гадарга
Дэлхийн нийт гадаргын талбай 510 сая
км.кв. Үүний 71%-ийг дэлхийн далай,
29%-ийг хуурай газар эзэлдэг

9. Эх газар
• Эргэн тойрон усаар хүрээлэгдсэн томоохон
хэмжээний хуурай газрыг эх газар гэж
нэрлэдэг.
Еврази
Африк
Өмнөд Америк
Хойд Америк
Антарктид
Автрали

10. Эх газруудын тоон үзүүлэлт
Эх газар Талбайн
хэмжээ
сая.км.кв
Хуурай газрын
талбайд эзлэх
хувь
Дундаж
өндөр
ДТД м
Хамгийн
дөндөр цэг
ДТД метр
Хамгийн
нам цэг
ДТДо метр
Еврази 53,44 36,5 830
Жомолунгма
8848м
Сөнөсөн
тэнгис -
400м
Африк 30,32 20,2 750
Климанджаро
5895м
Ассаль
нуур -153м
Хойд
америк
24,25 16,3 720
Ман Кинли
6193м
Үхлийн
хөндийн -89
Өмнөд
Америк
18,28 11,9 580
Аконкагуа
6960м
Вальдес
хойг -40м
Антарктид 13,98 9,3 2040 Винсон 5140
Далайн
төвшин
Австрали 8,89 5,6 215
Косцьюшко
2230м
Эйр нуур -
16м

11. Дасгал
Өмнөх хүснэгтийн дагуу дараах дасгал ажлыг
гүйцэтгэнэ
1. Эх газруудын талбайн хэмжээгээр
диаграмм зохиох
2. Эх газруудын дундаж өндөр, хамгийн нам
болон хамгийн өндөр цэгүүдээр нэг
хавтгай дээр гипсометрийн муруй
байгуулах

12. Еврази- Жомолунгма-Everest

13. Еврази-Сөнөсөн тэнгис

14. Африк-Климанджаро- Kilimanjaro
• Климанджаро уул
экваторт маш ойр
оршдог мөртлөө
яагаад мөнх цастай
байгаа учрыг
тайлбарлаарай

15. Хойд америк-Мак Кинли- Denali

16. Өмнөд америк-Аконкагуа-
Aconcagua

17. Антарктид-Винсон-Vinson

18. Австрал-Косцьюшко-kosciuszko

19. Тив
• Эх газрыг ойролцоох арлын хамтаар тив гэж
нэрлэдэг. Эх газруудыг 5 тивд хуваан
ангилна. Дараах олимпын билэг тэмдэг
ямар утгыг илрэхийлж байна вэ?

20. 5 тив:

21. Тив болон эх газрыг
харьцуулан ярилцаарай
Эх газар Тив
Еврази
Африк
Өмнөд Америк
Хойд Америк
Антарктид
Автрали
Европ
Ази
Америк
Африк
Австрали

22. Арал , хойг
• Эргэн тойрон усаар хүрээлэн багахан
хэмжээний хуурай газрыг арал гэнэ. Эх газрын
зах хязгаар болон, далай дунд олон мянган
арал байдаг. Арлууд нь аль нэгэн эх газарт
хамаарагдаж тивийн бүрэлдэхүүн хэсэг болдог.
Олон жижиг арлын нэгдлийг ольтриг гэж
нэрлэдэг. Экваторын бүсээр шүрэн арал
тохиолдоно.
• Далай тангисийн ус руу түрж орсон эх газар,
хуурай газрын хэсгийг хойг гэнэ.Орос хэлэнд
полуостров буюу хагас арал гэж нэрлэгддэг. Эх
газруудын захаар хэмжээний хжвьд харилцан
адилгүй олон зуун хойг байна.

23. Томоохон арлууд: Багаараа хамтран дараах
арлуудыг газрын зургаас олж нэрийг нь бичээрэй

27. Томоохон хойгууд: Багаараа хамтран
дараах хойгуудыг газрын зургаас олж
нэрийг нь бичээрэй

31. Чулуун мандлын хөдөлгөөн
• Эх газар, далай тэнгисийн хэлбэр хэмжээ байрлал нь байнга хувирч
өөрчлөндсөөр ирсэн. Учир нь дэлхийн гадна талын хатуу үе
давхарга болох газрын давхарга нь “Тектоникийн хавтан” гэж
нэрлэгддэг хэд хэдэн хавтангаас тогтдог. Эдгээр хавтангуудын хил
заагаар галт уул, газар хөдлөлт олонтаа тохиолдоно.

32. • Эдгээр
хавтангууд
хэвтээ чиглэлд
аажим
шилжихдээ өөр
хоорондоо
түлхэлцэн
нийлэх, холдон
салах, шилжин
зөрөх зэрэг
байнгын
хөдөлгөөнд
оршдог.

33. Тектоникийн хавтангуудын доорх
хөдөлгөөний үр дүнд гадаргын ямар
хэлбэр бий болох вэ? Хоорондоо
ярилцаарай

34. Газрын гадарга өөрчлөгдөхөд нөлөөлөх
хүчин зүйлс
• Дэлхийн гадаад
болон дотоод
хүчний
нөлөөгөөр
газрын гадарга
хувьсан
өөрчлөгдөж
байдаг. Эдгээр
хүчийг дараах
байдлаар ангилж
болно.
Хүчин
зүйлс
Гадаад
хүч
өгөршил
Химийн
өгөршил
Физик
өгөршил
Биологийн
өгөршил
Элэгдэл
Салхины
элэгдэл
Усны
элэгдэл
Дотоод
хүч
Галт уул
Газар
хөдлөлт
Цунами

35. Өгөршил
• Чулуулаг эвдэрч бутрах ,
түүний химийн найрлага
болон физик шинж
чанар өөрчлөгдөх үйл
явцыг өгөршил гэнэ.
Хими, физик, биологийн
өгөршил гэж байдаг.

36. Элэгдэл
• Чулуулаг, хөрс нь
салхи, усны
нөлөөгөөр
жижгэрч бутарч,
хэмжээ нь
өөрчлөгдөх үйл
явцыг элэгдэл
гэнэ.

37. Галт уул
• Дэлхийн гүнээс халуун
магма, хий, усны уур болон
янз бүрийн хэмжээтэй
хурдас гулуулаг газрын
гадарга дээр гарч ирэн ан
цав хоолой бүхий уулыг
галт уул гэнэ.

38. Газар хөдлөлт
• Гол төлөв дэлхийн дотоод хүчний
нөлөөгөөр үүсэж буй газрын давхаргын
чичирхийлэн доргих хөдөлгөөнийг
газар хөдлөлт гэнэ.

39. Цунами
•Далай тэнгис,
нуурын ёроолд
газар хөдлөлт, галт
уул дэлбэрэх,
томоохон солир
унах зэрэг хүчний
улмаас усан
мандлын дээр асар
их давалгаа
үүсэхийг цунами
гэнэ.

40. Цунамийн хор уршиг

41. Цунамийн хор уршиг

42. Дасгал