Yaşamımızın Vazgeçilmezi Elektrik

1. 5. SINIF
FEN BİLİMLERİ
VI. Ünite
Yaşamımızın Vazgeçilmezi:
Elektrik

2. Elektrik Devresi
Yaşamımızın birçok alanında iç içe yaşadığımız elektriğin, bir anda
hayatımızdan çıktığını hayal edelim; Nasıl bir hayatımız olurdu?
Soğuk,
Karanlık,
Sessiz,
İnternetin olmadığı,
Çamaşır, bulaşık gibi tüm işlerin elle
yapıldığı bir Dünya.
Elektrik, yaşam kalitemizi arttıran ve kolaylaştıran önemli bir enerji
türüdür. Hareket, ısı, ses, ışık, gibi birçok enerji türüne dönüştürerek
yararlandığımız enerjidir. ‘’Elektrik’’

3. Mikser, blender, çamaşır makinesi, vantilatör gibi cihazları elektrik enerjisini hareket
enerjisine çevirmede kullanırız. Televizyon, bilgisayar, projeksiyon,
gibi cihazları da elektrik enerjisini ışık ve ses enerjisine
dönüştürmede kullanırız. Ayrıca hızlı tren sistemlerinden
haberleşmeye kadar birçok alanda elektrik enerjisini
kullanmaktayız.
Fırın, tost makinası, ütü gibi cihazları elektrik enerjisini ısı enerjisine
dönüştürmek için kullanılır.

4. Basit Elektrik Devresi
Elektrikli cihazların tümü elektrik devresi dediğimiz sistemlere
bağlı olarak çalışır. Elektrik devrelerinin bazıları çok karışık olsa da
genel olarak aynı yapıdadır. Basit bir elektrik devresinde olması
gereken devre elemanlarını şu şekilde listeleyebiliriz.
1. Üreteç ( Pil )
2. Ampul
3. İletken Tel ( Kablo )
4. Anahtar

5. 1. Üreteç ; Devreye elektrik veren pil, akümülatör (akü) ya da şehir
şebekesi gibi güç kaynaklarıdır. ( ya da ) sembolleri ile
gösterilir. Pilin + ucu uzun - ucu ise kısa çubukla gösterilir.
Pil Şarjlı Pil Batarya
Akümülatör ( Akü ) Güç kaynağı Evlerimizdeki prizler

6. 2. Ampul ; İlk olarak Thomas EDİSON tarafından bulunan ampul
devreden elektrik geçip geçmediğini anlamamıza yarayan ve ışık veren
araçtır. Devrede ( ) sembolü ile gösterilir.
Yukarıda bazı farklı ampul modelleri gösterilmiştir. Ancak devrelerde
gösterilmese de ampullerin yerleştirildiği yuvaya duy denir.
Ampullerin modellerine ve büyüklüklerine göre duy modelleri de
çeşitlilik gösterir.

7. 3. İletken Tel ( Kablo ) ; Elektriği ileten maddelere iletken madde,
iletmeyen maddelere de yalıtkan madde adı verilir. Her iletken
maddenin iletkenliği aynı miktarda değildir. Maddenin kalınlığına
(kesit alanına), boyuna ve cinsine bağlı olarak iletkenlik miktarı değişir.
Dünya’da kullandığımız en iyi iletkenler sırasıyla gümüş, daha sonra
altın ve bakırdır.
İletkenin kesit alanı ( kalınlığı ) arttıkça iletkenliği de artar.
İletkenin boyu uzadıkça iletkenliği azalır.
İletken tel, devre elemanlarını birbirine bağlar ve üzerinden akım
geçirir.

8. 4. Anahtar ; Devreden geçen elektrik akımını kontrol etmemize yarar.
Anahtar sayesinde devreyi açar kapatırız. Anahtarı devrede ( )
sembolü ile gösteririz. Anahtar açık olduğunda devreden elektrik
geçmez ve ampul yanmaz, anahtar kapalı olduğunda devreden
elektrik geçer ve ampul yanar.
Bazı anahtar örnekleri yukarıda gösterilmiştir.

9. Devre elemanlarının tümünü bir arada sembolleriyle gösterelim

10. Basit Elektrik Devresinde Ampul Parlaklığı
Basit bir elektrik devresi de olsa tüm elektrik devrelerinde
lambanın ışık verebilmesi için devrenin tamamen kapalı olması
gerekir. İletkenin herhangi bir yerinde temassızlık ya da açıklık olursa
devreden akım geçmez ve lamba ışık vermez. Bu yüzden lambanın ışık
verebilmesi için anahtarın iki ucunun birbirine temas ettirilip kapalı
tutulması gerekir.

11. Elektrik devresinde pilden çıkan elektrik akımı iletkenlerin üzerinden
tüm devreyi turlayıp, tekrar pile gelebilmelidir. Bu tür devrelere kapalı
devre denir ve lamba ışık verir. Aksi halde devre tamamlanmadığı için
açık devre adını alır ve lamba ışık vermez.
Devrede anahtar açık olduğu için Deverede anahtar kapalı olduğu için
devre açıktır bu yüzden lamba ışık devre kapalıdır. Bu yüzden lamba
vermez ışık verir.

12. Aşağıda verilen devrede anahtar kapalıdır. Bu yüzden lamba ışık
vermelidir. Anahtarın kapalı olmasına rağmen lamba ışık vermiyor ise
bunun aşağıdaki gibi nedenleri olabilir;
1. Üreteç ( pil ) çalışmıyor olabilir,
2. İletken kablo kopmuş olabilir,
3. Ampul içindeki flaman (tel) kopmuş olabilir.
Elektrik devresinde elektrik akımı, pilin + (artı) ucundan başlayıp
pilin – (eksi) ucuna gelecek şekilde ve yönde
hareket eder.

13. Elektrik devresinde lambanın ışık vermesini sağlayan şey elektrik
akımıdır. Bu yüzden lamba üzerinden geçen elektrik ne kadar çok
olursa lamba o kadar çok ışık verir.
Yanda verilen elektrik devrelerinde
ampuller, iletken tel, anahtar ve piller
özdeştir. Ancak, ikinci devrede elektrik
akımının kaynağı olan pil sayısı iki
katına çıkarılmıştır. Bu durumda lamba
üzerinden geçen elektrik akımı da iki katına çıkacağından lambanın
parlaklığı iki katına çıkar. Bu etkinlikte kendi isteğimizle değiştirdiğimiz
pil sayısı bağımsız değişken , değişikliğe uğramayan, anahtar, iletken
ve lamba sayısı sabit tutulan değişken, ampul parlaklığı ise
pil sayısına bağlı olduğundan bağımlı değişken olarak
adlandırılır.

14. Elektrik devresinde pil sayısı, pil, iletken,
anahtar değiştirilmeden yalnızca lamba
sayısı değiştirilirse lambanın parlaklığı da
değişir.
Bu durumda değiştirilmeyen, pil, pil
sayısı, iletken ve anahtar sabit tutulan
değişken, kendi isteğimizle değişen lamba
sayısı bağımsız değişken, lamba parlaklığı
ise bağımlı değişken olarak adlandırılır.
Bir devrede ampul sayısı arttıkça pilin
devreye vereceği akım azalacağından
lamba parlaklığı azalır.

17. Yaşamımızdaki Elektrik Devreleri
Fen Bilimleri dersinde görmüş olduğumuz ve uyguladığımız elektrik
devrelerinde, elektriğin kaynağı olarak genellikle pil kullandık ancak
günlük hayatta ve evlerimizde genellikle şehir şebekesinden aldığımız
elektriği kullanmaktayız.
Devrelerimizde kullandığımız elektrik kablolarının bir benzerlerini
evlerimizde de kullanırız. Bu kablolar genellikle duvarların içindedir bu
sayede hem görüntü kirliliği oluşturmazlar hem de kazalara karşı daha
güvenli bir ortam yaratırlar.

18. Ünitemizi Tekrar Edelim
1. 2.

19. 3. 5.
4.

20. 6. 7.

21. 8. 10.
9.

22. 11. 12.

23. 13. 14.

24. 15. 16.

25. 17. 19.
18.

26. 20.