Yaşamımızdaki Elektrik Elektriklenme

1. YAŞAMIMIZDAKİ
ELEKTRİK
ELEKTRİKLENME

2. Elektriklenme Nedir?
Cisimlerin birbiriyle sürtünme, temas ve etki ile yük
dağılımlarının değişmesine elektriklenme denir.
Cisimlerdeki yük dengesizliği sonucunda oluşur.
Yani cisimler üzerindeki pozitif ve negatif yükler eşit
olmadığında cisim elektriklenir.

3. ELEKTRİKLENME
oluşabilir oluşabilir oluşabilir
Temas ile Etki ile Sürtünme ile
sebep olur sebep olur sebep olur
Yük Dengesizliği
ile oluşur
Elektrik Yükü ile belirlenir Elektroskop
olabilir olabilir
Pozitif Yük eşittir
Negatif Yük
Nötr Cisim

5. Yük Durumlarına Göre Cisimler
Pozitif Yüklü
(+) > (–)
Pozitif yük sayısı,
negatif yük
sayısından fazla
olan cisimlerdir.
Nötr
(+) = (–)
Pozitif ve
negatif yük
sayıları eşit
cisimlerdir.
Negatif Yüklü
(+) < (–)
Negatif yük
sayısı, pozitif yük
sayısından fazla
olan cisimlerdir.

6. Cisimlerde İtme ve Çekme
Aynı yüklü cisimler birbirini iter.

7. Zıt yüklü cisimler birbirini çeker.

9. Nötr cisimler arasında herhangi bir çekim olmaz.

10. Biri nötr diğeri yüklü olan cisimlerde birbirini çeker.
Fakat aralarındaki çekim kuvveti zıt yüklü iki cismin
arasındaki çekim gücünden daha zayıftır.

11. ELEKTRİKLENME ÇEŞİTLERİ
Sürtünme ile Elektriklenme
Sürtünme ile elektriklenmede iki cisim birbirine
sürtündüğünde bir cisimdeki ( – ) yükler diğer cisme geçer.
Sürtünme sonucunda cisimler eşit miktarda ve zıt cins
elektrik yüküyle yüklenirler.
!!! Elektriklenme olaylarında cisimler sadece
negatif yük ( – ) alışverişi yaparlar.
Yani hareket eden sadece negatif ( – ) yüklerdir.

13. Cam
çubuk
İpek
kumaş
Nötr
Nötr
Birbirine sürtülüyor
Cam çubuk ipek kumaşa sürtülünce bir miktar ( – ) yük,
cam çubuktan ipek kumaşa geçer.
Böylece cam çubuk ( + ) yükle yüklenirken,
ipek kumaş ( – ) yük kazanır.

14. Plastik
çubuk
Yünlü
kumaş
Nötr Nötr
Birbirine
sürtülüyor
Plastik(ebonit) çubuk yünlü kumaşa sürtülünce bir miktar
( – ) yük, yünlü kumaştan plastik çubuğa geçer.
Böylece plastik çubuk ( – ) yükle yüklenirken,
yünlü kumaş ( + ) yük kazanır.

15. Temas(Dokunma) ile Elektriklenme
İki iletken cisim arasında gerçekleşir. Birbirine dokunana
her iki cisim de aynı cins elektrik yüküyle yüklenir ya da her
ikisi de nötr olur.
!!! Özdeş cisimler birbirine temas ettirildiğinde toplam yükü
eşit olarak paylaşırlar.

17. Pozitif bir cisim nötr bir cisim ile temas ettirilirse her iki cisim
de pozitif ( + ) yüklü olur.
Cisimler özdeş olduğunda yükler eşit paylaşılır.
Özdeş İletken Küreler
( – )
yük
geçer
Nötr
Nötr

18. Negatif bir cisim nötr bir cisim ile temas ettirilirse her iki cisim
de negatif ( – ) yüklü olur.
Cisimler özdeş olduğunda yükler eşit paylaşılır.
Özdeş İletken Küreler
Nötr
( – )
yük
geçer
Nötr Nötr

19. Eşit ve zıt yüklü cisimler temas ettirilirse her iki cisim de
nötr olur.
Cisimler özdeş olduğunda yükler eşit paylaşılır.
Özdeş İletken Küreler
( – )
yük
geçer
Nötr

21. Birbirine zıt yüklü ve büyüklükleri farklı olan cisimler temas
ettirilirse son durumda cisimler büyüklükleri ile orantılı olacak
şekilde ve aynı cins yükle yüklenir. Yani büyük cismin yükü
daha fazla, küçük cismin ise yükü daha az olur.
Büyüklükleri Birbirinden Farklı Olan İletken Küreler
( – )
yük
geçer

22. Etki ile Elektriklenme
Yüklü cisimler birbirine yaklaştırıldığında cisimler arasında
yük alışverişi olmayıp, yüklerin birbirinden etkilenmelerine
etki ile elektriklenme denir. Cisimler birbirinden
uzaklaştırıldığında tekrar eski haline dönerler.
!!! Zıt yükler birbirini çekip yakın kutuplarda toplanırken, aynı
yükler birbirini itip uzak kutuplarda toplanırlar.
!!! Etkilenen cisim yüklü bir cismin etkisindeyken ortadan
ikiye ayrıldığında zıt yüklü iki cisim elde edilir.

23. ( – ) yüklü bir küre, nötr iletken bir cisme yaklaştırıldığında,
cisimdeki ( – ) yükleri iter ve kutuplaşma olur.

25. ( + ) yüklü bir küre, nötr iletken bir cisme yaklaştırıldığında,
cisimdeki ( – ) yükleri çeker ve kutuplaşma olur.

26. Topraklama
Yüklü cisimler toprakla temas ettirilirse, cisimle toprak arasında
yük alışverişi olur. Yük alışverişinin gerçekleştiği bu olaya
topraklama denir.
Toprağa bağlanan cisim fazla yüklerini kaybederek ya da
topraktan yük kazanarak nötr hale geçer.

27. ( – ) yüklü bir cisim iletken telle toprağa bağlanırsa;
cisimdeki ( – ) yükler toprağa doğru akar ve cisim
nötr olur.
Topraklama

29. ( + ) yüklü bir cisim iletken telle toprağa bağlanırsa;
topraktaki ( – ) yükler cisme doğru gelir ve cisim nötr
olur.
Topraklama

30. YAŞAMIMIZDAKİ
ELEKTRİK
ELEKTROSKOP

31. Bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını ve aynı yüklüyse
hangi bir elektrikle yüklü olduğunu anlamaya yarayan araçlara
elektroskop denir.
Nötr bir elektroskopun yaprakları kapalıdır.
Yüklü bir elektroskopun yaprakları ise açıktır.
İletken Topuz
İletken Çubuk
Cam Fanus
İletken Yapraklar
Yalıtkan Ayak

33. Elektroskopun Yaprakları ve Cisimler Arasındaki İlişki
Etki İle Elektriklenen Elektroskop
Nötr bir elektroskopa (+)yüklü bir cisim yaklaştırıldığında ,
elektroskopun topuzu (–), yapraklar ise (+)yükle yüklenir ve
yaprakları açılır.
e

34. Nötr bir elektroskopa (–)yüklü bir cisim yaklaştırıldığında,
elektroskopun topuzu (+), yapraklar ise (–)yükle yüklenir ve
yaprakları açılır.
e

35. (–)yüklü bir elektroskopa (+)yüklü bir cisim
yaklaştırıldığında, topuzdaki (–)yük sayısı artarken
yapraktaki (–)yük sayısı azalır ve yapraklar biraz kapanır.
e

37. (+)yüklü bir elektroskopa (+)yüklü bir cisim
yaklaştırıldığında, topuzdaki (+)yük sayısı azalırken
yapraktaki (+)yük sayısı artar ve yapraklar biraz daha
kapanır.
e

38. Dokunma İle Elektriklenen Elektroskop
Nötr bir elektroskopa (–)yüklü bir cisim dokundurulduğunda;
(–)yüklerin bir kısmı elektroskopa geçer.
Topuzu ve yaprakları (–)ile yüklenir.
Yapraklar birbirini iterek açılır.
e

39. Nötr bir elektroskopa (+)yüklü bir cisim dokundurulduğunda;
(+)yüklerin bir kısmı elektroskopa geçer.
Topuzu ve yaprakları (+)ile yüklenir.
Yapraklar birbirini iterek açılır.
e

41. Yüklü bir elektroskopa zıt yüklü bir cisim dokundurulduğunda
üç farklı durum gözlenir:
1) Elektroskop ve cismin yük miktarları eşit ise; son durumda
toplam yük sıfır olur ve her ikisi de nötr olacağından
yapraklar tamamen kapanır.

42. 2) Elektroskopun yük miktarı cismin yük miktarından
büyük ise; son durumda elektroskopun ve cismin yük
cinsleri aynı ve yük büyüklükleri eşit olur.
Elektroskopun yaprakları biraz kapanır.

43. 3) Elektroskopun yük miktarı cismin yük miktarından küçük
ise; son durumda elektroskopun ve cismin yük cinsleri aynı
ve yük büyüklükleri eşit olur. Elektroskopun yaprakları önce
tamamen kapanır sonra tekrar açılır.

45. Yüklü bir elektroskopa aynı yüklü bir cisim
dokundurulduğunda üç farklı durum gözlenir:
1) Elektroskop ve cismin yük miktarları eşit ise; yük geçişi
olmaz ve yaprakların durumu değişmez.

46. 2) Elektroskopun yük miktarı cismin yük miktarından daha
fazla ise son durumda toplam yük paylaşırlar ve
elektroskopun yaprakları biraz kapanır.

47. 3) Elektroskopun yük miktarı cismin yük miktarından daha
az ise son durumda toplam yük paylaşırlar ve
elektroskopun yaprakları biraz açılır.

49. ŞİŞEK ve YILDIRIM
Atmosferde rüzgarın etkisiyle sürüklenen bulutlar hem havayla
hem de birbiriyle temas edince etkilenirler. Birbirine yaklaşan
elektrik yüklü bulutlar arasında yük boşalması olur. Bu olaya
şimşek denir.
Bulutların altındaki (-) yükler yeryüzündeki (+) yüklerle
etkileşime girerler. Bulut ve yer arasındaki elektrik
boşalmasına da yıldırım denir.
Yıldırım düşmesi sırasında çok büyük bir enerji açığa çıkar.
Yıldırımdan korunmak için minare gibi yüksek yapılara
paratoner (yıldırımsavar) adı verilen sivri uçlu metal bir
çubuk takılır. Metal çubuğa bağlı iletken telin diğer ucu
toprağa gömülür. Çubuk yükleri çekerek toprağa iletir.

51. YILDIRMDAN KORUNMAK İÇİN;
Sudan uzak durun, denizdeyseniz hemen karaya çıkın.
Metal boru, tren rayı gibi tüm iletkenlerden uzak durun.
Yüksek yerlerde bulunmayın.
Ağaç ve direklerin altında beklemeyin.

53. Bulmacayı çözerek şifreyi
bulunuz.
1. Bulutla yer arasında olan yük
boşalmasına denir.
2. Yıldırımdan koruyan iletken
metal çubuk
3. Bir cismin elektrikle yüklü olup
olmadığını anlamamızı
sağlayan araç.
4. Bulutlar arasında olan yük
boşalmasına denir.
I
II
III
IV
V
VI
VII
1
2
3
4
I II III IV V VI VII

54. Yüklü cisimler iletken bir
telle toprağa bağlandığında
yüksüz hale gelirler.
Yer küre yük taşıma kapasitesi
büyük negatif dev bir küredir.
(-) bir cisim topraklandığında
(+) yükler topraktan cisme
geçer ve cisim nötr olur.
Hareket eden yükler(+) yüklerdir.
Ameliyathanelere, laboratuvar gibi yerlerin
zeminleri elektrik yüklerinin toprağa akışını
sağlamak için iletken maddelerle kaplıdır.
(+) yükler hareket edemez.
(+) yüklü bir cisim
topraklandığında topraktan
(–) yük gelir ve cisim nötr olur.
1.Çıkış
2.Çıkış
3.Çıkış
4.Çıkış
5.Çıkış
6.Çıkış
7.Çıkış
8.Çıkış

55. YAŞAMIMIZDAKİ
ELEKTRİK
ELEKTRİK AKIMI NEDİR?

57. Elektrik yüklerinin hareket özelliği kazanması sonucu
oluşan yük hareketine elektrik akımı denir.
Elektrik akımının oluşması için devrenin kapalı olması ve
devrede elektrik enerjisi kaynağının bulunması gerekir.
Elektrik akımının yönü
pilin (+) kutbundan
(–) kutbuna doğrudur.
I
I I
I
I I
Elektronların hareket yönü
pilin (–) kutbundan
(+) kutbuna doğrudur.
e
e e
e
e e

58. AKIM:
Bir iletkenden birim zamanda geçen yük miktarına akım denir.
Elektrik akımının birimi amper’dir.
Kısaca ‘A’ ile gösterilir.
Elektrik akımı ampermetre ile ölçülür.
Ampermetre devreye seri olarak bağlanır ve ampermetrenin
üzerinden de elektrik akımı geçer.
Devredeki pillerin sayısı arttıkça devredeki akım artacağından
ampullerin parlaklığı artar.
A

59. GERİLİM:
Devrenin iki ucu arasındaki yüklerin enerji farkından dolayı yük
geçişi olur. Akımın oluşmasına neden olan bu enerji farkı
gerilim(potansiyel fark) olarak adlandırılır.
Gerilimin birimi volt’tur.
Kısaca ‘V’ ile gösterilir.
Devredeki gerilimi voltmetre ile ölçeriz.
Voltmetre devreye paralel olarak bağlanır.
V

61. DEVRE ELEMANLARI:
Bir elektrik devresinde elektrik akımının oluşmasını sağlayan araçlara
devre elemanları denir.
DEVRE ELEMANI SEMBOLÜ GÖREVİ
İLETKEN TEL
Devre elemanlarını birbirine bağlar ve elektrik
akımını iletir.
PİL Devredeki enerji kaynağıdır.
AMPUL Devrede elektrik enerjisini ışık enerjisine çevirir.
ANAHTAR Devreyi açıp kapatmaya yarar.
VOLTMETRE
Devredeki gerilimi ölçer. Devreye paralel
bağlanır. İç direnci çok büyüktür.
AMPERMETRE
Devreden geçen akımı ölçer. Devreye seri
bağlanır. İç direnci çok küçüktür.
V
A

62. Gerilim Ve Akım Arasındaki İlişki
1A
2V
2A
4V
3A
6V

63. Pil sayısı arttırıldığında özdeş olan ampüllerin parlaklığı da
artar.
Pil sayısı(gerilim) ile devrede oluşan akım miktarı oranı
her zaman sabit değeri verir. Bu sabit orana direnç denir.
Direnç birimi ise ohm( Ω )’dur.
DİRENÇ =
GERİLİM
AKIM
R =
V
I
ohm = Volt
Amper

65. V = Gerilim(Volt)
I = Akım Şiddeti(Amper)
R = İletkenin Direnci(Ohm=Ω)
Gerilim(V)
Akım(A)
I1 I2 I3
V1
V2
V3
Direnç(R)

66. DİRENÇ =
GERİLİM
AKIM
R =
V
I
ohm = Volt
Amper
V 4V 8V 12V
I 2A 4A 6A
2ΩR =
V(Volt)
I(Amper)2 4 6
12
8
4
R (ohm=Ω)

67. SERİ ve PARALEL BAĞLAMA
Seri Bağlama: Bir devrede ampullerin (dirençlerin) uç
uca bağlanmasıyla elde edilen bağlama şekline
seri bağlama denir.
R1 R2

69. Seri bağlı ampullerden (dirençlerden) eşit büyüklükte akım
geçer.
I1
V1 V2 V3
I2 I3I
İ = İ1 = İ2 = İ3

70. ÖRNEK: Şekildeki elektrik devresinde pilden geçen
akım 3A’dır.
Buna göre i1 ve i2 akımları; i = 3A olduğundan
i = i1 = i2 = 3A’ dir.
i1 i2 i3i
i=3A

71. Seri bağlı devredeki toplam direnç, devredeki tüm
dirençlerin toplamına eşittir.
Devreye ampul ya da direnç bağlandıkça eş değer direnç
büyür.
Eş değer direnç devredeki her bir dirençten daha büyüktür.
R1 + R2 + R3 = Reş
2Ω 3Ω 4Ω 7Ω
2Ω + 3Ω + 4Ω = 7Ω

73. Bir devredeki ampuller özdeş ise eşit parlaklıkta yanar.
Devrede, birbirine seri bağlı ampullerin sayısı arttıkça;
Devredeki direnç artar.
Devredeki elektrik akımı azalır.
Ampullerin parlaklığı azalır.
Pilin kullanım süresi artacağından ampuller daha
uzun süre yanar.

74. Örnek: Şekildeki devrelerde bulunan lamba ve piller
özdeştir.
Bu devrelerdeki lambalarının parlaklığı arasındaki ilişki;
A B C D E F

75. Seri bağlı ampullerden biri patlar ya da devreden
çıkarılırsa diğer bütün ampulle de söner.
A B C A B C
ŞEKİL – I ŞEKİL – II
Şekil – I’deki B ampulü patlarsa A ve C ampulleri söner
ve şekil – II’deki gibi ampuller ışık vermez.

77. Örnek: Özdeş ampullerle şekildeki devreler kurulurken
X ampulü patlıyor.
X Y Z T
X ampulü patlayınca Y ampulü söner.
Son durumda ampullerin parlaklık sıralaması;
Z=T>Y=X=0’dır.

78. Seri Bağlı Piller:
Piller seri bağlandığında devrenin gerilimi, pillerin
geriliminin toplamına eşittir.
Piller ters ve seri bağlanırsa, aynı yönü pillerin
toplamından zıt yönlü pillerin toplamı çıkartılır.
Seri bağlı pillerden biri çıkartılırsa devreden akım
geçmez ve devre kesilir.
V1 V2 V3
VTOP =V1 + V2 + V3
V1 V2 V3
VTOP =V1 + V2 – V3

79. Devredeki bir pile özdeş bir pil daha seri ve düz
bağlanırsa:
Devrenin toplam gerilimi artar.
Devrede ana koldaki akım artar.
Lambanın parlaklığı artar.
Pillerin ömrü azalır.
Seri bağlı pil sayısı arttıkça, lamba daha çok ışık verir.
Piller seri bağlandığında kullanım süreleri tek bir pilin
kullanım süresi kadardır. Seri bağlı pil sayısı ne kadar
artarsa artsın kullanım süresi değişmez.

81. Şekildeki devrede ana koldan geçen akımı bulunuz.
2Ω 4Ω
IA=?
30V 40V 50V

82. Paralel Bağlama:
Devredeki ampullerin(direnç) birer ucunun aynı noktada
birleştirilmesi ile yapılan bağlamaya paralel bağlama
denir. R1
R2

83. Paralel dirençlerden geçen akımların toplamı, pilden çıkan
akıma eşittir. Akım kollara ayrılarak ampullerden geçer.
Paralel bağlı dirençlerin büyük olanından küçük akım,
küçük olanından büyük akım geçer.
Dirençler eşit ise eşit akım geçer.
İ1
İ2
İ
İ = İ1 + İ2

85. Örnek: Şekildeki devrede
kollardan geçen akımlar
verilmiştir.
Buna göre i1 akımı
kaç A’dır?
R1
R22A
3A
İ1

86. Paralel bağlı devrelerde devreye paralel ampul(direnç)
bağlandıkça eş değer direnç küçülür. Eş değer direnç en
küçük dirençten daha küçüktür. Paralel bağlı devrelerde,
ampullerin uçları aynı noktalara bağlı olduğundan her bir
ampulün uçları arasındaki gerilim aynıdır.
V1
V2
V
V = V1 = V2

87. Devrede birbirine paralel bağlı ampullerin sayısı arttıkça;
Devredeki toplam direnç azalır.
Devredeki elektrik akımı artar.
Ampullerin parlaklığı değişmez.
Ampuller özdeş ise eşit parlaklıkta yanar.
Pilin tükenme süresi azalacağından ampuller daha kısa
süre yanar.

89. Şekildeki devrede bulunan X lambasına özdeş olan lambalar
artırılarak şekildeki gibi paralel bağlandığında X lambasının
Şekil-I ve Şekil-II’deki parlaklığı;
X
A
X
A
B
Şekil-I Şekil-II

90. Paralel bağlı devrede ampullerden biri patlar ya da devreden
çıkarılırsa, diğer ampuller bu durumdan etkilenmez.
Onlar yanmaya devam eder. Bu sebeple binalardaki
ampuller ve arabanın farları birbirine paralel bağlıdır.

91. Şekildeki özdeş A, B, C lambalarıyla kurulan devrede
A lambası çıkarıldığında B ve C lambalarının parlaklığı;
A
B
C
A
B
C
B C

93. Kısa Devre
Yukarıdaki devrede görüldüğü gibi iletken tel L ampulünün iki ucu
arasına bağlanırsa akım iletken tel üzerinden geçer ve L ampulü söner.
Bunun sebebi, akımın dirençli yol olan ampulün ucundan geçmek
yerine direnci çok düşük olan iletken telden geçmesidir. Elektriğin
neredeyse tamamının direnci düşük olan yoldan akması ve ampulün
yanmaması durumuna kısa devre denir.
Eğer ampermetre devreye paralel bağlanırsa akım iç direnci
küçük olan ampermetreyi tercih edeceğinden
ampul yanmaz ve kısa devre olur.
K LK L

94. 1-
2011-SBS

95. 2-
2011-SBS

97. 3-
2010-SBS

98. 4-
2010-SBS

99. 5-
2010-SBS

101. 6-
2009-SBS

102. 7-
2009-SBS

103. 8-
2008-SBS

105. 9-
2008-SBS