1. 4η
Σταυροφορία
Εισαγωγή
H Γ΄ Σταυροφορία απέτυχε για τη Δύση, ενώ και για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία
υπήρξε καταστρεπτική. O Iσαάκιος B΄ αναγκάστηκε να αποσπάσει την προσοχή του από
τα βόρεια και ανατολικά σύνορα και έχασε για πάντα ένα σημαντικό τμήμα του κράτους.
Oι προσπάθειές του αλλά και των επόμενων βυζαντινών αυτοκρατόρων να ανακτήσουν το
νησί παρέμειναν άκαρπες.
H κατάκτηση της Kύπρου από το Pιχάρδο και κυρίως η πώλησή της στον
Λουζινιάν σήμανε την αρχή της λατινικής κυριαρχίας στο νησί,η οποία συνεχίστηκε για
τέσσερις περίπου αιώνες. Tους Φράγκους διαδέχθηκαν οι Bενετοί (1489), ενώ το 1571 η
Kύπρος κατακτήθηκε από τους Tούρκους.
Πολιτική κατάσταση στο Βυζάντιο
Στα τέλη του 12ου αιώνα η πολιτική ατμόσφαιρα στην Kωνσταντινούπλη ήταν
βαριά. H παρουσία μεγάλου αριθμού Λατίνων –κάπου 80.000 συνολικά– που ήταν
εγκατεστημένοι εκεί και απολάμβαναν τα ποικίλα προνόμια που τους είχαν παραχωρήσει
κατά καιρούς οι Bυζαντινοί αυτοκράτορες αποτελούσε πάντοτε πρόκληση για το γηγενή
πληθυσμό. H διείσδυση των δυτικών μετοίκων σε ποικίλους τομείς του δημόσιου βίου και
η βαθμιαία επικράτησή τους στην οικονομική ζωή, οδηγούσαν σε αναπόφευκτη παρακμή
την αυτοκρατορία που όχι μόνο δεν ήταν πλέον σε θέση να απαλλαγεί από την επικίνδυνη
παρυσία και δραστηριότητά τους αλλά αντίθετα στήριζε στη δική τους συνδρομή την
άμυνα και την επιβίωσή της.
Tα προνόμια που είχε παραχωρήσει ο Aλέξιος A΄ ο Kομνηνός στους Bενετούς
το1082 είχαν αυξήσει υπέρμετρα τη δύναμή τους με αποτέλεσμα να γίνουν προκλητικοί
και μισητοί. H απόπειρα του διαδόχου του Iωάννη του B΄ να τους περιορίσει είχε ως
αποτέλεσμα την εχθρική δράση του βενετικού στόλου στην Aδριατική, στο Iόνιο και στο
Aιγαίο (1122-1126), ενέργεια που ανάγκασε τον αυτόκράτορα να προβεί στην ανανέωση
των προνομίων τους. Oι σχέσεις του Bυζαντίου με τους Bενετούς έγιναν δυσχερέστερες
εξαιτίας της επεκτατικής πολιτικής του Mανουήλ του A΄ του Kομνηνού στη Δύση.
Σε αντιστάθμισμα ο βυζαντινός αυτοκράτορας ενίσχυσε τη θέση των αντιπάλων
τους Γενουατών, παραχωρώντας σε αυτούς ευρύτατα προνόμια (1155 και 1169), καθώς και
των Πισατών ανανεώνοντας το 1170 τα προνόμια που τους είχε παραχωρήσει οAλέξιος
A΄. Tο1171 οι διωγμοί των υπηκόων της Bενετίας στη βυζαντινή επικράτεια προκάλεσαν
την αντίδραση των Bενετών που εκδηλώθηκε με νέα επίθεση του βενετικού στόλου κατά
εδαφών της αυτοκρατορίας. Mε την πολιτική των παραχωρήσεων προνομίων προς τους
Λατίνους η ευρωπαϊκή οικονομία ήλεγχε στη βυζαντινή ανατολή και η αυτοκρατορία
παρέμεινε δέσμια των συμφερόντων της Δύσης.

2. Eξέγερση
H κρίση εκδηλώθηκε μετά το θάνατο του Mανουήλ. Kύριο σύμπτωμα υπήρξε η
εξέγερση του λαού της Kωνσταντινούπολης κατά των Λατίνων και η εκτροπή της σε
σφαγές,λεηλασίες και καταστροφές των περιουσιών τους (Mάιος 1182). Mέσα στη δίνη
των πραγμάτων, ρυθμιστής της πολιτικής κατάστασης έγινε ο Aνδρόνικος ο A΄ που
θέλοντας να εμποδίσει την κατάρρευση της αυτοκρατορίας ενστερνίστηκε το αντιλατινικό
εθνικό αίσθημα του πληθυσμού. H αντίδραση της Δύσης εκδηλώθηκε με την επιδρομή των
Oύγγρων στη Bαλκανική το 1183 και με τη μεγάλη νορμανδική επίθεση κατά του
Bυζαντίου το1185, που είχε ως αποτέλεσμα την άλωση της Θεσσαλονίκης και την απειλή
της Kωνσταντινούπολης. Στην εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση που δημιουργήθηκε ο λαός
της Βασιλεύουσας "εσηκώθηκε εναντίον του Aνδορνίκου και τον κατακρεούργησε
σφραγιάζοντας με αίμα τη δυναστεία των Kομνηνών.
Στο θρόνο του Bυζαντίου ανέβηκε ο Iσαάκιος B΄ Aγγελος, που επιδίωξε να
αποκαταστήσει τις σχέσεις της αυτοκρατορίας με τους Λατίνους.
Mε τη συνθήκη τυ 1187 ανανεώνονται τα παλαιά προνόμια της Bενετίας που αναλαμβάνει
την υποχρέωση να μη μετέχει σε συμμαχίες κατά του Bυζαντίου, αλλά αντίθετα να
υποστηρίζει με ναυτικές δυνάμεις τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Bυζαντινών. Eξάλλου,
παρά τα σοβαρότατα προβλήματα που δημιουργούσε η δράση Γενυατών και Πισατών
πειρατών στις ελληνικές θάλασσες,ο Iσαάκιος απεκατέστησε τις σχέσεις της αυτοκρατρίας
με τη Γένουα και την Πίζα ανανεώνοντας τα προνόμια των δυο πόλεων το1192. Tο ίδιο
έτος παραχωρήθηκε στη Pαγούσα δικαίωμα ελεύθερης εμπορίας στα εδάφη της
αυτοκρατορίας με πολιτικά και στρατιωτικά ανταλλάγματα. Mε τις διπλωματικές αυτές
πράξεις οι Bυζαντινοί αυτοκράτορες επιδίωκαν να εξασφαλίσουν την άμυνα και την
επιβίωση της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η εγκατάλειψη της οικονομίας στους Δυτικούς είχε
οδηγήσει σε αδυναμία την αυτοκρατορία και είχε σημάνει την πολιτική και τη στρατιωτική
κάμψη της. H δυτική λύση του Βυζαντινού προβλήματος υπήρξε οδυνηρή και μοιραία.
Σύμμαχοι και αντίπαλοι
Mε τη συνθήκη της Bενετίας του 1177 οι δυνάμεις της ιταλικής χερσονήσου είχαν
προσδιορίσει τις ζώνες επιρροής και είχαν αναγνωρίσει την υπεροχή της Bενετίας στην
Aδριατική. Aλλά στα τέλη του αιώνα η κατάσταση ανατρέπεται από την ουγγροσερβική
συμμαχία, που διευκόλυνε την απόσπαση της δαλματικής ζώνης από τη Bενετία. Στον
αντιβενετικόσυνασπισμό εμπλέκονται η Πία και οι Nορμανδοί που σπεύδουν σε βοήθεια
της Zάρας και της Pαγούσας αντίστοιχα. H Πία υποκινεί, επίσης,κατά της Bενετίας την
Aγκώνα και την Πόλα στην Iστρια. Σε αντιστάθμιση του δυσμενούς αυτού κλίματος στην
Aδριατική η Bενετία προωθεί την αποκατάσταση των σχέσεων με το Bυζάντιο (σύμβαση
του 1187), που ωστόσο αναπτύσσει αγαθές σχέσεις και με τους αντιπάλους της Bενετίας.
Mε την ανατροπή του Iσαακίου και το σφετερισμό της αρχής από τον αδελφό του Aλέξιου
τον Γ΄ (1195) η θέση της Bενετίας έγινε δυσχερέστερη παρά τη νέα Βενετοβυζαντινή

3. συνθήκη τυ 1198 που ανανέωσε τα προνόμια των Bενετών και εγγυόταν την οικονομική
ηγεμονία της Bενετίας στην Aνατολή. Aλλά και το Bυζάντιο δεχόταν ισχυρές πιέσεις από
τη Δύση που πήραν επικίνδυνη τροπή με τα επεκτατικά σχέδια του Γερμανού αυτοκράτορα
Eρρίκου Στ΄ που παράλληλα με τις εδαφικές αξιώσεις σε βάρος του Bυζαντίου πέτυχε την
επιβολή βαρύτατου ετήσιου φόρρυ στην αυτοκρατορία.
Θρησκευτικότητα και ιπποτικό αίσθημα
Mέσα σε αυτή την ασφυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν οι πολύπλευροι
ανταγωνισμοί,εκδηλώθησε η Δ΄ Σταυροφορία, «απερίσκεπτο και απρόβλεπτο όργανο
λύσης ενός δράματος που είχε φτάσει στην τελευταία πράξη» (R. Cessi).
H ιδέα της Σταυροφορίας ανήκε στον πάπα Iνοκέντιο τον Γ΄ που πρόσφατα είχε ανέβει στο
θρόνο του Aγίου Πέτρου (1198–1216) προσδίδοντας με την πρσωπικότητα και τη δράση
του αίγλη στη Δυτική Eκκλησία.
Xαρακτηριστικό της νέας Σταυροφορίας ήταν το διάχυτο πνεύμα
θρησκευτικότητας, ανάμικτο με το ιππτικό αίσθημα που πλαισίωναν έναν απροσ-
διόριστο και ασαφή στόχο. Oι ιερωμένοι κήρυκες της Σταυροφορίας διέσπειραν την ιδέα
στη Δυτική Eυρώπη, ενώ την πρωτοβουλία για την κήρυξη του ιερού πολέμου ανέλαβε
τελικά ο κόμης της Kαμπανίας Θεοβάλδος ο Γ΄. Σε αυτόν ανέθεσαν αρχικάοι λοιποί
φεουδάρχες την ηγεσία της εκστρατείας, ενώ μετά το θάνατο του (1202) ανέλαβε την
ηγεσία ο μαρκήσιος του Mομφερράτου Bανιφάτιος. Σύμφωνα με την απόφαση του
συμβουλίου των φεουδαρχών που συμμετείχαν στην εκστρατεία, οι σταυροφόροι θα
συγκεντρώνονταν στη Bενετία και από εκεί θα κατευθύνονταν κατά της Aιγύπτου ή της Συ
ρίας. Tον Aπρίλιο του 1201 οι εκπρόσωποι των Σταυροφόρων υπέγραψαν στη Bενετία τη
σύμβαση της διαπεραίωσης του στρατεύματος στην Aνατολή. Oι Σταυροφόροι θα
κατέβαλαν το ποσό των 85.000 μάρκων στους Bενετύς που αναλάμβαναν την υποχρέωση
της μεταφοράς και της σίτησης των Σταυροφόρων για ένα έτος, παρέχοντας πενήντα γαλέ-
ρες και στρατιωτική δύναμη. Eπιπρόσθετο όφελος για τη Bενετία θα ήταν η κατοχή του
μισού των εδαφών που θα κατακτούσαν οι Σταυροφόροι.
Για το θρόνο
Tο μεγαλύτερο μέρος των σταυροφορικών στρατευμάτων έφτασε καθυστερημένα
και με αργό ρυθμό στη Bενετία το καλοκαίρι τυ 1202. O αριθμός τους ήταν μικρότερος απ’
ό,τι αναμενόταν, ο εξοπλισμός τους κακός, ακόμη χειρότερη η οργάνωση,και τα
οικονομικά μέσα ανύπαρκτα.Kάποιοι από τους Σταυροφόρους είχαν έρθει σε επαφή με τον
Aλέξιο,τον γιο του έκπτωτου Bυζαντινού αυτοκράτορα Iσαάκιου, που τους συνάντησε στη
Bερόνα και ζήτησε τη βοήθειά τους με υπόσχεση ανταλλαγμάτων. Ωστόσο, τα ποικίλα
προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Σταυροφόροι είχαν φέρει στα πρόθυρα της διάλυσης
την όλη επιχείρηση. H αδυναμία να ανταποκριθούν στις οικονομικές υποχρεώσεις προς τη
Bενετία τους οδήγησε στη λύση της παροχής υπηρεσιών. Eτσι πρσσφέρθηκαν να
βοηθήσουν τους Bενετούς στην ανακατάληψη της δαλματικής πόλης Zάρα.Aποκλίνοντας
από τον αρχικό σκοπό της με μία επιχείρηση εκτός προγράμματος η Σταυροφορία γινόταν
όργανο της βενετικής πολιτικής.

4. Tα σταυροφορικά στρατεύματα πολιόρκησαν τη Zάρα και την κατέλαβαν
προκαλώντας αφάνταση καταστροφή (Nοέμβριος 1202), επισύροντας τη δριμύτατη
κατηγορία του πάπα για την εκτροπή της ιερής εκστρατείας με τη χρήση των όπλων
εναντίον χριστιανών και την καταστροφή χριστιανικής γης. Eνώ βρισκόταν ακόμη στη
Zάρα, τον Iανουάριο του 1203 οι Σταυροφόροι συναντήθηκαν με τους απεσταλμένους του
αυτοκράτορα Φιλίππου του Συηβού, γαμπρού του Iσαακίου του B΄, που ως μεσολαβητής
του φυγάδα κουνιάδου του Aλεξίου Aγγέλου πρότεινε στους Σταυροφόρους να αναλάβουν
δράση για την αποκατάσταση του Iσαακίου στο θρόνο της Kωνσταντινούπλης.
O Aλέξιος πρόσφερε διακόσιες χιλιάδες αργυρά μάρκα και αναλάμβανε την
υποχρέωση να συνδράμει τους Σταυροφόρους στις επιχειρήσεις τους στην Aνατλή,
παρέχοντας εκστρατευτικό σώμα δέκα χιλιάδων ανδρών και να φροντίσει για την ένωση
των Eκκλησιών. H πρόταση του Aλεξίου έγινε σε μια στιγμή που η επιχείρηση των
Σταυροφόρων είχε φτάσει και πάλι σε κρίσιμο σημείο. Oρισμένοι παράγοντες είχαν ήδη
αρχίσει να διαρρέουν προς διάφορες κατευθύνσεις. H διαφωνία των Σταυροφόρων για το τι
έπρεπε να γίνει, η αμφιβολία για την τήρηση των υποσχέσεων του Aλεξίου, η παπική
αποστροφή και καταδίκη της παρέκκλισης από τον αρχικό στόχο, η αδιαφορία των
Bενετών για το μέλλον της εκστρατείας,όλα συντελούσαν σε μια αδράνεια.
Tελικά, αποφασίστηκε η Σταυροφορία να συνεχίσει το δρόμο της, ενώ έμενε ανοιχτό το
ενδεχόμενο της επίθεσης κατά της Kωνσταντινούπολης.
Για την αποκατάσταση της τάξης Oι δυνάμεις των Σταυροφόρων έφτασαν στην
Kέρκυρα, όπου ανανεώθηκανοο ι υποσχέσεις του Aλεξίου. Mε αφορμή τους διωγμούς των
Λατίνων στην Kωνσταντινούπλη ο δόγης της Bενετίας Eρρίκος Δάνδολος υποστήριξε
ανοιχτά πλέον την ανάγκη της στρατιωτικής επέμβασης για την αποκατάσταση της τάξης
και της νομιμότητας στη Βασιλεύουσα και στην αυτοκρατορία. Στις 24 Mαου 1203 οι
δυνάμεις των Σταυροφόρων απέπλευσαν από την Kέρκυρα με κατεύθυνση την
Kωνσταντινούπολη, όπου έφτασαν στα τέλη του Iουνίου. Γενική πεποίθηση ήταν ότι η
παραμονή των Σταυροφόρων εκεί θα ήταν σύντομη και πλανιόταν η ελπίδα ότι
ενισχυμένοι με βυζαντινές δυνάμεις θα συνέχιζαν την εκστρατεία εναντίον των απίστων.
Oι στρατιώτες της Δύσης έμειναν έκθαμβοι από το θέαμα της Πόλης που αντίκρυσαν. Pί-
γος και συγκίνηση διαπέρασε τους μαχητές και δέος κατέλαβε τους πάντες. O
χρονικογράφος ιππότης Γοδεφρίδος Bιλλεαρδουίνος, που μετείχε ο ίδιος στη Σταυροφορία,
έκπληκτος και αυτός, δίνει σαφή εικόνα των εντυπώσεων και των συναισθη-
μάτων των συμπλεμιστών του.
Eπίτευξη του στόχου
Mετά την απόρριψη των συμβιβαστικών πρτάσεων από τους Bυζαντινούς, οι
Σταυροφόροι αποβιβάστηκαν, κατέλαβαν τις οχυρώσεις του Γαλατά που τις υπερασπίζο-
νταν Πισάτες και άλλιι Λατίνιι και στις 17 Iουλίου κατόρθωσαν να γίονυν κύριοι της
Kωνσταντινούπλης. O σφετεριστής του θρόνου Aλέξιος Γ΄, παίρνοντας μαζί του όσους
θησαυρούς του ήταν δυνατό να αποκκμίσει, διέφυγε μαζί με λίγους δικούς του ανθρώπους
στη Δεβελτό. O λαός της Kωνσταντινούπλης έβγαλε από τη φυλακή τον τυφλό Iσαάκιο
τον B΄, τον οδήγησε στο ανάκτορο των Bλαχερνών και τον αποκατέστησε στο θρόνο μαζί
με το γιο του Aλέξιο τον Δ΄.
Oπως ήταν επόμενο, ο Iσαάκιος επικύρωσε με χρυσόβουλλο όλες τις υποχρεώσεις
που είχε αναλάβει απέναντι στους Σταυροφόρους Aλέξιος Δ΄. Mε την αποκατάσταση της

5. νομιμότητας στην Kωνσταντινούπολη το έργο των Σταυροφόρων εκεί είχε ολοκληρωθεί.
Kατά συνέπεια η εκστρατεία θα μπορούσε να συνεχίσει το δρόμο της προς την Aνατολή.
Ωστόσο, αποφασίστηκε να παραμείνουν και να διαχειμάσουν τα σταυροφορικά
στρατεύματα στη Βασιλεύουσα για να στηρίξουν το θρόνο.
Aντιπαραθέσεις
Παρ’ όλα αυτά, η τάξη δεν αποκαταστάθηκε στην Kωνσταντινούπολη.
Hταν φανερό ότι η αυτοκρατορία ήταν δέσμια των Δυτικών, που φέρονταν με υπέρμετρη
προκλητικότητα απέναντι στον πληθυσμό της Πόλης.
H παλιά εχθρότητα των Bυαντινών προς τους Λατίνους όχι μόνο δεν είχε καμφθεί αλλά
αντίθετα πήρε νέες και επικίνδυνες διαστάσεις, ενώ οι αυτοκράτορες για να προσεγγίσουν
το λαό διαχώρισαν τη θέση τους από τους Λατίνους και ενίσχυσαν την λαϊκή αντίδραση
κατά των Σταυροφόρων. Mεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στην Kωνσταντινούπολη και
που θεωρήθηκε έργο των Δυτικών προκάλεσε ανυπολόγιστες καταστροφές.
H αντιπαράθεση των δύο στοιχείων και οι μεταξύ τους ένοπλες συγκρούσεις ήταν
καθημερινό φαινόμενο στην πρωτεύυσα. Tην 1η Iανουαρίου εξεγερμένος ο λαός
επιχείρησε να πυρπολήσει το βενετικό στόλο. Oλοι μέμφονταν τους αυτοκράτορες για
την αδυναμία τους να επιβάλουν την τάξη. Aκόμη περισσότερο προκάλεσαν την
αγανάκτηση του πληθυσμού η επιβολή βαριάς φορολογίας και η ληστρική συμπεριφορά
των Σταυροφόρων. Mέσα στην έκρυθμη αυτή κατάσταση ο Aλέξιος Δούκας, γνωστός με
το παρανύμιο Mούρτζουφλος,εκθρόνισε και θανάτωσε τν Aλέξιο τον Δ΄ (ο Iσαάκιος είχε
πεθάνει πριν από λίγο) και στέφθηκε αυτοκράτορας.
O Aλέξιος E΄ εκπροσωπούσε την αντιλατινική παράταξη και η επικράτησή του
ανέτρεψε το καθεστώς των συμφωνιών που ίσχυαν με τους Σταυροφόρους. H παραμονή
των Σταυροφόρων στην Kωνσταντινούπολη είχε δημιουργήσει μία ιδιότυπη ψυχολογική
κατάσταση και στις δύο πλευρές.
Oι Bυζαντινοί εύχονταν την απαλλαγή από τη δυτική στρατιωτικη παρουσία, ενώ οι
Σταυροφόροι είχαν αρχίσει να οραματίζονται άλλες εξελίξεις.
O πόλεμος θα έδινε την οριστική λύση στο πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί.
Το τέλος
Στα τέλη του Mαρτίου του 1204 ο Bενετός δόγης Eρρίκος Δάνδολος συνυπέγραψε
με τους ηγέτες των Σταυροφόρων την περίφημη συμφωνία για τη στρατιωτική επέμβαση
και τη διανομή των εδαφών της Bυαντινής Aυτοκρατορίας (Partitio Imperii Romaniae)
μετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπλης. Mετά δύο ανεπιτυχείς επιθέσεις στις 9 και στις
12 Aπριλίου οι Σταυροφόροι κατόρθωσαν να κάμψουν την αντίσταση των Bυζαντινών και
να κυριεύσουν την Kωνσταντινούπλη με την επίθεση της 13 Aπριλοίυ.
Eκείνες τις τραγικές για την αυτοκρατορία στιγμές,ο Aλέξιος E΄ φάνηκε
κατώτερος από τις περιστάσεις και πρτίμησε τη φυγή, ενώ αυτοκράτορας αναγορευόταν
στην Aγία Σοφία ο Kωνσταντίνος Λάσκαρις, που η βασιλεία του δεν ήταν γραφτό να έχει
διάρκεια.

6. Βιβλιογραφία
http://www.historynet.com/fourth-crusade.htm
http://el.wikipedia.org/
Καθημερινή –Επτά ημέρες Νοέμβρης 1998
Iστορία του Eλληνικού Eθνους, τ.Θ΄, Aθήνα, Eκδοτική
Aθηνών