คู่มือการดูแลผู้ป่วยล้างไตทางช่องท้องสำหรับประชาชน 2557 http://203.155.220.217/phpd/Media/HandBook/PHND/57/Kidney%2057.pdf

1. 1คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน

2. 2 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ที่ปรึกษา
นางวันทนีย์ วัฒนะ ผู้อำ�นวยการสำ�นักอนามัย
นายโกวิท ยงวานิชจิต รองผู้อำ�นวยการสำ�นักอนามัย
นางชุดาภรณ์ ศิริสนธิ ผู้อำ�นวยการกองการพยาบาล
สาธารณสุข
คณะผู้จัดทำ�
นางสาววาณีรัตน์ รุ่งเกียรติกุล
นางสกาวดี ดอกเทียน
นางชนัญทิพพ์ เรียงวิโรจน์กิจ
นางสาวปัญญภัสส์ ปานจันทร์
นางสาวปัทมา เติมบุญ

3. 3คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
บทน�ำ
คู่มือ การดูแลผู้ป่วยล้างไตทางช่องท้องส�ำหรับประชาชน จัดท�ำขึ้น
เพื่อให้ประชาชนที่ป่วยเป็นโรคไตและผู้ดูแลได้เรียนรู้ ท�ำความเข้าใจเกี่ยวกับ
เทคนิควิธีการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม หรือการล้างไตทางช่องท้อง
ด้วยตนเองที่บ้านได้อย่างถูกต้อง มีประสิทธิภาพ เกิดประโยชน์ต่อสุขภาพ
กายและใจ ท�ำให้ผู้ป่วยและครอบครัวมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น
ส�ำนักอนามัย กรุงเทพมหานคร โดยกองการพยาบาลสาธารณสุข
ได้ตระหนักในความส�ำคัญดังกล่าว จึงได้จัดท�ำคู่มือการดูแลผู้ป่วยล้างไต
ทางช่องท้องส�ำหรับประชาชน และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้ จะเป็น
ประโยชน์แก่ผู้ดูแลผู้ป่วยเรื้อรังโรคไตที่สนใจจะฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
หรือล้างไตทางช่องท้องด้วยตนเองที่บ้าน ให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น สามารถใช้
ชีวิตกับครอบครัวได้อย่างมีความสุข ตามเจตนารมณ์ของผู้บริหารกรุงเทพมหานคร
(นางชุดาภรณ์ ศิริสนธิ)
ผู้อ�ำนวยการกองการพยาบาลสาธารณสุข

4. 4 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
สารบัญ
หน้า
บทนำ�
คุณรู้ไหมว่าไตเราทำ�หน้าที่อะไรบ้าง 5
โรคไตคืออะไรและมีกี่ชนิด 6
รู้หรือไม่ผลของไตวายจะมีอาการอย่างไร 7
วิธีการบำ�บัดทดแทนไต 8
ชนิดของการล้างไตทางช่องท้อง 14
รูปแบบต่างๆ ของการล้างไตทางช่องท้อง 19
ชนิดของน้ำ�ยาล้างไตทางช่องท้องมีอะไรบ้าง 22
การล้างไตผ่านทางช่องท้อง ช่วยให้คุณภาพชีวิต 24
ผู้ป่วยไตวายเรื้อรังดีขึ้นอย่างไร?
การดำ�รงชีวิตของผู้ป่วย ญาติ และผู้ดูแล 25
ควรวางสายล้างไตทางช่องท้องอย่างไรให้ปลอดภัย 26
การเตรียมสถานที่ และสิ่งแวดล้อมสำ�หรับการล้างไต 27
ทางช่องท้อง
ผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังควรรับประทานอาหารให้เหมาะสม 43
อย่างไร

5. 5คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
คุณรู้ไหมว่าไตเราทำ�หน้าที่อะไรบ้าง
เนื่องจากไตเป็นอวัยวะที่สำ�คัญมาก ทำ�ให้เราสามารถดำ�รงชีวิตอยู่ได้
หากเกิดการเจ็บป่วยเป็นโรคไต ผู้ป่วยควรจะเรียนรู้ ทำ�ความเข้าใจ หน้าที่
การทำ�งานของไต เพื่อชะลอการเสื่อมการทำ�งานของไต ที่มีหลายประการ
ดังนี้
1. การกำ�จัดของเสีย หรือสารที่ไม่มีประโยชน์ต่อร่างกาย ยาและสาร
ต่างๆ ที่มีมากเกินไป หรือมีอันตรายต่อร่างกาย
2. ดูดซึมและเก็บสารที่มีประโยชน์ต่อร่างกายไว้ ไม่ให้เสียไปกับ
ปัสสาวะ
3. รักษาสมดุลน้ำ�ของร่างกาย โดยเมื่อร่างกายมีน้ำ�มากเกินไป ไตจะ
ขับน้ำ�ส่วนเกินออก แต่เมื่อร่างกายขาดน้ำ� ไตจะพยายามสงวนน้ำ�ไว้ในร่างกาย
4. รักษาสมดุลกรดด่างและเกลือแร่ในร่างกาย เช่น โซเดียม โพแทสเซียม
แคลเซียม ฟอสเฟต และแมกนีเซียม ให้อยู่ในระดับที่พอเหมาะ
5. ควบคุมความดันโลหิตผ่านทางการควบคุมสมดุลน้ำ� และเกลือแร่
บางชนิด
6. สร้างฮอร์โมน อีริโทรโปอิติน (Erythropoietin) ที่ควบคุมการสร้าง
เม็ดเลือดแดงจากไขกระดูก ทำ�ให้ไม่เกิดภาวะโลหิตจาง และสร้างฮอร์โมน
แคลซิไตรออล (Calcitriol) ซึ่งควบคุมการดูดซึมแคลเซียม และฟอสฟอรัส
ทำ�ให้กระดูกแข็งแรง

6. 6 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
โรคไตคืออะไรและมีกี่ชนิด
โรคไต หมายถึง ภาวะที่มีความผิดปกติของไต มีสาเหตุเกิดจากโรคต่างๆ
มากมาย เช่น โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง และโรคหลอดเลือดฝอยไต
อักเสบ ได้แก่ โรคเอสแอลอี (SLE) โรคไตอักเสบ ไอจีเอ (IGA) เป็นต้น และจาก
การศึกษาของสมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย ระหว่างปี พ.ศ. 2549-พ.ศ. 2551
พบว่าประชากรไทยมีความชุกโรคไตเรื้อรังร้อยละ 17.6 ของประชากรไทย
ทั่วประเทศ
ชนิดของการเป็นโรคไต ถ้าแบ่งตามระยะเวลาของการด�ำเนินโรค
และความสามารถในการฟื้นตัว แบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ
โรคไตเฉียบพลัน หมายถึงภาวะที่ไตเสียการท�ำงานไปอย่างรวดเร็ว
แต่เสียการท�ำงานเพียงชั่วคราว และเมื่อรักษาสาเหตุได้แล้ว การท�ำงานของไต
จะกลับฟื้นตัวดีขึ้นจนเป็นปกติได้ ถ้าจ�ำเป็นต้องรับการบ�ำบัดทดแทนไต
ก็สามารถหยุดได้เมื่อไตฟื้นตัว
โรคไตเรื้อรัง หมายถึงภาวะที่มีการท�ำลายเนื้อไตอย่างถาวร แม้โรคไต
ที่เป็นสาเหตุจะสงบลงแล้ว ไตก็ไม่ฟื้นตัวเป็นปกติ และมีเนื้อเยื่อพังผืดแทรก
เข้าไปในเนื้อไต ถ้าเป็นรุนแรงจะท�ำให้ไตค่อยๆ ฝ่อ เล็กลง และค่อยๆ เสื่อม
หน้าที่ลงไปเรื่อยๆ อย่างไม่มีทางเลี่ยง จนเข้าสู่ภาวะโรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย
ซึ่งผู้ป่วยจ�ำเป็นต้องรับการบ�ำบัดทดแทนไต ด้วยการปลูกถ่ายไตหรือการผ่าตัด
เปลี่ยนไต การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม หรือการล้างไตทางช่องท้อง

7. 7คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
รู้หรือไม่ผลของไตวายจะมีอาการอย่างไร
เมื่อผู้ป่วยเข้าสู่ภาวะโรคไตวาย จะท�ำให้เกิดอาการที่เกิดจากการเสีย
หน้าที่ต่างๆ ของไต ดังนี้
1. เสียหน้าที่ในการขับน�้ำ ท�ำให้มีปัสสาวะออกน้อย บวม เหนื่อย
หอบ นอนราบไม่ได้ จากน�้ำท่วมปอด เนื่องจากภาวะน�้ำและเกลือเกิน
2. เสียหน้าที่ในการขับของเสีย เสียสมดุล กรดด่าง และเกลือแร่ ท�ำให้
มีอาการเบื่ออาหาร คลื่นไส้อาเจียน เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ คันตามผิวหนัง
เลือดออกง่ายหยุดยาก กล้ามเนื้อแขนขากระตุก ไม่มีแรง ในรายที่เป็นมาก
อาจซึม หมดสติ หัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือหัวใจหยุดเต้น และเสียชีวิตได้
3. เสียหน้าที่ในการสร้างฮอร์โมน ท�ำให้เกิดโรคภาวะโลหิตจาง
หรือกระดูกบาง

8. 8 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
วิธีการบำ�บัดทดแทนไต
ปัจจุบันมีวิธีการบ�ำบัดทดแทนไต 3 วิธีดังนี้
1. การปลูกถ่ายไตหรือการผ่าตัดเปลี่ยนไต
2. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
3. การล้างไตทางช่องท้อง(Peritoneal Dialysis :PD)
การเลือกวิธีบ�ำบัดทดแทนไต จะเลือกวิธีใด ต้องพิจารณาให้เหมาะสม
ในหลายๆ ด้าน แต่ถ้าไม่มีข้อจ�ำกัดใดๆ ขึ้นกับความพอใจของผู้ป่วยและครอบครัว
เป็นหลัก
ทั้งนี้ การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม และการล้างไตทางช่องท้อง
เป็นเพียงการน�ำวิธีทางการแพทย์ มาท�ำหน้าที่แทนไตที่เสียไป มิใช่การรักษา
เพื่อให้ไตที่วายไปแล้ว ฟื้นตัวกลับมาเป็นปกติ ดังนั้น ผู้ป่วยจะต้องฟอกเลือด
ด้วยเครื่องล้างไตทางช่องท้องอย่างต่อเนื่องไปตลอดชีวิต หรือจนกว่าจะได้รับ
ไตเทียม หรือการผ่าตัดปลูกถ่ายไตใหม่

9. 9คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
1. การปลูกถ่ายไตหรือการผ่าตัดเปลี่ยนไต เป็นการปลูกถ่ายไตใหม่
เข้าไป เพื่อท�ำหน้าที่ทดแทนไตเดิม ซึ่งปัจจุบันถือว่าเป็นการรักษาทดแทนไต
ที่ดีสุด เนื่องจากไตใหม่จะท�ำงานได้ใกล้เคียงไตเดิมของผู้ป่วย และท�ำหน้าที่
ได้ดีกว่าการฟอกเลือดทั้ง 2 ชนิด จึงท�ำให้ผู้ป่วยมีสุขภาพดีกว่า มีโอกาสเจ็บป่วย
และเสียชีวิตน้อยกว่า และมีคุณภาพชีวิตที่ดีกว่าการฟอกเลือด ไตใหม่จะได้
มาจากการบริจาค โดยอาจมาจากญาติที่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือด หรือสามี
ภรรยา หรือมาจากผู้ที่มีภาวะสมองตายที่ยินดีบริจาค
ไตใหม่ที่ปลูกถ่ายเข้าไป ถือเป็นสิ่งแปลกปลอมของผู้ป่วย ร่างกาย
ผู้ป่วยจะมีการสร้างภูมิต้านทาน เพื่อขจัดสิ่งแปลกปลอม เพราะฉะนั้น ผู้ป่วย
ทุกรายที่ได้รับการปลูกถ่ายไตใหม่ จะต้องได้รับยากดภูมิคุ้มกันเพื่อป้องกัน
ปฏิกิริยาการปฏิเสธอวัยวะ การกินยากดภูมิคุ้มกันต้องกินไปตลอดชีวิต
ถ้าขาดยาอาจท�ำให้ไตที่ปลูกถ่ายเสีย จากปฏิกิริยาการปฏิเสธอวัยวะ

10. 10 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ผลจากการรับประทานยากดภูมิคุ้มกัน ท�ำให้ผู้ป่วยเปลี่ยนไต มีภูมิคุ้มกัน
น้อยมาก จึงจ�ำเป็นที่ผู้ป่วยเปลี่ยนไตทุกคน จะต้องวางแผนการใช้ชีวิตประจ�ำวัน
ใหม่ เพราะต้องดูแลตนเองเป็นพิเศษ เช่น
การใส่หน้ากากอนามัย (MASK) เพื่อปิดจมูกและปากตลอดเวลา
เพื่อป้องกันการติดเชื้อโรคจากบุคคลอื่นที่อยู่ใกล้ชิดที่ป่วย และไม่รู้ว่าป่วย
ทั้งที่บ้าน และชุมชนต่างๆ
การดูแลในเรื่องการควบคุมอาหาร รสชาติ เครื่องปรุง เวลาในการ
รับประทานยากดภูมิคุ้มกันและยารักษาโรคประจ�ำตัว รวมทั้งการตรวจเช็ค
และปรับระดับยาให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมอยู่เสมอ เพื่อป้องกันการเกิดผล
ข้างเคียงจากยา
นอกจากนี้การผ่าตัดเปลี่ยนไตเป็นการผ่าตัดใหญ่ จึงมีความเสี่ยง
ต่อภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดได้เหมือนการผ่าตัดใหญ่ทั่วไป จึงจ�ำเป็นต้อง
มีการประเมินผู้ป่วยว่าเหมาะสมที่จะท�ำการผ่าตัดหรือไม่ และมีการเตรียมผู้ป่วย
ก่อนผ่าตัด และการดูแลหลังผ่าตัดเป็นอย่างดี
อย่างไรก็ตามผู้ป่วยส่วนใหญ่ ต้องรับการรักษาด้วยฟอกเลือดก่อน
เพื่อเตรียมสภาพร่างกายให้แข็งแรงและพร้อมส�ำหรับการผ่าตัด นอกจากนี้
การรอไตบริจาคจากผู้มีภาวะสมองตาย มีระยะเวลารอคอยเฉลี่ยประมาณ 4 ปี
ซึ่งเป็นระยะเวลาที่นานเกินกว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีชีวิตอยู่ได้ โดยไม่ได้รับ
การฟอกเลือดไปก่อน แต่ถ้าเป็นไตที่ได้รับบริจาคจากญาติ สามี หรือภรรยา
ที่สุขภาพแข็งแรง และมีเนื้อเยื่อเข้ากันได้ ก็สามารถท�ำการผ่าตัดได้ในเวลา
ประมาณ 1-3 เดือน จะเห็นได้ว่าหลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไตแล้ว ผู้ป่วยก็ยังคง
ต้องมาติดตามการรักษากับแพทย์อย่างสม�่ำเสมอ และปฏิบัติตามค�ำแนะน�ำ
ของแพทย์อย่างเคร่งครัด

11. 11คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
2. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม คือการน�ำเลือดออกจากตัว
ผู้ป่วยออกมาฟอกด้วยเครื่องไตเทียม โดยเมื่อเริ่มการฟอกเลือด จะต้องแทงเข็ม
เข้าสู่หลอดเลือดพิเศษ หรือหลอดเลือดเทียมที่เตรียมไว้ล่วงหน้า และต่อเข็ม
เข้ากับท่อน�ำเลือดของเครื่องไตเทียม หรือในกรณีที่ใช้สายสวนหลอดเลือดด�ำ
ก็จะต่อปลายสายสวนดังกล่าว เข้ากับท่อน�ำเลือด เพื่อน�ำเลือดจากผู้ป่วย ไปท�ำ
การฟอกในตัวกรองของเครื่องไตเทียม ในตัวกรองนี้ เลือดของผู้ป่วยจะมีการ
แลกเปลี่ยนสารต่างๆกับน�้ำยาชนิดพิเศษ โดยของเสียในเลือดของผู้ป่วยจะ
เคลื่อนที่ออกจากเลือดไปยังน�้ำยา และจะมีการแลกเปลี่ยนของเกลือแร่ต่างๆ
และกรดด่าง จนมีระดับที่เหมาะสม นอกจากนี้ตัวกรองยังท�ำหน้าที่กรองน�้ำ
ส่วนเกินออกจากตัวผู้ป่วย เยื่อกรองในตัวกรองดังกล่าว ถูกออกแบบไม่ให้
เม็ดเลือดต่างๆ รวมทั้งโปรตีน เสียออกไปจากร่างกายของผู้ป่วย หลังจากที่
เลือดได้ผ่านการกรองท�ำให้สะอาด และมีระดับเกลือแร่และกรดด่างที่เหมาะสม
แล้ว เครื่องไตเทียมจะน�ำเลือดที่ดีกลับคืนสู่ตัวผู้ป่วย
โดยทั่วไปผู้ป่วยจะได้รับการฟอกเลือดครั้งละ 4-5 ชั่วโมง สัปดาห์ละ
2-3 ครั้ง เนื่องจากต้องใช้เครื่องไตเทียมที่มีระบบการท�ำงานที่ซับซ้อน ดังนั้น
การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม จึงต้องท�ำที่โรงพยาบาลหรือศูนย์ไตเทียม
โดยมีพยาบาลและเจ้าหน้าที่ผู้เชี่ยวชาญด้านการฟอกเลือดเป็นผู้ดูแลอย่าง
ใกล้ชิด

12. 12 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
3. การล้างไตทางช่องท้อง(Peritoneal Dialysis : PD) เป็นการ
ฟอกเลือดโดยใช้เยื่อบุภายในช่องท้องของผู้ป่วยเป็นเยื่อตัวกรอง ท�ำหน้าที่กรอง
ของเสีย น�้ำ แลกเปลี่ยนเกลือแร่ต่างๆ และกรดด่างระหว่างเลือดผู้ป่วย ที่ผ่าน
เข้ามาในบริเวณหลอดเลือดที่ผนังช่องท้องกับน�้ำยาล้างไต
หลักการท�ำงานของการล้างไตทางช่องท้อง จะอาศัยแรงโน้มถ่วงของ
โลกในการปล่อยน�้ำยาเข้าและออกจากช่องท้อง เมื่อต่อถุงน�้ำยากับสายต่อท่อ
ล้างไต แล้วยกขึ้นให้สูงระดับไหล่หรือสูงกว่า น�้ำยาใหม่จากถุงจะไหลเข้าสู่
ช่องท้อง เมื่อน�้ำยาหมดถุงสามารถปลดสายออกจากท่อต่อล้างไต ทิ้งน�้ำยา
ค้างไว้ในท้องเป็นเวลา 4-8 ชั่วโมง ระยะที่น�้ำยาค้าง และปลดสายถุงน�้ำ
ออกนั้น ผู้ป่วยสามารถมีกิจวัตรประจ�ำวันได้ตามปกติ
เมื่อครบ 4-8 ชั่วโมง น�้ำยาล้างไตที่มีของเสียอยู่ จะถูกปล่อยออกจาก
ช่องท้อง และถูกแทนที่ด้วยน�้ำยาใหม่ที่เติมเข้าไป ซึ่งทั้งหมดนี้ เรียกว่า การเปลี่ยน
น�้ำยาล้างไตและการแลกเปลี่ยนของเสีย (Exchange)
การแลกเปลี่ยนน�้ำยาจะท�ำวันละ 4-5 รอบ ขึ้นอยู่กับการรักษาของ
แพทย์

13. 13คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน

14. 14 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ชนิดของการล้างไตทางช่องท้อง
การล้างไตทางช่องท้อง (PD) มี 2 ชนิด ดังนี้
1.การล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องอัตโนมัติ
(Automated Peritoneal Dialysis : APD)
การล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องอัตโนมัติ บางครั้งเรียกว่า
การล้างไตทางช่องท้องอย่างต่อเนื่องด้วยเครื่อง (Continuous Cycle Peritoneal
Dialysis:CCPD) เป็นการล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องควบคุมการเปลี่ยน
ถ่ายน�้ำยาล้างไตแบบอัตโนมัติ ซึ่งจะท�ำในเวลากลางคืน ขณะที่ผู้ป่วยนอนหลับ
ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะค้างน�้ำยาล้างไตไว้ในช่องท้อง หรือเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไต
เพียงครั้งเดียวระหว่างวัน

15. 15คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องอัตโนมัติ เหมาะส�ำหรับผู้ป่วยที่
ต้องการอิสระจากการล้างไตตอนกลางวัน หรือถ้าจ�ำเป็นต้องท�ำ ใช้จ�ำนวนครั้ง
น้อยลง และไม่จ�ำเป็นต้องเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไตทุกๆ 4-8 ชั่วโมง ท�ำให้
โอกาสติดเชื้อเข้าไปในช่องท้องลดลง อีกทั้งยังสามารถลดขั้นตอนการท�ำให้
น้อยลง ช่วยลดภาระของผู้ดูแล แต่น�้ำยาและอุปกรณ์ดังกล่าว ยังมีราคาแพง
กว่าแบบที่ใช้กันอยู่ทั่วไปมาก และอาจไม่เหมาะกับผู้ที่มีการไหลเข้าออกของ
น�้ำยาจากช่องท้องไม่ดี ท�ำให้เครื่องหยุดท�ำงานบ่อย หรือในผู้ป่วยที่หลับยาก
ตื่นง่าย เนื่องจากมีการท�ำงานของเครื่องขณะนอนหลับ

16. 16 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
2.การล้างไตทางช่องท้องอย่างต่อเนื่องด้วยตนเอง
(Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis : CAPD)
การล้างไตทางช่องท้องอย่างต่อเนื่องด้วยตนเองเป็นการท�ำความสะอาด
เลือดตลอด 24 ชั่วโมงทุกวัน โดยผู้ป่วยสามารถท�ำกิจวัตร เช่น เดินไปมาได้
ตามปกติ แม้ในขณะที่มีการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไต เพราะการล้างไตทางช่องท้อง
อย่างต่อเนื่องด้วยตนเองนี้ ใช้เพียงถุงน�้ำยาล้างไตซึ่งแขวนบนเสาที่มีล้อ
ในระหว่างการใส่น�้ำยาล้างไตเข้าไปในช่องท้อง และสายที่เชื่อมต่อมายังสายท่อ
ล้างไต
ผู้ป่วยส่วนใหญ่ต้องเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไตวันละ 4 ครั้ง คือ เมื่อตื่นนอน
ตอนเช้า ตอนกลางวัน ก่อนอาหารเย็น และก่อนนอน ซึ่งการเปลี่ยนน�้ำยา
ล้างไตในแต่ละครั้งใช้เวลาประมาณ 30 นาที น�้ำยาล้างไตจะค้างอยู่ในช่องท้อง
ในช่วงที่มีการแลกเปลี่ยนของเสียและในช่วงเวลากลางคืน
ในขณะที่มีการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไต ผู้ป่วยสามารถท�ำกิจกรรมต่างๆ
ที่ไม่เป็นข้อห้ามได้ เช่น ดูทีวี คุยโทรศัพท์ นั่งท�ำงานบนโต๊ะ หรืออ่านหนังสือ
เป็นต้น การเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาล้างไตสามารถท�ำได้ในบริเวณที่สะอาด ไม่ว่า
จะเป็นที่บ้าน ที่ท�ำงาน หรือแม้แต่เวลาไปท่องเที่ยว

17. 17คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ชุดอุปกรณ์ส�ำหรับการล้างไตทางช่องท้อง
ภาพแสดงชุดอุปกรณ์ส�ำหรับการล้างไตทางช่องท้อง
สายล้างไตทาง
ช่องท้อง
สายต่อเพื่อการส่งผ่าน
น�้ำยาชนิดสั้น
ถุงน�้ำยา
ล้างไตใหม่
ท่อส่งน�้ำยาเข้าออก
ถุงเปล่า (ถุงรับน�้ำยา
จากช่องท้อง)

18. 18 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
1. อุปกรณ์ที่ติดอยู่กับตัวผู้ป่วยตลอดเวลา
1.1 สายล้างไตทางช่องท้อง (Tenckhoff Catheter) เป็นสายท่ออ่อน
ขนาดเล็กที่ใส่เข้าไปในช่องท้องผ่านทางผนังหน้าท้อง เพื่อเป็นช่องทางให้น�้ำยา
ล้างไตไหลเข้าออก การใส่สายท่อล้างไตเข้าไปในช่องท้อง ใช้เพียงการผ่าตัดเล็ก
แบบผู้ป่วยนอก และควรปล่อยให้แผลสมานดีเสียก่อนที่จะเริ่มท�ำการล้างไต
ซึ่งอาจใช้เวลาประมาณ 2-3 สัปดาห์ โดยปกติแล้วสายท่อล้างไต จะไม่สร้าง
ความเจ็บปวด และจะติดอยู่กับร่างกายของผู้ป่วยตลอดการล้างไตทางช่องท้อง
ซึ่งสามารถใช้ได้ตลอดชีวิตของผู้ป่วย หากไม่มีปัญหาแทรกซ้อน เช่น อุดตัน
สายลอยจากต�ำแหน่งที่ก�ำหนด ฯลฯ
1.2 สายต่อเพื่อการส่งผ่านน�้ำยาชนิดสั้น (transfer set) ซึ่งมีอายุ
การใช้งานประมาณ 6 เดือน ดังนั้นทุก 6 เดือนท่านต้องไปติดต่อที่หน่วยล้างไต
ทางช่องท้องเพื่อเปลี่ยนสายยาง
2. อุปกรณ์ที่ไม่ติดอยู่กับตัวผู้ป่วยตลอดเวลา
2.1 ท่อส่งน�้ำยาเข้าออก
2.2 ถุงน�้ำยา

19. 19คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
รูปแบบต่างๆของการล้างไตทางช่องท้อง
1. ระบบท่อส่งน�้ำยาเข้าออกสายตรง (Straight transfer set
system) ระบบนี้การเปิดน�้ำยาใหม่เข้าท้อง และการถ่ายน�้ำที่ฟอกไต
แล้วออกจากท้อง จะใช้สายยางเส้นเดียวกันตลอดเส้น ระบบท่อส่งน�้ำยาแบบนี้
มีข้อเสียที่ติดเชื้อได้ง่าย และถุงที่คาไว้ที่หน้าท้องตลอดเวลา จะสร้างความร�ำคาญ
ให้กับผู้ป่วย ปัจจุบันจึงไม่มีใช้แล้ว
ระบบท่อส่งน�้ำยาเข้าออกสายตรง

20. 20 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
2. ระบบท่อส่งน�้ำยาเข้าออกรูปตัววาย (Y-Set system)
ถุงน�้ำยาใหม่และถุงเปล่าแยกกับสาย
ลักษณะของสายจะคล้ายตัววาย (Y) โคนของสายยางจะต่อกับสายต่อ
เพื่อการส่งผ่านน�้ำยาที่หน้าท้องของผู้ป่วย ปลายสาย 2 ข้าง จะใช้ต่อกับถุงน�้ำยา
ล้างไตใหม่ 1 ข้าง และอีกข้างจะใช้ต่อกับถุงเปล่า ส�ำหรับเปิดน�้ำออกจากท้อง
ผู้ป่วย ระบบนี้เมื่อผู้ป่วยถ่ายน�้ำยาเก่าออกจากช่องท้องเสร็จแล้ว จะท�ำการ
ปิดปลายด้านที่ต่อกับสายที่เข้าไปในช่องท้องผู้ป่วย และเปิดให้น�้ำยาจาก
ถุงน�้ำยาใหม่ ไหลผ่านภายในสายไปสู่ถุงเปล่าโดยไม่เข้าสู่ช่องท้องผู้ป่วย
เพื่อเป็นการล้างท�ำความสะอาดภายในสายระยะหนึ่งก่อน ซึ่งสามารถลดจ�ำนวน
เชื้อโรคที่หลุดรอดเข้าไปในสายขณะเปลี่ยนถุงน�้ำยา แล้วจึงปิดสายด้านถุงเปล่า
และเปิดให้น�้ำยาไหลเข้าสู่ช่องท้องผู้ป่วย
ข้อดี คือสามารถลดอัตราการติดเชื้อในช่องท้องได้ และยังสามารถ
แบ่งน�้ำใส่ท้องครั้งละน้อยๆ ได้ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถทนต่อการใส่น�้ำยา
ปริมาณมากในครั้งเดียวได้
ข้อเสีย คือผู้ป่วยต้องมีสายที่ต่อกับสายต่อ เพื่อการส่งผ่านน�้ำยาคาไว้
ที่หน้าท้องตลอดเวลา ไม่สะดวกต่อผู้ป่วยในการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวัน ปัจจุบัน
ไม่นิยมใช้แล้ว
ระบบท่อส่งน�้ำยาเข้าออกรูปตัววาย

21. 21คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
3. ระบบท่อส่งน�้ำยาเข้าออกรูปตัววาย (Y-Set system) ที่มี
ถุงน�้ำยาใหม่และถุงเปล่าติดมากับสาย
เป็นระบบที่นิยมใช้ในปัจจุบันอย่างแพร่หลาย และได้รับการสนับสนุน
จากส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ให้ใช้กับผู้ป่วยล้างไตทางช่องท้อง
น�้ำยาในระบบนี้แบ่งเป็น 2 ชนิด คือ Twin Bag และ Andy Disc ทั้ง 2 ชนิด
เป็นระบบที่ท�ำงานเหมือนกัน คือ สายส่งน�้ำยา จะมีลักษณะเป็นตัว (Y) เช่น
เดียวกับข้อ 2 ต่างกันตรงที่ถุงน�้ำยา และถุงเปล่าต่อกับสายมาแล้ว แบบส�ำเร็จรูป
จากโรงงาน
ข้อดีที่เหนือกว่าระบบที่มีถุงน�้ำใหม่และถุงเปล่าแยกกับสาย คือ
จ�ำนวนครั้งในการต่ออุปกรณ์แต่ละครั้งลดลง ท�ำให้โอกาสติดเชื้อลดลง
และผู้ป่วยไม่ต้องมีสายที่ต่อกับท่อล้างไตคาไว้ที่หน้าท้องตลอดเวลา ท�ำให้
สะดวกในการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวัน
ภาพแสดงระบบท่อส่งน�้ำยา
เข้าออกรูปตัววายที่มีถุงน�้ำใหม่
และถุงเปล่าติดมากับสายชนิด Twin Bag
ภาพแสดงระบบท่อส่งน�้ำยา
เข้าออกรูปตัววายที่มีถุงน�้ำใหม่
และถุงเปล่าติดมากับสายชนิด Andy Disc

22. 22 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ชนิดของน�้ำยาล้างไตทางช่องท้อง
มีอะไรบ้าง
น�้ำยาล้างไตทางช่องท้องแบ่งออกได้เป็น 2 ชนิดคือ
1. น�้ำยาที่ใช้น�้ำตาลกลูโคสเป็นส่วนผสม เป็นน�้ำยาล้างไตทาง
ช่องท้องที่ใช้กันทั่วไปในประเทศไทย ปัจจุบันความเข้มข้นที่ใช้กันคือ 1.5 %
2.5 % และ 4.25% โดยน�้ำยาที่มีความเข้มข้นของน�้ำตาลกลูโคสมาก จะดึงน�้ำ
ส่วนเกินออกจากร่างกายได้มาก และเร็วกว่าน�้ำยาที่มีความเข้มข้นของน�้ำตาล
กลูโคสน้อย
ข้อเสีย ของการใช้สารละลายกลูโคสที่มีความเข้มข้นสูงนานๆ จะท�ำให้
เกิดความเสื่อมของเยื่อบุช่องท้อง ท�ำให้ประสิทธิภาพในการล้างไตลดลง
นอกจากนี้กลูโคสอาจท�ำให้เกิดปัญหาต่อภาวะโภชนาการได้ เช่น ท�ำให้ผู้ป่วย
รับประทานอาหารได้น้อยลง หรืออาจอ้วนขึ้นและน�้ำตาลในเลือดสูงขึ้น จากการ
ได้รับน�้ำตาลและพลังงานมากเกินความต้องการของร่างกาย

23. 23คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
2. น�้ำยาที่ใช้กลูโคสโพลิเมอร์เป็นส่วนผสม กลูโคสโพลิเมอร์
เป็นสารที่มีขนาดโมเลกุลใหญ่ ท�ำให้ถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดน้อย และช้ากว่า
กลูโคส ท�ำให้ยังคงความเข้มข้นของสารละลายในช่องท้องได้นานกว่ากลูโคส
นอกจากนี้ยังมีปฏิกิริยากับเยื่อบุช่องท้องน้อยกว่ากลูโคส
ข้อดี คือท�ำให้ดึงน�้ำส่วนเกินออกได้ดี แม้ว่าจะทิ้งน�้ำยาไว้ในช่องท้อง
เป็นเวลานาน เกิดความเสื่อมของเยื่อบุช่องท้องช้ากว่ากลูโคส และไม่มีปัญหา
เรื่องระดับน�้ำตาลในเลือดสูง และการดื้อต่อยาอินซูลินในผู้ป่วยเบาหวาน
ข้อควรระวัง ในผู้ป่วยเบาหวานกลูโคสโพลิเมอร์ อาจท�ำให้ค่าน�้ำตาล
ในกระแสเลือด ที่วัดโดยใช้แถบวัดปลายนิ้ว สูงกว่าค่าความเป็นจริงได้
น�้ำยาที่ใช้กลูโคสโพลิเมอร์เป็นส่วนผสม ได้แก่ น�้ำยา Icodrextrin
ซึ่งในปัจจุบันยังไม่มีใช้ทั่วไปเนื่องจากมีราคาแพง
ขนาดบรรจุของน�้ำยา มีดังนี้
1 ลิตร
1.5 ลิตร
2 ลิตร (ซึ่งเป็นที่นิยมใช้กันมากในปัจจุบัน)
5 ลิตร (ใช้กับการล้างไตทางช่องท้องด้วยเครื่องอัตโนมัติ)
ในปัจจุบันถุงบรรจุน�้ำยา 1 ห่อ จะประกอบด้วยสายส่งน�้ำยา ถุงน�้ำยา
สะอาด และถุงเปล่าส�ำหรับรองรับน�้ำยาที่เปิดออกจากท้องผู้ป่วย

24. 24 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การล้างไตผ่านทางช่องท้อง ช่วยให้คุณภาพชีวิต
ผู้ป่วยไตวายเรื้อรังดีขึ้นอย่างไร?
ผู้ป่วยสามารถดูแลได้ด้วยตนเอง ไม่ต้องพึ่งพาบุคลากรทางการแพทย์
ผู้ป่วยไม่ต้องจ�ำกัดน�้ำและอาหารมาก
ประหยัดค่าใช้จ่ายในการเดินทางไปโรงพยาบาล
มีการน�ำเอาของเสียออกจากร่างกายตลอดเวลาท�ำให้ร่างกายรู้สึกดี
การล้างไตทางช่องท้องจะช่วยคงสภาพการท�ำงานของไตเก่า
ไม่ต้องใช้เข็มฉีดยา
ควบคุมความดันโลหิตของผู้ป่วยได้ดี
ช่วยรักษาสมดุลของสารน�้ำและเกลือแร่ได้ดีกว่า
มีอัตราการรอดชีวิตสูงกว่าการฟอกเลือด
เสี่ยงต่อการติดเชื้อที่แพร่กระจายทางกระแสเลือดน้อยกว่า
ผู้ป่วยมีความยืดหยุ่นและมีอิสระในการใช้ชีวิตได้ตามปกติเพราะการ
ล้างไตด้วยตนเอง ท�ำให้ผู้ป่วยสามารถปรับตารางการล้างไตให้เหมาะสมกับ
การท�ำงาน การเรียน หรือแผนการเดินทางของตนเองได้ และการล้างไตได้เอง
ทุกวัน ท�ำให้ผู้ป่วยรู้สึกดีขึ้น เป็นการยกระดับคุณภาพชีวิตที่ดีให้กับผู้ป่วย

25. 25คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การด�ำรงชีวิตของผู้ป่วย ญาติ และผู้ดูแล
เนื่องจากอุปกรณ์ทั้งหมดสามารถน�ำไปใช้ที่ที่อยู่ของผู้ป่วยได้ และวิธีการ
ไม่ซับซ้อนมากนัก ผู้ป่วยจึงสามารถท�ำการล้างไตทางช่องท้องที่บ้านได้ ไม่ต้อง
ลางาน หรือเสียเวลา และเสียค่าใช้จ่ายในการเดินทางมาโรงพยาบาลบ่อย
โดยมาพบแพทย์เป็นระยะตามความเหมาะสม เช่น 1–2 เดือนต่อครั้ง โดยทั่วไป
ต้องท�ำการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาวันละ 4–5 ครั้ง และต้องท�ำต่อเนื่องทุกวัน โดยใช้
เวลาในการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาแต่ละครั้งไม่เกิน 30 นาที และระหว่างการเปลี่ยนถ่าย
น�้ำยาแต่ละครั้ง ซึ่งห่างกันประมาณ 4–5 ชั่วโมง ผู้ป่วยหรือญาติ และผู้ดูแล
ก็สามารถไปท�ำกิจวัตรต่างๆ ได้ตามปกติ แต่ในรอบสุดท้ายของวันซึ่งมักท�ำ
ก่อนเข้านอน จะทิ้งค้างไว้ 6–8 ชั่วโมงโดยไม่จ�ำเป็นต้องตื่นมาเปลี่ยนน�้ำยา
กลางดึก

26. 26 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ควรวางสายล้างไตทางช่องท้อง
อย่างไรให้ปลอดภัย
ต�ำแหน่งในการวางสายล้างไตทางช่องท้องที่ดี คือ อยู่เหนือหรือล่าง
แนวสายรัดเข็มขัด 2 เซนติเมตร เพื่อหลีกเลี่ยงการกดทับของเข็มขัด ส่วนในผู้ป่วย
ที่มีรูปร่างอ้วนมีรอยย่นของผนังหน้าท้อง ต�ำแหน่งที่เหมาะสม คือ อยู่เหนือสะดือ
ส่วนต�ำแหน่งปากแผลช่องทางออกของสายล้างไตทางช่องท้อง ควรมีทิศทาง
ชี้ลงล่าง เพื่อไม่ให้เป็นที่สะสมของเหงื่อ สิ่งสกปรก เสี่ยงต่อการติดเชื้อน้อยกว่า
ชี้ขึ้น และควรอยู่ทางด้านขวามือของผู้ป่วย เพราะจะท�ำให้ปลายสายด้านที่อยู่
ในช่องท้องอยู่ค่อนไปทางด้านซ้าย เป็นทิศทางตามการบีบตัวลงของล�ำไส้ใหญ่
ซึ่งจะช่วยให้ปลายสายไม่ลอยขึ้นจากต�ำแหน่งที่ท�ำให้น�้ำยาไหลออกได้ดี

27. 27คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การเตรียมสถานที่ และสิ่งแวดล้อมส�ำหรับ
การล้างไตทางช่องท้อง
ผู้ป่วยและผู้ดูแลจะต้องเตรียมสถานที่ให้พร้อมก่อนรับการรักษาด้วย
การล้างไตทางช่องท้อง ดังนี้
1.เตรียมสถานที่/สิ่งแวดล้อม
- ความสะอาดทั่วไปของบ้าน
- บริเวณส�ำหรับเปลี่ยนน�้ำยาสะอาด ควรจัดพื้นที่แยกเป็น
สัดส่วนหรือเป็นห้อง
- อากาศถ่ายเทสะดวก มีแสงแดดส่องถึง
- ห้องน�้ำสะอาด
- มีถังขยะไว้รองรับถุงน�้ำยาที่ใช้แล้ว
- ไม่มีสัตว์เลี้ยงบริเวณที่เปลี่ยนถ่ายน�้ำยา
- แหล่งน�้ำสะอาด น�้ำประปา มีอ่างล้างมือ ก๊อกน�้ำ
2. สถานที่เก็บน�้ำยาล้างไต
- วางในที่ร่ม แสงแดดไม่ส่องจัด
- วางสูงจากพื้นดิน พื้นซีเมนต์
- มีการจัดเก็บน�้ำยาตามล�ำดับก่อน-หลัง
3. เตรียมอุปกรณ์ในการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยาและอุปกรณ์ท�ำแผล
ช่องสายออก
- มีกล่องฝาปิดใส่อุปกรณ์ส�ำหรับการใช้ล้างไตและท�ำแผล
- โต๊ะส�ำหรับวางน�้ำยา
- ตาชั่งชนิดแขวน
- สบู่เหลวแบบมีปั้มกด

28. 28 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
- ตะกร้ารองรับผ้าเช็ดมือที่ใช้แล้ว
- ถังรองรับถุงน�้ำยาล้างไตที่ปล่อยออกจากช่องท้อง
4. การปฏิบัติการเปลี่ยนถ่ายน�้ำยา
5. การดูแลแผลและการท�ำแผลหลังการวางสายล้างไตทาง
ช่องท้อง แบ่งเป็น 2 ระยะ
5.1 การดูแลแผลและการท�ำแผลในระยะ 2 สัปดาห์แรก
(1) นอนราบหนุนหมอนบนเตียง อย่างน้อย 12 ชั่วโมง
หลังการวางสาย
(2) รับการประเมินสัญญาณชีพ ซึ่งประกอบด้วย การวัด
ความดันโลหิต จับชีพจร วัดการหายใจ และวัดไข้อย่างต่อเนื่อง
(3) รับการประเมินอาการปวดแผล เพื่อพิจารณาให้ยาแก้ปวด
(4) ภายใน 7 วันหลังวางสายล้างไตทางช่องท้อง หลีกเลี่ยง
การเปิดแผล (เนื่องจากแผลผ่าตัดเป็นแผลที่สะอาด ปลอดเชื้ออยู่แล้ว การเปิดแผล
จะท�ำให้มีโอกาสที่แผลสัมผัสกับเชื้อโรคมากขึ้น) ยกเว้นกรณีแผลมีเลือดซึมมาก
หรือเปียก พยาบาลหรือแพทย์จะเป็นผู้เปิด และท�ำแผลเอง
(5) ระมัดระวังการดึงรั้งสายล้างไตทางช่องท้อง ซึ่งจะท�ำให้
เกิดอันตรายกับแผล ท�ำให้แผลหายช้าและมีโอกาสติดเชื้อมากขึ้น
(6) สังเกตอาการผิดปกติ ได้แก่ มีน�้ำเลือด หนอง ซึมออก
จากแผล ปวด หรือเจ็บแผลมาก ต้องแจ้งให้พยาบาลทราบ
(7) ระวังอย่าให้แผลเปียกน�้ำ

29. 29คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
(8) หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่เพิ่มความดันภายในช่องท้อง เช่น
ออกแรงเบ่ง ไอ จาม และการนั่งยองๆ เพราะจะท�ำให้สายเคลื่อนไปอยู่
ผิดต�ำแหน่ง และแผลปริได้
(9) ระวังไม่ให้เกิดอาการท้องผูก เพราะจะท�ำให้เพิ่มความดัน
ภายในช่องท้องเวลาออกแรงเบ่ง ควรแจ้งให้พยาบาลหรือแพทย์ทราบ และ
รับประทานยาระบายตามที่แพทย์สั่ง
(10) หลังจากวางสายล้างไตทางช่องท้องแบบถาวร ให้รอ
ประมาณ 2 สัปดาห์ เพื่อให้แผลหายดีก่อน แล้วจึงเริ่มใส่น�้ำยาเข้าช่องท้อง
เพื่อล้างไต ดังนั้นในระยะนี้ให้จ�ำกัดน�้ำดื่ม งดอาหารเค็ม งดผลไม้ หากเป็น
ผู้ป่วยที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมอยู่แล้ว ก็ให้ฟอกต่อไปจนกว่า
จะได้เริ่มท�ำการล้างไตทางช่องท้อง
5.2 การดูแลแผลและการท�ำแผลหลังจาก 2 สัปดาห์แรก
ผู้ป่วยหรือญาติผู้ดูแลควรท�ำแผลบริเวณปากแผลช่องทางออก
ของสายล้างไตทางช่องท้อง อย่างน้อยวันละ 1 ครั้ง หรือเมื่อผิวหนังเปียกชื้น
สถานที่ท�ำแผลต้องเป็นที่ลมสงบ ปิดประตูหน้าต่าง พัดลมและเครื่องปรับอากาศ
เพื่อลดการปนเปื้อนเชื้อโรค ในอากาศที่ฟุ้งกระจาย และสวมผ้าปิดปากปิดจมูก
ทุกครั้ง

30. 30 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ขั้นตอนการท�ำแผล
(1) ล้างมือถูกต้องตามขั้นตอน และเช็ดมือ
ให้แห้งด้วยผ้าสะอาด
(2) แกะแผลด้วยความนุ่มนวล
(3) สังเกตคราบน�้ำเหลืองหรือคราบเลือด
ที่ติดอยู่กับผ้าก็อซ และรอบๆ แผล
(4) ใช้มือสะอาดตรวจดูแผล โดยกดดูแผล
ว่ามีหนองหรือไม่

31. 31คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
(5) ล้างมือถูกต้องตามขั้นตอน หรือใช้น�้ำยา
ล้างมือแอลกอฮอล์ส�ำหรับล้างมือ
(6) ใช้ไม้พันส�ำลีเช็ดข้อต่อด้วยน�้ำเกลือ
ล้างแผล 1-2 ไม้
(7) พันข้อต่อด้วยผ้าก็อซปราศจากเชื้อ
(8) เช็ดผิวหนังรอบแผลด้วยน�้ำยาฆ่าเชื้อ
(โพวิดีน) 1-2 ไม้ โดยเช็ดห่างจากแผล
ประมาณ 1 เซนติเมตร เพื่อฆ่าเชื้อโรค
และไม่เช็ดเข้าในแผล เพราะจะท�ำให้
เกิดการระคายเคืองแผล

32. 32 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
(9) เช็ดบริเวณปากแผลและสายด้วยน�้ำเกลือ
ล้างแผล 2-3 ไม้
(10) ใช้ผ้าก้อซปราศจากเชื้อซับให้แห้ง
(11) รองใต้สายด้วยผ้าก็อซปราศจากเชื้อ
(12) ปิดแผลด้วยผ้าก็อซปราศจากเชื้อ
(13) ปิดแผลด้วยพลาสเตอร์ผ้า และเก็บสายต่อ
ให้เรียบร้อย

33. 33คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การเปลี่ยนน�้ำยาระบบ Twin bag
ขั้นตอนการเปลี่ยนน�้ำยา
1. สวมผ้าปิดปากและจมูก
2. ล้างมือตามขั้นตอนที่ถูกต้องและเช็ดมือ
ด้วยผ้าสะอาดให้แห้ง
3. เทแอลกอฮอล์ 70% ลงบนโต๊ะ ให้มีขนาด
ประมาณเท่าเหรียญ 10 บาท และเช็ดโต๊ะ
โดยวนจากจุดตรงกลางออกไปด้านนอก
และเช็ดขอบโต๊ะโดยรอบ
4. เตรียมอุปกรณ์ตัวหนีบสีน�้ำเงิน ซองจุกปิด
สีขาว ถุงน�้ำยาใหม่ให้พร้อม
5. ตรวจสอบสภาพถุงน�้ำยาจากด้านนอก
ของถุงน�้ำยา ได้แก่ วันหมดอายุ ปริมาตร
ความเข้มข้นของน�้ำยา สายน�้ำยา ความ
ขุ่นใส และตรวจดูว่าถุงรั่วหรือไม่

34. 34 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
6. ฉีกถุงหุ้มถุงน�้ำยาใหม่ชั้นนอกออก และ
แกะสายน�้ำยา โดยไม่ใช้กรรไกรหรือ
ของมีคมตัดเด็ดขาด เพราะอาจท�ำให้
ถุงรั่วและติดเชื้อได้
7. หนีบตัวหนีบสีน�้ำเงินที่สายถุงน�้ำยาใหม่
8. หักแท่งสีเขียวที่ถุงน�้ำยาใหม่
9. ล้างมือตามขั้นตอนที่ถูกต้องและเช็ดมือ
ด้วยผ้าสะอาดให้แห้ง
10. เตรียมผ้าเช็ดมือที่สะอาดไว้ วางท่อวาล์ว
และจับท่อวาล์วกับสายน�้ำยาให้ถูกต้อง
และดึงจุกยางออก
11. ต่อสายน�้ำยาเข้ากับวาล์วท่อล้างไต โดย
จับวาล์วสีฟ้าและหมุนเกลียวให้ปิดไป
ทางซ้ายมือ

35. 35คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
12. แขวนถุงน�้ำยาใหม่ และวางถุงรับน�้ำยา
จากช่องท้องในภาชนะรองรับ
13. เปิดวาล์วปล่อยน�้ำยาออกจากช่องท้อง
ลงไปในถุงรับน�้ำยาจากช่องท้องจนน�้ำยา
หมด และตรวจสอบถุงน�้ำยาอีกครั้งว่า
น�้ำยายังไหลอยู่หรือไม่
14. เมื่อน�้ำยาออกจากช่องท้องหมดแล้ว ให้
ปิดวาล์วสีฟ้า และเปิดตัวหนีบสีน�้ำเงิน
ที่สายถุงใหม่ ล้างสาย 5 วินาที แล้วหนีบ
ตัวหนีบสีน�้ำเงินที่สายถุงรับน�้ำยาจาก
ช่องท้อง
15. เปิดวาล์วสีฟ้าปล่อยน�้ำยาใหม่เข้าช่องท้อง
จนหมดถุง ในระหว่างนี้ห้ามหยิบจับ หรือ
รับโทรศัพท์ หรือท�ำกิจกรรมอื่นๆ โดย
เด็ดขาด
16. ล้างมือด้วยแอลกฮอล์

36. 36 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
17. เมื่อน�้ำยาหมดให้ปิดวาล์วสีฟ้า และหนีบ
ตัวหนีบสีน�้ำเงินที่สายถุงน�้ำยาใหม่ โดยมี
ตัวหนีบตัวแรกยังหนีบอยู่ที่สายถุงรับน�้ำยา
จากช่องท้อง
18. เปิดซองจุกปิดขาว และตรวจสอบฟองน�้ำ
ชุบน�้ำยาฆ่าเชื้อภายในจุกปิดสีขาวว่ายังชุ่ม
อยู่หรือไม่ (ถ้าไม่ชุ่มให้เปลี่ยนซองใหม่)
19. ปลดสายน�้ำยาออกและปิดจุกสีขาวอันใหม่
20. น�ำน�้ำยาที่ปล่อยออกมาจากช่องท้อง
ชั่งน�้ำหนัก เพื่อวัดปริมาณก่อนปล่อยน�้ำยา
ทิ้งและบันทึกรายละเอียดในสมุดประจ�ำตัว
ผู้ป่วยให้เรียบร้อย
21. ตัดเป็นรอยที่ถุงน�้ำยาและเทน�้ำยาทิ้งที่
ส้วม หรือชักโครกและราดน�้ำหรือกดน�้ำ
ล้างตามปกติ

37. 37คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การเปลี่ยนน�้ำยาระบบ ANDY disc
ขั้นตอนการเปลี่ยนน�้ำยา
1. สวมผ้าปิดปากและจมูก
2. ล้างมือตามขั้นตอนที่ถูกต้องและเช็ดมือ
ด้วยผ้าสะอาดให้แห้ง
3. เทแอลกอฮอล์ 70% ลงบนโต๊ะให้มีขนาด
ประมาณเท่าเหรียญ 10 บาท และเช็ดโต๊ะ
โดยวนจากจุดตรงกลางออกไปด้านนอก
และเช็ดขอบโต๊ะโดยรอบ
4. เตรียมอุปกรณ์ แท่นยึด ถุงน�้ำยาใหม่
ให้พร้อม
5. ตรวจสภาพถุงน�้ำยาจากด้านนอกของ
ถุงน�้ำยา ได้แก่ วันหมดอายุ ปริมาตร
ความเข้มข้นของน�้ำยา สายน�้ำยา ความ
ขุ่นใส และตรวจดูว่าถุงรั่วหรือไม่

38. 38 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
6. ฉีกถุงหุ้มถุงน�้ำยาใหม่ชั้นนอกออก และ
แกะสายน�้ำยา โดยไม่ใช้กรรไกรหรือ
ของมีคมตัดเด็ดขาดเพราะอาจท�ำให้ถุง
รั่วและติดเชื้อได้
7. แขวนถุงน�้ำยาใหม่ และวางถุงรับน�้ำยา
จากช่องท้องในภาชนะรองรับและวาง
จานหมุนลงในแท่นยึด
8. สอดฝาปิดปลอดเชื้อไว้ในแท่นในช่อง
ด้านซ้ายดังรูปให้แน่น ส�ำหรับผู้ที่ถนัด
มือซ้ายให้สอดฝาปิดปลอดเชื้อในช่อง
ด้านขวาแทน
9. สอดข้อต่อสายส่งน�้ำยาเข้ากับช่องด้านขวา
ดังรูป ส�ำหรับผู้ที่ถนัดมือซ้ายให้สอด
ข้อต่อสายส่งน�้ำยาเข้าไปในช่องด้านซ้าย
แทน
10. ล้างมือด้วยแอลกอฮอล์

39. 39คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
11. ถอดฝาปิดปลายท่อออกจากจานหมุน
และทิ้งไป
12. ต่อข้อต่อสายส่งน�้ำยาเข้ากับจานหมุน
13. ถ่ายน�้ำยาที่ใช้แล้วออกจากช่องท้อง
โดยให้จานหมุนอยู่ในต�ำแหน่งที่ดังรูป
และปลดตัวหนีบ
14. เมื่อน�้ำยาออกจากช่องท้องจนหมดแล้ว
ท�ำการชะล้างสายน�้ำยาของถุงใหม่นาน
5 วินาที โดยบิดให้จานหมุนอยู่ใน
ต�ำแหน่งดังรูป
15. เติมน�้ำยาเข้าช่องท้องโดยบิดให้จานหมุน
อยู่ในต�ำแหน่งดังรูป

40. 40 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
16. ปิดระบบโดยอัตโนมัติ โดยบิดให้
จานหมุนอยู่ในต�ำแหน่งดังรูป
17. ปิดตัวหนีบที่สายส่งน�้ำยา
18. ล้างมือด้วยแอลกอฮอล์
19. ปิดฝาครอบของฝาปิดปลอดเชื้อ
อันใหม่
20. หมุนข้อต่อสายส่งน�้ำยาออกจาก
จานหมุน

41. 41คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
21. ปิดข้อต่อสายส่งน�้ำยาด้วย ฝาปิด
ปลอดเชื้ออันใหม่ทันที
22. ปิดจานหมุน
23. น�ำน�้ำยาที่ปล่อยออกมาจากช่องท้อง
ชั่งน�้ำหนัก เพื่อวัดปริมาณก่อนปล่อย
น�้ำยาทิ้ง และบันทึกรายละเอียดใน
สมุดประจ�ำตัวผู้ป่วยให้เรียบร้อย
24. ตัดเป็นรอยที่ถุงน�้ำยาและเทน�้ำยาทิ้ง
ที่ส้วมหรือชักโครก และราดน�้ำหรือ
กดน�้ำล้างตามปกติ

42. 42 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
การจดบันทึก
การบันทึกมีความส�ำคัญส�ำหรับการติดตามผลการรักษา โดยทีมบุคลากร
ที่ให้การรักษา จะใช้ดูประกอบการวางแผนการรักษา ดังนั้น ผู้ป่วยหรือผู้ดูแล
จึงจ�ำเป็นต้องบันทึกรายละเอียดทั้งหมด และน�ำมาด้วยทุกครั้งที่นัดตรวจ สิ่งที่
ต้องบันทึกในแต่ละครั้ง แต่ละวัน ประกอบด้วยข้อมูลต่อไปนี้
1. วันที่ และรอบที่ ของการเปลี่ยนน�้ำยา
2. ความเข้มข้นของน�้ำยาที่ใช้
3. เวลาที่เริ่มใส่น�้ำยาเข้า และเวลาที่น�้ำยาไหลเข้าหมด
4. เวลาที่เริ่มปล่อยน�้ำยาออก และเวลาที่น�้ำยาไหลออกหมด
5. ปริมาตรน�้ำยาที่เข้า แล ะออก
6. สีของน�้ำยา ความขุ่น ความใส เยื่อวุ้น เลือด รวมทั้งอาการผิดปกติ
ที่เกิดขึ้น เช่น อาการเจ็บปวดบริเวณปากแผลหรือในท้อง อาการเจ็บปวดเกิดขึ้น
ขณะใส่น�้ำยาเข้า หรือขณะปล่อยน�้ำยาออก มีไข้ตัวร้อน หนาวสั่น ผื่นตามตัว
อาการแน่นอึดอัดในท้องหรือในอก เวลานั่งหรือนอน และอื่นๆ ที่คิดว่าผิดปกติ
7. บันทึกน�้ำหนักตัวประจ�ำวัน ควรชั่งน�้ำหนัก หลังจากปล่อยน�้ำ
ออกจากช่องท้องหมดแล้วในเวลาเดียวกัน ทุกวัน
8. วัดอุณหภูมิร่างกาย ควรวัดอย่างน้อยวันละ 1 ครั้ง หรือทุกครั้ง
ที่รู้สึกตัวว่ามีไข้ตัวร้อน หรือเวลาที่ปวดท้อง หรือน�้ำยาที่ออกจากช่องท้องขุ่น

43. 43คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังควรรับประทานอาหาร
ให้เหมาะสมอย่างไร
เพื่อป้องกันภาวะขาดสารอาหาร ลดภาวะภาวะแทรกซ้อนจาก
ความผิดปกติของสมดุลโซเดียม โปแตสเซียม แคลเซียม และฟอสฟอรัส
ป้องกันการเกิดภาวะบวมน�้ำ และช่วยชะลอความเสื่อมการท�ำงานของไต
ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังที่เข้ารับการบ�ำบัดทดแทนไต ด้วยการปลูกถ่ายไต หรือการ
ผ่าตัดเปลี่ยนไต การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม หรือการล้างไตทางช่องท้อง
ควรเรียนรู้ ท�ำความเข้าใจ ให้ความร่วมมือกับทีมสุขภาพในการปรับพฤติกรรม
การรับประทานอาหารให้เป็นเวลา ครั้งละน้อย แต่บ่อยๆ 4 – 5 มื้อ ต่อวัน
โดยมีสารอาหารครบทั้ง 5 หมู่อย่างเหมาะสม เพียงพอกับความต้องการของ
ร่างกายตนเองตามค�ำแนะน�ำของนักโภชนาการ ดังตารางที่ 1

44. 44 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
จากตารางดังกล่าว แสดงว่าผู้ป่วยโรคไตในแต่ละคน ควรได้รับสารอาหารที่
มีโปรตีน พลังงาน และเกลือแร่ ได้แก่ โซเดียม โปแตสเซียม แคลเซียม และฟอสฟอรัส
ที่เหมาะสม เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย ตามรายละเอียดดังนี้
ตารางที่ 1 สารอาหารที่แนะน�ำส�ำหรับผู้เป็นโรคไตเรื้อรังก่อนล้างไต
นําหน
นําหน นําหน
า
สารอาหาร โรคไตเรื�อรัง
ระยะ �-� ระยะ �-�
พลังงาน �� – �� กิโลแคลอรี�/ ้ ักตัว/ นัว
โปรตีน �.� – � (กรัม/ ้ ักตัว/ นัว ) �.� – �.� (กรัม/ ้ ักตัว/ นัว )
คาร์โบไฮเดรต �� – �� % ของพลังงานทั้งหมด ในอาหาร �� – �� กรัม
ไขมัน �� – �� % ของพลังงานทั้งหมด
ไขมันอนอิ่มตมตัว< � % คอเรสเตอรอล < ��� มก./ นัว
โซเดียม �,��� – �,��� มก./ นัว
โปแตสเซียม ไม่จํากัด �,��� – �,��� มก./ นัว
ปรับตามผลเลือด
ฟอสฟอรัส ��� – �,��� มก./ นัว ปรับตามผลเลือด
แคลเซียม �,��� – �,��� มก./ นัว
ถ้ามี binder ควรจํากัดแคลเซียม < �,��� มก./ นัว
นํ้ ไม่จํากัด ปริมาณปัสสาวะ + นํ้า ��� มล.

45. 45คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ความต้องการพลังงานจากสารอาหารคาร์โบไฮเดรต และไขมัน
ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังที่มีอายุน้อยกว่า 60 ปี ควรได้รับพลังงาน 35
กิโลแคลอรี่/น�้ำหนักตัว 1 กก./วัน และผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี ควรได้รับ
พลังงาน 30 กิโลแคลอรี่/น�้ำหนักตัว 1 กก./วัน ดังตารางที่ 1 โดยมีสัดส่วน
คาร์โบไฮเดรตร้อยละ 55 ของพลังงานทั้งหมด
แหล่งอาหารคาร์โบไฮเดรต ได้แก่ ข้าว ก๋วยเตี๋ยว น�้ำตาล และแป้ง
ซึ่งแป้งแบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ
แป้งที่มีโปรตีน เช่น ข้าว ขนมปัง ก๋วยเตี๋ยว บะหมี่ เผือก มัน
ข้าวโพด
แป้งปลอดโปรตีน เช่น ก๋วยเตี๋ยวเซี่ยงไฮ้ วุ้นเส้น แป้งมัน
แป้งข้าวโพด แป้งท้าวยายม่อม ซาหริ่ม สาคูลอยแก้ว สาคู วุ้นน�้ำหวาน
วุ้นลอยแก้ว วุ้นใบเตย ขนมรวมมิตร ลอดช่องสิงค์โปร์ ทับทิมกรอบ ตะโก้
จากแป้งถั่ว ลูกชิดเชื่อม ลูกชิดน�้ำแข็ง ขนมชั้น เป็นต้น
เนื่องจากผู้เป็นโรคไตเรื้อรังต้องจ�ำกัดโปรตีนในอาหาร ดังนั้นจึงควร
จ�ำกัดปริมาณข้าวหรือก๋วยเตี๋ยว มื้อละ 2-3 ทัพพี และรับประทานแป้งปลอด
โปรตีนเพิ่มขึ้น

46. 46 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังมักมีไขมันในเลือดสูง โดยเฉพาะไตรกลีเซอไรด์
และมีเอชดีแอล (ไขมันตัวดี) ต�่ำ ท�ำให้มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดหลอดเลือดแดง
แข็งและโรคหัวใจขาดเลือด ทั้งนี้ผู้ป่วยควรได้รับไขมันประมาณร้อยละ 25-35
ของพลังงานทั้งหมดจากอาหารที่ได้รับต่อวัน โดยเป็นไขมันอิ่มตัวน้อยกว่า
ร้อยละ 7 และโคเลสเตอรอลในอาหารน้อยกว่า 200 มิลลิกรัม/วัน หรือไขมัน
1 ส่วน ต่อพลังงาน 150 กิโลแคลอรี่ต่อวัน
โดยไขมัน 1 ส่วน เทียบเท่ากับอาหารต่างๆ ในปริมาณต่อไปนี้
น�้ำมันพืช 1 ช้อนชา สลัดน�้ำข้น 1 ช้อนชา สลัดน�้ำใส 3 ช้อนชา มาการีน
1 ช้อนชา ครีมเทียม 2 ช้อนชา เบคอน 1 ชิ้น
ตัวอย่างเช่น ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง น�้ำหนัก 60 กิโลกรัม ควรได้รับพลังงาน
1,800-2,000 กิโลแคลอรี่ต่อวัน ควรได้รับไขมัน 12–13 ส่วนต่อวัน หรือได้รับ
น�้ำมันพืช 12–13 ช้อนชาต่อวัน
ข้อควรปฏิบัติส�ำหรับผู้ป่วยโรคไตในการรับประทานอาหารเพื่อป้องกัน
และรักษาภาวะไขมันในเลือดสูง ดังนี้
1. อาหารทุกมื้อควรมีไขมันปริมาณเล็กน้อย โดยประกอบอาหาร
ประเภทลวก ต้ม ปิ้ง นึ่ง ย่าง หรืออบ เป็นประจ�ำ
2. กินไขมันดี ที่มีกรดไขมันไม่อิ่มตัว (Unsaturated fatty acid)
จากอาหารต่อไปนี้
2.1 ควรใช้น�้ำมันพืชผสม โดยเลือกใช้น�้ำมันกลุ่มที่มีไขมันไม่อิ่มตัว
ต�ำแหน่งเดียว (Mono unsaturated fatty acid) เช่น น�้ำมันมะกอก น�้ำมันร�ำข้าว
น�้ำมันถั่วลิสง น�้ำมันงา เนย และถั่วลิสง เป็นต้น ผสมน�้ำมันกลุ่มที่มีไขมัน
ไม่อิ่มตัวหลายต�ำแหน่ง (Poly unsaturated fatty acid) เช่น น�้ำมันถั่วเหลือง
น�้ำมันข้าวโพด น�้ำมันเมล็ดทานตะวัน และน�้ำมันดอกค�ำฝอย เป็นต้น ในสัดส่วน
1: 1 เพื่อประกอบอาหารประเภทผัด ทอด หรือท�ำน�้ำย�ำ และน�้ำสลัด

47. 47คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
2.2 รับประทานเนื้อสัตว์พวกปลาทะเล
เช่น ปลาทู ปลาโอ ปลาซาบะ หรือปลาน�้ำจืดบางชนิด
เช่น ปลานิล ปริมาณ 3–5 ครั้ง ต่อสัปดาห์ เนื่องจาก
มีกรดไขมันที่ดี และมีโอเมกา 3 สูง ช่วยลดระดับ
ไตรกลีเซอไรด์ในเลือด
3. ลดการรับประทานอาหารที่มีไขมันอิ่มตัว (Saturated fatty acid)
ดังนี้
3.1 รับประทานเนื้อสัตว์ไม่ติดมัน เช่น เนื้อปลา ไข่ขาว หลีกเลี่ยง
หมูสามชั้น สันคอหมู หนังไก่ เนย หรืออาหารที่มีเนยเป็นส่วนประกอบ เช่น
เค้ก คุ้กกี้ พัฟ พาย เป็นต้น
3.2 หลีกเลี่ยงอาหารที่ใช้น�้ำมันมะพร้าว กะทิ หรือน�้ำมันปาล์ม
เนยทียม (มาร์การีน) เนยขาว เนื่องจากมีกรดไขมันอิ่มตัว และกรดไขมัน
ชนิดทรานส์ ซึ่งเป็นไขมันที่แข็งตัวจากการเติมโฮโดรเจน หากได้รับปริมาณมาก
จะท�ำให้ระดับโคเลสเตอรอลในเลือดสูงได้
4. ลดอาหารที่มีโคเลสเตอรอลในเลือดสูง โดยควบคุมปริมาณ
โคเลสเตอรอลในอาหารไม่ให้เกิน 300 มิลลิกรัมต่อวัน
5. ลดอาหารที่ท�ำให้ระดับไตรกลีเซอร์ไรด์ในเลือดสูง โดยรับประทาน
อาหารที่ไม่ใส่กะทิ ได้แก่ แกงส้ม แกงเหลือง แกงแค แกงป่า ต้มย�ำ ต้มโคล้ง
ส�ำหรับอาหารประเภทย�ำ ได้แก่ ย�ำผักบุ้ง ย�ำแตงร้าน ย�ำแตงกวา ย�ำผลไม้
โดยปรุงรสให้อ่อนเค็ม ควรหลีกเลี่ยงอาหารทอดทุกชนิด ของหวานจัด ผลไม้
หวานจัด เครื่องดื่มที่มีรสหวาน และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์

48. 48 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ความต้องการโปรตีน
ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังควรได้รับโปรตีน 0.6-0.8 กรัม/น�้ำหนักตัว 1 กก./วัน
โดยเป็นโปรตีนคุณภาพสูง (high biological value, HBV) ร้อยละ 50 ของโปรตีน
ทั้งหมด
โปรตีนคุณภาพสูง หมายถึง อาหารโปรตีนที่มีกรดอะมิโนจ�ำเป็นครบถ้วน
พบในเนื้อหมู เนื้อวัว เนื้อเป็ด เนื้อไก่ ปู ปลา กุ้ง หอย ไขนม และผลิตภัณฑ์
จากนม
โปรตีนคุณภาพต�่ำ หมายถึงอาหารโปรตีนที่ประกอบด้วยกรดอะมิโน
จ�ำเป็นแต่ไม่ครบถ้วน อาหารในกลุ่มนี้ได้แก่ ถั่วเมล็ดแห้ง ธัญพืชต่างๆ เช่น
ข้าวเจ้า ข้าวสาลี ข้าวโพด พืช ผัก ผลไม้ และเนื้อสัตว์ประเภทเอ็น หนัง
กระดูกอ่อน เป็นต้น
โปรตีนมีในอาหารหมวดต่างๆ ดังนี้
ก. หมวดเนื้อสัตว์ ให้โปรตีนประมาณ 7 กรัม พลังงาน 70 กิโลแคลอรี่
ได้แก่
เนื้อสัตว์สุก เช่น เนื้อหมู เนื้อไก่ เนื้อวัว น�้ำหนัก 30 กรัม
หรือประมาณ 2 ช้อนกินข้าว
ไข่ทั้งฟอง 1 ฟอง หรือไข่ขาว 2 ฟอง
ปลาตัวเล็ก 1 ตัว
ลูกชื้น 4 - 5 ลูก
กุ้ง 3 - 5 ตัว
ซี่โครงหมูทอด 3 - 5 ชื้น
นม 1 กล่อง (240 มิลลิลิตร ) มีโปรตีนประมาณ 7 กรัม
และมีเกลือแร่ เช่น แคลเซียม โปแตสเซียมและฟอสฟอรัสสูง ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง
ที่มีระดับฟอสฟอรัสในเลือดสูงกว่า 5.0 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร ควรจ�ำกัดการดื่มนม

49. 49คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ข. หมวดข้าว แป้ง ธัญพืชให้โปรตีนประมาณ 2 กรัม พลังงาน 70
กิโลแคลอรี
ข้าว 1 ทัพพี
เส้นหมี่ 1 ทัพพี
บะหมี่ ½ ก้อน
ขนมปัง 1 แผ่น
ค.หมวดผัก ให้โปรตีนประมาณ 1 กรัม พลังงาน 25 กิโลแคลอรี
ผักสุกประมาณ 1 ทัพพี (1/2 ถ้วยตวง) หรือผักดิบประมาณ
2 ทัพพี (1 ถ้วยตวง)
ง. หมวดผลไม้ ให้โปรตีนประมาณ 0.5 กรัม พลังงาน 70 กิโลแคลอรี
สับปะรด 6 – 8 ชิ้นค�ำ
แตงโม 6 - 8 ชิ้นค�ำ
เงาะ 3 – 4 ลูก
มังคุด 3 – 4 ลูก
แอบเปิ้ล ผลเล็ก 1 ผล

50. 50 คู่มือการล้างไตสำ�หรับประชาชน
ความต้องการโซเดียม
การรับประทานโซเดียมเกินความจ�ำเป็น ส่งผลให้ภาวะความดันโลหิตสูง
และน�้ำในร่างกายเกิน ดังนั้นผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังควรบริโภคโซเดียมน้อยกว่า
2,000 มิลลิกรัมต่อวัน โดยรับประทานอาหารที่มีรสชาติอ่อน ใช้สมุนไพร
และเครื่องเทศในการเพิ่มกลิ่นและรสชาติ จ�ำกัดการใช้เกลือไม่เกิน 1 ช้อนชา
ต่อวันหรือใช้เครื่องปรุงรส เช่น ซีอิ้วขาว ซอสปรุงรส น�้ำปลา ไม่เกิน 3–4 ช้อนชา
ต่อวัน หากซื้ออาหารปรุงส�ำเร็จควรหลีกเลี่ยงการปรุงเพิ่ม
ตารางที่ 2 ปริมาณโซเดียมในเครื่องปรุงรส ปริมาณ 1 ช้อนชา
(5 กรัม)
เครื่องปรุงรส มิลลิกรัม
เกลือ 2,000
น�้ำปลา 400
ซีอิ้วขาว 400
ซอสหอยนางรม 150
ผงชูรส 492
ผงฟู 340
กะปิ 300
เต้าหู้ยี้ 185
น�้ำพริกเผา 90
น�้ำพริกกะปิ 90
ซอสพริก 70
น�้ำปลาหวาน 60
น�้ำจิ้มไก่ 70
ซอสมะเขือเทศ 55