1. ทางเลือกของการบำาบัดรักษาทดแทนไต
รท. บัญชา สถิระพจน์
แผนกโรคไต กองอายุรกรรม โรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า
อะไรจะเกิดขึนเมื่อคุณเข้าสู่ไตวายระยะสุดท้าย ?
้
ผู้ป่วยไตเรื้อรังระยะสุดท้ายจะเกิดอาการแสดงหลากหลายระบบที่เกิดจากของ
เสี ย คั่ ง ในร่ า งกาย เริ่ ม จากบวมตามแขนขา รู้ สึ ก อ่ อ นเพลี ย หอบเหนื่ อ ย เบื่ อ อาหาร
คลื่นไส้อาเจียน รู้สึกง่วงซึม สับสน จนสุดท้ายเกิดอาการชัก หมดสติ ถึงกับการเสียชีวิต
ได้ ดั ง นั้ น เมื่ อ เข้ า สู่ ไ ตเรื้ อ รั งระยะสุ ด ท้ า ยจำา เป็ น ต้ อ งได้ รั บ การบำา บั ด รั ก ษาทดแทนไต
ได้แก่ การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม การล้างไตทางหน้าท้อง และการผ่าตัดปลูก
ถ่ายไต
1. การล้างไต
การล้างไตมี ๒ ชนิดคือ การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม และ การล้างไตทางหน้า
ท้อง
1. การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม คือการนำา เลือดออกจากร่างกายผู้
ป่วย ผ่านเข้าเครื่องไตเทียม เพื่อฟอกเลือด แล้วส่งเลือดคืนกลับสู่ผู้ป่วย
ต้องทำา ในศูนย์ฟอกเลือดไตเทียม โดยทั่วไปทำา การฟอกประมาณ ๒-๓
ครั้งต่อสัปดาห์ ครั้งละ ๔-๕ ชั่วโมง
2. การล้างไตทางหน้าท้อง คือการใส่นำ้ายาล้างไตเข้าช่องท้อง แช่ทิ้งไว้
เพื่อให้ของเสียในร่างกายขับออกมาในนำ้ายาล้างไต แล้วเปลี่ยนถ่ายออก
ตามระยะเวลาที่กำา หนด วิธีที่ทำา ต่อเนื่องกันตลอดวัน วันละประมาณ ๔
ครั้ง ครั้งละประมาณ ๔-๖ ชั่วโมง เรียกว่าวิธี ซีเอพีดี หรือ continuous
ambulatory peritoneal dialysis (CAPD) ซึ่ ง เป็ น วิ ธี ที่ นิ ย มทำา กั น มาก
ที่สุด
2. การผ่าตัดปลูกถ่ายไต
การผ่าตัดปลูกถ่ายไตมี ๒ ชนิดคือ ผ่าตัดจากไตบริจาคของผู้ป่วยที่มีสมองตาย
และไตบริจ าคจากญาติ ผู้ป่ วย ในร่ างกายคนปกติ จะมีร ะบบภูมิ คุ้ ม กั น ซึ่ง ทำา หน้ า ที่
ต้านทานเชื้อโรค และสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาในร่างกาย ดังนั้นเมื่อผ่าตัดปลูกถ่ายไต
เข้าไปในร่างกาย ไตใหม่จึงเหมือนสิ่งแปลกปลอมในร่างกายจะเกิดการต่อต้านจาก
ระบบภูมิคุ้มกัน จึงจำา เป็นต้องเลือกไตที่เข้าได้ดีกับผู้ป่วย และหลังผ่าตัดผู้ป่วยควร
กินยากดภูมิคุ้มกันเพื่อป้องกันการสลัดไต
1

2. การรักษาบำาบัดรักษาทดแทนไตด้วยการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
จุดมุ่งหมาย
การฟอกเลื อ ดด้ ว ยเครื่ อ งไตเที ย มจะช่ ว ยกำา จั ด ของเสี ย จากร่ า งกาย ควบคุ ม
สมดุลของนำ้า เกลือแร่ และกรดด่างในผู้ป่วยให้กลับสู่ภาวะปกติ เพื่อให้ผู้ป่วยหายจาก
อาการที่เกิดจากของเสียคั่งในร่างกาย ลดอัตราการเจ็บป่วยและอัตราการเสียชีวิต และ
หวังผลให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตดีขึ้นด้วย
การฟอกเลือดทำาได้อย่างไร
หลักการทั่วไปของการฟอกเลือดทำาโดยการดึงเลือดผ่านวงจรนำาเลือดออกจาก
ร่างกายผู้ป่วย ส่งผ่านเข้าไปในตัวกรองเพื่อกรองของเสียในร่างกายออก ก่อนนำา เลือด
คื น กลั บ สู่ ร่ า งกายผู้ ป่ ว ย การฟอกเลื อ ดควรทำา อย่ า งน้ อ ย ๓ ครั้ ง ต่ อ สั ป ดาห์ ครั้ ง ละ
ประมาณ ๔-๕ ชั่วโมง ระหว่างการฟอกเลือดผู้ป่วยสามารถดำาเนินชีวิตประจำาวันได้ปกติ
ได้แก่ อ่านหนังสือ เขียนหนังสือ นอนหลับ ดูโทรทัศน์ เป็นต้น แสดงดังรูปที่ ๑
รูปที่ ๑ แสดงการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
การเตรียมความพร้อมก่อนการฟอกเลือด
การผ่าตัดต่อเส้นเลือดสำาหรับการฟอกเลือด
2

3. ก่ อนเริ่ ม การฟอกเลื อ ดด้ ว ยเครื่ อ งไตเที ยมประมาณ ๓-๔ เดื อ นจำา เป็ น ต้ อ งทำา การ
ผ่าตัดต่อเส้นเลือดเพื่อเป็นตำาแหน่งที่ใช้สำาหรับเป็นทางให้เลือดออกจากร่างกายเพื่อมา
ฟอกรวมทั้งเป็นทางสำาหรับคืนเลือดสู่ร่างกายตามเดิม ส่วนใหญ่การผ่าตัดต่อเส้นเลือด
สามารถทำาการผ่าตัดแบบผู้ป่วยนอกได้ หรืออาจนอนโรงพยาบาลต่ออีก ๑ วันหลังการ
ผ่าตัด การผ่าตัดต่อเส้นเลือดมี ๒ ชนิดคือ
1. การผ่ า ตั ด ต่ อ เส้ น เลื อ ดแดงกั บ เส้ น เลื อ ดดำา (arteriovenous fistula, AVF) มั ก
ทำา การผ่าตัดบริเวณแขนของผู้ป่วยแสดงดังรูป ที่ ๒ การผ่ าตั ดแบบนี้เ หมาะสม
สำาหรับการฟอกเลือดที่สุด เพราะว่าโอกาสการติดเชื้อ และเส้นเลือดอุดตันน้อย
แต่มีข้อเสียคือต้องใช้เวลาระยะหนึ่งหลังผ่าตัด (มักนานกว่า ๑-๓ เดือน) จึงจะ
ใช้งานได้
รูปที่ ๒ แสดงการผ่าตัดต่อเส้นเลือดแดงกับเส้นเลือดดำา
2. การผ่ า ตั ด ต่ อ เส้ น เลื อ ดเที ย ม (arteriovenous graft, AVG) คื อ การผ่ า ตั ด ใช้
เส้นเลือดเทียมเชื่อมต่อระหว่างเส้นเลือดแดงกับเส้นเลือดดำา บริเวณแขน ข้อดี
ของการผ่ า ตั ด แบบนี้ คื อ สามารถใช้ เ ส้ น เลื อ ดหลั ง ผ่ า ตั ด ได้ เ ร็ ว แต่ มี ข้ อ เสี ย คื อ
ปัญหาการติดเชื้อ และเส้นเลือดอุดตันได้สูงกว่าการผ่าตัดต่อเส้นเลือดจริง
ในกรณีที่จำาเป็นต้องรับการฟอกเลือดอย่างเร่งด่วน ไม่ได้เตรียมเส้นเลือดสำาหรับการ
ฟอกเลือดดังกล่าวมาก่ อน เราอาจใช้วิธีการใส่สายฟอกเลือดชั่วคราว หรือใส่ส าย
ฟอกเลือดกึ่งถาวร โดยเป็นสายพิเศษฝังใต้ผิวหนัง บริเวณต้นคอใกล้หัวไหล่ หรือขา
หนีบ
ใครเป็นผู้ทำาการฟอกเลือด
3

4. ส่วนใหญ่ของการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมจะทำาที่ศูนย์ไตเทียม โดยแพทย์
และพยาบาลผู้เชี่ยวชาญโรคไต แต่บางประเทศผู้ป่วยสามารถฟอกเลือดด้วยเครื่องไต
เทียมเองที่บ้าน โดยญาติผู้ป่วยทีผ่านการฝึกอบรมการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
่
ภาวะแทรกซ้อนของการฟอกเลือด
ภาวะแทรกซ้อนที่นำาผู้ป่วยมานอนโรงพยาบาลมากสุดคือ ปัญหาการติดเชื้อ และ
การอุดตันของเส้นเลือดที่ผ่าตัดต่อสำาหรับการฟอกเลือด ซึ่งในผู้ป่วยบางรายอาจจำาเป็น
ต้องได้รับการผ่าตัดเส้นเลือดใหม่อีกครั้ง
ภาวะแทรกซ้อนอื่นที่อาจพบในช่วงแรกระหว่างฟอกเลือดคือ ตะคริว และ ความ
ดั น โลหิ ต ตำ่า ซึ่ ง ผู้ ป่ ว ยจะมี อ าการ อ่ อ นเพลี ย มึ น งง หรื อ คลื่ น ไส้ อ าเจี ย น แต่ ภ าวะ
แทรกซ้อนเหล่านี้สามารถป้องกันได้โดย การควบคุมนำ้าหนักตัวของผู้ป่วย คือการจำากัด
นำ้าดื่ม ปรับการฟอกเลือด และนำ้ายาฟอกเลือดให้เหมาะสม
อาหารสำาหรับผู้ปวยฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
่
การกินอาหารอย่างเหมาะสมจะช่วยให้การรักษาเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ และผู้
ป่วยสามารถดำา รงชี วิต ได้ อย่ างมีคุ ณภาพในการฟอกเลื อ ด แต่ละศูน ย์ไ ตเทียมจะมีนั ก
โภชนาการช่วยให้คำาแนะนำาในการกินอาหาร ดังสรุปหลักในการเลือกกินอาหารในผู้ป่วย
ฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมดังนี้
ฟ ควรบริโภคอาหารที่มีโปรตีนสูง ได้แก่ เนื้อวัว เนื้อไก่ เนื้อปลา เพื่อได้รับโปรตีน
เพียงพอกับความต้องการ
เ จำากัดอาหารที่มีปริมาณโปแตสเซียมสูง (เมื่อระดับโปแตสเซียมในเลือดสูง) คือ
ผัก และผลไม้ ได้ แก่ มั นฝรั่ ง ฟักทอง มะเขื อเทศ กล้ วย ส้ม ลู กพรุน ลู กเกด
ฝรั่ง
จำา กั ด นำ้า ดื่ ม เนื่ อ งจากการดื่ ม นำ้า มากจะทำา ให้ เ กิ ด ภาวะนำ้า เกิ น ในร่ า งกาย เกิ ด
อาการบวม และความดันโลหิตสูง และเกิดปัญหาได้บ่อยขณะทำาการฟอกเลือด
คือ การเกิดตะคริว และความดันโลหิตตำ่า
แ หลีกเลี่ยงอาหารเค็ม เนื่องจากความเค็ม หรือโซเดียมจะกระตุ้นให้ผู้ป่วยหิวนำ้า
บ่อยจะเกิดภาวะนำ้าเกินภายในร่างกาย อาการบวม และความดันโลหิตสูงตามมา
แ จำากัดอาหารที่มีปริมาณฟอสเฟตสูง ได้แก่ นม เนย ถั่ว ขนมปัง นำ้าอัดลมสีเข้ม
ข้อดี และข้อเสียเกียวกับการฟอกเลือด
่
การฟอกเลือดที่ศนย์ไตเทียม
ู
ข้อดี
ข อุปกรณ์ทางการแพทย์ในการรักษาพยาบาลพร้อมเพรียง
อ ผู้เชี่ยวชาญให้การดูแลรักษาพยาบาลขณะทำาการฟอกเลือด
4

5. สร้างสังคมให้กับผู้ป่วยในการรู้จักกับผู้ป่วยรายอื่นๆ
ข้อเสีย
ข การฟอกเลือดต้องทำาเวลาที่กำาหนดชัดเจน
ก ต้องเสียเวลาเดินทางไปฟอกเลือด
การฟอกเลือดที่บ้าน
ข้อดี
ข สามารถกำาหนดเวลาในการฟอกเลือดเอง
ส ไม่ต้องเสียเวลาเดินทางไปฟอกเลือด
ไ มีความสะดวกสบายในการฟอกเลือดเนื่องจากทำาการฟอกที่บ้านตนเอง
ข้อเสีย
ข ต้องการผู้ช่วยเหลือในทำาการฟอกเลือดที่บ้าน
ต สร้างภาระงาน และความเครียดแก่สมาชิกภายในครอบครัว
แ ผู้ป่วย และสมาชิกครอบครัวต้องได้รับการฝึกปฏิบติในการฟอกเลือด
ั
แ ต้องการพื้นที่ และอุปกรณ์ความพร้อมภายในบ้านสำาหรับการฟอกเลือด
การรักษาบำาบัดรักษาทดแทนไตด้วยการล้างไตทางช่องท้อง
จุดมุ่งหมาย
การล้างไตทางช่องท้องเป็นอีกวิธีหนึ่งที่ช่วยกำาจัดของเสียจากร่างกาย ควบคุม
สมดุลของนำ้า เกลือแร่ และกรดด่างในผู้ป่วยให้กลับสูภาวะปกติ การล้างไตทางช่องท้อง
่
ใช้ ผ นั ง หน้ า ท้ อ งเป็ น แผ่ น กรองของเสี ย จากในเลื อ ดออกสู่ ช่ อ งท้ อ ง ผนั ง หน้ า ท้ อ งจึ ง
เปรียบเสมือนตัวกรองของเสีย
การล้างไตทางหน้าท้องทำาอย่างไร
นำ้า ยาสำา หรับล้างไตทางช่องท้องมีส่วนผสมของเกลือแร่ชนิดต่างๆ และนำ้า ตาล
ชนิ ด เด็ ซ โตรส จะใส่ เ ข้ า ไปแช่ ใ นช่ อ งท้ อ งเพื่ อ ให้ เ กิ ด การแลกเปลี่ ย นของเสี ย จาก
ร่างกาย ใช้เวลาในการแช่ในช่องท้องประมาณ ๓-๔ ชั่วโมง แล้วจึงปล่อยนำ้า ยาล้างไต
ออก แล้วจึงทำาซำ้าอีกตามจำานวนที่แพทย์สั่ง แสดงดังรูปที่ ๓
5

6. รูปที่ ๓ แสดงการล้างไตทางช่องท้อง
การเตรียมความพร้อมก่อนการล้างไตทางช่องท้อง
แพทย์จะวางท่อสายยางล้างไตที่ผนังหน้าท้อง หลังจากนั้นประมาณ ๑๐ -๑๔ วัน
จึงจะเริ่มการล้างไตทางช่องท้อง เพื่อรอให้แผลผ่าตัดท่อสายยางบริเวณหน้าท้องแห้งดี
ก่อน สายยางล้างไตจะติดอยู่กับผนังหน้าท้องแบบถาวร ไว้สำาหรับเป็นทางผ่านเข้าออก
ของนำ้ายาล้างไต
การล้างไตทางช่องท้อง มี ๓ ชนิด
1. ก า ร ล้ า งไ ต ทา ง ช่ อ ง ท้ อ ง แ บ บ ต่ อ เ นื่ อ ง ช นิ ด ซี เ อ พี ดี (continuous
ambulatory peritoneal dialysis, CAPD)
ซี เ อพี ดี เป็ น การล้ า งไตทางช่ อ งท้ อ งที่ นิ ย มมากที่ สุ ด โดยผู้ ป่ ว ยหรื อ ญาติ เ ป็ น ผู้
ทำาการปล่อยนำ้ายาล้างไตเข้าแช่ในช่องท้องประมาณ ๔-๖ ชั่วโมงแล้วจึงปล่อยนำ้ายา
ออก ทำา ซำ้า ๆ อย่างน้อย ๔ ครั้งต่อวัน และนำ้า ยาถุงสุดท้ายก่อนนอนมักแช่ไว้ตลอด
คืน จึงไม่รบกวนต่อการนอนหลับของผู้ป่วย
2. การล้างไตทางช่องท้องแบบต่อเนื่องชนิด ซีซีพีดี (continuous cycle-
assisted peritoneal dialysis, CCPD)
ซีซีพีดี เป็นการล้างไตทางช่องท้ อง โดยใช้เครื่องอัตโนมัติในการปล่อยนำ้า ยาเข้ า
ออกช่ องท้ องขณะผู้ ป่ว ยนอนหลับ ทำา ประมาณ ๓-๕ ครั้งต่ อคื น และจะทำา ในช่ ว ง
เวลากลางวันอีก ๑ ครั้ง คือจะแช่นำ้า ยาล้างไตไว้ตลอดกลางวัน หรืออาจจะทำา เพิ่ม
เป็น ๒ ครั้งต่อช่วงเวลากลางวัน ถ้าต้องการเพิ่มการขจัดของเสีย และลดภาวะนำ้าเกิน
จากร่างกาย
6

7. 3. การล้ า งไตทางช่ อ งท้ อ งแบบผสม ซี เ อพี ดี กั บ ซี ซี พี ดี (CAPD และ
CCPD)
คือการล้างไตทางช่องท้องทั้งช่วงกลางวัน และกลางคืน มักทำาในกรณีผู้ป่วยนำ้าหนัก
ตัวมาก หรือผู้ป่วยที่มผนังหน้าท้องที่มีประสิทธิภาพการกรองของเสียตำ่า
ี
ใครเป็นผู้ทำาการล้างไตทางหน้าท้อง
การล้างไตแบบ ซีเอพีดี นั้น ตัวผู้ป่วยหรือญาติจะเป็นคนทำา การปล่อยนำ้า ยาล้างไต
เข้าออกช่องท้องเอง แต่ในกรณีที่ล้างไตแบบ ซีซีพีดี จะใช้เครื่องอัตโนมัติในการ
ปล่อยนำ้ายาล้างไตเข้าออกช่องท้องในเวลากลางคืน
ภาวะแทรกซ้อนของการล้างไตทางหน้าท้อง
ภาวะแทรกซ้ อ นส่ ว นใหญ่ ที่ เ กิ ด ขึ้ น คื อ การติ ด เชื้ อ ภายในช่ อ งท้ อ ง เกิ ด จาก
ทำา การล้ า งไตไม่ ถู ก วิ ธี เมื่ อ ผู้ ป่ ว ยเกิ ด การติ ด เชื้ อ ภายในช่ อ งท้ อ ง จำา เป็ น ต้ อ งมาพบ
แพทย์โดยด่วนเพื่อรีบให้ยาฆ่าเชื้อภายในช่องท้อง
การป้ อ งกั น การติ ด เชื้ อ ภายในช่ อ งท้ อ ง คื อ ปฏิ บั ติ ต ามขั้ น ตอนการล้ า งไตที่
แนะนำาอย่างถูกต้อง และเคร่งครัด และเมื่อผูป่วยมีอาการบ่งชี้ของการติดเชื้อภายในช่อง
้
ท้องคือ ไข้สูง นำ้ายาขุ่น ปวดท้อง กดเจ็บบริเวณหน้าท้อง ควรรีบมาพบแพทย์
อาหารสำาหรับผู้ปวยล้างไตทางหน้าท้อง อาจจะแตกต่างกับอาหารสำาหรับผู้ป่วยฟอก
่
เลือดด้วยเครื่องไตเทียมบ้าง คือ
ค ควรจำากัดอาหารเค็ม และนำ้าดื่ม แต่ผู้ป่วยยังสามารถกิน หรือดื่มได้มากกว่าในผู้
ป่วยฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
ป ควรบริโภคอาหารโปรตีนสูงในปริมาณที่มากกว่าในผู้ป่วยฟอกเลือดด้วยเครื่องไต
เทียม
เ มั ก จะไม่ จำา กั ด อาหารที่ มี โ ปแตสเซีย ม เนื่ อ งจากมี ก ารล้ า งของเสี ย ออกตลอด
เวลารวมทั้งสารโปแตสเซียม
เ ผู้ป่วยบางรายอาจจะต้องจำา กัดปริมาณพลังงานจากอาหาร เนื่องจากผู้ป่วยล้าง
ไตทางหน้าท้องจะได้รับพลังงานส่วนหนึ่งจากนำ้ายาล้างไต
ข้อดี และข้อเสียเกียวกับการล้างไตทางหน้าท้อง
่
การล้างไตทางช่องท้องแบบต่อเนื่อง ซีเอพีดี
ข้อดี
ข ผู้ป่วยสามารถทำาได้ด้วยตนเอง
ผ ผู้ป่วยสามารถกำา หนดเวลาการล้างไตทางช่องท้องเองได้ตามจำา นวนที่กำา หนด
ต่อวัน
ต ผู้ป่วยสามารถทำาการล้างไตนอกบ้านได้ตามความเหมาะสม
7

8. ไม่ต้องใช้เครื่อง หรืออุปกรณ์เสริมในการล้างไต
ข้อเสีย
ข การล้างไตทางช่องท้องอาจจะรบกวนการดำาเนินชีวิตประจำาวันได้บ้าง
ก เป็นการล้างไตแบบต่อเนื่องจำาเป็นต้องติดต่อกันทุกวัน
การล้างไตทางช่องท้องแบบต่อเนื่อง ซีซีพดี
ี
ข้อดี
ข การล้างไตส่วนใหญ่ทำาช่วงเวลากลางคืนซึ่งผู้ป่วยกำาลังนอนหลับอยู่
ข้อเสีย
ข จำาเป็นต้องใช้เครื่องอัตโนมัติในการช่วยล้างไต
การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม และการล้างไตทางช่องท้อง เป็นการบำาบัดรักษา
ทดแทนไตที่ทำาให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตและอายุยืนขึ้น แต่ไม่ได้ทำาให้ผู้ป่วยหายขาดจาก
โรคไตเรื้อรัง ยิ่งล้างไตติดต่อนานขึ้นเป็นหลายสิบปี ผู้ป่วยจะเริ่มมีภาวะแทรกซ้อนจาก
ของเสียที่ข จัดไม่หมดตามมา ได้แก่ โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคกระดูกและไขข้อ โรค
ปลายประสาทเสื่ อ ม และภาวะทุ พ โภชนาการ ดั ง นั้ น ปั จ จุบั น จึ ง พยายามป้ อ งกั น ภาวะ
แทรกซ้อนที่จะเกิดขึ้นในผู้ป่วยที่ล้างไตต่อไป ซึ่งวิธีที่ดีสุดในปัจจุบันคือ การผ่าตัดปลูก
ถ่ายไต
การผ่าตัดปลูกถ่ายไต
จุดมุ่งหมาย
การผ่าตัดปลูกถ่ายไตจากผู้อื่นด้วยไตเพียงหนึ่งข้างจะสามารถทำา งานทดแทน
หน้าที่ไตทั้งหมดของผู้ป่วยที่สูญเสียไป
ทำางานได้อย่างไร
ไตจะถูก ผ่า ตัด ปลู กถ่ ายไว้ บริเ วณท้อ งด้ า นล่ า ง โดยจะผ่ า ตัด ต่ อ เส้ น เลื อ ดแดง
และดำา ของไตเข้ากับร่างกายแสดงดังรูปที่ ๔ หลังการผ่าตัดไตอาจจะทำา งานได้ทันที
หรือต้องใช้เวลาอีก ๒-๓ สัปดาห์จึงจะสามารถทำางานได้ปกติ ส่วนไตเดิมของผู้ป่วยไม่
จำาเป็นต้องผ่าตัดเอาออก ถ้าไตนั้นไม่ได้เป็นสาเหตุของความดันโลหิตสูง หรือมีการติด
เชื้อในไตเกิดขึ้น
8

9. รูปที่ ๔ แสดงการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
การเตรียมความพร้อมก่อนผ่าตัดปลูกถ่ายไต
การปลู ก ถ่ า ยไตมี ห ลายขั้ น ตอน ก่ อ นตั ด สิ น ใจทำา การปลู ก ถ่ า ยไต ควรปรึ ก ษา
แพทย์ เพื่อร่วมกันพิจารณาถึงความเหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละราย เนื่องจากการปลูกถ่าย
ไตนอกจากจะมีข้อดีแล้ว ยังมีความเสี่ยงต่อการผ่าตัด ความเสี่ยงต่อการติดเชื้อจากยา
กดภูมิคุ้มกันหลังผ่าตัดได้ เป็นต้น
ไตบริจาคสำา หรับการปลูกถ่ายมี ๒ แบบคือ ไตบริ จาคจากญาติ และไตบริ จาค
จากผู้ป่วยสมองตาย ซึ่งกรณีที่รอรับไตจากผู้บริจาคสมองตาย ผู้ป่วยมักต้องเข้าคิวรอรับ
การปลูกถ่ายไต
การผ่าตัดปลูกถ่ายไตมี ๓ ปัจจัยหลักที่มีผลต่อระบบภูมิคุ้มกันในการเกิดการสลัดไตคือ
ป หมู่เลื อด หมู่เลือดของผู้ป่วย และผู้บริ จาคควรต้อ งตรงกัน ตามหมู่ เอ บี เอบี
และโอ เพื่อป้องกันการสลัดไต
เ ความคล้ายกันของ เฮช แอล เอ (Human leukocyte antigens, HLAs)
ไตบริจ าคจากญาติ มัก จะมีโ อกาสที่เ ลือ ดจะมี เฮช แอล เอ คล้ า ยกั น ได้ สู ง ขึ้ น
ทำา ให้ มี โ อกาสสลั ด ไตลดลง ถึ ง แม้ ผ ลเลื อ ดเฮช แอล เอ ไม่ ค ล้ า ยกั น ก็ ยั ง
สามารถปลูกถ่ายไตได้ แต่โอกาสสลัดไตจะเพิ่มขึ้น
ก า ร ต ร ว จ ค ว า ม เ ข้ า กั น ไ ด้ ข อ ง เ ลื อ ด ท า ง ห้ อ ง ป ฏิ บั ติ ก า ร (cross
matching antigen) คือการตรวจเลือดของผู้ป่วย และผู้บริจาคไตว่าความเข้า
กันได้ ถ้าผลตรวจเป็นลบสามารถทำาการปลูกถ่ายไตได้
เวลาในการปลูกถ่ายไต
9

10. ระยะเวลาในการรอรับไตบริจาคจากผู้ป่วยสมองตาย ขึ้นกับหลายปัจจัย ปัจจัย
สำาคัญคือปริมาณของไตจากผู้ป่วยบริจาค และผู้ป่วยที่รอรับบริจาค ดังนั้นไตบริจาคจาก
ผู้ป่วยสมองตายอาจต้องใช้เวลาหลายปี ขณะที่ไตบริจาคจากญาติสามารถปลูกถ่ายได้
เลย
ระยะเวลาที่ใช้ในการผ่าตัดปลูกถ่ายไตนานประมาณ ๓-๔ ชั่วโมง หลังการผ่าตัด
ผู้ ป่ วยจะต้ อ งรั ก ษาตั ว ต่ อ ในโรงพยาบาลเป็ น สั ป ดาห์ ส่ ว นระยะเวลาของการนอนโรง
พยาบาลของญาติผู้บริจาคไตใกล้เคียงกัน แต่ในปัจจุบันมีการเริ่มใช้เทคนิคการผ่าตัด
แบบใหม่ทำาให้แผลผ่าตัดขนาดเล็กลง จึงทำาให้ผู้บริจาคไตนอนรักษาตัวในโรงพยาบาล
สั้นลงเหลือเพียง ๒-๓ วัน
อัตราการทำางานของไตบริจาคจากผู้ป่วยสมองตายหลังผ่าตัด ๑ ปี อยู่ที่ร้อยละ
๘๕-๙๐ ขณะที่อัตราการทำางานของไตบริจาคจากญาติมักจะสูงกว่า เนื่องจากเลือดของ
ผู้ป่วยมีความคล้ายกันของ เฮท แอล เอ มากกว่ารวมทั้งไตที่ได้สามารถผ่าตัดปลูกถ่าย
ได้ทันที
ภาวะแทรกซ้อนของการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
การผ่าตัดปลูกถ่ายไตถือว่าเป็นการรักษาไตเรื้อรังที่หายขาด แต่อย่างไรก็มีผล
ข้างเคียงของการปลูกถ่ายไตได้ ที่สำา คัญคือ การสลัดไต ซึ่งสาเหตุส่วนใหญ่เกิดจาก
การกิน ยากดภูมิ คุ้ม กัน หลั งปลู ก ถ่ า ยไตไม่ ส มำ่า เสมอ เมื่ อ เกิ ด การสลั ด ไต หน้ า ที่ ไ ตจะ
ทำา งานลดลงอาจนำา ไปสู่ไตเรื้อรังระยะสุดท้าย ทำา ให้ผู้ป่วยต้องกลับมาล้างไต หรือรอ
ผ่าตัด
ปลูกถ่ายไตอีกครั้ง
ผู้ป่วยหลังปลูกถ่ายไตจะมีโอกาสติดเชื้อได้ง่ายกว่าปกติเนื่องจากผู้ป่วยต้องกิน
ยากดภูมิคุ้มกัน และในผู้ป่วยบางรายอาจจะมีผลข้างเคียงของยาอื่นที่ได้รับหลังปลูก
ถ่ายไตได้แก่ หน้าบวม นำ้าหนักเพิ่มขึ้น เกิดสิว ขนขึ้นตามใบหน้า ต้อกระจก เบาหวาน
กระเพาะอาหารอักเสบ ความดันโลหิตสูง และกระดูกพรุน ที่สำาคัญคือ ผู้ป่วยที่กินยากด
ภูมิคมกันติดต่อกันระยะยาวจะมีความเสียงต่อการเกิดโรคมะเร็งเพิ่มขึ้น
ุ้ ่
อาหารสำาหรับผู้ปวยหลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
่
การจำากัดอาหารจะน้อยลงเมื่อเทียบกับผู้ป่วยล้างไต แต่ยังคงต้องจำา กัดอาหารบาง
ประเภทอยู่ได้แก่
จำากัดพลังงานจากอาหารไม่ให้เกินความต้องการของร่างกาย เนื่องจากยาที่ได้
รับหลังปลูกถ่ายไตจะกระตุ้นความอยากอาหารมีผลให้นำ้าหนักตัวของผู้ป่วยเพิ่ม
ขึ้น
10

11. จำา กั ดอาหารเค็ ม เนื่ องจากยาที่ ไ ด้ รั บ หลั ง ปลู ก ถ่ า ยไตมี ผ ลกระตุ้ น การดู ด กลั บ
ของโซเดียมคืนสู่ร่างกายมีผลทำาให้ความดันโลหิตสูงขึ้นได้
ข้อดีของการปลูกถ่ายไต
ข ไตที่ปลูกถ่ายมักจะทำาหน้าที่ได้เหมือนไตปกติ
ไ คุณภาพการดำาเนินชีวิตดีกว่าเดิม
ค ผู้ป่วยสามารถเลือกกินอาหารได้มากขึ้น
อัตราการรอดชีวิตของผู้ป่วยดีกว่าเดิม
ข้อเสียของการปลูกถ่ายไต
ข ผู้ป่วยต้องได้รับการผ่าตัดใหญ่
ผ ต้องรอเวลาในการที่จะได้รับไตบริจาคจากผู้ป่วยสมองตาย
ต อาจมีการสลัดไตเกิดขึ้นทำาให้ต้องสูญเสียไต แล้วกลับมาล้างไตอีก
แ มีความเสี่ยงต่อผลข้างเคียงของยากดภูมิคุ้มกันที่ได้รับหลังปลูกถ่ายไต
การตัดสินใจในการรักษา
การรั ก ษาด้ ว ยการล้ า งไต ปลู ก ถ่ า ยไต จะช่ ว ยให้ ผู้ ป่ ว ยมี อ ายุ ยื น นานขึ้ น และ
คุณภาพชีวิตดีขึ้น ขณะที่ผู้ป่วยไตเรื้อรังระยะสุดท้ายที่ปฏิเสธการรักษาใดๆ หรือหยุดการ
รักษาอาจทำา ให้ผู้ป่วยมีชีวิตสั้นเพียงไม่กี่วัน หรือหลายสัปดาห์ ขึ้นอยู่กับ สุข ภาพเดิม
ของผู้ ป่ ว ย หน้ า ที่ ไ ตที่ เ หลื อ อยู่ ดั ง นั้ น เมื่ อ ผู้ ป่ ว ยเปลี่ ย นความตั้ ง ใจที่ จ ะรั ก ษาต่ อ
สามารถกลับมาเริ่มการรักษาล้างไตได้ทันที การตัดสินใจในการรักษา หรือปฏิเสธการ
รักษา ขึ้นกับความต้องการ สภาพแวดล้อม และสถานะภาพของผู้ป่วย
สรุป
การที่ จ ะบอกว่ า การรั ก ษาแบบไหนดี ที่ สุ ด คงตอบได้ ย าก การฟอกเลื อ ดด้ ว ย
เครื่องไตเทียม การล้างไตทางหน้าท้อง และการผ่าตัดปลูกถ่ายไต แต่ละวิธีมีข้อดี ข้อ
เสียแตกต่างกัน การเลือกวิธีการักษาในผู้ป่วยแต่ละรายจำาเป็นต้องอาศัยความเหมาะสม
และการปรึกษาหารือร่วมกันระหว่างทีมแพทย์ผู้รักษา ตัวผูป่วยเอง และญาติ เพื่อผลการ
้
รักษาดีที่สุดสำาหรับผูป่วยแต่ละราย
้
เอกสารอ้างอิง
1. Charold L.B. Principle of Patient Education. In: Larry E.L., eds. Core
Curriculum for Nephrology Nursing 4th. New Jersey: Publication
Management by Anthony J. Jannetti, Inc., 2001: 191
11

12. 2. National Kidney Foundation Guideline. K/DOQI clinical practice
guidelines for chronic kidney disease: Kidney Disease Outcome Quality
Initiative. Am J Kidney Dis. 2002; 39(Suppl 2): S1-S246
3. Pedrini MT, Levey AS, Lasu J, Chalmers TC, Wang PH. The effects of
dietary protein restriction on the progression of diabetic and non
diabetic renal disease: a meta-analysis. Ann Intern Med 1996; 63: 80-6
4. Zawada ET. Initiation of dialysis. In: Daugirdas JT, Blake PG, Ing TS,
eds. Handbook of dialysis; 3rd. Lippincott William & Wilkin, 2001: 3-11
5. Goodman WG, Danovitch GM. Options for Patients with End-Stage
Renal Disease. In: Danovitch GM, ed. Handbook of kidney
transplantation. Little, Brown and Company, 1996: 1-16
12