1. Эмчилгээний цэцэрлэг
ОЦ Тэнхим

2. 





ОВОГ: Rosaceae Juss.
Төрөл: Нохойн хошуу
Зүйл: Өргөст сарнай - Rosa acicularis Ldl.
Нохойн хошууны бүтэц онцлог: Нохойн хошуу гэж бидний нэрлэж
заншсан сөөг нь өргөст зэрлэг сарнайн төрлийн ургамал бөгөөд манай
гаригийн хойд хэсгийн сэрүүн, сэрүүвтэр хүйтэн, дулаавтар уур амьсгалтай
нутагт элбэг ургадаг байна. Нохойн хошууны сөөг нь тод улаан, Нохойн
хошууны найрлаганд С-амин дэм /18% хүртэл/, сахар /18%/, пектин /3.7%/
агуулагдахаас гадна А-аминдэм, В,К,Р-аминдэмүүд, алим, жүржний
органик ислүүд ихээр агуулагдсан байдаг.Нохой хошууны иш нь битүүхэн
өргөсөөр бүрхэгдсэн байдаг. Үүнийг зарим нутагт улаан халгай гэх ч бий.
Нохойн хошуу ой бургас шугуйгаар голдуу ургана .Зарим нутгийн хүмүүс
чөтгөрийн хумс гэж нэрлэдэг.
Тархац: Манай орны Хөвсгөл, Хэнтий, Монгол дагуур, Хянган, Ховд,
Дорнод Монгол, Говь-Алтай,Сэлэнгэ ургамал газар зүйн тойргийн ой,
түүний зах, хусан ой, голын шугуй, ширэнгэ, нуга, хад хайргатай орчинд
тархан ургадаг.

3. 




Нохой хошуу 5-7 сард цэцэглэж, 8-9 сард улаан жимс нь болдог.
Нохойн хошууны болсон жимсэнд А , С, Р, К, В витамин нимбэгний хүчил
нүүрс-ус зэрэг бодис илбэг байдаг юм. Нохойн хошууны жимсийг бүрэн
боловсрохоос хэд хоногийн өмнө түүж сүүдэр газар хатаагаад 100гр
жимсийг 1 литр халуун усанд хийж 3 цаг хиртэй дэвтээгээд зөөлөн гал дээр
5 минут буцалган хандалаад шүүнэ. Витамин дутагдсан төл малд өгвөл их
сайн. Мөн хүмүүс ч буцалгаж уухад бөөрөнд даралтанд сайн зүрхний
өвчнийг ч эмчилдэг гэдэг.
Ягаан, цагаан өнгийн сайхан анхилуун үнэртэй цэцэг цэцэглэдэг, гоёмсог,
үзэсгэлэнтэй ургамал юм. Ийм ч учраас бүр эртнээс хүмүүсийн анхаарлыг
татан манай тооллын өмнөх ҮI-II зууны үед анх тарималжуулах ажлыг
хийж эхэлжээ. Гиппократын үеэс (манай тооллын өмнөх Ү-ҮIзуун) нохойн
хошууны жимсгэнийг эмчилгээний үнэт ургамал гэж үзэх болсон байна.
Эртний грекчүүд нохойд хазуулсан хүн хэрэглэхэд хамгийн сайн эм байсан
тул нохойн хошууг "Нохойн сарнай" гэж нэрлэдэг байжээ.
Харин навчийг нь түүж хатаагаад хандалж ядарсан малд өгөхөд түргэн
тэнхэрдэг .

4. 




Манай орны хувьд 10 орчим зүйлийн нохойн хошуу байдаг.
Нохойн хошууны жимсгэнэ нь С амин дэмээр хамгийн баялаг байдаг. Зарим
төрлийн нохойн хошуунд С амин дэм бусад нохойн хошуунаас 4-5 дахин их
байдаг ажээ.
Нохойн хошуунд 8мг % хүртэл сахар, 470мг % хүртэл С аминдэм, В2, Р, К,
Е амин дэмүүд, 4мг % каротин, алим, нимбэгний хүчлүүд, пектин, эфирийн
тос, будагч бодис, их хэмжээний кали болон төмөр, марганц, фосфор,
кальци, магни, молибден, кобальт, хром, зэс зэрэг эрдэс давсууд байдаг.
Үрэнд нь тос, Е амин дэм, каротин байна.
Цэцгэнд эфирийн тос, идээлэгч бодис их хэмжээтэй байх ба навч нь С амин
дэмээр баялаг юм. Огр хатаасан нохойн хошууны жимсгэнэд 1200мг %
хүртэл С аминдэм байдаг.

6. 

Үр жимс:нь бөндгөр, гонзгой хэлбэртэй, шүрэн улаан өнгөтэй. Үр жимсний
дотроос С витамин, аскорбины хүчлийг хамгийн ихээр агуулна. Мөн В, К, Р
провитамин, А витамин бүхий органик хүчил, пектин, эрдсээр баялаг.
Түүнийг есдүгээр сард улайж эхэлж байх үед нь хураан сүүдэр газар
хатааж, бүтэн жилийн турш хэрэглэж болно. С витамин ихтэй учир чийг
бамын өвчин, ходоодны хүчил багадсан, өндөр настай болсноос тамир
тэнхээ муутай болсон хүмүүс бэлтгэсэн хандыг зөгийн балтай хольж
хэрэглэнэ. Ханиад нойр хулжих, цусны даралт ихсэх, элэг, цөсний архаг
өвчтэй, бөөр, үе мөч өвчилсөн үед хандыг хоолны халбагаар ууна.
Нохойн хошууг хаван хөөх, уушигны сүрьеэ өвчний үед зөгийн бал,
чацарганы шүүстэй хольж уухын гадна халуун сүү, цөцгий хэрэглэвэл илүү
ач тустай байдаг ажээ.

Õèмийн найрлага: Нохойн хошуунд А (каротин), В12 (рибофлавлин), В1,
(тиамин) К1, (каротин), Р (цитрин) зэрэг амин дэм, органик хүчлүүд, уураг,
идээлэх бодис, чихэр агуулагдана. Түүнчлэн кали, фосфор, төмөр, магни,
зэс, цахиур зэрэг элементүүд агуулдагдана.

7. 





Түүх арга: Нохой хошууг бүрэн боловорч гүйцэсний дараа цас орохоос
өмнө түүж бэлтгэнэ.Түүж бэлтгэхдээ хальсыг нь гэмтээхгүйгээр гар аргаар
түүж , нэн даруй хатаагч юм уу наранд сэврээн хатаана.
Кисель, чанамал, витаминт ундаа, чихрийн чөмөг, шүүс, ханд, дарс зэрэг
бүтээгдэхүүн хийж хүнсэнд хэрэглэнэ.
Цэцэг: Урт шилбэтэй улаан ягаан өнгийн том цэцгүүд нь иш мөчрийн
оройд ганц нэгээрээ буюу 2-3 уул байрлана.
Нохойн хошуу нь ардын уламжлалт эмийн ургамалд ордог. Жимсэндээ
чихэрлэг бодис, витамин А, В1, В12 агуулдагаас витамин С1, “РР” гол
суурийг эзэлдэг. Нохойн хошууны жимсийг витамин С үйлдвэрлэхэд өргөн
хэрэглэхээс гадна навч иш нь цайг орлодог. Нохойн хошууны жимсээр
хийсэн эм бэлдмэлийг чийг бам өвчин, элэг, цөсний өвчин анагаах эмчилгээ
болон витамин дутамагшлын үед хэрэглэнэ,
Химийн бүтээгдэхүүн: Нохой хошуу витаминаар баялаг. Жимсэнд нь410% аскорбины хүчил, 12-18% картин,0,03% витамин 18% хүртэл сахар,
4,5% аргаах бодис, органик хүчил 2% агуулагдана. Витамин В2 К2, Р тус
тус байна.үр нь өөх тос каротин Е-р баялаг байна.
Түүхий эд: Нохой хошууны үр жимс- Fructus Rosae Үр жимсийг 8-9 сард
боловсорсон үед түүнэ. Хатаасан жимс бөмбөлөг, зууван хэлбэртэй 0,7-3 см
0,6- 1,7 см голчтой.

8. 


Хэрэглэх нь: Үр жимс ба эмчилгээний бэлдмэлүүд нь бие махбодийн
исэлдэн,ангижрах процессыг нэмэгдүүлэх, цус дахь холестерины хэмжээг
багасгах, эдийн нөхөн төлжилтийг сайжруулах,судасны ханын нэвчимтгий
чанарыг нэмэгдүүлнэ.
Ус давс, нүүрс усны солилцооны өөрчлөлт, витамин дутагдах үед тустай.
Нохой хошууны үр жимснээс ханд, үрэл, цай, витаминжуулсан сироп
бэлтгэж витамин дутагдалын чийг бам өвчин халдварт өвчнүүд, бөөрний
өвчин, толгойн өвдөлт, яс хугарах, мэс заслын үед хэрэглэж болно.