1. Лекц 16
• Өвчинтэй тэмцэх
биологийн аргыг өргөн хэрэглэдэг бөгөөд
өвчний эсрэг паразит буюу антагонист
бичил бие махбодыг хэрэглэдэг
Химийн арга – химийн хороор хөрс үрийг
ариутгах гэх мэт

2. Модлог ургамлыг өвчнөөс
хамгаалах аргууд
•
•
Олон зүйлийн өвчин ойн өсөлт, бүтээгдэхүүнт чанар, ногоон байгууламжийн
хамгаалалтын үүргийг бууруулж байна. Иймээс ой, ногоон байгууламжийг
хамгаалах аргыг боловсруулж, төлөвлөгөөтэйгээр хэрэгжүүлэх нь тулгамдсан
асуудлын нэг болж байна. Энэ зорилгоор өвчинтэй, тэдгээрийн өвчин
үүсгэгчидтэй урьдчилан сэргийлэх эсвэл устгах арга хэмжээ авах зайлшгүй
шаардлагатай. Урьдчилан сэргийлэх ба хамгаалах арга гэдэг нь өвчний
хөгжилд тааламжгүй эсвэл төгс боломжгүй нөхцлийг бүрдүүлэхэд оршино.
Үүнд ойн аж ахуйн арга хэмжээ, ногоон байгууламжид өвчинд тэсвэртэй сорт
сонгон тариалах, тохирсон арга техник, үрийг химийн бодисоор ариутгах,
ургамлыг химийн бодисоор шүрших зэрэг багтана.
Устгах арга хэмжээ нь эмгэг үүсгэгч организмийн хөгжлийг сулруулах эсвэл
устгах, тэдгээрийн хөгжлийг хязгаарлах, өвчилсөн ургамал, байгууламжийг
эмчлэхэд чиглэгдэнэ. Үүний тулд ойн арга хэмжээгхимийн арга хэмжээтэй
уялдуулан авч хэрэгжүүлнэ. Хэдийгээр урьдчилан сэргийлэх болон устгах арга
хэмжээ нь нэг нэгнийхээ харилцан үйлчлэлийг нэмэгдүүлдэггүй учраас
үйлчлэлийн зарчим, хэрэглэх арга техникээс нь хамаарч доорхи үндсэн
аргуудад хуваана. Үүнд:

3. • Селекци-үрийн аж ахуйн
• Ойн аж ахуйн/ агротехникийн
• Физик-механикийн
• Биологийн
• Химийн
• Ургамлын хорио цээр
Селекци-үрийн аж ахуйн аргад өвчинд тэсвэртэй гибрид гаргах,
өвчний голомтод тэсвэртэй хэлбэрийг сонгох, элит модноос
үрийн плантаци байгуулах, тариалах болон суулгацын
материалын хяналт, үрийг зөв бэлтгэх, хадгалах зэрэг багтана.
Ойн аж ахуйн/ агротехникийн/-ийн арга нь хөрс бэлтгэх, өөрийн
орны байгаль цаг уурын нөхцөлд тохирсон төрлийг сонгох,
модыг арчлах, хамгаалах, тайралт зэргийг багтаасан цогцолбор
арга бөгөөд энэ нь ой, ногоон байгууламжид таатай нөхцлийг
бүрдүүлж харин өвчин үүсгэгчид сөрөг нөлөө үзүүлэх
хэмжээнд байх ёстой.
Физик- механикийн аргыг өвчин үүсгэгчийг цаг алдалгүй устгах
зорилгоор навч, мөөгийн үрт биеийг шатаах, хөрсийг халуун
аргаар

4. утах, үрийг угаах, өвчин үүсгэгчдийн завсрын эзэн
ургамлыг устгахад авч хэрэгжүүлнэ.
Биологийн арга нь өвчин үүсгэгчийг дарангуйлах зарим
нэг амьд организм, тэдгээрээс гаргаж авсан
бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхэд оршино.
Химийн арга нь ойн өвчинтэй тэмцэхэд химийн тусгай
бодисоор халдварт өвчнийг үүсгэгчдийг устгахад эсвэл
дарангуйлах, түүнчлэн модлог эдийн өнгө хувирах,
илжрэлээс урьдчилан хамгаалахад хэрэглэхэд
чиглэгдэнэ. Өвчинтэй тэмцэхэд химийн бодис хэрэглэх
нь ихэвчлэн сэргийлэх үүрэгтэй төдийгүй ургамалд
өвчин үүсгэгч нэвтрэн орохоос хамгаалах ач
холбогдолтой. Химийн бодисыг өвчин үүсгэгчийн
завсрын эзэн ургамлыг, өвчин үүсгэгчийг зөөвөрлөн
дамжуулдаг шавьжийг устгахад хэрэглэнэ.

5. • ТМТД - үйлчлэх бодис нь тетраметилтиурамдисульфат,
эвгүй үнэртэй, шаравтар-саарал өнгийн нунтаг бодис.
Усанд муу, органик уусгагчид сайн уусна, 80%-ийн
норгогч нунтаг хэлбэрээр үйлдвэрлэгдэнэ. Үр
ариутгалын зориулалтаар 5г бодисыг 1кг үрэнд
зарцуулагдахаар тооцно.
• Формалин- Химийн бүтцээрээ шоргоолжны
альдегидийн усан уусмал / СН20 өнгөгүй тунгалаг
шингэн, хахуун үнэртэй, салст хальсанд хүчтэй
үйлчилдэг. 40%-ийн уусмал байдлаар үйлдвэрлэгдэнэ.
0.15%-ийн уусмалыг үрийн ариутгалд хэрэглэнэ. Цагаан
тунадас үүссэн үед хэрэглэхийн өмнө халуун усанд
халаах хэрэгтэй. Хүн, халуун цуст амьтанд хүчтэй хортой.

6. • Зэсийн байван (Си5045Н20) -цэнхэр өнгөтэй талст бодис бөгөөд
хоруучанараарааЗ-рбүлэгтбагтана.Усануусмал
хэлбэрээрхэрэглэнэ. Цэвэр байдлаар 1%-ийн
уусмалыгжимсжимсгэнэд навчгүй байх үед нь харин 2-3%-ийг
өмөнгийн өвчний эсрэг халдваргүйжүүлэхэд хэрэглэнэ.
Бордогийн шингэн бэлтгэж ашиглах бөгөөд энэ нь тунгалаг биш
цэнхэр өнгөтэй цийдмэг юм.1%-ийн 100л бордогийн шингэн
бэлтгэхдээ 1кг зэсийн байван,1кг түүхий шохой авч 98л усанд
уусгана. Эхлээд модон саванд бага зэрэг ус хийж зэсийн
байванг, өөр модон саванд түүхий шохойн цийдмэг бэлтгэнэ.
Дараа нь шохойн цийдмэг дээрээ зэсийн байвангийн уусмалыг
аажмаар гоожуулан хийхдээ байнга хутгана. Зэсийн байванг
хийж дууссаны дараа уг холимог дээрээ ус нэмж уусмалын
хэмжээг ЮОл болгоно. Хэрэв уусмал зөв бэлтгэгдсэн бол төмөр
дүрэхэд улайна. Уусмалын орчин саармаг эсвэл сул шүлтлэг
байвал зохино. Хадгалалтын үед 1.5-2 өдрийн дараа зэсийн
талст тунадасжиж, шингэн ургамалд наалдах нь багасч
үйлчилгээний үр дүн буурдаг учраас бордогийн шингэнийг
хэрэглэхийн өмнө бэлдэх нь

7. • Үр ариутгах, ариутгасан үртэй ажиллах
• Үр, суулгацын материалыг зориулалтын техникээр
хуурай, хагас хуурай аргаар ариутгана. Ариутгасан
үрийг нягт эдээр хийсэн шуудай, саванд хийж, амыг
сайтар битүүмжилж, дээр нь ХОРТОЙ! гэж бичнэ
• Үр, суулгацын материалыг зориулалтын бус
төхөөремж, гараар ариутгах, задгай тээвэрлэх, хүнс,
тэжээлд хэрэглэхийг хориглоно.
• Үр, суулгацын материалыг ариутгах ажлыг тусгайлан
бэлтгэсэн талбайд орон сууц, агуулах, ус, малын
байрнаас 200м зайтай гүйцэтгэнэ.
• Ариутгасан үрээр тариалалт хийх, үрийг ачих,
буулгах, тээвэрлэх, уг үртэй ажиллах хүмүүст тухайн
бодисын шинж чанарт тохирсон хамгаалах хувцас,
хэрэглэл олгоно.

8. Ашиглах материал
• Монгол орны ойн гол хортон шавж
Х.Жанцантомбоо 2003 УБ
• Хөдөө аж ахуйн энтомологи ба
фитопатологи Б. Г Шуровенков, Л.
Чогсомжав 1967 УБ
• Ойн фитопатологи
Б. Дондов