онолууд

1. ГАДААД БОДЛОГЫН ТАЛААРХ ОНОЛУУД
Лекц 2

2. ХАВСАРГА УЛС ТӨР СУДЛАЛ
• political
analyzing
Улс төрийн дүн
шинжилгээ
• рolitical
decision
making
улс төрийн
шийдвэр гаргалт
• Рolitical
management
Улс төрийн
менежмент
• political
consulting
Улс төрийн
зөвлөгөө

3. УЛС ТӨРИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ НЬ
 анхны задлан шинжилгээ, оношлогоо,
урьдчилсан дүгнэлт, төлөвлөлт, улс төрийн
чиглэлийн төрхийг хэлбэржүүлэх гэсэн
үндсэн хэсгүүдээс тогтож байдаг

4. ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ
 улс төрийн шийдвэр гаргалтын үндсэн
үе шат нь мэдээллийг үнэлэх, шийдвэр
гаргалтын боломжийн хувилбаруудыг
бэлдэж, тэдгээрийн давуу байдлуудыг
шинжлэх, илүү оновчтой шийдвэрийг
сонгох, улс төрийн чиглэлийг (өөрөөр
хэлбэл стратегийг) тогтоох явдал юм.

5. УЛС ТӨРИЙН ЧИГЛЭЛИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ
 Улс төрийн чиглэлийг хэрэгжүүлэх үндсэн
үе шатууд нь улс төрийн хэрэгцээт
технологийг ашиглах, зорилгыг
хэрэгжүүлэх, улс төрийн үр дүнд хүрэх,
анхны тулгамдсан улс төрийн нөхцөл
байдалд “эргэн холбогдож”, улс төрийн
чиглэлийг улам чанаржуулах гэсэн хэсгүүд
байдаг.

6. УЛСТӨРИЙН ЗӨВЛӨГӨӨ, ҮНЭЛЭМЖ ӨГӨХ
 Улстөрийн зөвлөгөө, үнэлэмж өгөх үе шат
нь улстөрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх явцад
гарсан тулгамдсан нөхцөл байдлуудыг
даван туулах үнэлэмж, зөвлөгөө өгөх,
эрсдэлтэй алхмууд, болзошгүй үр
дагаваруудыг тогтоох, дараагийн
улстөрийн чиглэлд бэлдэх гэсэн
хэсгүүдээс бүрддэг.

7. Ж. РОЗЕНАУ
 1960-аад оны сүүлээр Гадаад бодлогын
харьцуулсан дүн шинжилгээний сургуулийг
үүсгэсэн нь олон улсын харилцааны үндсэн
оролцогчид болох бүрэн эрхт улсуудын гадаад
бодлого, тэдгээрийн зөрчил, шийдвэр гаргалтын
талаар тусгайлсан онолын судалгааны чиглэл
хөгжихөд нөлөөлсөн бөгөөд энэ дэг сургуулийнхан
1990-иэд оны эхэн үед судалгааны амжилтанд
хүрсэн. Ж.Розенау болон түүний шавь нар нь
гадаад бодлогод нөлөөлөх хүчин зүйлсийн талаар
идэвхитэй судалгаа хийсээр ирсэн бөгөөд эл
хүрээнд гинжин урвалын(linkage) буюу холбоо
хамаарлын онолыг үндэслэсэн

8. УЛС ТӨРИЙН СЭТГЭЛ ЗҮЙ
 З.Фрейдийн сэтгэлзүйн анализ дээр суурилсан
чиглэл
 О.Холстигийн улстөрийн удирдагчдын хувийн зан
чанарын нөлөөн дээр суурилсан судалгааны чиглэл
операционал кодын онол
 Ж.Розенаугийн улстөрийн удирдагчдын хувийн зан
чанарыг загварчлах судалгааны чиглэл “өдөөлт ба
хариулт”-ын онол
 С.Уолкерийн шийдвэр гаргагчдын хувийн зан
чанарын хэлбэрүүдийн судалгааны чиглэл
 Гадаад бодлогын шийдвэр гаргалтанд нөлөөлөх
когнитивбодит хүчин зүйлсийн судалгааны чиглэл
 Гадаад бодлогын шийдвэр гаргалтанд нөлөөлөх
перцептивсөрөг,хуурмаг хүчин зүйлсийн судалгаа

9. ГАДААД БОДЛОГЫН ШИЙДВЭР ГАРГАЛТЫН
ОНОЛ
 А.Гадаад бодлогын шийдвэр гаргах явцын
судалгаа буюу Бихевиоризм
 Б.Гадаад бодлогын шийдвэр гаргах
механизмын судалгаа Функционализм

10. ГАДААД БОДЛОГЫН ШИЙДВЭР ГАРГАЛТЫН
ОНОЛЫН СУДАЛГААНЫ БАЙДАЛ:
 Ричард Снайдерийн онол нэлээд
алдаршсан юм. Тэрбээр гадаад бодлогын
шийдвэр гаргах механизмыг төрийн янз
бүрийн байгууллагуудын үүрэг харилцаа,
тэдэнд ирэх мэдээллийн урсгал хийгээд
тодорхой хувь хүмүүсийн үйлдэл гэсэн
хувьсах гурван хэмжээсээр судлах нь
зүйтэй гэж үзсэн. Ингэхдээ шийдвэр гаргах
механизмд “шалтгаан”-ыг нарийвчлан
судлах хэрэгтэй гэж Р.Снайдер үзжээ

11.  Гадаад бодлогын шийдвэр гаргах
механизмын хүрээнд тухайн улсын
гадаад бодлогын асуудлаар шийдвэр
гаргах эрх бүхий төрийн үндсэн
байгууллагууд болон төрийн албан
хаагчдын үйл ажиллагааг судлана

12.  Гадаад бодлогын шийдвэр гаргах үйл
ажиллагааг ганцаарчилсан ба бүлгийн гэж
ангилдаг бөгөөд бүлгийн үйл ажиллагааг
бага ба их бүлгийн гэж хуваан үзэж болно.
Тухайлбал, Г.Лассуэлийн тодорхойлсноор
хувь хүн дангаар ямар ч ухаантай байсан
ийм их үйлдлийг дангаар гүйцэтгэх
боломжгүй бөгөөд шийдвэр гаргалтын
долоон үе шатанд хэдээс хэдэн зуун хүн
хүртэл оролцдог хамтын үйл явц байдаг
гэж үзсэн байна

13.  Мэдээллийг үнэлэх болон ажлын ур
чадварыг бүлгийн үйл ажиллагаа
нэмэгдүүлдэг хэдий ч бас олон тооны
сөрөг үр дагавртай гэдгийг америкийн
эрдэмтэд болох И.Жэйнис, Э.Семмела,
Д.Майникс зэрэг эрдэмтэд судлан
нотолсон юм.

14. Ч.Херманн шйидвэр гаргалтанд оролцогч
бага бүлгийн талаар идэвхитэй судалгаа
хийдэг бөгөөд тэрбээр
 1.бүлгийн гишүүдийн тоо
 2.эрх мэдэл хуваарилалт
 3.бүлгийн гишүүдийн үүрэг
гэсэн гурван үндсэн шалгуураар бага
бүлгийн бүтцийн хэлбэрийг тодорхойлсон.

15. ГАДААД БОДЛОГЫН ШИЙДВЭР ГАРГАХ ЯВЦ НЬ ӨӨР ХООРОНДОО НЯГТ
ХОЛБООТОЙ ХЭД ХЭДЭН ҮЕ ШАТУУДААС БҮРДЭХ БӨГӨӨД ЭНЭ НЬ
 Мэдээлэл цуглуулах  дүн шинжилгээ
хийх, аргачлал  урьдчилан
дүгнэхтодорхой шийдвэр сонгох гэсэн
үндсэн үе шатууд байдаг.

16.  Олон улсын харилцаанд гадаад бодлогын
шийдвэр гаргалтаар судалж нотолсон
ихэнхи онолууд нь шийдвэр гаргах явцын
судалгааны үр дүн байдаг. Эл хүрээнд Оле
Холсти гадаад бодлогын стратегийг
тодорхойлохдоо улстөрийн лидерүүдийн
удирдамж болгодог үндсэн зарчмуудыг
нэгтгэхийг оролдсон.

17.  А.Жорж опериационал кодын хүрээнд
шийдвэр гаргагчид нөлөөлөх хувийн
үнэмшил итгэлийн нөлөө нь гүн ухааны ба
арга хэрэгслүүрийн гэсэн хоёр бүлэг байна
гээд гүн ухааны үнэмшил итгэл нь гадаад
бодлого, оллон улсын харилцааны мөн
чанарын талаарх үндсэн ойлголт,
өрсөлдөгчөө үнэлсэн төсөөлөл, гадаад
бодлогын зоригын хэрэгжилтийн талаарх
төсөөлөл багтдаг бол арга хэргслүүрийн
үнэмшилд зөв стратеги, тактик сонгосондоо
итгэх үнэмшил багтдаг гэж үзсэн

18.  Судлаачид шийдвэр гаргах явцын үндсэн үе
шатуудыг харилцан адилгүйгээр тодорхойлсон
байдаг. Жишээ нь, Г.Лассуэлийн тодорхойлж
байгаагаар гадаад бодлогын шийдвэр гаргах явц
нь мэдээлэл хүлээн авах-хүлээн авсан мэдээлэлд
хийсэн дүн шинжилгээний үр дүнд зөвлөмж
бэлдэх-тодорхой чиглэлүүдийг боловсруулах-
эдгээр чиглэлийг хүчин төгөлдөр болгох-
шийдвэрийг хэрэгжүүлэх-хэрэгжүүлсэн үйл
ажиллагааны үр дагаврыг үнэлэх-шинэ шийдвэр
гаргах урьдчилсан үндсэн нөхцөл болсон
хэрэгжилтийн талаарх үнэлгээ буюу дүгнэлтийг
гаргах гэсэн 7 үндсэн үе шатаас бүрдсэн цикл
буюу тойрог хөдөлгөөн байдаг

19.  Ж.Розенау гадаад бодлогын шийдвэр
гаргах явц нь гадаад бодлогын дуудлагыг
хүлээн авсан улстөрийн лидерийн
мэдрэмж ба олон улсын нөхцөл байдалд
нөлөөлөх эрмэлзэл төрөх үе шат,
шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үе шат, өмнөх үе
шатад өртсөн обьектийн зүгээс хариу
үйлдэл үзүүлэх үе шат гэсэн гурван үе
шатаас бүрдэнэ гэж үзсэн бөгөөд гадаад
бодлогын шийдвэр гаргах явц нь
тасралтгүй үргэлжлэх эргэх холбоонд
оршдог гэсэн

20.  Шийдвэр гаргах загварын судалгааг
английн эрдэмтэн Нэйжэл Форвард хийсэн
бөгөөд тэрбээр, улстөрийн зүтгэлтнүүд
гадаад бодлогын шийдвэр гаргадаг 6
үндсэн шалгуурыг тогтоосон нь ихэд
алдаршсан загвар болж чадсан

21.  И.Жэйнис, Л.Манн нар шийдвэр гаргах
оновчтой стратегийг судлан, таван
хэлбэрийг тогтоосон

22.  Р.Жервис улстөрийн үнэмшил итгэл,
гадаад ертөнцийн талаарх өөрийн
үнэлэмжинд найдсанаар шинэ мэдээллийг
үнэлэлгүй, улстөрийн нөхцөл байдлыг
буруу тооцон шийдвэр гаргах явцыг
судалсан.

23.  Г.Аллисоны загварчлалын арга ихээхэн
амжилтанд хүрсэн юм. Тэрбээр гадаад
бодлого үүсэх 1. сонгодог
 2.зохион байгуулалттай үйл ажиллагааны
 3.арилжааны гэсэн
 гурван үндсэн загвар байж болно

24.  Хямралын ба ердийн гэсэн улстөрийн
хоёр ондоо нөхцөл байдалд нэг улстөрийн
лидер, тодорхой нэг асуудлаар эрс
ялгаатай шийдвэр гаргаж болдог.

25.  Гадаад бодлогын шийдвэр гаргалтанд
эрсдэлтэй болон хямралын үеийн
шийдвэр гаргалтын судалгаа ихэд
хөгжсөн. Эл хүрээнд нэлээд алдаршсан
судалгааны арга бол “тоглоомын онол” юм

26.  Томасс Шеллинг тоглоомын онолыг хөгжүүлж, “багийн
хооронд цэвэр мөргөлдөөний тоглоом өрнөдөг бол
багийн гишүүдийн хооронд зөвшилцөл, хамтын
ажиллагааны тоглоом өрнөдөг”27 хэмээн харилцан
хамааралтай шийдвэр гаргах онолоор угтаа хамтын
ажиллагааны нөхцөлд хэрхэн хожих тухай тоглоомын
дүрмийг үндэслэсэн. Тэрбээр, хамтын ажиллагаанд
оролцогчдыг түнш, харин илт зөрчилдөөнтэй
тоглогчдыг өрсөлдөгчид гэж үзвэл арилжааны
тоглоом, цэвэр ба холимог тоглоом гэж байж болно
гэж үзсэн. Эдгээр нь бүгд тэг хувилбартай тоглоомын
нөхцөлд тухайн тоглогчийн хувьд хамгийн ашигтай
шийдвэрийн сонголт гаргахад оршсон. Энэ мэт
тоглоомын онолын хүрээнд Г.Аллисон, Т.Шеллинг
зэрэг олон судлаачид эрсдэлтэй хямралын нөхцөлд
гадаад бодлогын шийдвэр гаргах явцыг судалсан

27.  Гадаад бодлогод нөлөөлөх хүчин зүйлс нь Ж.Розенаугийн
хувьд
 Хувийн хүчин зүйлс: тухайн улстөрийн удирдагчийн
шийдвэр гаргах хувийн зан чанар, авьяас
 Үүргийн хүчин зүйлс: албан тушаалаасаа, үүргээсээ
хамааран төрийн зүтгэлтнүүдийн гадаад биеэ авч яваа
байдалд нөлөөлөх үүргийн ухамсар
 Засгийн газрын хүчин зүйлс: улстөрийн лидерүүдийн
гадаад бодлогын сонголтын хил хязгаарыг тодорхойлж байдаг
Засгийн газрын бүтэц
 Олон нийтийн хүчин зүйлс: нийгмийн үндсэн үнэт
зүйлс,эдийн засгийн хөгжлийн түвшин, үндэсний эв нэгдлийн
түвшин
 Системийн хүчин зүйлс: төрийн зүтгэлтнүүдийн шийдвэрийн
сонголтонд нөлөөлж байдаг гадаад орчин, олон улсын
харилцааны системийн нөлөө