14

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Piórkowska
Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką
513 [01].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Elżbieta Leszczyńska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Piórkowska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z3.02
Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka dziecięca.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zarys historii muzyki 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne 11
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.3. Podział instrumentów muzycznych 19
4.4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi 25
4.5. Metodyka zajęć muzycznych 29
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 39

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o historii muzyki, podstawowych
pojęciach muzycznych, podziale instrumentów, piosence i jej wykorzystaniu w pracy
z dziećmi oraz metodyce zajęć muzycznych.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
− opis działań, jakie powinieneś wykonać,
− wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

4
Schemat układu jednostek modułowych
513[01].Z3.01
Stymulowanie rozwoju dziecka
poprzez wykonywanie prac
technicznych i plastycznych
513[01].Z3.02
Wspomaganie rozwoju dziecka
muzyką
513[01].Z3.03
Wspomaganie rozwoju
dziecka literaturą dziecięcą
513[01].Z3
Prace artystyczne
i techniczne

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zgłębiać treści materiałów nauczania i odpowiadać na pytania sprawdzające oraz
wykonywać zadania kontrolne,
- poszerzać i uzupełniać swoją wiedzę i umiejętności, korzystając z różnych źródeł
informacji (np. literatura, internet, wymiana doświadczeń koleżeńskich, pomoc
nauczyciela lub instruktora),
- rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,
- uczestniczyć w działaniach warsztatowych, projektach i prezentacjach,
- śpiewać dzieciom piosenkę,
- posługiwać się wybranym instrumentem perkusyjnym oraz prostym instrumentem
melodycznym (flet, dzwonki),
- wyklaskać lub wystukać łatwe schematy rytmiczne,
- odtwarzyać głosem nieskomplikowane zdania muzyczne.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zinterpretować zapis nutowy,
- posłużyć się prostymi instrumentami muzycznymi,
- nauczyć dzieci słuchania muzyki,
- zaśpiewać dzieciom piosenki,
- nauczyć dzieci tekstów i melodii piosenek,
- opracować proste układy ruchowe i taneczne stosownie do okresu rozwojowego dziecka,
- wykorzystać zestawy perkusyjne do ilustracji tekstu i rytmu w piosence,
- stworzyć płytotekę dziecięcą,
- utworzyć zbiór tekstów piosenek dziecięcych,
- dobrać repertuar muzyczny do wieku dziecka.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Zarys historii muzyki
4.1.1. Materiał nauczania
Muzyka w swej istocie zawsze była dla ludzkości zjawiskiem religijnym, świętą,
nienaruszalną siłą, zdolną kierować losami świata i ludzkiego istnienia. Podwalinami muzyki
były: mowa, krzyk, jęk i inne objawy głosowej aktywności. Towarzyszy ona człowiekowi od
wczesnego dzieciństwa i jest swoistym, naturalnym językiem rozumianym przez każdego
członka danej wspólnoty. Encyklopedyczna definicja muzyki mówi, że jest to: „sztuka
organizacji dźwięków, które w realizacji przebiegają przede wszystkim w czasie, źródłem
dźwięku może być ludzki głos, instrument muzyczny, generator elektryczny; współczynniki
muzyki, to: melodia, rytm, harmonia, dynamika, agogika, artykulacja, kolorystyka, forma”
[1, s. 549].
Żadna inna sztuka nie potrafi tak oddziaływać na fizjologię oraz sferę uczuciową naszej
psychiki. Dzięki komunikatywności i bezpośredniości może wywoływać stereotypowe
reakcje i odruchy fizjologiczne, jak np.: przyspieszona lub zwolniona praca serca, zmiana
ciśnienia, oddechu czy dreszcze. W czasach pierwotnych wierzono w uzdrawiającą siłę
muzyki oraz w jej hipnotyczne działanie. Dostrzeżono jej zbawienny wpływ na rozwój
fizyczny, a zwłaszcza na system nerwowy człowieka. Badania niemieckiego laryngologa
H. Gutzmanna wykazały, iż śpiew, a szczególnie ćwiczenia wokalne, dzięki swemu
oddziaływaniu na funkcje płuc, akcję serca i przemianę materii, wywierają na zdrowie
człowieka tak korzystny wpływ, jakim nie może wykazać się żaden rodzaj gimnastyki
[4, s. 37].
Wiele tysiącleci trwał proces kształtowania się dźwięku. Początkowo były to zjawiska
akustyczne o nieokreślonej wysokości, a często o glissandowym przebiegu. W okresie
rodowo – plemiennym i w następnych etapach, muzyka posiadała dwie charakterystyczne
cechy:
– monodię – jednogłosowość,
– synkretyzm – czyli łączenie śpiewania ze słowem, gestem i potem z tańcem.
Jedna z najstarszych kultur muzycznych pochodzi z Chin. Sposób śpiewania przypominał
nieco brzmienie towarzyszących mu instrumentów. Wówczas powstała muzyka kultowa,
wokalna, ludowa i kameralna. W mitologii hinduskiej pojawia się opis stworzenia świata,
w którym mowa jest o potężnym, ogłuszającym pra - dźwięku. Więcej informacji znajdziesz
w książce Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Kraków 2003, Wydawnictwo M.
Zręby pierwszego teoretycznego systemu, łączącego muzykę, magię, astrologię
i matematykę powstały w Mezopotamii [11]. U Egipcjan muzyka pozostawała w ścisłym
związku z religią i sposobem spędzania wolnego czasu. Oprócz muzyki wokalnej rozwinęła
się także muzyka instrumentalna.
W starożytnej Grecji dominowała muzyka wokalna. Związana była z poezją, dramatem
i także obrzędami religijnymi. Grecy stworzyli szereg skal, stosowali rytmikę poetycką oraz
notację literową. Dociekliwy Pitagoras, na podstawie swoich badań stworzył zadziwiającą
teorię kosmiczną, w myśl której wszechświat jest harmonijnie zestrojoną, brzmiącą
przestrzenią, zaś odległości między siedmioma planetami, krążącymi wokół Słońca,
odpowiadają stosunkom liczbowym siedmiu podstawowych dźwięków, których pochód
nazwał matematyk skalą muzyczną. Więcej przeczytaj w publikacji K. Fangorowa.: Zarys
historii muzyki. Kraków 2001, Impuls.

8
Współcześnie można wyodrębnić następujące rodzaje muzyki:
– muzyka poważna,
– muzyka ludowa,
– muzyka popularna,
– muzyka jazzowa,
– muzyka rockowa,
– muzyka bluesowa,
– muzyka country,
– muzyka soul,
– muzyka religijna,
– muzyka taneczna i baletowa,
– poezja śpiewana,
– muzyka filmowa,
– muzyka elektroniczna i eksperymentalna.
W najstarszych tradycjach kultury zrodziły się pierwsze koncepcje wychowania
muzycznego, które czerpały z dojrzałości myśli starożytnych (Platon, Arystoteles) i rozwijały
się w kolejnych epokach historycznych (począwszy od muzyki ludów pierwotnych, poprzez
średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm oraz muzykę XX wieku).
Spośród wielu licznych najdojrzalsze i najbardziej efektywne z punktu widzenia
muzycznego wychowania małego dziecka są koncepcje: E. J. Dalcroze’a, C. Orffa,
Z. Kodaly’a, R. Labana, E. Gordona, J. Mursella, S. Suzuki.
Jednym z pierwszych pedagogów XX w., który dostrzegł możliwość wykorzystania
wychowania muzycznego w kształceniu cech osobowości dziecka był Emil Jaques - Dalcroze.
Wyodrębnił on trzy zasadnicze elementy muzyki: rytmikę połączoną z kształceniem słuchu,
solfeż i improwizację fortepianową. W praktyce przedszkolnej możliwe było realizowanie
rytmiki. Dwa pozostałe przedmioty ze względu na stopień trudności materiału nauczania
i konieczność posiadania pewnych umiejętności w zakresie gry na fortepianie oraz dyspozycji
słuchowych mogą być prowadzone w cyklu kształcenia muzyka zawodowego
[6, s. 9 – 10].
Kolejnym uznanym systemem jest system Carla Orffa. W przypadku tego niemieckiego
kompozytora tworzenie, odtwarzanie i słuchanie muzyki stanowi nierozłączną całość.
Wyróżnia on trzy główne cechy tego systemu:
- rozpoczynanie kontaktów dzieci z muzyką powinno być połączone z ich naturalnymi
potrzebami, czego dydaktyczną konsekwencją jest wyjście od zabawy muzycznej,
- duża rola czynnika kreatywnego, czyli stosowanie improwizacji ruchowej, wokalnej
i instrumentalnej,
- odpowiednio dobrany materiał muzyczny [6, s.12 – 15].
Szczególną uwagę przywiązuje się do rozbudzania aktywności twórczej dziecka poprzez
improwizacje, tworzenie instrumentów i akompaniamentu do muzyki.
Nieco innym systemem jest rozpowszechniony na Węgrzech system Zoltana Kodaly’a.
W tym procesie wychowania muzycznego najważniejszy jest śpiew dziecka i słuchanie
muzyki. System ten zakłada przeprowadzanie selekcji, w wyniku której uzdolnieni uczniowie
kierowani są do klas o zwiększonej ilości zajęć muzycznych. Nadaje to metodzie Kodaly’a
elitarnego charakteru. Koncepcją, o której należałoby wspomnieć jest gimnastyka twórcza
R. Labana. Zgodnie z założeniami zajęcia powinny przybierać formę zadań otwartych,
a elementami towarzyszącymi ich wykonywaniu jest rytm i muzyka.
Bardzo rozpowszechnioną teorią uczenia muzyki, szczególnie w USA jest koncepcja
E. Gordona. Zakłada ona, że nauczanie muzyki należy rozpoczynać od słuchania, a nie od
wykonawstwa. Nieformalne działania edukacyjne polegają na śpiewaniu melodii
i rytmiczanek bez słów w różnych skalach i rytmach dla niemowląt i małych dzieci.

9
Należy też wspomnieć o amerykańskim systemie Jamesa Mursella, charakteryzującym
się szczegółową interpretacją form i metod pracy muzycznej z dziećmi oraz systemie
powszechnego wychowania muzycznego Schinichi Suzuki z Japonii. W japońskiej koncepcji
wprowadzono na masową skalę naukę gry na skrzypcach od bardzo wczesnego dzieciństwa.
Więcej przeczytaj w książkach Z. Burowska: Współczesne systemy wychowania
muzycznego. WSiP, Warszawa 1976; M. Przychodzińska – Kaciczak: Muzyka
i wychowanie. Nasza Księgarnia, Warszawa 1989.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zdefiniujesz pojęcie muzyki?
2. Jakie znasz światowe systemy wychowania muzycznego?
3. Co wiesz na temat ogólnych założeń poznanych przez Ciebie systemów wychowania
muzycznego?
4. Jakiej muzyki najchętniej słuchasz? - opowiedz o niej.
5. Jakie są współczynniki muzyki?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Słuchanie fragmentu utworu i określanie rodzaju muzyki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wysłuchać fragmentów utworów muzycznych,
2) spróbować określić, które z nich były wokalne, wokalno – instrumentalne lub tylko
instrumentalne,
3) przyporządkować słyszaną muzykę do epoki lub gatunku muzycznego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- nagrania audio (Strangers in the night F. Sinatra, Toccata i fuga d – moll J. S. Bach, Walc
op. 34 nr 1 As – Dur F. Chopin),
- odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD.
Ćwiczenie 2
Słuchania muzyki i opowiadania o niej.
1) posłuchać fragmentu muzycznego,
2) opowiedzieć o nim w formie zwerbalizowanej lub niezwerbalizowanej (za pomocą
rysunku, gestu, itp.).
- nagrania audio (Lot trzmiela N. Rimski – Korsakow, Taniec z szablami A. Chaczaturian,
Łabędź C. Saint Saens),
- odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD,
- kredki,
- kartki.

10
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać własnymi słowami definicję muzyki? ¨ ¨
2) podać nazwiska twórców światowych systemów wychowania
muzycznego?
¨ ¨
3) przedstawić ogólne cechy wybranego systemu wychowania
muzycznego?
¨ ¨
4) opowiedzieć o słuchanej przez siebie muzyce? ¨ ¨
5) wymienić współczynniki muzyki? ¨ ¨

11
4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne
Treści zawarte w tym rozdziale wprowadzą Cię w świat muzyki i pomogą zrozumieć jego
zasadniczą prostotę. Pojęcia wyjaśnione tutaj są wspólne dla wszystkich rodzajów muzyki:
klasycznej, ludowej, rocka, bluesa, popu, soulu itp. Zrozumienie tych fundamentalnych
terminów będzie pomocne w aktywnym obcowaniu z muzyką.
Muzyka w istocie jest syntezą wielu elementów: rytmu, melodii, metrum, tempa,
harmonii, dynamiki, agogiki, artykulacji, frazowania, kolorystyki dźwiękowej i struktury
formalnej (budowy utworu) [5, s. 7].
Zanim wynaleziono jakąkolwiek technologię nagrywania, ludzie potrzebowali jakiegoś
sposobu zapisu i przekazu muzyki. Liczne próby zaowocowały powstaniem pisma nutowego.
Nuta (łac.), to znak graficzny w piśmie nutowym, określający wysokość dźwięku oraz jego
wartość rytmiczną [2, s. 127]. Pismo nutowe jest systemem znaków graficznych, służących do
notacji wszystkich muzycznych cech dźwięków oraz sposobów ich realizacji w utworze
muzycznym [2, s. 144]. Podstawą tego pisma jest pięciolinia – element podstawowy pisma
nutowego, składający się z pięciu równoległych linii poziomych, na których (nad i pod)
umieszcza się nuty wskazujące wysokość dźwięków.
Rys. 1. Pięciolinia
W muzyce istnieje siedem literowych nazw dźwięków, które są przyporządkowane do
białych klawiszy fortepianu i odpowiadające im nazwy solmizacyjne (do, re, mi fa, sol, la si,
do). Powtarzają się one kolejno w każdej oktawie, tworząc podstawową skalę dźwięków.
Nazwy dźwięków odpowiadające czarnym klawiszom tworzone są od nazw literowych
i traktowane jako podwyższenia lub obniżenia dźwięków podstawowej skali.
Tab.1. Nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków
c
do
d
re
e
mi
f
fa
g
sol
a
la
h
si
c
do
W celu ustalenia położenia dźwięku na linii używamy klucza [10, s. 8]. Istnieją trzy
grupy kluczy: C, G i F. Klucz wiolinowy ma kształt zakrętasa, który rozpoczyna się na
drugiej linii, określając pozycję dźwięku g. Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od
dołu ustalając pozycję dźwięku f.

12
Rys.2. Klucz wiolinowy na pięciolinii
Rys. 3. Zapis nut w kluczu wiolinowym
Rys. 4. Zapis nut w kluczu basowym
Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od dołu ustalając pozycję dźwięku f, tak
więc linie oznaczają położenie dźwięków: g, h, d, f, a, a pola a, c e, g. Muzykę dla wielu
instrumentów można zapisywać w jednym kluczu – do wyjątków należy m. in. fortepian,
ponieważ posiada bardzo szeroki rejestr i w rezultacie jego notacja wymaga klucza basowego
dla lewej ręki oraz wiolinowego dla prawej.
Obydwie pięciolinie połączone są klamrą (akoladą). Przy zapisie nut możemy stosować
w razie potrzeby tzw. linie dodane. Są to krótkie linie umieszczone nad lub pod pięciolinią dla
dźwięków, które leżą zbyt wysoko lub zbyt nisko, aby je można było zapisać na pięciolinii
[10, s. 9 – 10].
Istnieje także klucz altowy, przeznaczony specjalnie dla altówki. Czasem można spotkać
w zapisach nutowych klucz tenorowy – używany w przypadku wiolonczeli, fagotu i puzonu.
Oba te klucze należą do grupy kluczy C. Do dziś w użytku pozostały klucze z grupy G -
wiolinowy (skrzypcowy) dla notowania wysokobrzmiących instrumentów, wysokich głosów
i prawej ręki instrumentów klawiszowych. Z grupy kluczy F – klucz basowy dla
niskobrzmiących instrumentów, niskich głosów i lewej ręki instrumentów klawiszowych,
a z grupy C – klucz altowy oraz czasem jeszcze tenorowy. [2, s. 91].

13
wiolinowy
grupa G
g1
basowy kontrabasowy
grupa F
f f
mezzosporanowy
grupa C
c1
altowy tenorowy
grupa C
c1
c1
Rys. 5. Grupy kluczy
Czas trwania dźwięku (wartość rytmiczną) przedstawiamy za pomocą jednostek
rytmicznych: całej nuty, półnuty, ćwierćnuty, ósemki, szesnastki, trzydziestodwójki
i sześćdziesięcioczwórki.
cała nuta
półnuta
` ćwierćnuta
ósemka
szesnastka
trzydziestodwójka
sześćdziesięcioczwórka
Rys. 6. Wartości rytmiczne nut

14
Każdy dźwięk w melodii ma określony czas trwania i wartość rytmiczną.
Do przedstawienia tej wartości służą określone znaki umieszczone na pięciolinii. Znaki te
mówią wszystko na temat długości dźwięku i szybkości jego wydobywania [10, s. 17].
Istnieje kilka „kopii” każdego dźwięku na klawiaturze. Odległość dwóch najbliższych
dźwięków o tej samej i podobnym brzmieniu, lecz o różnej wysokości nazywamy oktawą
czystą.
a a1
a2
220 Hz 440 Hz 880 Hz
Rys.7. Dźwięk a w różnych oktawach
Inne znaki i symbole służące do zapisywania melodii i rytmu to:
- metrum,
- krzyżyki,
- bemole,
- kasowniki,
- pauzy,
- takty.
Rys. 8. Oznaczenie taktowe (metrum)
Wszelkie zapisy nutowe piosenek dla dzieci sporządzone są w obrębie gamy – skali
diatonicznej, zwykle durowej lub molowej, której poszczególne składniki w nie zmienionym
stosunku wzajemnych odległości przeniesione zostały na pewną ściśle określoną wysokość
[7, s. 69].

15
Muzyka składa się z melodii, rytmu i harmonii. Harmonia zależy od akordów. Akord
zawierający trzy różne dźwięki jest nazywany trójdźwiękiem. Wyróżniamy cztery rodzaje
trójdźwięków: durowy, molowy, zwiększony, zmniejszony [10, s. 44]. Mają one odmienny
charakter. Trójdźwięk molowy wydaje się smutny w porównaniu do durowego.
trójdźwięk durowy c e g
interwały 2 tony 1 ½ tonu
trójdźwięk molowy c es g
interwały 1 ½ 2
trójdźwięk zwiększony c e gis
interwały 2 2
trójdźwięk zmniejszony c es ges
interwały 1 ½ 1 ½
trójdźwięk trójdźwięk trójdźwięk trójdźwięk
durowy molowy zwiększony zmniejszony
Rys. 9. Rodzaje trójdźwięków
Organizując zajęcia edukacyjne należy uwzględnić zadania mające na celu uwrażliwienie
dziecka na różne elementy muzyki: wysokość dźwięku, kierunek linii melodycznej, barwę
dźwięku, dynamikę, kształcenie poczucia rytmu, kształcenie poczucia tempa, strukturę
formalną utworu.
1. Jakie są elementy składowe utworu muzycznego?
2. Jakich symboli i znaków muzycznych potrzebujesz do zapisania i odczytania utworu
muzycznego?
3. Czy potrafisz zaśpiewać gamę (rozpoczynając od dowolnego dźwięku), używając nazw
literowych i solmizacyjnych?
4. Która z podstawowych wartości rytmicznych jest najkrótsza, a która trwa najdłużej?
5. Czy po wysłuchaniu utworów muzycznych potrafisz określić, jakimi elementami
muzycznymi się różnią?
6. Czy potrafisz rozpoznać metrum słuchanego utworu?

16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rytmizacja tekstu i porównywanie wartości rytmicznych ze sobą.
A - la E - la
Rysunek do ćwiczenia 1
E - ne du - e ri - ke fa - ke
1) wypowiedzieć rytmicznie tekst,
2) przeliczyć wartości rytmiczne i porównać je,
3) powiedzieć ile mniejszych wartości można zmieścić w jednej większej?
- kartki z zapisem ćwiczenia.
Ćwiczenie 2
Określanie na ilu różnych dźwiękach można zagrać te rysunki.
1) przyjrzeć się rysunkom,
2) spróbować je zagrać lub zaśpiewać, pamiętając, że symbolom na tej samej wysokości
odpowiada ten sam dźwięk,

17
a)
b)
3) następnie narysować własną melodię złożoną z trzech dźwięków,
4) odtworzyć ją na dzwonkach lub głosem.
- kartki z rysunkami melodii do zaśpiewania,
- dzwonki.
Ćwiczenie 3
Podpisywanie nazwy dźwięków.
1) przypomnieć nazwy literowe i solmizacyjne dźwięków,
2) podpisać nuty dowolnie wylosowanej piosenki dziecięcej nazwami solmizacyjnymi
i literowymi.
- kartki z zapisem nutowym piosenek (U. Smoczyńska – Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska – Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
- długopisy lub ołówki.

18
Ćwiczenie 4
Rozróżnianie trójdźwięku durowego i molowego.
1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) ustawić się razem z partnerem po obwodzie koła tak, by utworzyć dwa współśrodkowe
koła,
3) reagować klaskaniem na trójdźwięki durowe, jeśli znajdujesz się w kole zewnętrznym,
4) reagować klaskaniem na trójdźwięki molowe, jeśli znajdujesz się w kole wewnętrznym.
- dowolny instrument melodyczny (pianino, flet prosty, dzwonki).
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy składowe utworu muzycznego? ¨ ¨
2) zinterpretować symbole i znaki muzyczne, wykorzystane do zapisu
muzyki?
¨ ¨
3) zaśpiewać dźwięki gamy lub piosenki dla dzieci używając nazw
solmizacyjnych i literowych?
¨ ¨
4) posłużyć się zapisem nutowym podczas wykonywania
i notowania krótkich utworów muzycznych?
¨ ¨
5) opisać różnice między prezentowanymi utworami muzycznymi? ¨ ¨
6) odtworzyć prosty zapis nutowy za pomocą instrumentu muzycznego? ¨ ¨

19
4.3. Podział instrumentów muzycznych
Instrument muzyczny, to przyrząd służący muzykowi do wykonywania muzyki w inny
sposób, niż za pomocą głosu ludzkiego. Cechą, która pozwala odróżniać poszczególne
rodzaje instrumentów jest ich brzmienie. Podstawowa klasyfikacja instrumentów została
przedstawiona w 1914 r. przez Austriaków: E. M von Hornbostela i C. Sachsa. Przyjęli oni
dwa zasadnicze kryteria podziału: naukowe i praktyczne.
Podział naukowy wyróżnia:
- idiofony,
- membranofony,
- aerofony,
- chordofony,
- elektrofony.
Podział praktyczny (oparty na zasadach akustyki) wygląda następująco:
Rys. 10. Podział instrumentów muzycznych
Podział
instrumentów
Instrumenty
strunowe
Instrumenty dęte
Instrumenty
perkusyjne
smyczkowe
szarpane
klawiszowe
drewniane
blaszane
o określonej
wysokości dźwięku
o nieokreślonej
wysokości dźwięku
klawiszowe

20
Instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dźwięku, to:
- dzwonki,
- wibrafon,
- ksylofon,
- metalofon.
Instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku, to:
- trójkąt,
- bębenek,
- kołatka,
- talerze,
- grzechotki,
- trójkąty,
- tamburyno,
- pudełko akustyczne,
- blok akustyczny,
- drewienka,
- pudełko sztabkowe,
- gestodźwięki – wykonywanie odgłosów klaskania, klepania, pocierania, pstrykania,
tupania; używanie tych dźwięków do ćwiczeń, zabaw, tańców, oraz ilustrowania
piosenek [2, s. 343].
Zafascynowanie dźwiękiem, a szczególnie jego wydobyciem, obserwujemy u dzieci
właściwie już od niemowlęctwa. Wśród pierwszych zabawek największym zainteresowaniem
cieszą się przeróżne grzechotki, terkotki, dzwoneczki, płaczące lalki, piszczałki, rechoczące
żabki itp.
W pracy z małym dzieckiem należy pamiętać o tym, że powinno się wykorzystywać
przede wszystkim naturalne efekty perkusyjne, takie jak: klaskanie, tupanie, pocieranie
dłońmi, stukanie, kląskanie, darcie papieru, przelewanie wody, oraz bardzo proste
instrumenty perkusyjne (grzechotka, kołatka, bębenek). Instrumentami perkusyjnymi można
urozmaicać melodię śpiewanych piosenek, wykonywać ich rytm, a także wykorzystać do
zabaw ruchowych, ćwiczeń i zabaw słuchowych, realizacji różnych zadań twórczych. Główne
cele zastosowania instrumentów perkusyjnych to:
- kształcenie poczucia rytmu,
- zapoznanie z budową i posługiwaniem się instrumentami,
- uwrażliwienie dzieci na zjawisko barwy dźwięku,
- rozwijanie wyobraźni i możliwości wypowiedzi muzycznej,
- uatrakcyjnienie zajęć,
- kształcenie słuchu wysokościowego.
Po wstępnym etapie oswajania dziecka z barwą i budową instrumentów można przejść do
systematycznej nauki gry. Ilość i kolejność instrumentów zaplanowanych na poszczególne
lata nauki zależy w dużym stopniu od możliwości percepcyjnych i odtwórczych dzieci
w danej grupie. Chcąc zaspokoić chęć gry jak największej liczby dzieci, nauczycielka często
rozdaje wszystkie posiadane instrumenty, na których dzieci grają równocześnie. W rezultacie
powoduje to hałas i przekreśla wszelkie zakładane korzyści. Nauka gry na instrumentach
powinna przebiegać indywidualnie lub w małych grupach. Przydział instrumentów powinien
być przemyślany i zaplanowany w zależności od barwy i właściwości technicznych. Dzieci
powinny przestrzegać ustalonych przez nauczycielkę zasad organizacyjnych.

21
W podstawowym zestawie stosowanych instrumentów perkusyjnych dla dzieci powinny
się znaleźć: bębenki, grzechotki (marakasy), tamburyno, kołatki (kastaniety), trójkąty
(triangle) oraz talerze (żele albo czynele) [8, s. 193].
dzwonki metalofon
ksylofon
Rys. 11. Przykłady instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dźwięków
Wśród instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dźwięku, które najczęściej
używane są w pracy z małymi dziećmi wyróżniamy dzwonki. Jest to instrument podobny do
ksylofonu. Zbudowany jest z metalowych płytek ułożonych na drewnianej ramie. Dźwięk
wydobywa się poprzez uderzanie drewnianą pałeczką. Ksylofon, to także instrument
perkusyjny o określonej wysokości brzmienia. Zbudowany jest z drewnianych listewek różnej
wielkości, ułożonych w kilku rzędach na poziomej ramie. Dźwięk ostry i krótkotrwały, lekko
„klekocący”, wydobywa się poprzez uderzanie drewnianymi pałeczkami w kształcie łyżek
[2, s. 98].

22
brzękadła tarło
pudełko sztabkowe pudełko akustyczne
kastaniety drewienka
Rys. 12. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięków

23
werbel trójkąt
bębenek ręczny tamburyn
Rys. 13. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięków
1. Jakie instrumenty wykorzystano w wysłuchanych przez Ciebie utworach muzycznych?
(J. S. Bach: Toccata i fuga d – moll, N. Rimski – Korsakow: Lot trzmiela, W. A. Mozart:
Koncert na klarnet i orkiestrę).
2. Jaka jest różnica między instrumentem melodycznym i perkusyjnym?
3. W jaki sposób można wykorzystać instrumenty perkusyjne w pracy z małym dzieckiem?
4. Jak można zilustrować za pomocą instrumentów perkusyjnych dowolną historyjkę
obrazkową?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonywanie instrumentu perkusyjnego – grzechotka.
1) przygotować dwa jednakowe kubki po jogurcie, papier ścierny drobnoziarnisty, klej
uniwersalny, kredki lub farby, materiał do wypełnienia grzechotki (ryż, kasza, groch, itp.),
2) usunąć papierem ściernym napisy ze ścianek kubków,
3) ozdobić je własnymi wzorami,
4) wypełnić jeden kubek przygotowanym materiałem,

24
5) skleić krawędzie kubków,
6) zagrać akompaniament perkusyjny do wybranej piosenki dla dzieci (U. Smoczyńska –
Nachtman: Kalendarz muzyczny w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska
– Nachtman: Podajmy sobie ręce!. WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
- 2 kubki po jogurcie,
- papier ścierny drobnoziarnisty,
- klej uniwersalny,
- materiał do wypełnienia (kasza, groch, ryż, itp.).
Ćwiczenie 2
Granie na instrumencie perkusyjnym: cicho - głośno, ciszej – głośniej, wolno – szybko,
wolniej – szybciej.
1) zilustrować grą na instrumentach padający deszcz,
2) wykorzystać do ilustracji różną dynamikę i tempo (od cichej do głośnej; od wolnego
do szybkiego).
- instrumenty perkusyjne.
Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie melodii zagranej na prostym instrumencie muzycznym.
1) dobrać się w pary lub dwójki,
2) wybrać w dwuosobowej grupie prosty instrument muzyczny,
3) zaprezentować sobie nawzajem fragmenty popularnych melodii,
4) spróbować podać ich tytuły.
- flet prosty, dzwonki, pianino, gitara, itp.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać klasyfikację instrumentów muzycznych? ¨ ¨
2) rozpoznać brzmienie instrumentu muzycznego? ¨ ¨
3) opisać różnicę między instrumentem melodycznym, a
niemelodycznym?
¨ ¨
4) przygotować akompaniament perkusyjny do piosenki, wiersza lub
opowiadania?
¨ ¨
5) zastosować instrumenty perkusyjne do zabaw umuzykalniających? ¨ ¨
6) wykonać prosty zapis nutowy z wykorzystaniem instrumentu
muzycznego?
¨ ¨

25
4. 4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi
Pierwsze najłatwiejsze i najdostępniejsze formy wychowania muzycznego, które dzieci
są w stanie przeżyć, zrozumieć, zapamiętać i odtworzyć związane są ze słuchaniem śpiewu
nauczycielki oraz własnym śpiewem dzieci. Na prostym materiale słuchanej lub śpiewanej
piosenki dziecko jest w stanie zaobserwować rytm, metrum, linię melodii, tempo, dynamikę,
budowę (części, powtórzenia, kontrasty), charakter i nastrój, czyli wszystko to, co
w przyszłości będzie podstawą świadomej percepcji utworu muzycznego [6, s. 30]. Piosenka
spełnia ważne funkcje w rozwoju muzycznym i ogólnym dziecka:
- wzbogaca świat uczuć dziecka,
- kształtuje postawę estetyczną, poszerza wiadomości o otoczeniu, doświadczenia,
słownictwo,
- wzmacnia aparat głosowy,
- rozwija klatkę piersiową,
- dotlenia organizm [6, s.30].
Kryteria doboru piosenki w pracy z dziećmi to: rozpiętość skali, stopień trudności linii
melodycznej, dostosowanie treści słownej do wieku dziecka oraz jej wartości estetyczne. Nie
powinno się uczyć więcej niż jedną piosenkę w miesiącu. Więcej wskazań do wprowadzenia
piosenki znajdziesz w publikacji K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne w przedszkolu.
Warszawa 1977, WSiP.
Zabawy ze śpiewem są ulubioną przez dzieci formą zajęć. Zawierają w sobie różne
elementy ruchu, w zależności od piosenki, na której są osnute. Treść piosenki może być
punktem wyjścia do zabaw ilustrowanych ruchem i inscenizowanych. Gdy podstawą zabawy
jest melodia i rytm wówczas mamy do czynienia z zabawą rytmiczną lub taneczną.
Śpiew dzieci w okresie przedszkolnym brzmi na ogół fałszywie. Wynika to nie z braku
słuchu muzycznego, ale z niedostatecznego i nierównomiernego rozwoju aparatu głosowego,
a także braku koordynacji między centrum sensorycznym i motorycznym. W pracy nad
głosem dziecka należy wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje ćwiczeń, prowadzonych w formie
zabaw:
- ćwiczenia prawidłowej postawy i oddechu,
- ćwiczenia artykulacji i dykcji,
- ćwiczenia intonacji [6, s. 31].
W okresie wczesnego dzieciństwa dzieci raczej nie śpiewają, czasem słuchają śpiewu
nauczycielki. Niezmiernie ważnym momentem w nauce piosenki jest jej prezentacja przez
nauczycielkę, uwzględniająca podkreślenie walorów artystycznych, doskonałe opanowanie
pamięciowe, wyraźną dykcję i przemyślaną interpretację. Aby utrzymać zainteresowanie
dzieci można zilustrować jej treść za pomocą kukiełki, pacynki, obrazków. Osłuchanie dzieci
z melodią, rytmem i tekstem piosenki może trwać nawet przez kilka zajęć. Naukę piosenki
należy prowadzić posługując się wyłącznie głosem. Tekstu podczas nauki nie oddzielamy od
melodii. Następnej zwrotki uczymy wówczas, gdy poprzednia zwrotka została pamięciowo
opanowana.
Do utrwalenia piosenki z małymi dziećmi można wykorzystać następujące formy
ćwiczeń:
- recytowanie wybranych fragmentów tekstu ze zmianą dynamiki - recytacja szeptem,
- poznawanie piosenki po melodii śpiewanej lub granej na instrumencie,
- zabawy: rytmiczną, ilustrowaną ruchem, inscenizowaną lub taneczną,
- akompaniament instrumentów perkusyjnych.

26
Rys. 14. Przykład zapisu rytmicznego z wykorzystaniem gestodźwięków
Więcej przeczytaj w książce D. Malko: Metodyka wychowania muzycznego
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1986 oraz K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1977.
4
4
4
4
4
4
4
4
klaskanie
tupanie

27
1. Jakie są funkcje piosenki w muzycznym i ogólnym rozwoju dziecka?
2. Jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u dzieci w młodszym wieku
przedszkolnym?
3. Jakimi kryteriami będziesz kierować się przy wyborze piosenki do zajęć muzycznych
z małymi dziećmi?
4. Jakie widzisz możliwości wykorzystania piosenki na zajęciach umuzykalniających
w młodszych grupach przedszkolnych?
5. Jakie ćwiczenia podasz jako przykład pracy nad głosem dziecka?
6. Jakie są warunki poprawnej prezentacji piosenki dla dzieci?
7. Jakie ćwiczenia wykorzystasz do utrwalenia piosenki?
4.4.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie piosenki do zilustrowania jej treści..
1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) wybrać w grupach dowolną piosenkę dziecięcą,
3) zastanowić się, jakimi obrazkami, instrumentami lub rekwizytami można zilustrować jej
treść?,
4) przedstawić w grupach własny pomysł na wprowadzenie piosenki.
- śpiewniki z piosenkami dla dzieci (U. Smoczyńska – Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska – Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
- pacynki,
- instrumenty perkusyjne,
- ilustracje z gazet lub wykonane samodzielnie przez uczniów,
- mazaki, kredki lub farby.
Ćwiczenie 2
Organizowanie rytmicznej zabawy do piosenki „Dalej, dzieci, w szeregu” [9, s. 33].
1) ustawić się w szeregu,
2) zaśpiewać piosenkę,
3) iść dookoła sali, wysoko unosząc kolana,
4) przy powtórzeniu piosenki odwrócić się,
5) iść w kierunku przeciwnym,
6) maszerować z tupaniem w miejscu przy słowach „tup, tup, tup” i klaskaniem przy
słowach „chrup, chrup, chrup”,
7) akompaniować, grając na tamburynie w rytmie ćwierćnut do marszu.

28
- zapis nutowy piosenki,
- nagranie wersji instrumentalnej,
- dowolny instrument muzyczny.
Ćwiczenie 3
Tworzenie wiatraczków zgodnie z rytmem akompaniamentu [8, s. 165].
1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) stanąć na obwodzie koła trzymając się za obie ręce skrzyżowane przed sobą,
3) podskakiwać lub biegać dookoła sali, zgodnie z rytmem akompaniamentu,
4) puścić jedną rękę, a drugą unieść na wysokość głowy, jeśli nastąpi zmiana rytmu –
muzyka do marszu,
5) krążyć dookoła własnej osi trzymając się za ręce w parze lub dwójce,
6) skrzyżować ręce z przodu i podskakiwać w miejscu lub biegać dookoła sali, jeśli nastąpi
zmiana akompaniamentu.
- akompaniament do biegu, marszu lub podskoków, wykonany na żywo za pomocą
instrumentu muzycznego lub nagranie audio.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić celowość wykorzystania piosenki w pracy z małymi
dziećmi?
¨ ¨
2) opracować prosty układ ruchowy lub taneczny z wykorzystaniem
piosenki?
¨ ¨
3) dokonać wyboru piosenki, która może stanowić materiał do zabaw
z małymi dziećmi?
¨ ¨
4) podać przykłady ćwiczeń głosowych? ¨ ¨
5) określić, jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u małych
dzieci?
¨ ¨
6) wymienić niezbędne warunki prawidłowego uczenia dzieci melodii,
rytmu i tekstu piosenki?
¨ ¨

29
4.5. Metodyka zajęć muzycznych
Okres obejmujący grupę wiekową dzieci od 0 – 4 lat jest szczególnie ważny
w całokształcie procesu dydaktyczno – wychowawczego. W tym wieku pojawiają się niemal
wszystkie elementy charakterystyczne dla struktury zdolności muzycznych człowieka.
Wychowanie muzyczne małego dziecka powinno opierać się na następujących formach
aktywności dzieci:
- śpiew i mowa,
- ruch przy muzyce,
- gra na instrumentach,
- aktywne słuchanie muzyki [6, s. 27]
Krystyna Przybylska porządkuje zagadnienia działalności muzycznej dziecka w tym
wieku następująco:
- słuchanie (spostrzeganie zjawisk akustycznych, słuchanie śpiewu nauczycielki, słuchanie
muzyki instrumentalnej i mechanicznej),
- działanie (śpiew dzieci, zabawy ze śpiewem, zabawy rytmiczne przy muzyce, tańce, gra
na instrumentach),
- tworzenie (twórczość dzieci), [8, s. 8]
Każda z wymienionych form kształci nieco inne dyspozycje i umiejętności dziecka.
Z analizy literatury wynika, że formy ekspresyjne (śpiew, mowa, ruch, gra na instrumentach)
dominują nad percepcyjnymi (słuchanie muzyki). Wiąże się to z ogólną zasadą kształcenia
i wychowania małego dziecka przez uczestniczenie w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu.
Do najczęściej stosowanych sposobów rozwijania ekspresji ruchowej u małych dzieci należą:
- zabawy inscenizowane,
- ilustrowane ruchem,
- rytmiczne,
- taneczne,
- opowieści ruchowe,
- zabawy orientacyjno – porządkowe.
Wszystkie formy wychowania muzycznego powinny być ze sobą zintegrowane.
Równoczesne wprowadzanie kilku form daje możliwości stosowania zróżnicowanych zadań
oraz uwzględnienia indywidualnego poziomu rozwoju zdolności i różnic reakcji dziecka na
bodźce muzyczne. Szczegółową klasyfikację i opis form wychowania muzycznego znajdziesz
w książce K. Przybylskiej, Wychowanie muzyczne w przedszkolu. Warszawa 1977, WSiP.
Program zajęć rytmiczno – umuzykalniających dziecko w wieku od 0 – 4 r. ż. zawiera
następujące zadania:
1. Słuchanie:
a) spostrzeganie zjawisk akustycznych (z uwzględnieniem różnicowania barwy,
kierunku, wysokości, odległości, tempa dźwięków),
b) słuchanie muzyki instrumentalnej i mechanicznej z uwzględnieniem krótkiego czasu
trwania, ilości utworów do słuchania – maksymalnie 3, kilkakrotnych powtórzeń,
wartości artystycznej utworu oraz zasady kontrastowego zestawienia,
c) słuchanie piosenek (kryteria doboru piosenek zostały omówione w rozdziale 4.4),
2. Śpiew dzieci (z zastosowaniem zasady wprowadzenia jednej piosenki w miesiącu i jej
utrwalenia).
3. Zabawy ze śpiewem:
a) ilustrowane ruchem,
b) inscenizowane,
c) rytmiczne,
d) taneczne.

30
4. Opowieści ruchowe oparte na treści bajki, wiersza, piosenki przy akompaniamencie
muzycznym.
5. Gra na instrumentach perkusyjnych (wykorzystywanie gestodźwięków, wprowadzenie
instrumentów: kołatki, grzechotki oraz granie na nich, z uwzględnieniem zasady
prowadzenia zajęć 2 -3 razy w miesiącu na podstawie piosenki).
6. Zabawy rytmiczne przy akompaniamencie muzycznym (uwzględniające różne
zagadnienia muzyczne z wykorzystaniem pomocy).
Formy zajęć
umuzykalniających
Dzieci trzyletnie Dzieci czteroletnie
Słuchanie:
zjawisk akustycznych,
muzyki, piosenek
Słuchanie krótkich piosenek
o zrozumiałym tekście,
dotyczących aktualnych
tematów.
Spostrzeganie zjawisk
akustycznych (jakich?)
Słuchanie piosenek łatwych
i aktualnych (jakich?)
Spostrzeganie zjawisk
akustycznych (jakich?)
Śpiew dzieci Jedna nowa piosenka
w miesiącu.
Może, ale nie musi być
wykorzystana do zabawy.
Powtórzenie znanych już
dzieciom piosenek
Jedna nowa piosenka
w miesiącu. Może, ale nie
musi być wykorzystana do
zabawy.
Powtórzenie znanych już
dzieciom piosenek, nawet
z ubiegłego roku (jakich?)
Zabawy ze śpiewem:
a) rytmiczne
b) ilustrowane ruchem
c) inscenizowane
d) taneczne
Jedna nowa piosenka do
zabawy rytmicznej lub
inscenizowanej.
Powtarzanie znanych zabaw
ze śpiewem (jakich?)
Jedna nowa piosenka do
zabawy rytmicznej lub
inscenizowanej.
Powtarzanie znanych zabaw
ze śpiewem (jakich?)
Opowieści ruchowe Zabawy ruchowe oparte na
treści bajki, wiersza itp. przy
akompaniamencie
muzycznym.
Zabawy ruchowe oparte na
treści wiersza, bajki itp. przy
akompaniamencie
muzycznym
Tańce Nie prowadzi się Nie prowadzi się
Gra na instrumentach
perkusyjnych
Nie prowadzi się Wprowadzenie instrumentów
(grzechotki, kołatki lub
tamburyna).
Gra na jednym z ww.
wymienionych
instrumentów.
Zajęcia prowadzi się 2 – 3
razy w miesiącu. (wymienić
przy jakiej piosence?)
Zabawy rytmiczne przy
akompaniamencie
muzycznym
Zabawy rytmiczne
uwzględniające różne
zagadnienia muzyczne za
pomocą (wymienić pomoce
zaplanowane)
Zabawy rytmiczne
uwzględniające różne
(jakie?) zagadnienia
muzyczne.
Wykorzystanie do tych
zabaw pomocy (jakich?)
Tab. 2. Program zajęć umuzykalniających [8, s. 50 – 53]

31
Organizacja i planowanie zajęć umuzykalniających dla małych dzieci wymaga
zastanowienia się:
1. Jaka będzie jego treść, jakie zadania dydaktyczne dotyczące wiedzy muzycznej i ogólnej
będą realizowane?
2. Jakie sprawności muzyczne będą rozwijane?
3. Jakie sprawności ogólne będą ćwiczone?
4. Jakich użyć pomocy i jak je zastosować?
5. Jakie warunki muszą być spełnione, by najlepiej zrealizować postawione zadania?
6. Jakie zasady wychowania uwzględnić i w jakiej to robić kolejności?
7. Jak prowadzić zajęcia, by uwzględniać jednocześnie wszystkie potrzeby dzieci?
Zajęcie w grupie małych dzieci powinno trwać od 10 – 15 minut i uwzględniać
co najmniej trzy formy. W każdym zajęciu dzieci powinny mieć okazję do śpiewania,
a zajęcia statyczne powinny być przeplatane z ruchowymi. Dzieci nie powinny śpiewać
podczas intensywnego ruchu oraz bezpośrednio po nim. Przykładowe zajęcie
z wykorzystaniem piosenki może mieć następujący przebieg:
1. Słuchanie piosenki.
2. Omówienie jej treści.
3. Powtórne słuchanie.
4. Krótkie objaśnienie zabawy.
5. Zabawa przy piosence [8, s. 81].
Więcej o wskazaniach do organizowania i planowania zajęć dla małych dzieci znajdziesz
w książce Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego. Warszawa, 1990, WSiP.
1. Jakie znasz podstawowe formy zajęć umuzykalniających dzieci we wczesnym wieku
przedszkolnym?
2. Wyjaśnij, dlaczego formy ekspresyjne we wczesnym wieku przedszkolnym powinny
dominować nad percepcyjnymi?
3. Uzasadnij potrzebę stosowania różnych form wychowania muzycznego w procesie
umuzykalnienia?
4. Jak zaplanujesz zajęcia umuzykalniające z uwzględnieniem przynajmniej trzech form
muzycznych?
5. Jaki jest czas trwania zajęć umuzykalniających z małymi dziećmi?
6. Powiedz, które osoby są autorami książek metodycznych i zawierających materiał
muzyczny dla dzieci?
4.5.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonywanie ćwiczenia pobudzająco – hamującego.
1) maszerować w kole,
2) reagować szybko i prawidłowo na umówione sygnały (sygnałem jest: przerwa
w muzyce),
3) cofać się w rytmie marszowym na przerwę w muzyce,
4) wracać do marszu w przód, gdy akompaniament powraca.

32
- instrument perkusyjny lub melodyczny do wykonania akompaniamentu.
Ćwiczenie 2
Organizowanie „kuchennej” orkiestry [9, s. 17].
1) przynieść z domu różne przedmioty wydające ciekawe odgłosy,
2) ułożyć wspólnie z kolegami „Utwór kuchenny”,
3) na przyniesionych przedmiotach „zagrać” razem lub osobno akompaniament do dowolnej
piosenki, pamiętając o następujących zasadach:
- nie można grać na swoim instrumencie przez cały czas,
- nie należy grać za głośno, zagłuszać innych, a raczej słuchać całości,
- trzeba dać odpocząć uszom choć na chwilę, bo pauzy to też muzyka.
- szklanka,
- łyżeczka,
- tarka warzywna,
- młynek do pieprzu,
- pokrywka od garnka.
Ćwiczenie 3
Opracowanie konspektu zajęć muzycznych – wprowadzenie piosenki.
1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) w grupach przypomnieć zasady planowania i organizowania zajęć umuzykalniających
z małymi dziećmi,
3) zanalizować piosenki według kryteriów doboru materiału muzycznego do pracy
z małymi dziećmi,
4) dokonać wyboru piosenki, adekwatnie do wieku i możliwości dziecka,
5) opracować scenariusz zajęć związanych z tokiem wprowadzania piosenki,
z uwzględnieniem zasady zastosowania co najmniej trzech form muzycznych,
6) zapisać na kartce temat, cele, pomoce i zadania dydaktyczne do realizowania w toku
zajęć umuzykalniających,
7) przedstawić w grupach własny projekt wprowadzenia piosenki.
– śpiewniki z piosenkami dla dzieci (Smoczyńska – Nachtman U: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. Warszawa 1992, WSiP; Smoczyńska – Nachtman U: Podajmy sobie
ręce!. Warszawa 1989, WSiP; Podolska B: Z muzyką w przedszkolu. Warszawa 1987,
WSiP),
– kartki,
– długopisy.

33
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić formy zajęć umuzykalniających? ¨ ¨
2) uzasadnić celowość stosowania różnych form umuzykalniających
w pracy z małym dzieckiem?
¨ ¨
3) zaplanować zajęcia muzyczne z uwzględnieniem co najmniej trzech
form zajęć umuzykalniających oraz czasu trwania zajęć?
¨ ¨
4) sformułować temat i cele zajęć muzycznych? ¨ ¨
5) znaleźć publikacje, które mogą być źródłem wskazówek
metodycznych i materiału muzycznego dla dzieci?
¨ ¨

34
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wspomagania rozwoju dziecka muzyką.
5. Zadania: 10,11,12, 13, 14, 15, 16, 17 są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9, 18 i 19 to zadania otwarte
i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
Zadanie 20 zawiera luki wymagające uzupełnienia.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
– w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),
– w zadaniach z krótką odpowiedzią i z luką wpisz odpowiedź w wyznaczone pole.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.
Powodzenia !

35
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Podaj definicję muzyki.
2. Podaj definicję instrumentu muzycznego.
3. Wymień wartości rytmiczne nut, w kolejności od najdłużej trwającej do najkrócej
trwającej.
4. Wymień cztery instrumenty perkusyjne, które powinny się znaleźć w zestawie
perkusyjnym dla dzieci.
5. Podaj cztery przykłady efektów perkusyjnych.
6. Wypisz po jednym przykładzie instrumentu muzycznego:
a) strunowego,
b) dętego,
c) perkusyjnego o określonej wysokości dźwięku,
d) perkusyjnego o nieokreślonej wysokości dźwięku.
7. Wskaż, co może być źródłem dźwięku.
8. Zabawy ze śpiewem dzielą się na:
9. Podaj rodzaje zabaw ze śpiewem, osnutych na treści piosenki.
10. Muzykę wykonywaną na instrumentach muzycznych, nazywamy:
a) muzyką wokalną,
b) muzyką instrumentalną,
c) muzyką wokalno-instrumentalną,
d) melorecytacją.
11. Wybierz nazwiska twórców znanych światowych koncepcji wychowania muzycznego dla
dzieci:
a) C. Orff, Z. Kodaly, E. Gordon, R. Mursell,
b) Cz. Niemen, J. Połomski,
c) S. Moniuszko, J. Strauss, F. Chopin, J. Offenbach,
d) Z. Nałkowska, K. Iłłakowiczówna, Cz. Miłosz, B. Leśmian.
12. Wskaż formy ułatwiające wprowadzenie bądź utrwalenie piosenki:
a) opisywanie treści piosenki,
b) pokaz zapisu nutowego,
c) ćwiczenia hamująco-pobudzające,
d) śpiewanie piosenki z pacynką, obrazkiem, zabawa rytmiczna do piosenki.
13. Wskaż najmniejszą ilość form muzycznych, które należy uwzględnić planując zajęcia
z dziećmi:
a) jedna forma,
b) dwie formy,
c) trzy formy,
d) sześć form.

36
14. Metrum właściwe dla walca, to:
a) 4/4,
b) 2/4,
c) 3/4,
d) 4/2.
15. Wskaż, które z form muzycznych nie mogą być uwzględniane w pracy z małymi
dziećmi:
a) gra na instrumentach muzycznych,
b) tańce,
c) zabawy taneczne,
d) opowieści ruchowe.
16. Wskaż, która z klasyfikacji form zajęć muzycznych z dziećmi jest właściwa:
a) śpiew i mowa, ruch przy muzyce, gra na instrumentach, aktywne słuchanie muzyki,
b) słuchanie, śpiewanie i tańczenie,
c) aktywność ruchowa, werbalna i plastyczna,
d) śpiew dzieci, śpiew nauczycielki, granie na instrumentach muzycznych.
17. Wskaż, które z zabaw ze śpiewem są oparte na melodii i rytmie piosenki:
a) zabawa pobudzająco-hamująca,
b) zabawy uwzględniające reakcję na pauzę w muzyce,
c) zabawa taneczna i rytmiczna,
d) zabawa orientacyjno- porządkowa.
18. Podać plan przykładowego zajęcia z wykorzystaniem piosenki.
19. Wymień rodzaje ćwiczeń w pracy nad głosem dziecka.
20. Uzupełnij poniższe zdania dotyczące poprawnego śpiewu piosenki przez nauczycielkę:
a) pod względem …………………..…. piosenka powinna być wykonana czysto,
b) pod względem ….……………...…... piosenka powinna być wykonana dokładnie,
c) bardzo ……………………….……. muszą być wypowiadane słowa piosenki,
d) piosenka powinna być wykonana z właściwym natężeniem …………………..….
i ……………………... interpretacją.

37
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką
Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedź
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1.
2.
3.
4.
5.
6. a) ……………………. b) ………………………….
c) …………………….. d) ………………………….
7.
8.
9.
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d

38
18.
19.
20. a) ……………………. b) ………………………….
a) ………………………………………………………….
b) …………………… ……………………………
Razem:

39
6. LITERATURA
1. A- Z Mała encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. Habela J.: Słowniczek muzyczny. Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2005
3. Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Wydawnictwo M, Kraków 2003
4. Lasocki J. K, Powroźniak J.: Wychowanie muzyczne w szkole. PWN, Kraków 1970
5. Ławrowska R.: Muzyka i ruch. WSiP, Warszawa 1988
6. Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1990
7. Nowak J.: Muzyczna twórczość dziecięca. „Wychowanie w Przedszkolu” 1996, nr 9,
WSiP
8. Przybylska K.: Wychowanie muzyczne w przedszkolu. WSiP 1977
9. Smoczyńska U., Jakóbczak – Drążek K.: Muzyka i My. Zeszyt ćwiczeń. WSiP SA,
Warszawa 1999
10. Zanim zaczniesz grać na…ABC muzyki. PWM SA, Kraków 2002
11. www. wikipedia.org/wiki/Muzyka.pl
Czasopismo
Wychowanie w Przedszkolu
Adres strony internetowej aktualny na dzień 30 maja 2006
wikipedia.org/wiki/Muzyka.p

14

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (13)

Similar to 14

Similar to 14 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

14