10

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Teresa Walaszek
Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach
opiekuńczo – wychowawczych
513 [01].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Elżbieta Hałaburda
Opracowanie redakcyjne:
mgr Teresa Walaszek
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej
513[01].Z2.01Organizowanie opieki nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo –
wychowawczych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka
dziecięca.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Instytucje opiekuńczo – wychowawcze dla małych dzieci 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Planowanie i organizacja pracy opiekuńczo – wychowawczej 14
4.3. Tryb życia niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym 27
4.4. Promocja zdrowia i profilaktyka w instytucjach opiekuńczo-
wychowawczych 34
5. Sprawdzian osiągnięć 47
6. Literatura 52

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o organizowaniu opieki nad dzieckiem
w placówkach opiekuńczo – wychowawczych.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.
2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
− opis działań, jakie masz wykonać,
− wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

4
513[01].Z4
Praktyka zawodowa
513[01].Z2.01
Organizowanie opieki nad
dzieckiem w placówkach
opiekuńczo – wychowawczych
513[01].Z2.02
Pielęgnowanie dziecka
zdrowego
513[01].Z2.03
Pielęgnowanie dziecka chorego
513[01].Z4.01
Sprawowanie opieki
w placówkach
dziennego pobytu
małego dziecka
513[01].Z4.02
Sprawowanie opieki
w placówkach
całodobowej opieki nad
małym dzieckiem
513[01].Z2
Pielęgnacja dziecka
Schemat układu jednostek modułowych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− charakteryzować i opisać różne placówki pobytu dzieci,
− podzielić wiek dziecka na okresy rozwojowe używając różnych klasyfikacji,
− określać potrzeby małego dziecka,
− charakteryzować postawy rodzicielskie,
− korzystać z przepisów prawa z zakresu opieki społecznej,
− stosować rożne metody pracy z dzieckiem,
− nawiązać kontakt werbalny i niewerbalny z dzieckiem i rodzicami,
− rozpoznawać i wyrażać emocje i uczucia,
− oceniać stan zdrowia dziecka,
− udzielać pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia,,
− planować zadania i rozwiązywać problemy,
− przygotowywać plan pracy opiekuńczo – wychowawczej,
− opracowywać scenariusze zajęć z dziećmi,
− logicznie myśleć,
− rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− współpracować w grupie,
− uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić cele, zadania i wymagania zdrowotno – higieniczne dla instytucji opiekuńczo –
wychowawczych,
− zastosować podstawowe zasady planowania i organizacji pracy z dziećmi
w poszczególnych grupach rozwojowych,
− zorganizować pracę z dziećmi w poszczególnych grupach rozwojowych,
− zaplanować indywidualne działania adaptacyjno – wychowawcze,
− pomóc dziecku w przystosowaniu się do warunków wychowania zbiorowego,
− przygotować plan promocji zdrowia i oddziaływań profilaktycznych w instytucjach
opiekuńczo – wychowawczych,
− przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla rodziców,
− zorganizować opiekę nad dzieckiem zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz wymaganiami ergonomii.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Instytucje opiekuńczo – wychowawcze dla małych dzieci
4.1.1. Materiał nauczania
Rys historyczny
Pierwszych informacji na temat opieki nad dzieckiem w Polsce, należy szukać
w początkach chrześcijaństwa na naszych ziemiach. W okresie tym, dziećmi wymagającymi
opieki zajmował się Kościół. Taka forma dobroczynnej działalności istniała do końca XV
wieku. W XVI wieku pojawiły się pierwsze fundowane zakłady dobroczynne.
W 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej zwróciła uwagę na opiekę nad robotnicą i jej
dzieckiem w pierwszych latach jego życia. Jednakże utrata niepodległości zahamowała
starania w kierunku polepszenia bytu zwłaszcza dzieci ubogich. Z biegiem lat rosła coraz
większa potrzeba organizowania opieki nad dziećmi. Na polski grunt przeniesiono wzorce
czeskie i tak powstała pierwsza ochronka w Warszawie. Uroczyste jej otwarcie nastąpiło
3 sierpnia 1839 roku przy ulicy Krakowskie Przedmieście 62. Od tego momentu zaczęło
powstawać wiele placówek w całym kraju. Miały one charakter przede wszystkim religijny.
Dopiero w 1927 roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ustawowo narzuciło
ochronę pracy kobiety z małym dzieckiem i obowiązek tworzenia żłobków w zakładach
zatrudniających ponad 100 kobiet. Spotkało się to z bojkotem ze strony fabrykantów
i spowodowało przesunięcie w czasie do 1928 roku realizację ustawy.
Okres II wojny światowej sprawił, że wiele dzieci potrzebowało opieki
i zaczęto zastanawiać się nad sposobem jej zabezpieczenia.
Po zakończeniu działań wojennych, w 1945 roku Rada Ministrów podzieliła kompetencje
w opiece nad dziećmi pomiędzy dwa resorty. Dziećmi do lat trzech zajmować się miało
Ministerstwo Zdrowia, powyżej tego wieku do 18 roku życia – Ministerstwo Oświaty.
Wzorowano się na placówkach tworzonych w ZSRR. Żłobki miały za zadanie zapewnienie
opieki i dbanie o wzmocnienie rodziny jako instytucji wychowawczej. Zadaniem
wychowawczym była nauka samodzielnego jedzenia, ubierania się, mycia się, sygnalizowania
potrzeb fizjologicznych.
W 1952 roku ukazała się „Instrukcja w sprawie żłobków dzielnicowych
i przyzakładowych”.
Żłobek, będący zakładem społecznym służby zdrowia, miał za zadanie sprawować opiekę
zdrowotną i wychowawczą nad dziećmi zdrowymi w wieku od 6 tygodni do 3 lat,
w czasie pracy ich rodziców i opiekunów.
W okresie tym istniały żłobki:
− dzielnicowe – prowadzone przez wydziały zdrowia prezydiów powiatowych, miejskich
i dzielnicowych rad narodowych,
− przyzakładowe – prowadzone przez zakłady pracy.
Ze względu na czas przebywania żłobki dzieliły się na:
− dzienne – czynne od 10 do 14 godzin,
− zmianowe – przeznaczone dla dzieci matek pracujących w systemie zmianowym,
− tygodniowe – czynne cały tydzień bez niedzieli i świąt .
Ministerstwo Zdrowia w 1957 roku wydało szczegółową „Instrukcję w sprawie
regulaminów organizacyjnych i wytycznych obsady osobowej w żłobkach dzielnicowych
i przyzakładowych”.

8
Rozwój gospodarki zatrudniającej coraz więcej kobiet przyczynił się do masowego
tworzenia placówek opiekujących się dziećmi. Zmieniały się jednak z biegiem lat zadania
stawiane tym placówkom. Zaczęto coraz większą wagę przywiązywać do stwarzania
warunków do prawidłowego rozwoju psychofizycznego. Pedagogizacja personelu,
wykorzystywanie odpowiednich zabawek i pomocy dydaktycznych były działaniami, które
miały zrekompensować dziecku pozbawienie kontaktu z rodzicami i zrównać ważność
czynności opiekuńczo – pielęgnacyjnych z oddziaływaniami wychowawczymi.
Koniec XX wieku wraz z przemianami politycznymi przyniósł zubożenie sfery finansów
publicznych. W skali kraju liczba żłobków zmalała o 55%.
Trudna sytuacja placówek opiekuńczo – wychowawczych jakimi są żłobki, na szczęście
nie odbiła się na poziomie sprawowanej opieki nad dzieckiem. Mniejsze liczebnie grupy
żłobkowe, coraz lepsze przygotowanie zawodowe personelu pozwoliły zaoferować lepszą
opiekę. Wymagania stawiane przez rodziców, a także panujące trendy, wpłynęły także na
poziom funkcjonowania poszczególnych placówek.
Nowością jest także tworzenie żłobków integracyjnych, w których przebywają dzieci
zdrowe razem z niepełnosprawnymi. Wspólne zajęcia wpływają korzystnie zarówno na dzieci
zdrowe jak i na dzieci specjalnej troski. Dodatkowym atutem jest opieka specjalistyczna
(lekarz rehabilitacji, logopeda, psycholog, rehabilitanci, pedagodzy).
Najlepszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka jest jego dom rodzinny. Jeżeli
jednak sytuacja zmusi rodziców do korzystania z opieki instytucjonalnej, to trzeba zrobić
wszystko, aby dziecko w nowym dla niego środowisku czuło się jak najlepiej.
Należy również pamiętać o tym, że dzieci mogą znajdować się w różnej sytuacji
życiowej i wymagać pomocy interwencyjnej. Dlatego też w systemie pomocy społecznej
funkcjonują placówki opiekuńczo – wychowawcze innego typu, bardzo potrzebne dzieciom.
Typy placówek opiekuńczo – wychowawczych
1. placówki wsparcia dziennego,
2. placówki interwencyjne,
3. placówki rodzinne,
4. placówki socjalizacyjne,
5. placówki resocjalizacyjne.
Placówki te specjalizują się w opiece nad dziećmi zdrowymi. Mogą też przebywać
w nich dzieci niepełnosprawne, jeżeli nie ma uzasadnionych przeciwwskazań. Placówka
współpracuje z rodziną dziecka, przygotowuje dzieci, w miarę możliwości, do samodzielnego
życia oraz współpracuje z powiatowym centrum pomocy rodzinie.
Placówki wsparcia dziennego, które działają w najbliższym środowisku lokalnym
dziecka: wspierają rodzinę w pełnieniu podstawowych funkcji, zapewniają pomoc dzieciom
sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub
uzależnieniami. Współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami
w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Placówki interwencyjne zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie
opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej, doraźną, całodobową opiekę,
kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych, opiekę i wychowanie,
do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej
albo placówce socjalizacyjnej. Przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji
życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.
Placówki rodzinne zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki
rodziców, całodobową opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego,
do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego
usamodzielnienia.

9
Placówki socjalizacyjne zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom
całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono
rodzinnej opieki zastępczej.
Placówki resocjalizacyjne zapewniają dzieciom niedostosowanym społecznie, opiekę
i wychowanie, resocjalizację i rewalidację, możliwość leczenia uzależnień, zdobycie
kwalifikacji zawodowych.
Podstawy prawne funkcjonowania placówek opiekuńczo – wychowawczych
Pierwsze unormowania prawne dotyczące funkcjonowania placówek opiekuńczo –
wychowawczych typu żłobek, sięgają 1952 roku. Instrukcja Ministra Zdrowia określiła
dokładnie:
− cel, zadania, rodzaje organizowanych żłobków,
− przeznaczenie poszczególnych rodzajów żłobków,
− zasady kierowania i przyjmowania dzieci,
− organizację i czas pracy,
− dyscyplinę pracy,
− podział dzieci na grupy wiekowe,
− wyposażenie lokali,
− normy obsady personalnej,
− zasady finansowania,
− uposażenie i obowiązki personelu.
Ciekawym zjawiskiem jest to, że do chwili obecnej, ogólny kanon funkcjonowania
placówek opiekuńczo – wychowawczych typu żłobek, nie został prawnie zmieniony.
W 1957 roku Minister Zdrowia w następnej instrukcji ustalił regulaminy, schematy
i wytyczne organizacyjne dla Wydziałów Zdrowia Prezydiów Rad Narodowych odnośnie
organizacji i obsady, dając tym samym możliwość uregulowań samorządom lokalnym.
Wyznaczone zostały tylko górne dopuszczalne limity obsady personelu
i liczebności grup dziecięcych. Lokalna podległość zakładów, potrzeby i możliwość ich
zaspokojenia oddane zostały w gestie samorządów lokalnych. Dalsze uregulowania prawne
wydane zostały w 1991 roku w Ustawie o Zakładach Opieki Zdrowotnej. Żłobki zostały
określone jako „Inne zakłady zdrowotne”. Organ gminy został wskazany jako
odpowiedzialny za utworzenie i funkcjonowanie placówki zapewniającej opiekę nad
dzieckiem do lat 3. Podstawą funkcjonowania zgodnie ze zmienioną ustawą stały się statuty –
określające cele, zadania, siedzibę i obszar działania oraz zakres udzielanych świadczeń.
Tworząc owe statuty opierano się na obowiązujących instrukcjach z 1952 i 1957 roku.
Wymagania dotyczące stanu sanitarnego pomieszczeń i urządzeń zakładu opieki zdrowotnej
określiło dopiero Rozporządzenie Ministra Zdrowia w 2005 roku.
Placówki wsparcia dziennego, placówki interwencyjne, placówki rodzinne, placówki
socjalizacyjne i placówki resocjalizacyjne działają na podstawie Ustawy o Pomocy
Społecznej z 2004 roku, którą modyfikują kolejne rozporządzenia Ministra Polityki
Społecznej.
Placówki opiekuńczo – wychowawcze współpracują z powiatowymi centrami pomocy
rodzinie, z rodziną dziecka i z rodzinami zaprzyjaźnionymi.
Placówką tego typu kieruje dyrektor, który jest jednocześnie wychowawcą.
Nie rzadziej niż raz w roku, zespół do spraw okresowej oceny, w skład którego wchodzi
dyrektor, pedagog, psycholog, pracownik socjalny oraz wychowawca, dokonuje okresowej
oceny sytuacji dziecka.
Placówki opiekuńczo – wychowawcze realizują z dzieckiem indywidualny plan pracy.
Dzieci przebywające w placówce mogą tworzyć samorząd.
Placówki opiekuńczo – wychowawcze powinny stworzyć prawidłowe warunki do
fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju dziecka.

10
Struktura organizacyjna
SCHEMAT ORGANIZACYJNY ŻŁOBKA
Żłobek jest publicznym zakładem opieki zdrowotnej wpisanym do rejestru zakładów
opieki zdrowotnej.
Podstawowym celem działalności jest organizowanie i prowadzenie działalności
profilaktyczno – zdrowotnej i wychowawczej dla dzieci do lat 3.
Do zadań należy:
− zapewnienie odpowiedniej opieki profilaktyczno – zdrowotnej,
− stworzenie warunków dla prawidłowego rozwoju psychomotorycznego,
− stosowanie odpowiedniego żywienia dietetycznego.
Jako publiczny zakład założony przez organ gminy, żłobek może funkcjonować jako
zakład budżetowy lub jednostka budżetowa organu założycielskiego.
Grupy dla małych dzieci mogą także funkcjonować jako grupy żłobkowe w placówkach
wychowawczo – opiekuńczych typu przedszkole, na zasadzie zadania zleconego przez gminę,
pod warunkiem spełnienia wymogów dotyczących małego dziecka.
Personel zatrudniany w placówkach opiekuńczo – wychowawczych musi posiadać
przygotowanie zawodowe uprawniające do podjęcia pracy w podstawowej opiece zdrowotnej.
Żłobek funkcjonuje zgodnie ze statutem nadanym przez organ założycielski, który
określa stan liczebny żłobka wynikający z Rozporządzenie Ministra Zdrowia
z 2005 roku mówiące, że na 1 dziecko w sali pobytu powinno wypadać 3,0m2
powierzchni.
Zgodnie z tym rozporządzeniem w żłobku powinny być wydzielone zespoły pomieszczeń dla
różnych grup. Sale pobytu powinny być zorientowane w kierunku południowo – wschodnim
lub wschodnim. Niemowlętom należy zapewnić możliwość leżakowania na tarasie lub
werandzie. Kuchnia powinna zapewnić przygotowanie posiłków dostosowanych do wieku
i diety dziecka. Przyległy teren (plac zabaw) powinien być wyposażony w odpowiednie
urządzenia, niedostępne dla osób postronnych. Pranie bielizny powinno odbywać się
w pralniach obsługujących zakłady opieki zdrowotnej lub w spełniającej te wymogi pralni
usytuowanej w żłobku.
KIEROWNIK
GRUPY DZIECI
• Niemowlęta
• Dzieci młodsze
• Dzieci starsze
KSIĘGOWOŚĆ
OBSŁUGA
• Kuchnia
• Pralnia
• Dozór

11
Placówki wsparcia dziennego, placówki interwencyjne, placówki rodzinne, placówki
socjalizacyjne i placówki resocjalizacyjne zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy
i Polityki Społecznej działają na podstawie regulaminu opracowanego przez dyrektora
placówki w porozumieniu z powiatowym centrum pomocy rodzinie.
Dyrektor placówki rodzinnej jest jednocześnie wychowawcą, zobowiązanym
do organizowania pracy w grupie dzieci oraz do pracy indywidualnej z dzieckiem. Kieruje
procesem wychowawczym dziecka oraz pozostaje w stałym kontakcie z rodziną dziecka.
Osoba zatrudniona w placówce na stanowisku pracownika socjalnego jest
odpowiedzialna za pracę z rodziną dziecka, rozpoznaje jego sytuację rodzinną, utrzymuje
kontakt z instytucjami wspierającymi tę rodzinę, inicjuje działania niezbędne
do unormowania sytuacji rodziny i umożliwienia powrotu dziecka do rodziny. Psycholog lub
pedagog są odpowiedzialni za diagnozę indywidualną dziecka, prowadzenie zajęć
terapeutycznych oraz za poradnictwo psychologiczno – pedagogiczne dla rodziców dzieci
przebywających w placówce. Opiekunka dziecięca opiekuje się dzieckiem do lat trzech oraz
dzieckiem niepełnosprawnym. W placówce wsparcia dziennego może być zatrudniony –
w miarę potrzeby – pedagog, psycholog lub pracownik socjalny.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy wiesz do jakiej grupy zakładów opieki zdrowotnej zalicza się żłobek?
2. Jakie znasz placówki opiekuńczo – wychowawcze ?
3. Podaj główne cele działalności placówek opiekuńczo – wychowawczych.
4. Z jakich komórek organizacyjnych składa się żłobek ?
5. Jaki jest cel działalności żłobka ?
6. Na podstawie jakich ustaw i dokumentów działają żłobki ?
7. Co jest podstawą funkcjonowania innych niż żłobek placówek opiekuńczo – wychowawczych ?
8. Jakie treści zawiera Statut żłobka?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W Ustawie o zakładach opieki zdrowotnej znajdź umiejscowienie żłobka. Zastanów się
nad odpowiedzią na pytanie:
Dlaczego żłobek jest zakładem opieki zdrowotnej?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z tekstem ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
3) przeczytać Art.1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
4) zastanowić się czy działalność żłobka może mieścić się w zakresie przedstawionych
świadczeń.
5) zapoznać się z Art.2.1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
6) zapisać na kartce jakie jednostki zaliczane są do zakładów opieki zdrowotnej,
7) przeczytać Art.32b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
8) zapisać na kartce jakich świadczeń udziela żłobek,
9) zastanowić się nad udzieleniem odpowiedzi na pytanie: Dlaczego żłobek jest zakładem
opieki zdrowotnej?
10) odpowiedzieć na pytanie w formie pisemnej.
11) skonsultować z nauczycielem poprawność udzielonej odpowiedzi.

12
Wyposażenie stanowiska pracy:
− ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 o zakładach opieki zdrowotnej,
− zeszyt,
− kartki i długopisy.
Ćwiczenie 2
Zastanów, się do jakiej placówki opiekuńczo – wychowawczej skierowałbyś dziecko
znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej.
1) przyłączyć się do jednego z trzech zespołów ćwiczeniowych,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zapoznać się z wybraną losowo, kartką z imionami dzieci i określeniem ich sytuacji
życiowej (dzieci: matek pracujących, sierot, z rodzin patologicznych, ze środowisk
zagrożonych przestępczością, mające konflikt z prawem, niewydolnych wychowawczo)
4) zapoznać się z tekstem Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej w sprawie placówek
opiekuńczo ––wychowawczych § 4.1, § 5.1, § 6, § 7.1, § 8.1,
5) zapoznać się z Art. 2.1 i Art.3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej,
6) wypisać potrzeby dzieci,
7) zastanowić się jaki typ placówki opiekuńczo – wychowawczej zaspokoiłby potrzeby
wybranego dziecka (masz do wyboru: żłobek, placówkę rodzinną, placówkę wsparcia
dziennego, interwencyjną, socjalizacyjną, resocjalizacyjną),
8) skierować dziecko do określonej placówki,
9) skonsultować poprawność decyzji z nauczycielem,
10) dokonać prezentacji,
11) podsumować w dyskusji, czy podejmowanie tego typu decyzji jest umiejętnością trudną
do opanowania czy nie.
− ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, ustawa z dnia 12 marca
2004 r. o pomocy społecznej,
− arkusze papieru napisami określającymi rodzaj placówki (żłobek, dom dziecka, placówki
wsparcia dziennego, placówki interwencyjne, placówki rodzinne, placówki
socjalizacyjne, placówki resocjalizacyjne),
− kartki z imionami dzieci,
Ćwiczenie 3
Przygotuj projekt otwarcia placówki rodzinnej i miniżłobka. Określ w projekcie:
− rodzaj dokumentacji niezbędnej do pracy placówki,
− powierzchnię użytkową,
− wymagania dotyczące pomieszczeń,
− wymogi dotyczące zatrudnienia.
Postaraj się udzielić odpowiedzi na pytanie czy potrzebna jest umiejętność posługiwania
się przepisami publikowanymi w Dziennikach Ustaw, w sytuacji gdy planuje się otwarcie
placówki opiekuńczo – wychowawczej.

13
1) zorganizować się w dwa zespoły,
3) zapoznać się z Dziennikami Ustaw:
– otwarcie żłobka: Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1952 r. (Nr M. Dz. IV.1.
1/52, Instrukcja Nr 42/52), s. 75, Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1957 r. Nr
23, Instrukcja Nr 67/57, s. 161 – 166, Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 104, poz.661, s. 3251,
Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 116, poz. 985,
– otwarcie placówki rodzinnej: Dziennik Ustaw z 2005 r. Nr 37, poz. 331,
4) sporządzić projekt zgodnie z wytycznymi,
5) zapisać projekt,
6) skonsultować z nauczycielem poprawność,
7) przedstawić wykonany projekt,
8) zastanowić się, który etap pracy przedstawiał największą trudność.
− Dzienniki Ustaw: Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1952 r. (Nr M. Dz. IV.1.
1/52, Instrukcja Nr 42/52), Dziennik Urzędowy Ministerstwa Zdrowia z 1957 r. Nr 23,
Instrukcja Nr 67/57, Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 104, poz.661, Dziennik Ustaw z 2005
r. Nr 116, poz. 985,
− komputer z dostępem do Internetu,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
1) wymienić istniejące w Polsce instytucje opiekuńczo – wychowawcze?
2) powiedzieć do jakiego typu zakładów zalicza się żłobek?
3) wymienić komórki organizacyjne żłobka?
4) wymienić główne cele placówek opiekuńczo – wychowawczych?
5) wskazać dokumenty na podstawie których działają żłobki i inne placówki?
6) określić co zawiera w treści Statut żłobka?
Tak Nie
¨ ¨
¨ ¨
¨ ¨
¨ ¨
¨ ¨

14
4.2. Planowanie i organizacja pracy opiekuńczo – wychowawczej
Planując pracę opiekuńczo – wychowawczą z małym dzieckiem należy przede
wszystkim poznać definicję potrzeby i zrozumieć jakie są potrzeby małych dzieci.
Funkcjonuje wiele definicji wzajemnie uzupełniających się.
S. Kawula przedstawia kilka definicji znanych autorów [9, s. 82]. Wychodzi od
pochodzącej ze słownika pedagogicznego mówiącej, że potrzeba to „brak czegoś,
wprowadzający organizm w niepożądany stan” oraz przytacza także definicję K.
Obuchowskiego i T. Tomaszewskiego, że: „potrzeba ludzka to właściwość osobnika X
polegająca na tym, że osobnik X bez podmiotu Y nie może normalnie funkcjonować, to jest
uzyskiwać optymalnej sprawności w zachowaniu siebie i gatunku oraz w zapewnieniu
własnego rozwoju”. Łączy te definicje wniosek, że powinny być zaspokajane, zwłaszcza gdy
mają charakter opiekuńczy Prof. Lilian G. Katz z University of Illinois uważa, że cokolwiek
jest dobre dla dziecka, jest dobre dla niego tylko we właściwych proporcjach. Ułożyła ona
listę potrzeb charakterystycznych dla właściwego rozwoju:
1. Poczucie bezpieczeństwa zwłaszcza emocjonalnego, odczucia przez dziecko, że jest
chciane, ważne, kochane, że innych obchodzi to co ono robi lub nie robi. Stworzenie
atmosfery ufności, szczerości i zaangażowania.
2. Optymalne poczucie własnej wartości, dostarczone przez najbliższe otoczenie dziecka,
pomoc w przyswojeniu kryteriów obowiązujących w środowisku.
3. Poczucie, że warto jest żyć, że życie ma sens, daje zadowolenie. Stworzyć warunki
do przeżywania doświadczeń, poprzez które dostrzega prawdziwość, autentyczność
i wartość życia.
4. Autorytet dorosłych, uczący szacunku, pokazujący profesjonalizm szanowanych
dorosłych osób, dający zachętę i wsparcie.
5. Dobre wzorce osobowe, zabezpieczenie dobrego kontaktu wykluczające nadmierna
przemoc i zachowania przestępcze [13, s. 9].
Piramida potrzeb A. Maslowa uzmysławia nam do czego właściwie dążymy,
żebudowanie zawsze zaczyna się od podstawy, aż do osiągnięcia szczytu. Okres wczesnego
dzieciństwa jest czasem budowania fundamentów, dlatego opiekun - wychowawca powinien
wspierać dziecko w tak ważnym okresie życia.
Rys.1. Model piramidy potrzeb Abrahama Maslowa [1, s. 188]
Potrzeba samorealizacji
Potrzeba wiedzy i rozumienia
Potrzeby estetyczne
Potrzeba szacunku
Potrzeba przynależności i miłości
Potrzeba bezpieczeństwa
Potrzeby fizjologiczne
Potrzeby
wzrostu
Potrzeby
wynikające
z niedoboru

15
−
Transcendencja – potrzeby duchowe.
− Samorealizacja - potrzeby samorealizacji – wyrażają się w dążeniu człowieka do
rozwoju możliwości.
− Potrzeby poznawcze – potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości.
− Szacunek – potrzeby uznania (szacunku) i prestiżu we własnych oczach i w oczach
innych ludzi.
− Przynależność – potrzeby więzi, afiliacji, miłości i bycia kochanym, występują
w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do
nawiązywania bliskich intymnych stosunków.
− Bezpieczeństwo – zależności, opieki i oparcia, protekcji, potrzeba wygody, spokoju,
wolności od strachu pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się
gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne.
− Potrzeby fizjologiczne – najniższy poziom; jedzenie, woda, tlen, potrzeby seksualne –
brak napięcia gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami,
wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.
Planując pracę trzeba zastanowić się, co chcemy zapewnić dziecku? Opiekę,
wychowanie, a może jedno i drugie.
Opieka to systematyczna obserwacja i wyzwalanie aktywności dziecka bazując na
posiadanej wiedzy na temat rozwoju psychofizycznego.
Wychowanie to układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych
wywołujących akceptowane i pożądane zmiany w osobowości dziecka.
Wspólnym podmiotem dla obu oddziaływań jest dziecko. Opiekun – wychowawca łączy
obie formy. Zaspokaja potrzebę opieki, uczestniczy w procesie wychowania dostosowując
swoje wymagania do możliwości i predyspozycji dziecka. Pamięta, że ”Rozwój jest to
długotrwały proces ukierunkowanych zmian, w którym można wyróżnić następujące po sobie
prawidłowo etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu pod określonym względem; ma
charakter postępowy, jeśli w jego wyniku powstaje nowa, wyższa jakość”[4, s. 672].
Plan działań powinien być dostosowany do predyspozycji i możliwości dziecka
i zakładać osiągnięcie optymalnych rezultatów. Dobry opiekun – wychowawca jest zawsze
do dyspozycji dziecka, nie wyręczając go, ale udzielając rozumnej pomocy. Nieocenioną
pomocą dla opiekunów są rodzice, zwłaszcza w początkowych okresach pobytu dziecka
w placówce. Zapewniają dzieciom poczucie bezpieczeństwa i dają emocjonalne wsparcie.
Dzięki temu proces socjalizacji odbywa się dla małego dziecka w sposób mniej bolesny. Nie
należy bać się wchodzenia rodziców do grup dziecięcych, ponieważ dzięki temu znacznie
skraca się okres aklimatyzacji dziecka. Dodatkowym atutem jest to, że można wzajemnie
wymienić się informacjami na tematy związane z funkcjonowaniem dziecka,
ponadto rodzice widząc jak dziecko zachowuje się w grupie z innymi dziećmi
i opiekunkami, nabierają zaufania do osób pod których opieką zostawiają „swój największy
skarb”. Owocuje to w przyszłości lepszą współpracą podczas realizacji planów wspomagania,
towarzyszenia, czy stymulacji dziecka.
Wiek do 3 lat, jest okresem dążenia do samodzielnego działania. Dziecko odrzuca pomoc
i jak najwięcej czynności chce wykonać samo. Jego działania są jeszcze niesprawne,
wprowadzają zamieszanie i chaos, zabierają dorosłym czas. Ważne jest jednakże aby
przeżyło, że jest sprawcą swoich działań, że może samo zaspokoić swoje pragnienia, że nie
musi czekać, że ktoś to zrobi za nie. Dzięki temu, rozwój dziecka jest pełniejszy. Nie trzeba
obawiać się, że dziecko nie będzie potrafiło zaspokoić swoich pragnień, bądź uważać, że
wręcz tych pragnień nie ma. Występują one już od najwcześniejszego okresu i trzeba to
uszanować, dając dziecku „rozumną swobodę” wyrażenia tego.

16
Plany pracy z dziećmi powinny obejmować różny okres czasowy (dzień, miesiąc,
kwartał, rok). Daje to możliwość lepszego określenia celów. Dążenie do harmonijnego
rozwoju dziecka wskazuje drogę działania dla opiekunki dziecięcej. Niemożliwe jest dobre
zaplanowanie pracy bez opanowania podstawowych wiadomości z zakresu rozwoju dziecka
w poszczególnych przedziałach wiekowych.
Im wcześniejszy etap rozwojowy tym odgrywa większe znaczenie dla przyszłego
rozwoju. Jest to podstawa, którą w przyszłości rozbudowuje się.
W pracy wychowawczej trzeba zwrócić uwagę na fakt „bycia z dzieckiem”. Ważne jest
to z tego względu, że dziecko wie, że opiekun – wychowawca jest zawsze do jego dyspozycji.
Dając dziecku propozycje, gdy samo może dokonać wyboru, w jaki sposób to zrealizuje,
jakich środków wyrazu użyje, daje się większą możliwość kreatywnego rozwoju.
W planach pracy należy pamiętać o różnych sferach rozwoju. Propozycje zajęć układać
tak, aby zabawy zawierały wszystkie elementy aktywności. Sprawność fizyczna, mowa,
zmysły, kojarzenie i pamięć, umiejętności życia codziennego, emocje i uczucia uczestniczą
w rozwoju dziecka, dostarczają nowych doświadczeń potrzebnych do kształtowania
umiejętności.
Zajęcia z dziećmi powinny odbywać się zawsze w formie zabawy dostosowanej do
możliwości dziecka, najlepiej w małych zespołach. Opiekunki pracujące z małymi dziećmi
przygotowują zajęcia w sposób interesujący dziecko, tak aby nie nudziło się lub zabawa nie
zagrażała jego bezpieczeństwu.
Dziecko poznaje swoje otoczenie fizyczne i społeczne wszystkimi zmysłami, trzeba
o tym pamiętać i dostarczać różnorodnych bodźców dotykowych, smakowych, węchowych,
słuchowych, wzrokowych. Loscher pięknie wyraził się, że „zmysły są bramą do świata”
[12, s. 47].
Aktywność fizyczna to motoryka duża i mała, ruchy naprzemienne są bardzo ważne dla
rozwoju poznawczego i myślenia.
Rozwój mowy bardzo intensywny, to wstęp do kształtującej się komunikacji.
Aby rozwój następował w sposób harmonijny należy pamiętać, że dziecko jest naszym
partnerem i oczekuje od nas „poważnego” traktowania, ze zrozumieniem jego problemów.
Okres dzieciństwa, to wbrew pozorom, czas wielu problemów. Dzieci potrzebują wsparcia,
aby przeżyć ciężkie chwile, których im nie brakuje. Pamiętajmy o zabawach dodających
odwagi, uświadamiających przeżywane uczucia.
Planując zajęcia z dziećmi należy pamiętać o zaspokojeniu różnorodnych potrzeb
i działalność wychowawczą skierować na analizowanie ich, jednocześnie stwarzając warunki,
które umożliwią określone oddziaływania wychowawcze.
Opieka i wychowanie są ze sobą ściśle powiązane. Aktywność wychowawcza opiekunów
rozwijać się powinna na gruncie opieki i być skierowana na pozytywne postawy opiekunów
i stworzenie korzystnej atmosfery wychowawczej. Właściwa postawa opiekuńcza: akceptacji,
współdziałania, dawania rozumnej swobody, uznawania praw dziecka umożliwi stworzenie
środowiska wychowawczego w żłobku, które nie wyrządzi szkody w tworzących się zrębach
osobowości małego dziecka.
L. S. Wygotski wprowadził pojęcie strefy najbliższego rozwoju. Mówi ona o obszarze
możliwości psychicznych dziecka. Autor zwracał uwagę na to, że dziecko ma zwykle większe
możliwości wykonując zadania przy pomocy dorosłego (matki, nauczyciela), niż w czasie
mierzonych na przykład testami, samodzielnie wykonywanych zadaniach.
Uważał, że dla każdego wychowawcy ważne jest, co uczeń potrafi przyswoić pod kierunkiem
nauczyciela.
Dziecko w placówce opiekuńczo – wychowawczej typu żłobek, poza swoim naturalnym
środowiskiem przebywa kilka godzin dziennie, należy pamiętać, że współpraca
z rodzicami, przekazywanie sobie wzajemnie informacji, w jakich działaniach powinniśmy

17
się uzupełniać, umożliwi jego prawidłowy i harmonijny rozwój. Plany pracy, w których
uwzględniane będą wszystkie sfery rozwoju, przedstawiane rodzicom do kontynuacji
w domu, dadzą możliwość w miarę jednorodnych oddziaływań.
W innych placówkach należy zwrócić uwagę na opracowywanie indywidualnych planów
pracy na bazie informacji dostępnej z dokumentacji. Okresowa ocena - sytuacji dziecka,
rodziny, zasadności pobytu, ułatwi działania kompensacyjne, korekcyjne lub resocjalizacyjne.
Zapewnienie bezpieczeństwa psychicznego, respektowanie indywidualnego tempa
rozwoju, pomoc w utrzymaniu zdrowia fizycznego, są potrzebami równorzędnymi.
W placówce opiekuńczo – wychowawczej w oczekiwaniu na lepsze rozwiązanie, oprócz
zapewnienia dachu nad głową należy stworzyć warunki terapeutyczne, zarówno dla dziecka
jak i jego rodziny [11, s. 11].
Wspólnym działaniem żłobka i innych placówek opiekuńczo –wychowawczych powinno
być wypracowanie własnych lub wprowadzenie sprawdzonych w innych zakładach planów
adaptacji dziecka. Ważne jest to z tego względu, że dziecko, które znalazło się w nowej dla
niego, trudnej sytuacji, powinno mieć wsparcie i pomoc od osób opiekujących się nim, aby
w miarę szybko zaakceptowało swoją sytuację i czuło satysfakcję z pobytu w danej placówce.
1. Jak zdefiniujesz pojęcie „potrzeba”?
2. Czy potrafisz wymienić kolejne elementy piramidy Maslowa?
3. Na co zwracamy uwagę układając plany ?
4. Co to jest strefa najbliższego rozwoju ?
5. Jaki jest wspólny podmiot w oddziaływaniach opiekuńczo – wychowawczych ?
6. Jakie plany pracy opiekuńczo – wychowawczej sporządzane są w placówkach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbuduj własną piramidę potrzeb. Porównaj ją z piramidą Maslowa. Zastanów się czy
każdy człowiek ma takie same potrzeby i co jest podstawą w budowaniu hierarchii potrzeb.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym potrzeb,
3) przyłączyć się do jednego z trzech zespołów,
4) zapoznać się z kartkami z niedokończonymi zdaniami i uzupełnić je,
Propozycje zdań:
• Lubię jeść…. • Jestem chory…..
• Lubię myć okna ….. • Lubię być z mamą……
• Jestem wolnym człowiekiem… •• Chcę się uczyć….
• Boję się ludzi……. • Zrobię karierę……..
• Jestem samotny…… • Będę badaczem oceanu……..
• Czuję się bezpieczny…. • Lubię majsterkować……….
• Chcę być z tobą…… • Wierzę w Boga……
• Nie umiem nic załatwić…… • Lubię rzeźbić………

18
5) przyporządkować zdanie do grupy potrzeb,
6) przypomnieć sobie piramidę potrzeb Maslowa,
7) porównać stworzoną piramidę z piramidą Maslowa,
8) dokonać prezentacji wykonanej pracy,
9) przedyskutować na forum klasy ewentualne różnice,
10) w dyskusji spróbować odpowiedzieć na pytanie: Czy każdy człowiek ma takie same
potrzeby i co jest podstawą w budowaniu hierarchii potrzeb?
− kartki z niedokończonymi zdaniami,
− długopisy, mazaki,
− szary papier,
− taśma klejąca,
− foliogram z piramidą Maslowa,
− grafoskop.
Ćwiczenie 2
Opracuj indywidualny plan adaptacji dziecka w żłobku. Zastanów się i przedstaw swoje
przemyślenia na temat: czy takie plany są potrzebne?
1) wybrać się na wycieczkę do żłobka (4 razy w odstępach tygodniowych),
2) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące rozwoju małego dziecka, potrzeb i rodzajów
zajęć możliwych do przeprowadzenia z dzieckiem,
3) przypomnieć sobie zakres wiadomości dotyczących obserwacji dziecka,
4) wybrać jedno dziecko, dla którego będzie opracowywany indywidualny plan adaptacji,
5) wykonać obserwację zgodnie z przyjętymi kryteriami,
6) opracować propozycje postępowania korzystając z dostępnej literatury,
7) sprawdzić z nauczycielem poprawność wykonanej pracy,
8) ocenić efekt pracy na ostatnich zajęciach i odpowiedzieć na pytanie: czy takie plany są
potrzebne?
− zeszyty,
− kartki, długopisy,
− dokumentacja dziecka,
− wzór indywidualnego planu adaptacyjnego (tabela nr 1 do ćwiczeń),
− dostępna literatura,
Ćwiczenie 3
Ułóż dzienny, miesięczny, kwartalny i roczny plan pracy wychowawczej.
Zastanów się:
− Czy plany pracy ułatwiają pracę opiekunce dziecięcej?
− Czy służą harmonijnemu rozwojowi dziecka?

19
1) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące rozwoju małego dziecka, i rodzajów zajęć
możliwych do przeprowadzenia z dzieckiem,
2) zapoznać się z dostępną literaturą,
4) opracowywać plany pracy zgodnie z wzorem tabel nr: 2, 3, 4, 5 do ćwiczeń,
5) opracować propozycje zajęć,
6) sprawdzić z nauczycielem poprawność wykonanej pracy,
7) w dyskusji odpowiedzieć na pytania:
− Czy plany pracy ułatwiają pracę opiekunce dziecięcej,?
− Czy służą harmonijnemu rozwojowi dziecka?
− tabele nr: 2, 3, 4, 5 do ćwiczeń,
− dostępna literatura.
Tabela nr 1 Indywidualny plan adaptacyjny (opracowanie własne).
Autor:
Imię dziecka i wiek:
Zakres I
obserwacja
II
obserwacja
III
obserwacja
IV
obserwacja
1. Czy dziecko
wchodzi chętnie?
2. Czy trzyma się
kurczowo
matki/ojca?
3. Czy płacze po
wejściu?
4. Jak długo trwa
uspokajanie
dziecka?
5. Czy bawi się
z dziećmi?
6. Czy można z nim
nawiązać kontakt
werbalny?
7. Czy daje się
przytulić/dotknąć?
8. Czy przyjmuje
podawane
pożywienie?
9. Czy samodzielnie
wykonuje niektóre
czynności?
10. Czy rozpoznaje
nowego opiekuna?
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
………………
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
………………
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
………………
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
………………
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE
TAK NIE

20
Postępowanie: Postępowanie: Postępowanie: Postępowanie:
Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
3. zajęcie zabawą:
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23],
4. zapoznanie
z dziećmi,
5. zapoznanie
z pomieszczeniami,
6. słuchanie
muzyki,
7. zajęcia ruchowe,
8. rozładownie
emocji w zajęciach
dynamicznych,
9. opowiadanie
bajek,
10……………..
11……………..
Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23],
4. zapoznanie
z dziećmi,
5. zapoznanie
z pomieszczeniami,
6. słuchanie
muzyki,
8. rozładownie
emocji w zajęciach
dynamicznych,
9. opowiadanie
bajek,
10……………..
11……………..
Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23],
4. zapoznanie
z dziećmi,
5. zapoznanie
z pomieszczeniami,
6. słuchanie
muzyki,
8. rozładownie
emocji w zajęciach
dynamicznych,
9. opowiadanie
bajek,
10……………..
11……………..
Propozycje:
1. przytulenie,
2. odwrócenie
uwagi,
a) literatura [16,
18, 19, 21, 22, 23],
4. zapoznanie
z dziećmi,
5. zapoznanie
z pomieszczeniami,
6. słuchanie
muzyki,
8. rozładownie
emocji w zajęciach
dynamicznych,
9. opowiadanie
bajek,
10……………..
11……………..
WNIOSKI
Tabela do ćwiczenia 2

21
Tabela nr2 Dzienny plan opiekuńczo –wychowawczy ( Grupa………..)
(opracowanie własne)
Autor:
godziny Rozkład dnia Propozycje zajęć
600
- 800
schodzenie się dzieci
1. zabawy dowolne,
2. opowiadanie bajek,
3. oglądanie bajek;
4………………….
5………………………
800
- 900
Śniadanie
1. czynności higieniczne (mycie rąk),
2. posiłek (motywacja do samodzielności,
pomoc)
3. czynności higieniczne ( mycie rąk, twarzy,
zębów),
4…………………………..
900
- 1100
Zajęcia
1. zajęcia ruchowe (gimnastyka),
2. zajęcia pedagogiczne:
– muzyczne,
– plastyczne,
– ruchowe,
3. zajęcia na świeżym powietrzu (spacer,
zabawa na placu zabaw),
4. zajęcia tematyczne w grupach,
5. zajęcia indywidualne,
6. zabawy związane z percepcją,
7. zabawy wspierające rozwój emocjonalny,
8. zabawy z rekwizytami,
9…………………………………
10………………………………..
1100
- 1200
Obiad
pomoc)
zębów),
4……………………………….
1200
- 1430
Leżakowanie
1. przygotowanie do leżakowania:
– rozbieranie się.
– wkładanie piżamek.
– układanie się na leżaczkach.
2. słuchanie bajeczki usypiającej,
3. usypianie przy muzyce relaksującej,
4. wstawanie.
5……………………..

22
1430
- 1500
Podwieczorek
pomoc)
zębów),
4…………………..
1500
- 1800
Zajęcia i rozchodzenie się
do domu
1.zajęcia wprowadzające w świat literatury:
– opowiadanie bajek,
– miniinscenizacje bajek,
2. zajęcia tematyczne w grupach,
3. zajęcia wspomagające rozwój:
– indywidualne,
– grupowe (Ruch rozwijający V. Sherborne),
4. zabawy dowolne,
5.………………………….
Tabela nr 3Miesięczny plan opiekuńczo – wychowawczy (Grupa……….)
Autor:
Cele: Sfery rozwoju: Sposoby osiągania celów:
Sprawność fizyczna
1. ćwiczenie motoryki dużej,
2. ćwiczenie motoryki małej,
3. ćwiczenie ruchów naprzemiennych,
4. ćwiczenia równoważne,
5. doskonalenie chodu,
6. doskonalenie chwytu,
7. doskonalenie zmian pozycji,
8.doskonalenie koordynacji wzrokowo –
słuchowo - ruchowej,
9…………………………………
10………………………………..
Poznawaniesiebiepoprzezdziałaniewśrodowisku:
-fizycznym(sale,sprzęty,wytworyprzyrody),
-społecznym(gruparówieśnicza,opiekunowie)
Zmysły
1. zajęcia wspomagające rozwój percepcji:
– wzrok,
– słuch,
– smak,
– węch,
– dotyk.

23
Mowa
1. zajęcia z zakresu profilaktyki :
- nauka żucia, gryzienia, połykania,
- nauka prawidłowego oddychania,
2. ćwiczenia wspomagające rozwój słownictwa
czynnego:
- nauka wyrazów dźwiękonaśladowczych,
- wzbogacanie słownictwa,
- budowanie wypowiedzi,
3. uwrażliwianie słuchowe poprzez słuchanie
muzyki,
4. ćwiczenia narządów artykulacyjnych (język,
wargi, podniebienie miękkie, mięśnie gardła
i twarzy),
5………………………….
Emocje i uczucia
1. uczenie wyrażania mową i gestem uczuć,
2. uczenie rozładowywania emocji (darcie
papieru, taniec, twórczość plastyczna),
3. ćwiczenia relaksacyjne,
4. słuchanie muzyki relaksacyjnej,
5……………………………..
Umiejętności życia
codziennego
1. poznawanie i utrwalanie czynności
higienicznych,
2. udział w czynnościach porządkowych,
3. poznawanie garderoby,
4. kultywowanie tradycji,
5…………………………..
Kojarzenie i pamięć
1. uczenie klasyfikacji,
2. zabawy konstrukcyjne,
3. szeregowanie,
4. odwzorowywanie,
5. szukanie podobieństw i różnic,
6. nauka wykorzystywania symboli,
7. ćwiczenie orientacji przestrzennej (nad, pod,
przed, za, obok),
8. kojarzenie zaspokojenia potrzeb z gestami,
9…………………………….

24
Tabela nr 4 Kwartalny plan opiekuńczo-wychowawczy (Grupa……..)
Autor:
Temat: Cele: Sposoby osiągania celów:
Pora roku
1. wiosna,
2. lato,
3. jesień,
4. zima.
Poznawanieśrodowiskaprzyrody
1. wycieczka do:
– lasu,
– parku,
– ogrodu,
2. prace plastyczne,
3. inscenizacje,
4. opowiadania,
5. kalendarz przyrody.
Tradycje
1. święta,
2. tradycje
regionalne,
3. święta
narodowe.
Poznawanietradycji
rodzinnych,
regionalnych
inarodowych
1. opowiadania o tradycjach,
2. spotkania z ciekawymi
ludźmi,
3. prace plastyczne,
4. tańce ludowe: regionalne
i narodowe,
5. piosenki ludowe,
6. prace manualne.
Uroczystości
okazjonalne
1. urodziny
i imieniny
2. Dzień
Dziecka,
3. Dzień Matki
i Ojca,
4. Dzień Babci i
Dziadka
Wzmacnianiewięzirodzinnych
ikoleżeńskich
1. miniprzyjęcia,
2. prace plastyczne: kartki,
laurki, wytwory różne,
3. spotkania okazjonalne,
4. nauka piosenek
i wierszyków okazjonalnych,
5. festyny rodzinne.

25
Tabela 5 Roczny plan opiekuńczo – wychowawczy (Grupa……)
Autor:
Temat: Cele: Sposoby osiągania celów:
Rozwój
fizyczny
Panowanie nad
własnym ciałem
1. zajęcia ruchowe indywidualne
i grupowe,
2. doskonalenie motoryki dużej i
małej,
3. doskonalenie koordynacji
wzrokowo – słuchowo -
ruchowej,
4. doskonalenie percepcji.
Rozwój
poznawczy
Rozwój
osobowości
1. zajęcia rozwijające zmysły,
2. dostarczanie wiadomości
o otaczającym świecie,
3. kształtowanie chęci
poznawania nowych
doświadczeń,
4. zajęcia dostosowane do
możliwości i predyspozycji
dziecka.
Rozwój
emocjonalny
Samoświadomość 1. zabawy uczące zasad
i reguł,
2. zabawy uczące współżycia,
Rozwój
społeczny
Socjalizacja
dziecka
Harmonijnyrozwójdziecka
1. zabawy uczące współżycia,
2. zabawy naśladowcze,

26
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać definicję potrzeby? ¨ ¨
2) opisać piramidę potrzeb Maslowa? ¨ ¨
3) wymienić rodzaje planów pracy sporządzane w placówkach? ¨ ¨
4) wymienić elementy pracy? ¨ ¨
5) opisać, co to jest strefa najbliższego rozwoju? ¨ ¨
6) opracować indywidualny plan adaptacyjno – wychowawczy? ¨ ¨
7)
napisać dzienny, miesięczny, kwartalny, roczny plan pracy pielęgnacyjno
– wychowawczej?
¨ ¨

27
4.3. Tryb życia niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym
Uregulowany tryb życia jest bardzo ważny w każdym okresie życia dziecka. Jest to
istotne ze względów zdrowotnych i wychowawczych.
W rozkładzie dnia należy uwzględnić:
− pory posiłków,
− okresy snu,
− czas zabawy,
− spacer,
− pielęgnację i kąpiel dziecka.
Karmienie dziecka uzależnione jest od jego kondycji. Dla niemowlęcia najlepszym
pokarmem jest mleko matki, które dostarcza pełnowartościowych składników a obecność
matki daje poczucie bezpieczeństwa. Jednakże dzieci przebywające w placówkach
opiekuńczo – wychowawczych z reguły pozbawione są tego komfortu. Należy pamiętać, aby
przynajmniej w części zrekompensować dziecku brak bliskości matki poprzez odpowiednie
podejście do dziecka. Bardzo ważne jest wygodne ułożenie niemowlęcia w czasie karmienia
butelką lub łyżką. Przytulenie, dotyk i bliskość opiekunki, częściowo zastępują dziecku brak
domu. Jeżeli do żłobka trafia dziecko matki karmiącej piersią, nie należy doradzać jej
przejścia na karmienie sztuczne, tylko starać się połączyć obie formy. Żywienie ma ogromny
wpływ na prawidłowy rozwój dziecka. Przez pierwsze miesiące jedynym pokarmem
niemowlęcia jest mleko. Od siódmego miesiąca można zacząć podawać dziecku nowe
produkty. Wprowadzamy je pojedynczo i stopniowo, w ilościach wzrastających. Wielkość
porcji, sposób podania i rozdrobnienia dostosowujemy indywidualnie do potrzeb dziecka.
Posiłków dla niemowląt nie solimy oraz nie dodajemy cukru. Jeżeli stosujemy karmienie
butelką, to należy pamiętać o wyborze odpowiedniej mieszanki. Przygotowanie jej w chwili
obecnej nie jest trudne, ponieważ z reguły ogranicza się do wymieszania proszku z wodą
o odpowiedniej temperaturze. Ważne jednakże w tym wypadku jest przestrzeganie higieny
butelek i osób przygotowujących mieszankę.
Oto kilka wskazówek dotyczących karmienia butelką:
− Zawsze sprawdzaj termin przydatności do spożycia na opakowaniu.
− Myj dokładnie ręce przed przystąpieniem do sporządzania pokarmu.
− Wszystko, czego używasz do przygotowywania mieszanek, myj dokładnie w płynie
i sterylizuj w specjalnie do tego przeznaczonym garnku.
− Wieczka puszek przed otwarciem myj gorącą wodą.
− Otwarte puszki przechowuj w lodówce.
− Nie używaj resztek z poprzedniego karmienia [3, s. 78].
Samodzielne jedzenie – wzorzec (opracowanie własne)
1 miesiąc − dziecko wkłada rękę do ust i ssie,
do 5 – ego miesiąca − dziecko trzyma rękę na butelce,
5 – 6 miesiąc − dziecko trzyma butelkę oburącz,
6 miesiąc − biszkopt i sucharek jest wyrzucany z ust dziecka,
7 miesiąc
− biszkopt i sucharek dziecko bierze w sposób
zamierzony,
8 – 9 miesiąc − dziecko prowadzi rękę matki z łyżką i szklanką,
9 – 12 miesiąc
− dziecko próbuje wkładać ręce do jedzenia, ściska je
i smaruje po twarzy, uderza łyżką w stół i jedzenie,

28
15 miesiąc
− dziecko chwyta łyżkę całą dłonią i je przez krótki
czas,
2 lata − samodzielne jedzenie.
Schemat karmienia dziecka (opracowanie własne)
siódmy miesiąc
− karmienie piersią lub mlekiem sztucznym na żądanie,
− wprowadzamy zupę jarzynową; początkowo przygotowaną z marchewki i ziemniaka,
po tygodniu do zupy można dodać gotowane mięso,
− składniki na porcje zupy dla jednego dziecka: 2 małe marchewki, 1 ziemniak, 1 łyżka
ryżu, 4 dag. mięsa / indyka, kurczaka, królika/. Sposób przyrządzania: marchewkę oraz
ziemniaki pokroić w cienkie plasterki; dodać ryż i mięso; gotować 30 minut; po
ugotowaniu wszystko zmiksować,
− do zupy dodajemy masło / na 100g ½ łyżeczki /, można ją zagęścić kleikiem ryżowym
− dwa razy w tygodniu do zupy dodajemy pół gotowanego żółtka,
− wprowadzamy sok lub przecier owocowy, początkowo z marchwi, potem także
z jabłka, dyni i gruszki.
ósmy miesiąc
− podajemy zupę jarzynową z warzywami i mięsem,
− co drugi dzień dodajemy do zupy pół gotowanego żółtka,
− wprowadzamy świeże owoce: jabłka, jagody, maliny, jeżyny, porzeczki,
− podajemy przeciery owocowe, chrupki kukurydziane, można także wprowadzać kisiele
owocowe, kaszki kukurydziane lub ryżowe z przetartymi owocami.
dziewiąty miesiąc
− podajemy jeden duży posiłek: zupa jarzynowa z warzywami, żółtkiem i mięsem /królik,
kurczak, indyk i także wieprzowina /,
− podwieczorek lub drugie śniadanie – biszkopt bezglutenowy lub chrupki z tartym
owocem.
dziesiąty miesiąc
− rozszerzamy dietę podając dziecku na przykład jarzynkę z marchwi, do tego ziemniaki
i drobno posiekane mięso lub pulpecik,
− dzieciom bez obciążeń alergicznych można podawać ryby gotowane /najlepiej morskie,
bo posiadają dużo jodu potrzebnego do rozwoju /.
jedenasty miesiąc
− dzieciom bez obciążeń alergicznych wprowadzamy przetworzone mleko krowie: kefir,
jogurt, twarożek oraz pół całego jajka gotowanego lub przyrządzanego na parze,
dwunasty miesiąc
− nadal podajemy mleko kobiece lub sztuczne,
− dietę upodabniamy do lekkostrawnej diety dorosłych na przykład na obiad rosół
z drobiu z makaronem, na drugie gotowane mięso z jarzynami i ryżem,

29
− ostrożnie wprowadzamy gluten, czyli pieczywo i kaszki,
− odstawienie dziecka od piersi należy przygotować i przeprowadzić stopniowo,
w momencie, gdy zarówno matka, jak i dziecko będą się czuli gotowi /w przypadku
dziecka może to być znaczna samodzielność w zabawie i poruszaniu oraz pojawienie się
więzi z ojcem/,
− zachęcamy dziecko do próby samodzielnego jedzenia.
Posiłki powinny być dla dziecka przyjemnym rytuałem, zawsze kojarzącym się
z zaspokojeniem głodu. Dlatego ważne jest określenie pór karmienia i nie dokarmianie
między posiłkami. Dziecko, które nie odczuwa głodu, denerwuje się gdy zmuszane jest
do jedzenia, gdy nie ma na to ochoty. Wytwarza się nieprzyjemna atmosfera kojarząca się
dziecku z czymś co sprawia mu dyskomfort psychiczny. Pamiętajmy o tym, że dziecko
karmimy, a nie zmuszamy do jedzenia. Gdy daje sygnał, że ma już dosyć, wypluwając
pokarm, kończymy posiłek.
Zawsze w czasie karmienia trzeba rozmawiać z dzieckiem, na przykład opisywać
podawane potrawy. Jedzenie powinno być miękkie i o odpowiedniej temperaturze, a także
podawane w małych porcjach. Przygotowując, bądź podając dziecku posiłki pamiętajmy o ich
estetyce. Mimo występującego jeszcze w tym okresie rozwojowym synkretyzmu,
pamiętajmy, że kolorystyka podawanych potraw może wpływać na chęć dziecka do
zapoznania się z nowymi smakami. Także konsystencja pokarmów odgrywa dużą rolę
w rozwoju dziecka. Od 6 – 7 miesiąca życia dziecko powinno otrzymywać pokarmy do żucia
i gryzienia. Nie należy bać się, że dziecko zadławi się, trzeba bacznie je obserwować i co
najwyżej pomóc w zapoznaniu się z nowym produktem. Zbyt długi okres podawania papek
niekorzystnie wpływa na rozwój narządów artykulacyjnych a co za tym idzie na rozwój
mowy dziecka.
Rozwój cywilizacji sprawił, że dużo dzieci cierpi na alergie pokarmowe. U małego
dziecka często trudno jest postawić diametralną diagnozę, dlatego baczna obserwacja reakcji
dziecka na wprowadzane nowe produkty jest elementem koniecznym. Wykluczenie z diety
produktów alergizujących sprawia, że dziecko nie ma reakcji chorobowych.
Sen jest nierozerwalnym elementem życia człowieka. Dziecko z komfortowego łona
matki, w którym spokojnie spało mając zaspokojone wszystkie potrzeby, zmuszone było
do przejścia do nowego środowiska. Już sam trud rodzenia musiało zrekompensować
wypoczynkiem, czyli długim snem. Stopniowe budzenie się do życia w nowym świecie niesie
nowe elementy poznawania. Pora nocna przeznaczona dla snu oczywista jest dla osoby
dorosłej, niekoniecznie dla dziecka. Dyskomfort ciemności, brak bliskości opiekunów,
to elementy, które mogą zaburzać sen. Czasami wystarczy smoczek, pieluszka lub pluszowa
zabawka, aby poczucie bezpieczeństwa wróciło. Niemowlęta i małe dzieci posiadają bardzo
silną potrzebę intymności, którą zabezpiecza kontakt z rodzicem bądź opiekunem, dlatego
należy pamiętać o jej zaspokojeniu aby zabezpieczyć prawidłowy rozwój emocjonalny
dziecka. Należy także uświadomić sobie, że sen aktywny występuje naprzemiennie z fazą snu
głębokiego NON – REM. Aktywny sen REM jest fazą marzeń sennych mającą duże
znaczenie dla rozwoju mózgu, dla jego prawidłowego rozwoju i dojrzewania.
U trzymiesięcznego niemowlęcia 40% snu to faza REM. U dwuletniego dziecka długość fazy
snu aktywnego to około 25%, a więc prawie tyle co u człowieka dorosłego. Między snem
aktywnym a głębokim występuje faza przejściowa, w której łatwo jest przebudzić się.
W pierwszych miesiącach życia niemowlęcia stanowi ona około 50%. Niemowlę przez
wszystkie fazy snu przechodzi przez około 50 – 60 minut (dorosły 90 minut). Sen rozpoczyna
od fazy REM trwającej około 20 minut, przechodzi fazę przejściową do fazy NON – REM,
dlatego też czasami budząc się w fazie przejściowej wygląda na wypoczęte. Około 3 miesiąca
życia niemowlę rozpoczyna sen fazą NON – REM, dlatego już tak łatwo nie budzi się. Znając
schemat faz sennych można ustalić dobowy rytm życia dziecka.

30
Zabawa jest charakterystycznym składnikiem zachowania wszystkich normalnych,
zdrowych dzieci i ma duże znaczenie dla ich psychicznego rozwoju. Jest tym rodzajem
aktywności człowieka, który w rozmaitych formach przewija się przez całe jego życie,
a w okresie dzieciństwa jest to główny rodzaj działalności jednostki przed rozpoczęciem
przez nią systematycznej nauki w szkole. Dziecko bawiąc się odczuwa przyjemność
i satysfakcję, gdyż zabawa zaspokaja jego potrzebę aktywności. Za pośrednictwem zabawy
dziecko uczy się panowania nad swoim ciałem: rozwija równowagę i koordynację wzrokowo
– ruchową, poznaje świat materialny, gromadzi fakty i uczy się myślenia. Jednocześnie dzięki
zabawie rozwiązuje własne problemy emocjonalne i zdobywa umiejętność panowania nad
prymitywnymi uczuciami, staje się w coraz większym stopniu istotą społeczną oraz odnajduje
właściwe dla siebie miejsce we wspólnocie.
Istnieją różne teorie na temat zabawy, jednakże wszystkie łączy pogląd, że zabawa
wywodzi się z chęci zaspokojenia pragnień (wish fulfillment), że dzieci bawią się po to,
by wyrazić same siebie w świecie fantazji, zmyślania czy udawania. Zdanie to podzielają:
Z. Freud, E. Erikson, J. Piaget, L.S. Wygotski.
Zabawa może przybierać charakter spontaniczny, inspirowany bądź kierowany,
podyktowany potrzebą osiągnięcia celu lub aktywnością dziecka.
Rodzaje zabaw:
1) manipulacyjne: pojawiają się najwcześniej, są pozbawione treści, nie mają określonej
struktury, lecz doskonale służą poznawaniu właściwości przedmiotów, kształtu,
konsystencji. Dziecko poznaje zróżnicowane cechy, różną przydatność. Ćwiczy także
sprawność rąk i koordynację wzrokowo – ruchową. Poznaje różne dźwięki, doznaje
wrażeń dotykowych, angażuje wzrok, słuch. Jest to etap stanowiący podstawę do bardziej
skomplikowanych zabaw,
2) konstrukcyjne: wynikają z zabaw manipulacyjnych, różniąc się tym, że ich wytwór jest
rezultatem działań dziecka. Doskonalą funkcje spostrzeżeniowo - ruchowe, wyzwalają
pomysłowość, pobudzają wyobraźnię, wdrażają do skupienia uwagi, uczą obserwacji,
3) ruchowe: rozpoczynają się gdy dziecko opanuje swobodne poruszanie się. Początkowo
mają charakter prostych ćwiczeń typu: chodzenie i schodzenie ze schodów, pokonywanie
przeszkód, następnie przeskakiwanie niskich przeszkód, rzucanie piłką i gonienie. Uczą
przestrzegania zasad i reguł współpracy w grupie. Ćwiczenia fizyczne pozwalają dziecku
zdobyć panowanie nad własnym ciałem, utrzymać równowagę ciała i kontrolować jego
ruchy, a także nabywać zręczności,
4) tematyczne: o charakterze twórczym i odtwórczym, uczą posługiwania się symbolami.
Zabawy te zwracają uwagę na różne sytuacje społeczne, kształtują umiejętności życia
codziennego. Ważnym składnikiem tych zabaw są wypowiedzi słowne dziecka.
5) dydaktyczne: ćwiczą spostrzegawczość, myślenie, wprowadzają nowe słowa i pojęcia,
poszerzające zakres wiedzy dziecka, umożliwiają wykorzystanie własnych doświadczeń.
Zabawa dziecka, zwłaszcza twórcza, umożliwia ekspresję jego autentycznych emocji
i uczuć: żalu, gniewu, poczucia winy, przygnębienia i smutku a także radosnego podniecenia
i rozweselenia, zadowolenia i dumy, troski o innych, litości czy współczucia, a także
przenoszenie uczuć na fikcyjne postacie, co pozwala rozładować napięcie emocjonalne
dziecka.
Organizując dziecku miejsce do zabawy należy pamiętać o zasadach bezpieczeństwa
i higieny, a także o wymogach z zakresu ergonomii. W stosunku do małego dziecka należy
rozumieć to jako przystosowanie środowiska (zorganizowanie go) dziecka w taki sposób aby
odpowiadało ono jego anatomicznym możliwościom. Zwracamy uwagę zwłaszcza na
wielkość używanych mebli i sprzętu, oświetlenie, hałas i mikroklimat (temperatura
i wilgotność powietrza). Kontrolujemy także możliwość wystąpienia zmęczenia

31
(fizjologicznego i psychologicznego). Sprzęty, urządzenia i zabawki nie mogą mieć ostrych
krawędzi i łatwo rozmontowywanych elementów, a także powinny posiadać atest
Państwowego Zakładu Higieny (znak bezpieczeństwa – C Є).
Spacer jest tak naturalną czynnością, że nie wymaga specjalnego wyjaśniania. Dziecko
już od najwcześniejszego okresu, wyprowadzane poza ściany własnego domu, zapoznawane
jest ze środowiskiem zewnętrznym. Wszak całe życie spędzamy będąc częścią tego
ekosystemu. Kontakt ze środowiskiem naturalnym wpływa na nasze zdrowie: fizyczne,
psychiczne i społeczne. To ono decyduje o sprawności całego organizmu. Odpowiednio
dawkowany kontakt ze środowiskiem wpływa na kształtowanie się odporności organizmu,
wykształcenie umiejętności przystosowania się i walki z zagrożeniami. Świat zewnętrzny to
całe nasze otoczenie, w którym żyjemy przez całe życie. Utrzymywanie zdrowia w należytej
kondycji sprawia, że rozwój organizmu zwłaszcza dopiero kształtującego się, idzie
w odpowiednim kierunku, bez powstawania różnych deficytów. Dziecko rozwija się poprzez
ruch. Okres wczesnego dzieciństwa oparty na sensomotorycznej aktywności musi dostarczać
dziecku możliwości do jej zaspokajania. W czasie spaceru w odpowiednich warunkach jest to
możliwe.
Pielęgnacja i kąpiel to wstęp do kształtowania nawyków higienicznych a także elementy
niezbędne do zachowania zdrowia. Do kąpieli dziecka przystępujemy gdy jest ono pogodne
i spokojne. Kontakt z wodą dla każdego dziecka jest przyjemnością, bo przecież wyszło ze
środowiska wodnego. Pamiętać tylko należy aby nie zrazić go nieprzyjemnymi
doświadczeniami. Najlepsza do kąpieli jest woda o temperaturze około 370
C. Nie należy
przywiązywać zbytniej wagi do kolejności wykonywanych czynności tzn. czy dziecko
namydlimy przed włożeniem do wody, czy zrobimy to w trakcie kąpieli, wyniknie to
z obserwacji. W czasie kąpieli szczególną uwagę zwracamy na uszy, oczy, nos, jamę ustną,
paznokcie dziecka. Do mycia najlepiej jest używać bezzapachowych mydełek aby wykluczyć
reakcje alergiczne. Używanie innych preparatów typu oliwki czy kremy uzależnione jest od
potrzeb dziecka lub upodobań osób zajmujących się dzieckiem. Czynności pielęgnacyjne są
okazją do nawiązania bliskiego kontaktu. Rozmowa, tłumaczenie dziecku czynności które
wykonujemy, brak pośpiechu, delikatny dotyk, są to niezbędne elementy sprawiające, że
dziecko w czasie wykonywania czynności pielęgnacyjnych i kąpieli czuje się bezpieczne.
1. Co należy uwzględnić w rozkładzie dnia małego dziecka?
2. Jaki jest wzorzec samodzielnego jedzenia.
3. Jaka powinna być konsystencja pokarmów dla dziecka?
4. Ile czasu potrzebuje niemowlę na przejście przez wszystkie fazy snu?
5. Co to jest zabawa?
6. Jaki charakter może mieć zabawa dziecka?
7. Jakie znasz rodzaje zabaw.
8. Jakie znaczenie ma spacer?
9. Jaki znak powinien znajdować się na bezpiecznych zabawkach?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj żywienie sztuczne w 7 i 12 miesiącu życia niemowlęcia. Zastanów się czy
w czasie karmienia ważne jest tylko podanie dziecku pokarmu, czy są jeszcze inne elementy
wpływające na komfort dziecka w czasie tej czynności.

32
1) zapoznać się z materiałem nauczania na temat żywienia i schematem karmienia dziecka,
2) przypomnieć sobie podział żywności na różne grupy produktów,
4) z produktów skomponować poszczególne posiłki,
5) zapisać przygotowane propozycje,
6) sprawdzić poprawność ze schematem żywienia dziecka,
7) przedyskutować z nauczycielem ewentualne trudności,
9) zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie: Czy w czasie karmienia ważne jest tylko
podanie dziecku pokarmu, czy są jeszcze inne elementy wpływające na komfort dziecka
w czasie tej czynności?
10) w czasie dyskusji wymienić się poglądami z kolegami i zapisać wspólne ustalenia.
− zeszyt,
− foliogramy ze schematem żywienia dziecka,
− rzutnik.
Ćwiczenie 2
Dobierz rodzaj zabawy do poziomu rozwoju dziecka w dwunastym miesiącu życia,
korzystając z przygotowanych pomocy. Zastanów się czy przedstawiona przez Ciebie
propozycja zabawy jest w stanie zaspokoić potrzebę aktywności małego dziecka.
1) zapoznać się z wykładem na temat zabawy,
2) zapoznać się z literaturą :Friedl J.: Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego
dziecka. Jedność, Kielce 2004,
4) wypisać możliwe rodzaje zabaw, które można przeprowadzić wykorzystując posiadane
pomoce,
5) sprawdzić bezpieczeństwo używanych pomocy,
6) zapisać przygotowane propozycje,
8) udzielić odpowiedzi na pytanie czy przedstawiona przez Ciebie propozycja zabawy jest
w stanie zaspokoić potrzebę aktywności małego dziecka?
− literatura: Friedl J.: Zabawy, które uczą. Jak wspierać rozwój małego dziecka. Jedność,
Kielce 2004,
− zeszyt,
− klocki,
− piłki,
− lalki i misie,

33
− farby i pędzle,
− szary papier,
− lalki, misie, zwierzątka pluszowe,
− książeczki,
− plastelina,
− bibułka,
− kartki długopis.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj dzień, dziecka siedmiomiesięcznego przebywającego w żłobku i w domu
w godzinach 600
– 2100
.
1) przypomnieć sobie materiał nauczania na temat trybu życia niemowląt,
3) wypisać potrzeby dziecka związane z rytmem życia,
4) zapoznać się z rozkładem dnia w żłobku,
5) zaplanować cały dzień dla dziecka przebywającego w żłobku i w domu,
6) zapisać swoje propozycje,
8) ocenić czy wszystkie elementy trybu życia uwzględniłeś w swojej propozycji.
− arkusze papieru,
− flamastry.
3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić co uwzględniamy rozkładzie dnia małego dziecka? ¨ ¨
2) scharakteryzować wzorzec samodzielnego jedzenia? ¨ ¨
3) wymienić rodzaje zabaw? ¨ ¨
4) określić jaki charakter może mieć zabawa dziecka? ¨ ¨
5) dopasować konsystencję pokarmów w zależności od wieku dziecka? ¨ ¨
6) rozpoznać znak bezpieczeństwa na zabawkach? ¨ ¨
7) określić czym należy kierować się w czasie karmienia dziecka? ¨ ¨

34
4.4. Promocja zdrowia i profilaktyka w instytucjach opiekuńczo -
wychowawczych
Promocja zdrowia
Pojęcie promocji zdrowia jest terminem dość szerokim dlatego też dokładnie zostało
omówione w module Promowanie zdrowia 513[01].O1.04. Obejmuje ona swoim działaniem
wszystkie sfery życia społecznego wyznaczając strategię działań:
− budowanie zdrowotnej polityki społecznej,
− tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu,
− wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia,
− rozwijanie umiejętności osobniczych służących zdrowiu,
− reorientacja służby zdrowia.
Placówki opiekuńczo – wychowawcze osadzone w określonych strukturach społecznych
powinny być propagatorami wszystkich działań służących zdrowiu.
Zgodnie z ustawą w sprawie placówek opiekuńczo – wychowawczych, zobowiązane są
one do kształtowania u dzieci nawyków i uczenia zachowań prozdrowotnych oraz
wyrównywanie deficytów rozwojowych.
Placówka powinna zapewnić odpowiednio wyposażone pokoje, wyżywienie, odzież,
zabawki, leki, podręczniki i przybory szkolne a także środki czystości.
Pokoje do zajęć terapeutycznych i sportowych, pomieszczenia do wypoczynku, pokój
chorych, gabinet pielęgniarski mają służyć kształtowaniu odpowiednich nawyków.
Zatrudnienie specjalistów w razie potrzeby, to także działania na rzecz zdrowia.
Zakłady opiekuńczo – wychowawcze w swoich regulaminach jako zadanie, wpisane mają
dbanie o zdrowie swoich podopiecznych. W zakresie tym mieści się szeroko pojęta
profilaktyka, czyli zapobieganie chorobom i niekorzystnym wpływom środowiska pobytu
dziecka. Dlatego też opiekunki dziecięce powinny posiadać podstawową wiedzę na temat
chorób wieku dziecięcego, zapobiegania nagłym zachorowaniom i wypadkom, a także
podstawy wiedzy z zakresu pomocy społecznej.
Definicja wczesnej profilaktyki mówi o utrwalaniu prawidłowych wzorców zdrowego
stylu życia i zapobieganiu szerzenia się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do
osób zdrowych. Ponieważ żłobki z reguły przeznaczone są dla dzieci zdrowych i pośrednio
dla ich rodziców, to zobowiązane są do tego typu działań.
Jako zakłady opieki zdrowotnej przygotowane są do prowadzenia badań przesiewowych.
Dzięki temu możliwe jest wczesne wykrycie nieprawidłowości w rozwoju dzieci. Zajęcia
prowadzone z dziećmi mają także za zadanie kształtowanie zdrowych nawyków już od
najmłodszych lat. W stosunku do rodziców prowadzona jest edukacja zdrowotna mająca na
celu podniesienie świadomości i kształtowanie prawidłowych postaw prozdrowotnych.
Nagłe zachorowania i wypadki
Małe dziecko jest szczególnie narażone na działanie różnych czynników środowiska
zewnętrznego mogących wpłynąć na możliwość wystąpienia zachorowania lub wypadku.
Najczęściej spotkać się można z nagłymi zachorowaniami typu: omdlenie, przegrzanie, udar
cieplny, padaczka, niedocukrzenie krwi (hipoglikemia), dychawica oskrzelowa (astma),
wstrząs anafilaktyczny, ostry ból brzucha.
Omdlenie, którego przyczyną jest zaburzenie w ukrwieniu mózgu wystąpić może
przykładowo wskutek bólu, wyczerpania, głodu bądź przebywania w stanie bezruchu.

35
Pierwsza pomoc: polega na położeniu dziecka lub posadzeniu z głową pochyloną do
przodu, poniżej serca. Następną czynnością jest polecenie aby wykonało ono kilka głębokich
oddechów. Gdy do incydentu dojdzie w pomieszczeniu zamkniętym, to otwieramy okno lub
wynosimy dziecko na świeże powietrze.
Przegrzanie występuje najczęściej w środowisku gorąca i wilgoci. Objawami
są zawroty i ból głowy, mdłości, kurcze mięśni i kończyn dolnych. Skóra jest blada i chłodna,
oddech i tętno przyśpieszone. Objawem zwiastującym może być krótkotrwałe omdlenie.
Pierwsza pomoc: polega na przeniesieniu dziecka w miejsce chodne i ocienione
i podawaniu chłodnych płynów. W przypadku wystąpienia biegunki i wymiotów należy
podawać do picia słoną wodę (1 łyżeczka do herbaty soli na ½ litra wody).
Udar cieplny jest wyższą formą przegrzania. Wystąpić może na skutek działania na ciało
wysokiej temperatury otoczenia lub w chorobach przebiegających z wysoką gorączką.
Organizm drogą pocenia nie jest w stanie zahamować wzrostu temperatury. Dziecko może
być niespokojne, może utracić przytomność. Mogą także wystąpić bóle i zawroty głowy
a także uczucie gorąca.
Pierwsza pomoc: podobnie jak w przegrzaniu. Jeżeli dziecko jest nieprzytomne należy
ułożyć je w bezpiecznej pozycji ciała. Wskazane jest rozebranie i okrycie dziecka mokrym
prześcieradłem, które będzie zwilżane. Można czoło ochładzać wachlując powietrze lub
włączyć wentylator.
Padaczka objawia się utratą świadomości i drgawkami. Z ust dziecka może wypływać
piana, może także bezwiednie oddać mocz i kał. Po ustąpieniu drgawek może jeszcze przez
kilka minut być oszołomione i dziwnie zachowywać się.
Pierwsza pomoc: to przede wszystkim zabezpieczenie przed urazem w czasie napadu,
odpowiednie ułożenie na podłodze lub łóżku, rozluźnienie ubrania, pilnowanie do powrotu
świadomości. Nie wolno krępować ruchów i wkładać cokolwiek w usta.
Niedocukrzenie krwi najczęściej występuje u dzieci chorych na cukrzycę, gdy nie
dostaną odpowiedniej dawki insuliny lub gdy zjedzą za mało albo pominą konieczny posiłek,
bądź wykonają zbyt duży wysiłek fizyczny. Objawami mogą być: osłabienie mięśni, drgawki,
zaburzenie orientacji.
Pierwsza pomoc: to w przypadku dziecka przytomnego podanie cukru, czekolady,
słodkiego napoju .
Dychawica oskrzelowa objawia się trudnościami w oddychaniu wywołanymi
czynnikami uczuleniowymi lub nerwowymi.
Pierwsza pomoc: to uspokojenie dziecka, dostarczenie świeżego powietrza, ułożenie
w pozycji umożliwiającej lepsze oddychanie.
Wstrząs anafilaktyczny wystąpić może po podaniu leku lub ukąszeniu przez owady.
Objawia się: mdłościami, wymiotami, uczuciem ucisku na klatkę piersiową, często występuje
obrzęk twarzy, przyśpieszenie tętna i utrata przytomności.
Pierwsza pomoc: to utrzymanie drożności dróg oddechowych i ułożenie w bezpiecznej
pozycji.
Ostry ból brzucha może mieć wiele przyczyn. Najczęściej spotyka się: ostre zapalenie
wyrostka robaczkowego, niedrożność mechaniczna przewodu pokarmowego, uwięźnięcie
zewnętrznej przepukliny.
Pierwsza pomoc: to wygodne ułożenie dziecka i okład z lodu na brzuch.
Do nieszczęśliwych wypadków wśród dzieci najczęściej dochodzi wskutek
pozostawienia dziecka samemu sobie, nudząc się potrafi ono doprowadzić do bardzo
niebezpiecznych sytuacji.
Od najmłodszego wieku należy dziecko zapoznawać z otoczeniem, uczyć przestrzegania
przepisów i pozwalać mu na przebywanie w środowisku dla niego bezpiecznym, nie
stwarzającym zagrożeń. Wszelkie szkodliwe i niebezpieczne środki, narzędzia i urządzenia
nie powinny znajdować się w zasięgu dzieci. Także nie powinny pozostawać same, bez opieki

36
dorosłego. Dziecko chce poznawać świat wszystkimi zmysłami, jego pomysłowość nie ma
granic, nie należy dziwić się, że urządzenia i sprzęty dla osób dorosłych mające przeznaczenie
typowo użytkowe, wykorzystane zostaną w zupełnie inny sposób na przykład: schody,
balkon, trzepak, ulica. Bardzo niebezpieczny dla dziecka może być pobyt nad wodą i w lesie,
gdzie zwykła zabawa przerodzić się może w niebezpieczny dla zdrowia i życia incydent.
W przypadku zagrożenia życia powinniśmy umieć wykorzystać zasadę łańcucha
ratunkowego, szerzej został on opisany w module Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy 513 [01].O1.05.
Innym zagadnieniem są choroby wieku dziecięcego. Umiejętność postępowania
w przypadku zauważenia pierwszych objawów, zapobiec może wielu powikłaniom
i zagrożeniom dla zdrowia a nawet życia.
Choroby wieku dziecięcego
Choroba dziecka często wiążę się z jego odmiennymi zachowaniami. Dolegliwości
bólowe, lęk, ograniczenie aktywności spowodowane wzrostem temperatury ciała,
konieczność stosowania diety, sprawiają, że dziecku trudno jest się odnaleźć w nowych dla
niego warunkach. Często jest marudne, płaczliwe, nie ma apetytu. Należy zrobić wszystko
aby zminimalizować skutki choroby. Zawsze należy pamiętać, że dla chorego dziecka istotne
jest, aby być przy nim, bo zapewniamy mu tym komfort psychiczny (poczucie
bezpieczeństwa). Małe dziecko zagrożenie odczuwa w konkretnej sytuacji, która jest
zapowiedzią bólu bądź złego samopoczucia, gdy przykre zdarzenie przemija, szybko powraca
do swojej aktywności.
Nagłe zachorowanie małego dziecka może mieć bardzo różne podłoże. Pierwszym
bardzo ważnym działaniem jest określenie charakteru zachorowania. Zupełnie w inny sposób
zajmujemy się dzieckiem, u którego stwierdzamy jakikolwiek uraz, a inaczej postępujemy
z dzieckiem z infekcją, bez względu jakie jest jej podłoże: wirusowe, czy bakteryjne.
Nagłym zachorowaniom często towarzyszy ból i gorączka i trzeba umieć rozpoznać,
czy występują one u dziecka i jakie objawy mogą im towarzyszyć. Krzyk lub apatia, pocenie
się, zwiększone pragnienie to są pierwsze niepokojące sygnały.
Ból jest bardzo nieprzyjemnym doznaniem. Cierpiące niemowlę jest najczęściej
nadaktywne. Wymachuje kończynami, krzyczy, ma bolesny wyraz twarzy, napięty, zwinięty
w trąbkę język. Starsze dziecko werbalizuje ból okrzykami „ auu”, „buu”, „ajj’ lub pokazuje
miejsce bólu. Zadaniem osoby opiekującej się dzieckiem jest zlokalizować przyczynę bólu
i spróbować niefarmakologicznie usunąć ją na przykład: przytuleniem, ukołysaniem,
głaskaniem, masażem, odwróceniem uwagi.
Gorączka jest reakcją obronną organizmu na zakażenie wirusowe lub bakteryjne.
Przyczyną gorączki może być także nadmierny wysiłek spowodowany przegrzaniem
organizmu. Pomoc uzależniona jest więc od zlokalizowania przyczyny.
Istnieje wiele naturalnych sposobów obniżania temperatury u dzieci (bez użycia leków).
Najbardziej popularnymi są: okłady z lodu lub zimnej wody przykładane na skronie, czoło,
kark, łydki i kąpiel ochładzająca – dziecko umieszcza się w wannie z wodą o temperaturze
chłodniejszej o 1 C niż temperatura ciała dziecka. Potem stopniowo ochładza się wodę
dolewając zimnej, temperatura jej nie powinna spaść poniżej 30°C. Kąpiel taka powinna
trwać ok. 5 minut.
Jeżeli zdecydujemy się na podawanie leków przeciwgorączkowych należy pamiętać
aby w czasie infekcji wirusowej nie podawać preparatów z kwasem acetylosalicylowym,
ponieważ u dzieci do 15 roku życia może on spowodować zespół Reye`a, który jest
niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia.
Ważne jest podawanie dużych ilości płynów, aby nie dopuścić do odwodnienia
organizmu. Pamiętajmy także, że z dzieckiem cały czas trzeba rozmawiać, tłumaczyć sytuację

37
w jakiej się znalazło i opisywać czynności, które się przy nim wykonuje. Usuwa się w ten
sposób postępowania, lęk przed nieznaną dla dziecka sytuacją.
Poniższa tabela przedstawia różne metody mierzenia temperatury, najczęściej jednak
stosuje się mierzenie temperatury w odbycie dziecka, ponieważ pomiar ten daje szybkie
i dokładne wskazanie.
Tabela 1 Miejsca mierzenia temperatury
Miejsce mierzenia temperatury
pod pachą w ustach w odbytnicy
Stan prawidłowy 36 – 37°C 36,3 – 37,3°C 36,5 – 37,5°C
Stan podgorączkowy 37,1 – 38°C 37,4 – 38,3°C 37,6 –38,5°C
gorączka umiarkowana 38,1 – 39°C 38,4 – 39,3°C 38,6 – 39,5°C
gorączka wysoka powyżej 39°C powyżej 39,3°C powyżej 39,5°C
Najczęściej występującymi schorzeniami w okresie wczesnego dzieciństwa są:
− angina,
− gorączka trzydniowa (rumień nagły),
− grypa,
− kolka jelitowa,
− krztusiec (koklusz),
− mononukleoza zakaźna,
− odra,
− ospa wietrzna,
− płonica (szkarlatyna),
− różyczka,
− świnka (nagminne zapalenie przyusznicy)
− biegunka,
− zapalenie ucha,
− zapalenie spojówek,
− alergie.
Angina jest bakteryjną chorobą zakaźną o ostrym przebiegu. Przenosi się drogą
kropelkową przez kontakt z chorą osobą. Okres wylęgania wynosi z reguły około – 2 – 3 dni.
Objawy:
W początkowym stadium wysoka gorączka (39 – 40°C), oraz ból gardła, który powoduje
niechęć dziecka do jedzenia. Gorączce towarzyszyć mogą drgawki. Gardło chorego dziecka
jest zaczerwienione, migdałki – powiększone, rozpulchnione i pokryte nalotem. Bolesne
i powiększone węzły chłonne w okolicy kąta żuchwy.
Leczenie: Obniżenie temperatury i podanie antybiotyku.
Gorączka trzydniowa jest niegroźną chorobą zakaźną, występującą u dzieci między
6 miesiącem a 4 rokiem życia. Wywołuje ją wirus, przenoszony drogą kontaktu z osobą, która
przeszła gorączkę trzydniową. Po przebyciu choroby dziecko uzyskuje trwałą odporność.
Okres wylęgania choroby – 5 – 15 dni
Objawy:
Rozpoczyna się wysoką gorączką (do 40°C) trwającą 3 – 5 dni, czasami towarzyszy jej ból
gardła, kaszel, katar, lekka biegunka. Po spadku temperatury na ciele dziecka pojawia się
lekka, rumieniowa, plamista wysypka, głównie na tułowiu, później również na twarzy
i owłosionej skórze głowy, utrzymująca się 1 – 2 dni.
Leczenie: podanie leków przeciwgorączkowych. Choroba nie wymaga leczenia.

38
Grypa jest ostrą, wirusową chorobą zakaźną, przenoszoną drogą kropelkową przez
kontakt z chorą osobą. Największa zachorowalność na grypę przypada na okres jesienno –
zimowy i wczesną wiosnę. Najcięższy przebieg wykazuje grypa wywołana przez wirusy typu
A, lżejszy choroba wywołana przez wirusy typu B i C.
Okres wylęgania choroby: 2 – 3 dni.
Objawy:
Gwałtowne i nasilone: wysoka gorączka z dreszczami, ból pleców, gardła oraz chrypka,
katar. Wyraźne osłabienie, ogólne rozbicie i brak apetytu. U niemowląt chorych na grypę
mogą dodatkowo wystąpić wymioty i biegunka.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę, nawadnianie, zatrzymanie dziecka w domu,
odpoczynek, właściwa lekkostrawna dieta. U dzieci nie należy podawać salicylanów
(aspiryny i jej pochodnych) ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Rey’a.
Kolka jelitowa jest dolegliwością przejściową ustępującą w 3 – 4. miesiącu życia.
Pierwsze ataki kolki jelitowej pojawiają się zazwyczaj u noworodków, które ukończyły
21 dni życia.
Objawy:
Atak kolki jelitowej u niemowląt zaczyna się gwałtownie, najczęściej w godzinach
popołudniowych, nagłym płaczem i krzykiem. Dziecko zaciska piąstki, kopie nóżkami,
brzuszek staje się wzdęty.
Leczenie: Czasami pomaga noszenie dziecka w pozycji pionowej zwłaszcza po
karmieniu, aż do odbicia, układanie go na brzuszku, lub jego ogrzewanie bądź masowanie.
Krztusiec jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie. Roznosi się drogą
kropelkową poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub z zakażonymi przedmiotami.
Krztusiec jest bardzo niebezpieczny dla dzieci, które nie miały szczepień.
Okres wylęgania choroby: ok. 2 tygodni.
Objawy:
Przez około 1 – 2 tygodnie występuje katar, niewysoka temperatura i lekki kaszel, następnie
przez kolejne 2 – 3 tygodnie dziecko ma napadowe, świszczące ataki kaszlu (szczególnie
nocą). Jest on tak silny, że doprowadzić może do zsinienia dziecka, mogą pojawić się
wybroczyny na twarzy, trudności w oddychaniu, krwawienia z nosa i dziąseł, wymioty.
Powoli kaszel słabnie.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i antybiotyk, czasami gammaglobulina.
Mononukleoza zakaźna jest chorobą zakaźną wirusową. Do zakażenia dochodzi przez
kontakt ze śliną. Choroba przebiega łagodnie i pozostawia trwałą odporność.
Okres wylęgania – 4 – 8 tygodni.
Objawy:
Ogólne osłabienie, rozbicia, gorączka powyżej 38°C, utrzymująca się kilka tygodni, bóle
głowy, mięśni i ból gardła. Dodatkowo może wystąpić kaszel, ból w klatce piersiowej , bóle
brzucha oraz brak apetytu. Węzły chłonne zazwyczaj są powiększone, gardło i migdałki
pokryte są mazistym nalotem. Często śledziona i wątroba są powiększone. W rozmazie krwi
wzrost liczby białych krwinek.
Leczenie: Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, nawadnianie, zatrzymanie dziecka
w domu, odpoczynek, lekkostrawna dieta. Należy pamiętać, iż dziecko może być źródłem
zakażenia nawet przez 6 miesięcy.
Odra jest chorobą wirusową przenoszoną drogą kropelkową.
Okres wylęgania choroby: trwa od 9 do 14 dni od momentu zakażenia. Największa zakaźność
chorego rozpoczyna się na 5 dni przed pojawieniem się wysypki.
Objawy:
Pierwszy okres choroby (okres prodromalny) to nagła, wysoka gorączka (do 39°C), której

39
towarzyszy katar, suchy i męczący kaszel, ból gardła oraz światłowstręt (nieżyt spojówek).
Następnie na błonie śluzowej policzków pojawiają się białawe plamki z czerwonym
czubkiem, zwane plamkami Koplika. Trwa to około 2-4 dni. Z chwilą pojawienia się wysypki
rozpoczyna się drugi okres choroby (okres wysypkowy), z nasilonym kaszlem i wysoką
temperaturą (do 40°C). Małe jasnoczerwone plamki pojawiają się na początku za uszami,
później przechodzą na czoło, twarz i szyję, występują na tułowiu i kończynach. Z biegiem
czasu tworzą się gruboplamiste skupiska o czerwonym odcieniu. Trwa to 4 – 5 dni. Trzecim
okresem choroby jest stadium zdrowienia. Temperatura spada, wysypka znika w takiej samej
kolejności jak się pojawiła, a naskórek złuszcza się.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i izolacja przez okres około 3 dni od momentu
wystąpienia wysypki. Zachorowanie powinno być odnotowane w książeczce zdrowia
dziecka.
Ospa wietrzna jest wirusową chorobą zakaźną, do zakażenia dochodzi drogą kropelkową
lub poprzez bezpośredni kontakt z wykwitami na skórze chorego na ospę wietrzną lub
półpasiec.
Okres wylęgania choroby: 9 – 21 dni (zazwyczaj 2 tygodnie). Okres zakaźności rozpoczyna
się 2 dni przed pojawieniem się wysypki i trwa do momentu aż przyschną wszystkie wykwity
na ciele chorego.
Objawy:
Swędząca wysypka z gorączką. Wykwity pojawiają się na ciele co kilka godzin, najwięcej na
twarzy i tułowiu, często również na owłosionej skórze głowy, rzadziej na śluzówce jamy
ustnej i narządach płciowych. Na początku są to czerwone plamki, które następnie
przekształcają się w pęcherzyki wypełnione jasnym płynem. Po 2 – 3 dniach płyn mętnieje,
pęcherzyki pękają i zasychają w strupki. Po ok. 7 – 10 dniach strupki goją się całkowicie.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i izolacja dziecka do momentu odpadnięcia
wszystkich strupów.
Płonica jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie. Roznosi się poprzez
bezpośredni kontakt z osobą chorą.
Okres wylęgania choroby : 2 – 5 dni.
Objawy:
Wysoka gorączka (39 – 40°C) z dreszczami, ból głowy, bóle brzucha (często nudności
i wymioty), gardła i uczucie ogólnego rozbicia. Migdałki powiększone i zaczerwienione,
pokryte białą wydzieliną ropną. Razem z gorączką lub 24 godz. po jej wystąpieniu, od twarzy
i szyi, schodząc w dół, pojawia się na ciele chorego wysypka rumieniowa, która omija
jedynie tzw. trójkąt Fiłatowa – okolica wokół ust i nosa. Największe skupiska szorstkich,
punkcikowatych i intensywnie czerwonych plamek pojawiają się w okolicy pach, piersi,
brzucha, pachwin oraz pośladków. Po 2 – 3 dniach język, pokryty białym nalotem, zmienia
swój kolor na charakterystyczny malinowy odcień z widocznymi, powiększonymi
brodawkami językowymi. Po ok. 2 – 3 tygodniach od ustąpienia wysypki skóra zaczyna się
złuszczać w tej samej kolejności, w jakiej pojawiała się na ciele wysypka – najpierw na
twarzy, potem tułowiu, wreszcie kończynach (najwyraźniejsze zmiany są właśnie na dłoniach
i stopach).
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i leczenie penicyliną przez 7 – 10 dni.
W przypadku uczulenia na penicylinę stosuje się inne antybiotyki, izolacja przez 5 dni.
Schorzenie to podlega obowiązkowemu zgłoszeniu.
Różyczka jest wirusową chorobą zakaźną, przenoszoną drogą kropelkową, może
przebiegać bezobjawowo. Jest groźna tylko dla kobiet w ciąży.
Okres wylęgania choroby: 14 – 21 dni. Zakaźność trwa do 7 dni przed pojawieniem się
wysypki i okres ten trwa do 2 tygodni po jej wystąpieniu.
Objawy:

40
Pierwszymi objawami są katar, ból głowy i gardła, kaszel, czasem lekka biegunka
i swędzenie spojówek. Następnie powiększeniu ulegają węzły chłonne w okolicy karku
i pojawia się wysypka – małe różowe plamki (nie swędzące), najpierw na twarzy, potem na
całym ciele chorego.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i izolacjach przez okres 4 dni od pojawienia się
wysypki.
Świnka jest ostrą zakaźną chorobą wirusową, przenoszącą się drogą kropelkową.
Okres wylęgania choroby: trwa średnio 16-18 dni od momentu zakażenia.
Objawy:
Świnka rozpoczyna się bolesnym obrzękiem i powiększeniem ślinianek przyusznych,
podżuchwowych i podjęzykowych (zazwyczaj powodującym odstawanie płatków usznych
dziecka i opuchnięcie twarzy), dodatkowo występuje kilkudniowa, czasem wysoka
temperatura.. Świnka trwa zazwyczaj 8 – 10 dni.
Leczenie: Lek obniżający temperaturę i 9 – dniowa izolacja.
Biegunka może mieć różnorodne przyczyny wystąpienia (choroba, ząbkowanie,
nadwrażliwość na pokarmy, nadmierna ilość owoców lub soków, infekcja żołądkowo -
jelitowa, leczenie antybiotykami).
Objawy:
Wodniste, częste, luźne stolce, wymioty.
Leczenie: W zależności od przyczyny, w większości przypadków dieta. Przestrzeganie
higieny, w razie potrzeby wyrównanie gospodarki wodno – elektrolitowej.
Zapalenie ucha wywołują bakterie, wirusy, bądź alergia. Występuje często bezpośrednio
po przeziębieniu lub grypie. Skłonność do zachorowań może mieć także podłoże rodzinne.
Objawy:
Zwykle występuje silny ból, któremu towarzyszy gorączka, zmęczenie i rozdrażnienie,
czasami występują nudności i wymioty oraz brak apetytu.
Leczenie: Farmakologiczne, pod kierunkiem lekarza, zmiany w diecie, łagodzenie
objawów.
Zapalenie spojówek mogą wywoływać bakterie, wirusy, grzyby i czynniki drażniące.
Droga zakażenia to najczęściej oko – ręka – oko.
Objawy:
Uzależnione są od przyczyny, mogą obejmować przekrwione oczy, łzawienie, wydzieliny,
pieczenie, światłowstręt.
Leczenie: Płukanie oczu, używanie osobnych ręczników i pościeli, usunięcie czynnika
drażniącego
Alergie atakować mogą różne układy, dając różne objawy.
Objawy:
Górnym drogom oddechowym towarzyszy nieżyt sienny, zapalenie zatok przynosowych, ból
ucha, ból gardła.
Dolne drogi oddechowe: bronchit alergiczny, astma.
Skóra: atopowe zapalenie skóry.
Oczy: świąd, zaczerwienienie, łzawienie.
Leczenie: Najlepszym sposobem jest usuniecie alergenu i higiena otoczenia, a także
zmiany w diecie [7, s. 18].
Poradnictwo społeczne
Pracownicy placówek opiekuńczo – wychowawczych powinni posiadać przynajmniej
w stopniu podstawowym, zasób wiedzy na temat pomocy ludziom w trudnej sytuacji
życiowej. Konieczne jest to ze względu na styczność z różnymi środowiskami społecznymi.
Wiadomości z zakresu działań opieki społecznej umożliwią skierowanie podopiecznych do
odpowiednich organów świadczących pomoc.

41
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej (minister właściwy do spraw
zabezpieczenia społecznego, wojewodowie) i samorządowej (marszałkowie województw,
starostowie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na
poziomie gmin. Realizując zadania pomocy społecznej współpracują oni, na zasadzie
partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi
kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje:
− osobom posiadającym obywatelstwo polskie, mającym miejsce zamieszkania
i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
− cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt
tolerowany lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej,
− obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru
Gospodarczego, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy uzyskali
zezwolenie na pobyt.
Osoba lub rodzina, ubiegająca się o pomoc społeczną, może zgłosić się do ośrodka
pomocy społecznej w miejscu zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie). Decyzje
o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają uprzednio przeprowadzenia przez
pracownika socjalnego rodzinnego wywiadu środowiskowego. Decyzje w sprawach
świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej. Od każdej decyzji służy
prawo odwołania.
Prawo do świadczeń przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie
przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej. Rada
gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków okresowego
i celowego.
Pomoc społeczna polega w szczególności na:
− przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń,
− pracy socjalnej,
− prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej,
− analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy
społecznej,
− rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy.
Główne cele pomocy społecznej:
− wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie -
w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia
w warunkach odpowiadających godności człowieka,
− zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nie posiadających
dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom
niepełnosprawnym,
− zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom
i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia,
− zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej,
w tym przemocą w rodzinie,
− integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie,
− stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie.

10

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (12)

Similar to 10

Similar to 10 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

10