"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-1

1. Экологийн шинжлэх ухааны
үүсэл хөгжил, судлах зүйл
Экологи 1-р лекц

2. Тулгуур ухагдахуун
 Хичээлийн зорилго: Экологийн ш/у-ны түүх,
салбар шинжлэх ухаан ,судалгааны
арга,экологийн хүчин зүйл талаар ерөнхий
ойлголт өгөх.
 Хичээлийн зорилт: Бичлэг үзүүлэх
Экологийн ш/у-ны түүх
Судлах зүйл
Судалгааны аргууд
Экологийн салбар ухаанууд
Экологийн хүчин зүйл,ангилал

3. Экологийн шинжлэх ухаан
 Экологи нь дэлхийд оршигч ургамал, амьтан хоорондын болон
тэдгээрийн орчин хооронд байж болох холбоо харилцааг
судалдаг шинжлэх ухаан юм.
Экологийн үндсэнд нь онолын ба хавсарга гэж 2 ангилдаг
Онолын экологи нь байгалийн тогтолцооны үүсэл түүний
бүтцийн гол хуулиудыг судалдаг бол хавсрага экологи нь
онолын экологийн гол хуулиудын үйлчилгээг байгаль аж ахуй
эдийн засаг эрүүл мэндийн салбарт бүтээлчээр ашиглах асуудал
болон янз бүрийн бүлэг организм байгалын бүс бүслүүрийг
судалдаг.
 Экологийн шинжлэх ухааны зорилт нь байгалийн тэнцвэрт зүй
тогтлыг хамгаалах шинжлэх ухааны үндсийг боловсруулахад
оршдог

4. Экологийн шинжлэх ухааны
түүх
Экологийн шинжлэх ухааны түүнийг таван үе
болгон авч үздэг.
1.Эртний үе:МЭӨ 5 зуунаас МЭ хүртэл
2. Сэргэн мандалтын үе: 1800 он хүртэл
3. Дарвины өмнөх үе:
4.Дарвины үе:
5.Орчин үе:

5. Эртний үе: (МЭӨ 5-р зуунаас МЭ хүртэл)
 Экологи гэдэг Ш/У тодорхой ялгараагүй байсан
хэдий ч байгалийн талаархи ерөнхий ойлголт бий
болсон.Анаксимандр, Ксенефо, Эмпедокл зэрэг
эрдэмтэд амьтан ургамлын гарал үүсэл, өсөлт
хооллолтын талаар учир шалтгааныг
тайлбарлахыг оролдож байсан.

6. Сэргэн мандалтын үе: (МЭ 1-р зуунаас 1800 он хүртэл)
Амьд ертөнц түүний олон хэлбэрийн талаархи
ойлголт маш их хуримтлагдаж экологийн тухай
баримтууд цугларч биологийн салбар ш/у-ууд
эрчимтэй хөгжсөн.Энэ цаг үеийн томоохон
төлөөлөгч бол
Ж.Бюффон (1707-1788)

7. Дарвины өмнөх үе
 Экологийн ш/у-ны суурь тавигдаж
байсан. Францын эрдэмтэн Де Мале
Амьд биеийн зохилдолгооны талаар
бичиж “Зохилдсон нь амьд үлдэж
зохилдоогүй нь үхнэ” гэсэн үзэл санааг
анх гаргаж ирсэн байна.

8. Дарвины үе
Энэ үед байгалийн баялагийг аж ахуйд ашиглах
талаар нэлээд судалгаа хийгдсэн ба энэ үед
Дарвины “Байгалийн шалгарлын замаар зүйл
үүссэн нь” гэдэг алдарт номоо хэвлүүлэн өөрийн
эволюцын онолоо дэвшүүлсэнээр онцгой ач
холбогдолтой.

9. Орчин үе
Экологийн ш/у эрчимтэй хөгжиж байна.Гол асуудал
нь биологийн бүтээгдэхүүн ба популяцийн
динамикийг ашиглах асуудал юм.
Динамикийн үндсэн зүй тогтолд:
1.Ашигтай ба хортой организмын тоо толгойг
зохицуулах.
2. Биоценозын бүтэц, бүрэлдэхүүнтэй холбоотой
асуудлыг мэдэх.

10. Орчин үеийн экологийн ш/у нь дараах
асуудлыг шийдэхэд чухал үүрэгтэй
1.Байгалийн нөөцийг зохистой ашиглах асуудал
2.Байгаль, хүн, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны
уялдаа холбоо.
3.Биологийн янз бүрийн төвшинд байгаа амьд бие
махбодийн зүй тогтолыг нээх
4.Экологийн хямарлын асуудлыг зөв зохистой
шийдвэрлэх.

11. Экологи хэмээх нэр томъёог анх 1866 онд Германы
биологич Э.Геккель “Орших орчны тухай шинжлэх
ухаан” гэсэн утгатайгаар хэрэглэж ирсэн бөгөөд уг
үгийн үндэс нь “Oikos”гэр, орон сууц,хорогдох газар
“logos”сургааль, шинжлэх ухаан гэсэн утгатай. Энэ
шинжлэх ухаан нь 1930-аад оноос бие даасан ш/у
гэдгээ харуулж эхэлсэн бөгөөд энэ үеэс маш
эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн.

12. Экологийн ш/у-ны судлах зүйл
Экологийн ш/у нь амьд организмын хоорондын
болон хүрээлэн буй орчинтой хэрхэн харилцан
уялдаа холбоотой оршин тогтнодгийг судалдаг ш/у
юм.
Товчоор хэлбэл амьд биеийг судалдаг шинжлэх
ухаан юм.

15. Судлаачид сонгодог экологийг
 Амьтаны экологи
 Ургамалын экологи
 Бичил биетэний экологи гэж ангилдаг.
Гэвч экологийн салбар ш/у-ныг өөр олон янзаар
ангилж болдог.

21. Сав ертөнцийн хүчин зүйлс
• Уур амьсгалын (гэрэл,температур, чийг,агаарын
даралт г.м)
• Хөрсний буюу эдафик хүчин зүйл
• Хонхор гүдгэрийн буюу рельефийн хүчин зүйл
• Усны буюу гидрологийн хүчин зүйл

24. Хүчин зүйлийн үргэлжлэх байдлаар нь
• Удаан хугацааны турш тогтвортой байх хүчин
зүйл (нар,сарны гэрэл, дэлхийн татах хүч)
• Хувьсах хүчин зүйлийг дотор нь
Зүй тогтолтой үечлэн давтагддаг
(улирал,жил,далайн таталт,түлхэлт г.м)
Тодорхой үечлэлгүй тогтмол биш давтагддаг(цаг
уур, идэш тэжээл, өвчин)

30. Дүгнэлт
Экологи нь амьд бие организмыг судалдаг ш/у юм.
Биологийн ш/у-наас ялгаатай тал нь организм
хоорондын харилцаа болон хүрээлэн буй орчинтой
харилцан холбоотой байдгийг судална.
Биологийн ш/у-наас үүсч хөгжсөн хэдий ч түүнээс
дутахааргүй том ш/у болон хөгжсөн.
Амьд бие организм хүчин зүйлүүд байнга
үйлчилэхдээ эерэг болон сөрөг нөлөөллийг үзүүлж
байдаг.
Организмын тархалт болон зохилдолгоог бий
болгож мөн хязгаарладаг байна.

33. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
... Хичээлээ сайн уншаарай