ภาษาไทย ม.5

1. ฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน)

2. มหาชาติ
หมายถึง ชาติที่ยิ่งใหญ่
เป็นชาติที่พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติ เป็นพระเวสสันดร และเป็น
ชาติสุดท้ายก่อนการตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า
ศัพท์ควรรู้
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

3. พระโพธิสัตว์
หมายถึง บุคคลที่บาเพ็ญบารมีหรือกระทาความดีต่าง ๆ
เพื่อให้ตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณเป็น พระพุทธเจ้าใน
อนาคตกาล มี ๓ ประเภท
๑. ปัญญาธิกโพธิสัตว์ สร้างบารมี 20 อสงไขย
๒. สัทธาธิกโพธิสัตว์ สร้างบารมี 40 อสงไขย
๓. วิริยาธิกโพธิสัตว์ สร้างบารมี 80 อสงไขย
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

4. ชาดก หมายถึง ผู้เกิดแล้ว
ทศชาติชาดก
คือ ๑๐ ชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์
พระเตมีย์ ผู้ทรงบาเพ็ญเนกขัมมบารมี พระมหาชนก ผู้ทรงบาเพ็ญวิริยบารมี
สุวรรณสาม ผู้บาเพ็ญเมตตาบารมี พระเนมิราช ผู้ทรงบาเพ็ญอธิษฐานบารมี
มโหสถบัณฑิต ผู้ทรงบาเพ็ญปัญญาบารมี พระภูริทัต ผู้ทรงบาเพ็ญศีลบารมี
พระจันทกุมาร ผู้ทรงบาเพ็ญขันติบารมี พระมหานารทกัสสปะ ผู้ทรงบาเพ็ญอุเบกขาบารมี
วิธุรบัณฑิต ผู้บาเพ็ญสัจบารมี พระเวสสันดร ผู้ทรงบาเพ็ญทานบารมี
มี ๒ ประเภท คือ
๑. นิบาตชาดก ๕๕๐ เรื่อง
๒. ปัญญาสชาดก ๕๐ เรื่อง
องค์ประกอบชาดก
๑. ปรารภเรื่อง ปฐมมูลเหตุในการเกิดชาดก
๒. อดีตนิทาน หรือ เนื้อหาชาดก
๓. ประชุมชาดก คือ ส่วนสุดท้ายที่บอกว่าใครกลับ
ชาติมาเกิดเป็นใคร
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน
ศัพท์ควรรู้

5. นิบาตชาดก เป็นคัมภีร์ที่มาในพระไตรปิฎก
๑ พระคาถาเรียกว่า เอกนิบาตชาดก
๒ พระคาถาเรียกว่า ทุกนิบาตชาดก
๓ พระคาถาเรียกว่า ติกนิบาตชาดก
๔ พระคาถาเรียกว่า จตุกนิบาตชาดก
๕ พระคาถาเรียกว่า ปัญจกนิบาตชาดก
ชาดกที่มีเกิน ๘๐ พระคาถาขึ้นไปเรียกว่า มหานิบาตชาดก ซึ่งมี ๑๐
เรื่อง เรียก ทศชาติ หรือ พระเจ้าสิบชาติ
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

6. ปัญญาสชาดก ชาดก ๕๐ เรื่อง นอกคัมภีร์พุทธศาสนา
ประชุมนิทานเก่าแก่ที่เล่ากันในเมืองไทยแต่โบราณ ๕๐ เรื่อง
พระสงฆ์ชาวเชียงใหม่รวบรวมแต่งเป็นชาดกไว้ในภาษามคธ
เมื่อราวพุทธศักราช ๒๐๐๐ ถึง ๒๒๐๐ ปี
ถือเป็นชาดกนอกคัมภีร์พุทธศาสนา
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

7. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก
ในยุครัตนโกสินทร์
เนื่องจากมหาชาติ
มีกวีแต่งกันหลายสานวน
กรมศึกษาธิการ (พ.ศ.๒๔๕๓)
จึงได้รวบรวมสานวน
ที่ดีเด่นที่สุดในแต่ละกัณฑ์ จนครบ
ทั้งหมด ๑๓ กัณฑ์
๑. ทศพร สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
๒. หิมพานต์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
๓. ทานกัณฑ์ สานักวัดถนน
๔. วนปเวสน์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
๕. ชูชก สานักวัดสังข์กระจาย
๖. จุลพน พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
๗. มหาพน พระเทพโมลี (กลิ่น)
๘. กุมาร เจ้าพระยาพระคลัง (หน)
๙. มัทรี เจ้าพระยาพระคลัง (หน)
๑๐. สักกบรรพ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
๑๑. มหาราช สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
๑๒. ฉกษัตริย์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
๑๓. นครกัณฑ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

8. กัณฑ์ทศพร ๑๙ คาถา
ทศพร เป็นกัณฑ์ที่พระอินทร์
ประสาทพรแก่นางผุสดี ก่อนที่จะจุติลงมา
เป็นพระราชมารดาของพระเวสสันดร
โดยให้พร ๑๐ ประการ

9. กัณฑ์หิมพานต์ ๑๓๔ คาถา
หิมพานต์ เป็นกัณฑ์ที่พระเวสสันดร
บริจาคทานช้างปัจจัยนาค
ประชา ชนชาวเมืองสีพีโกรธแค้น
จึงขับไล่ให้ไปอยู่เขาวงกต

10. กัณฑ์ทานกัณฑ์ ๒๐๙ คาถา
ทานกัณฑ์ เป็นกัณฑ์ที่พระเวสสันดร
ทรงแจกสัตสดกมหาทาน คือ การ
แจกทานครั้งยิ่งใหญ่ ก่อนออกจาก
พระนคร
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

11. กัณฑ์วนปเวศน์ ๕๗ คาถา
วนปเวศน์ เป็นกัณฑ์ที่เสด็จถึงเขาวงกต ได้
พบศาลาอาศรม ซึ่งท้าววิษณุกรรมเนรมิตให้
พระเวสสันดร พระนางมัทรี ชาลีและกัณหา
จึงทรงผนวชเป็นฤาษีพานักในอาศรมสืบมา

12. กัณฑ์ชูชก ๗๙ คาถา
เป็นกัณฑ์ที่ชูชกได้นางอมิตดามาเป็น
ภรรยา และหมายจะได้โอรสและธิดาพระ
เวสสันดรมาเป็นทาส
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

13. กัณฑ์จุลพน ๗๙ คาถา
จุลพน เป็นกัณฑ์ที่พรานเจตบุตรหลงกลชูชก
และชี้ทางอาศรมจุตดาบส ชูชกได้ชูกลักพริกขิง
แก่พรานเจตบุตร อ้างว่าเป็นพระราชสาส์นของ
พระเจ้ากรุงสญชัย จึงได้พาไปยังต้นทางที่จะไป
อาศรมฤาษี
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

14. กัณฑ์มหาพน ๘๐ คาถา
มหาพน เป็นกัณฑ์ป่าใหญ่ ชูชกหลอกล่ออจุ
ตฤาษีให้บอกทางสู่อาศรมพระเวสสันดร
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

15. กัณฑ์กุมาร ๑๐๑ คาถา
กัณฑ์กุมาร เป็นกัณฑ์ที่พระเวสสันดรทรง
ให้ทานสองโอรสแก่เฒ่าชูชก
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

16. กัณฑ์มัทรี ๙๐ คาถา
กัณฑ์มัทรี 90 คาถา เพลงประจา
กัณฑ์ คือ ทยอยโอด กัณฑ์มัทรี เป็น
กัณฑ์ที่พระนางมัทรีทรงได้ตัดความ
ห่วงหาอาลัยในสายเลือด อนุโมทนา
ทานโอรสทั้งสองแก่ชูชก
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

17. กัณฑ์สักกบรรพ ๔๓ คาถา
สักกบรรพ เป็นกัณฑ์ที่พระอินทร์จาแลงกาย
เป็นพราหมณ์มาขอพระนางมัทรี แล้วถวาย
คืนพร้อมถวายพระพร ๘ ประการ
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

18. กัณฑ์มหาราช ๖๙ คาถา
มหาราช เป็นกัณฑ์ที่เทพเจ้าจาแลงองค์
ทานุบารุงขวัญสองกุมาร ก่อนเสด็จนิวัตถึง
มหานครสีพี
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

19. กัณฑ์ฉกษัตริย์ ๓๖ คาถา
ฉกษัตริย์ เป็นกัณฑ์ที่ทั้งหกกษัตริย์ถึงวิสัญญีภาพ
สลบลงเมื่อได้พบหน้ากัน ท้าวสักกะเทวราชได้ทรง
บันดาลให้ฝนตกประพรมหกกษัตริย์
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

20. กัณฑ์นครกัณฑ์ ๔๘ คาถา
นครกัณฑ์ เป็นกัณฑ์ที่หกกษัตริย์นา
พยุหโยธาเสด็จนิวัตพระนคร พระ
เวสสันดรขึ้นครองราชย์แทนพระราช
บิดา
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

21. จุดมุ่งหมายการแต่ง มหาเวสสันดรชาดก
✓ เพื่อให้เทศน์ได้จบภายในวันเดียว
✓ เพื่อให้เข้าใจความหมายชัดเจนยิ่งขึ้น
✓ เพื่อเทศน์คาถาพันให้ได้ครบ
✓ เพื่อใช้เป็นแบบเรียนกวีนิพนธ์
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

22. มูลเหตุการณ์แสดงธรรม เรื่อง มหาชาติ
ของพระสัมมาสัมพุธเจ้า
เมื่อคราวพระพุทธเจ้าเสด็จไปโปรดพระราชบิดาและพระญาติวงศ์
ที่เมืองกบิลพัสดุ์ แล้วทรงแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ปราบพยศพระญาติ
วงศ์ผู้ใหญ่ที่แสดงความกระด้างกระเดื่องไม่ยอมกราบไหว้พระองค์
จึงทรงบันดาลให้เกิดฝนโบกขรพรรษตกลงมาจนทาให้พระ
ญาติเหล่านั้นละทิฐิมานะ ถวายมนัสการแด่พระองค์โดยทั่วกัน
พระสงฆ์สาวกเห็นอัศจรรย์จึงทูลถามขึ้น พระองค์ทรงตรัสว่า
“ฝนนี้เคยตกมาก่อน เมื่อเราเสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดร
โพธิสัตว์” พระสงฆ์ทูลอาราธนา พระพุทธองค์จึงตรัสเล่าเรื่อง
มหาเวสสันดรชาดก
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

23. ประวัติผู้แต่ง
เจ้าพระยาพระคลัง เป็นกวีเอก
คนสาคัญในสมัยต้นรัตนโกสินทร์
- นามเดิมว่า หน
- บิดา เจ้าพระยาบดินทร์สุรินทร์ฦาชัย (บุญมี)
- มารดา ท่านผู้หญิงเจริญ
ถึงแก่อนิจกรรม พ.ศ. 2348
ในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าตากสินกรุงธนบุรี
ได้รับราชการในสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ
กรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ มีบรรดาศักดิ์
เป็นหลวงสรวิชิต นายด่านเมืองอุทัยธานี
และได้แต่งวรรณคดี ๒ เรื่อง คือ ลิลิตเพชร
มงกุฎและเรื่องอิเหนาคาฉันท์
ผลงานการประพันธ์ เช่น สามก๊ก ราชาธิราช กากีคากลอน มหาเวสสันดรกัณฑ์มัทรี
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

24. รูปแบบคาประพันธ์
•มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี มีลักษณะคาประพันธ์เป็นแบบร่ายยาว โดยหนึ่งบท
จะมีกี่วรรคก็ได้ ส่วนใหญ่จะนิยมแต่ง ๕ วรรคขึ้นไป แต่ละวรรคมีจานวนคา ๖-๑๐
คา และใช้คาสร้อย เช่น นั้นแล แล้วแล ดังนี้ ฯลฯ ซึ่งคาสร้อยนี้จะมีก็ได้หรือไม่มีก็ได้
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

25. รูปแบบคาประพันธ์
•ฉันทลักษณ์ของร่ายยาว จะมีการบังคับเฉพาะคาสุดท้ายของวรรคก่อนหน้าจะสัมผัสกับคาที่ ๑ ถึงคาที่ ๕ ของวรรค
ถัดไป เช่น
“...จึ่งตรัสว่าโอ้โอ๋เวลาปานฉะนี้เอ่ยจะมิดึกดื่น จวนจะสิ้นคืนค่อนรุ่งไปเสียแล้วหรือกระไร
ไม่รู้เลย พระพายราเพยพัดมารี่เรื่อยอยู่เฉื่อยฉิว...”
•จุดเด่นของร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก คือ การมีคาถาบาลีขึ้นต้น เช่น
“...อิมาตา โปกฺขรณี รมฺมา เจ้าเคยมาประพาสสรงสนานในสระศรี โบกขรณีตาแหน่งนอก
พระอาวาส นางเสด็จลีลาสไปเที่ยวเวียนรอบ จึ่งตรัสว่าน้าเอ๋ยเคยเปี่ยมขอบเป็นไร…”
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน

26. ฟังเนื้อเรื่องย่อ จากคลิป
ร่วมกันสรุปเนื้อเรื่อง
วิเคราะห์ประเมินค่า
และทาแบบทดสอบประจาบทเรียน
สื่อการสอนวิชาภาษาไทย โดย ครูทินกร เดิมทารัมย์
โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางเขน