Το πάζλ μας αποτελείται από τις παρακάτω ενότητες: 1. Γεωγραφία και πληθυσμός 2. Η ιστορία της Ηπείρου 3. Το Βορειοηπειρώτικο Ζήτημα 4. 10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τους Τσάμηδες 5. Οκτώ ελληνικούς νομούς περιλαμβάνει ο χάρτης της Αλβανίας 6. Η Μεγάλη Αλβανία θα μας χορέψει ¨Τσάμικο"¨ 7. Χάρτης εννιαίας Ηπείρου 8. Ήπειρος αρχέγονος Ελλάς (βίντεο) 9. Ήπειρος (ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ - βίντεο)

1. Ήπειρος Αρχέγονος Ελλάς.
Μέρος 1ο : Απέραντη Ελληνική Χώρα.
ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ: 10/07/2012
Γράφει Ευάγγελος ο Σάμιος
Σχόλιο ΠΑΖΛ:
Η νέα σειρά αναρτήσεων αναφέρεται στην αρχέγονο Ελλάδα, την απέραντη χώρα, τη
Ήπειρο.
Η Ήπειρος είναι το βορειοδυτικό γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδος . Έχει έκταση
9450 χμ. τετραγωνικά και ιστορία πανάρχαιη που ξεκινά από την παλαιολιθική εποχή.
Με τον όρο βορειοηπειρωτικό ζήτημα εννοούμε το εθνικὸ πρόβλημα που δημιουργήθηκε
μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων 1912-13 και συγκεκριμένα με τη διάσκεψη του Λον-
δίνου (Σεπτέμβριος 1913) και το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (Δεκέμβριος 1913) επί τη βά-
σει των οποίων αποσπάστηκε το βόρειο τμήμα της Ηπείρου από τον ελληνικό κορμό και
προσαρτήθηκε στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος . Αναλυτικά θα αναφερθούμε στο 2ο μέρος.

2. Οι Τσάμηδες αποτελούν τους απογόνους εξισλαμισθέντων Ορθοδόξων Χριστιανών
της Ηπείρου. Το 1923 η τότε Κυβέρνηση του Στρατηγού Θεοδώρου Πάγκαλου δεν τους
έστειλε στην Αλβανία, με την ελπίδα ότι η χειρονομία αυτή θα μετρούσε θετικά στις σχέσεις
μας με το νεοσύστατο αλβανικό κράτος. Το 1945 το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ιωαννίνων
καταδίκασε ερήμην 1.930 Τσάμηδες επί συνολικού πληθυσμού 19.000. Πολλοί
καταδικάσθηκαν στην ποινή του θανάτου, αλλά ευρίσκοντο ήδη ασφαλείς στην Αλβανία, ενώ
η αγροτική περιούσια τους δεσμεύτικε. Αναλυτικά θα αναφερθούμε στο 3ο μέρος.
Στη «Γεωγραφία της Αλβανίας» που διδάσκετε στην Γ’ Λυκείου των σχολείων της
χώρας, οι μαθητές δε μαθαίνουν μόνο για τα σημερινά όρια του Αλβανικού κράτους αλλά, και
για τις περιοχές που «αδίκως» – όπως λέει αρκετές φορές στο βιβλίο – το Συμβούλιο των
Πρεσβευτών του 1913 άφησε εκτός των ορίων του κράτους Αλβανικές περιοχές (Treva
Shqiptare). Στις περιοχές αυτές περιλαμβάνονται 3 νομοί του Μαυροβουνίου, όλο το
Κόσσοβο και άλλες τρεις περιοχές της Σερβίας, το μεγαλύτερο μέρος του κράτους των
Σκοπίων και 8 νομοί της Ελλάδος.
Η ελληνική διπλωματία οφείλει να προετοιμασθεί για αντιμετωπίσει την προπαγάνδα
των Τσάμηδων και της «Φυσικής Αλβανίας» σε διεθνή βήματα. Επίσης πρέπει να
δηλώσουμε με κάθε τρόπο ότι σεβόμαστε κάθε εργατικό και τίμιο Αλβανό που δουλεύει στη
χώρα μας, αλλά δεν πρόκειται να αποδε-χθούμε την ανάδειξη αυτών των προσωρινών
κατοίκων της χώρας μας σε αναγνωρισμένη μειονότητα. Το μόνο υπαρκτό μειονοτικό ζήτημα
στις ελληνοαλβανικές σχέσεις είναι ο Ελληνισμός της Αλβανίας.
Ακολουθούν χάρτες της εννιαίας Ηπείρου και ιστορικά βίντεο
Το πάζλ μας αποτελείται από τις παρακάτω ενότητες:
1. Γεωγραφία και πληθυσμός
2. Η ιστορία της Ηπείρου
3. Το Βορειοηπειρώτικο Ζήτημα
4. 10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τους Τσάμηδες
5. Οκτώ ελληνικούς νομούς περιλαμβάνει ο χάρτης της Αλβανίας
6. Η Μεγάλη Αλβανία θα μας χορέψει ¨Τσάμικο"¨
7. Χάρτης εννιαίας Ηπείρου
8. Ήπειρος αρχέγονος Ελλάς (βίντεο)
9. Ήπειρος (ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ - βίντεο)
1. Γεωγραφία και πληθυσμός
Η Ήπειρος είναι το βορειοδυτικό γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδος . Αποτελείται από
τέσσερεις νομούς. Το νομό των Ιωαννίνων, της Θεσπρωτίας, της Άρτας και της Πρέβεζας.
Έχει έκταση 9450 χμ. τετραγωνικά και πληθυσμό 350.000 κατοίκων. Πρωτεύουσά της είναι
τα Ιωάννινα και έχουν πληθυσμό 111.740.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
Η Ήπειρος είναι γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας και βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα
της χώρας.Το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου καλύπτεται από ογκώδη βουνά με πανύψηλες
κορυφές που τροφοδοτούν ποτάμια μεγάλου μήκους.Ανάμεσα τους κοιλάδες μικρές και
μεγάλες που κλείνουν μαζί με την βλάστηση και την πανίδα ένα σύνολο άγριας ομορφιάς,
πραγματικό θησαυρό για την Ήπειρο.

3. ΉΠΕΙΡΟΣ
Στα βορειοδυτικά της Ελλάδας, απλώνεται από το Ιόνιο Πέλαγος μέχρι τα σύνορα Δυτ.
Μακεδονίας και Θεσσαλίας, μια έκταση γης με όμορφες ακτές που σμίγουν στο βάθος με
βουνά απλόχερα σπαρμένα, που χαίρεσαι την εξαιρετική άγρια ομορφιά τους. Αυτή είναι η
Ήπειρος. (στην αρχαία ελληνική σημαίνει απέραντη χώρα).
Στο εσωτερικό σε μια σύνθεση γυμνού και πρασίνου, ξεπροβάλλουν όμορφα βουνά,
ποτάμια λίμνες, βαλτότοποι, όλα γεμάτα ζωή με σπάνια είδη του φυτικού και ζωικού
βασιλείου. Μέσα στην άγνωστη για πολλούς αυτή ομορφιά, που τη σεβάστηκε ο χρόνος και
δεν την άγγιξε μέχρι σήμερα το βάρβαρο ανθρώπινο χέρι:
Ανατολικά : Η οροσειρά της Πίνδου.
Δυτικά : Ακρογιαλιές, όρμοι, λιμάνια, υγροβιότοποι και μεγάλες αμουδιές. Φύλακες τα
Επτάνησα, πραγματικά στολίδα, βουτηγμένα στα πεντακάθαρα νερά του Ιονίου.
Βόρεια : Η συνέχεια της Ηπείρου που τα Αλβανικά σύνορα, κόβουν μεγάλο κομμάτι της
(Βόρεια Ήπειρος).
Νότια : Ο Αμβρακικός κόλπος περιλούζει ακτές (σύνορα με Αιτωλοακαρνανία) και
αγκαλιάζει προστατευτικά τους εξαιρετικής ομορφιάς υγροβιότοπους των δέλτα των
ποταμών Αράχθου και Λούρου.
Παραδοσιακά χωριά και κωμοπόλεις, με εκκλησίες, μοναστήρια, καμπαναριά, σχολεία,
αρχοντικά, σπίτια, βρύσες και γεφύρια, όλα χτισμένα με πέτρα πελεκητή, που
συναγωνίζονται σε ιστορία, παράδοση, ήθη και έθιμα.
Η δημοτική μουσική, με τραγούδια του πόνου, της ξενιτιάς, της χαράς, του έρωτα, του
γάμου, της πίστης, για ήρωες, για τουε αγώνες της φυλής, με κύριο εκφραστικό μουσικό
όργανο το Ηπειρώτικο κλαρίνο, επισφραγίζει την ιστορία του λαού της Ηπείρου.
Πέντε αιώνες σκλαβιάς (1431 - 1913) , τα απάτητα μέρη της Ηπείρου, έγιναν καταφύγιο
ελευθερίας. Αρματωλοί και κλέφτες, αγώνες με θυσίες (Κούγκι στο Σούλι, Ζάλογγο,
Κατσαντώνης). Ακολουθουν οι απελευθερωτικοί αγώνες (Αετοράχη, Πεστά, Μανωλιάσα,
Μπιζάνι) και πρόσφατα 1940 - 1949 (1940 Πίνδος, Καλπάκι, Βορειοηπειρωτικά βουνά,
Εθνική αντίσταση, Κόνιτσα, Γράμμος) με τον Ηπειρώτη και την Ηπειρώτισσα πάντα
μπροστά.
Στην Ήπειρο, ο μόχθος για προκοπή, με τον ξενιτεμένο, φτάνει στην ευημερία με την
εντιμότητα, με ιδανικά και ανθρωπιστικά ιδεώδη που έδωσαν ένα πλήθος Ηπειρωτών
ευεργετών. Έργα όχι μόνο τοπικά αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Τα γρόσια γίνονται
γράμματα, νοσοκομεία, ιδρύματα, εκκλησίες, σχολεία, γεφύρια και άρματα.
Η Ηπειρώτισσα μάνα ανατρέφει το παιδί της με τούτα τα λόγια : «άντε παιδί μου, να
μεγαλώσεις, να ξενιτευτείς, να καζαντήσεις "για να φτιάξουμε την καμπάνα του χωριού"».
Η Ηπειρος με το παρθένο φυσικό περιβάλλον, τα ιστορικά μνημεία (αρχαιολογικοί χώροι,
μαντεία), μουσεία, παραδοσιακά χωριά, ήθη και έθιμα, φιλοξενία και παραδοσιακή
μουσική, ικανοποιεί και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.
Είναι σήμερα η πύλη προς την ενωμένη Ευρώπη μέσω του μεγάλου λιμανιού της
Ηγουμενίτσας.
Ελάτε να γνωρίσουμε καλύτερα αυτή την μοναδική ίσως περιοχή σε φυσικές
ομορφιές και αθάνατες ιστορικές και μυθολογικές αναμνήσεις.
http://2dim-kalam.thess.sch.gr/04/oliki%20e2.htm

4. 2. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Φαίνεται πως η Ήπειρος με το κλίμα της και τα πολλά δάση, ήταν κατάλληλος τόπος για την
εγκατάσταση και διαμονή των ανθρώπων – κυνηγών της προϊστορικής περιόδου. Υπήρξε
ένας από τους σημαντικότερους τόπους εγκατάστασης των ανθρώπων που κατοικούσαν
στην Ελλάδα την Παλαιολιθική Εποχή. Σε ανασκαφές του 1962 ανακαλύφθηκαν θέσεις –
κατοικίες ανθρώπων της εποχής στην κοιλάδα του Λούρου, βορείως της Φιλιππιάδας.
Σημαντικότατα ευρήματα έχει φέρει στην επιφάνεια η αρχαιολογική σκαπάνη του Καθηγητή
Σωτήρη Δάκαρη στις περιοχές γύρω από την πόλη των Ιωαννίνων. Βρέθηκαν κεραμικά και
ξίφη της Μυκηναϊκής εποχής όπως επίσης και ανάλογα που μοιάζουν με την μακεδονική
τεχνοτροπία, κάτι που κάνει τους αρχαιολόγους να υποθέτουν για την μετακίνηση λαού από
την Μακεδονία προς την Ήπειρο.
Αργότερα η περιοχή αυτή συνδέεται άμεσα με τους Δωριείς. Οι Ηρακλείδες είχαν
εγκατασταθεί σ’ αυτόν τον τόπο και είναι αυτοί που οδήγησαν τους Δωριείς προς τον Νότο.
Ανέκαθεν απομονωμένη η Ήπειρος από την υπόλοιπη Ελλάδα, εκείνο όμως που τη συνέδεε
με τους λοιπούς γειτονικούς και μη λαούς, ήταν η Δωδώνη. Εκεί λατρευόταν ο Δωδωναίος
Δίας («Ζεύ, άναξ δωδωναίε Πελασγικέ…» κατά τον Όμηρο), εκεί υπήρχε το Μαντείο, ισάξιο
εκείνου των Δελφών.
Πολλά και τα ηπειρώτικα φύλα που κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή, από τις παραλίες
έως τις κορφές της Πίνδου και από Ιλλυρία έως Ακαρνανία. Υπολογίζεται σε 14, αναφέρονται
όμως αποδεδειγμένα μόνον 11: Χάονες, Μολοσσοί, Θεσπρωτοί, Κασσωπαίοι, Αμφιλόχες,
Αθαμάνες, Αίθικες, Τυμφαίοι, Ορέστες, Παρωραίοι και Ατιντάνες. Κυρίαρχο φύλο φαίνεται
πως ήταν οι Θεσπρωτοί οι οποίοι είχαν κυριαρχήσει εξουσιαστικά σε ολόκληρη την Ήπειρο.
Θεσπρωτική ήταν και η Δωδώνη μέχρι το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα. Μυκηναϊκές αποικίες
είχαν δημιουργηθεί στις παράκτιες περιοχές. Η Τορύνη (κοντά στη σημερινή Πάργα) και η
Εφύρα. Οι Ηλείοι είχαν αποικήσει το Βουχαίτιο, την Ελάτεια, την Πανδοσία, τις Βατιές…
Από τον 8ο π.Χ. αιώνα έως τον 5ο οι Κορίνθιοι και οι Ηλείοι ίδρυσαν πολλές αποικίες τους
στα παράλια της Ηπείρου, με σημαντικότερες την Αμβρακία (Κορινθίων το 625 π.Χ.) και το
Ανακτόριο (από τους Αμβρακείς λίγο αργότερα). Ακολουθεί η άνοδος της δύναμης των
Μολοσσών οι οποίοι εκτοπίζουν τους Θεσπρωτούς και γίνονται κυρίαρχοι της Ηπείρου.
Τώρα συνενώνουν τους Ηπειρώτες που αποκτούν κοινή φυλετική συνείδηση και που
κατορθώνουν να εκτοπίσουν τους αποίκους με τη βοήθεια των Μακεδόνων οι οποίοι
κράτησαν για τον εαυτό τους την Αμβρακία. Πρωτεύουσα των Μολοσσών γίνεται η
Πασσαρώνα.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Η Κλασική ιστορική περίοδος, συμπίπτει με την άνοδο στο θρόνο των Ηπειρωτών του
Βασιλιά Θαρύπα. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ο Θαρύπας παίρνει το μέρος των
Αθηναίων, σε αντίθεση με την έως τότε πολιτική που τα ισχυρότερα ηπειρωτικά φύλα είχαν
ταχθεί με το μέρος των Σπαρτιατών.

5. Το ανοδικό έργο του Βασιλιά Θαρύπα συνέχισε ο διάδοχός του Αλκέτας, ο οποίος στο μεταξύ
είχε καταφύγει στη Σικελία μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες. Οι Μολοσσοί
προσχωρούν ξανά στην Αθηναϊκή συμμαχία, τη Β’ αυτή τη φορά (375 π.Χ.). Οι συγγενικές
σχέσεις των Μολοσσών με τον Βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο (πατέρα του Μεγάλου
Αλεξάνδρου) αποκτούν την εύνοια της ανερχόμενης Ελληνικής δύναμης την οποία και
εκμεταλλεύονται. Η κυριαρχία του Αλκέτα επεκτείνεται από το Βουθρωτό (βρίσκεται στη
Βόρεια Ήπειρο σήμερα) μέχρι τον Αμβρακικό και με διέξοδο στο Ιόνιο.
Οι πόλεις της Μολοσσίδος κατά τα χρόνια της βασιλείας του Θαρύπα και του Αλκέτα,
γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη. Σημαντική πρόοδος και οικιστική εξέλιξη σημειώθηκε σε όλη την
Ήπειρο.
Την ίδια περίοδο, οι Κασσωπαίοι ακολουθούν το δικό τους δρόμο. Αποσπάστηκαν από την
κυριαρχία των Θεσπρωτών και δημιουργούν το δικό τους, ανεξάρτητο κράτος, με
πρωτεύουσα την Κασσώπη (κάτω από τα βουνά του Ζαλόγγου), ερείπια της οποίας
σώζονται μέχρι και σήμερα. Ακολουθεί η ίδρυση του κοινού των Μολοσσών (385 π.Χ.) το
οποίο μετεξελίσσεται σε Συμμαχία των Ηπειρωτών (330 – 325 π.Χ.) για να καταλήξει στο
Κοινό των Ηπειρωτών (233 π.Χ.) οπότε και καταλύθηκε η Βασιλεία στο κράτος των
Μολοσσών, του πιο ισχυρού φύλου.
Της τελευταίας αυτής περιόδου ως πιο αξιόλογος Βασιλιάς αναδεικνύεται ο Πύρρος.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Ακολουθεί η Ρωμαϊκή περίοδος με την κατάκτηση και της Ηπείρου η οποία είχε ταχθεί με το
μέρος των Μακεδόνων, όταν οι τελευταίοι έκαναν προσπάθειες να αποτρέψουν τη Ρωμαϊκή
κυριαρχία. Μάλιστα, όταν βασιλιάς των Μακεδόνων ήταν ο Περσέας ο οποίος ηττήθηκε από
τους Ρωμαίους, αυτοί ως αντίποινα κατέστρεψαν 70 ηπειρωτικές πόλεις και χιλιάδες κάτοικοι
πουλήθηκαν ως δούλοι! Την περίοδο αυτή (Ρωμαϊκή) το μόνο ουσιαστικά ιστορικό γεγονός
που έχει καταγραφεί στην Ιστορία και αφορά την Ήπειρο είναι η ίδρυση της Νικόπολης (30
π.Χ.).
Και η ιστορία των Ηπειρωτών συνεχίζεται…
Την πρώτη περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Ήπειρος, ως απέχουσα πολύ από το
κέντρο και λόγω του άγονου του εδάφους της, βρισκόταν στο περιθώριο των εξελίξεων. Από
τον 10ο αιώνα όμως, αρχίζει να αναζωογονείται εξαιτίας της γειτνίασης με την Δύση και της
μετατοπίσεις του κέντρου βάρους του Βυζαντινού Κράτους προς τα δυτικά.
Το 13ο αιώνα η Ήπειρος γνώρισε τη μεγαλύτερη ανάπτυξή της κατά τη μεσαιωνική διαδρομή
της με την ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου μετά την άλωση της Πόλης από τους
Φράγκους.
Οι σπαραγμοί των λαών δεν έχουν τέλος.
Οι Βούλγαροι νικάνε τον ηγεμόνα του Δεσποτάτου Θεόδωρο Άγγελο και καταλαμβάνουν ένα
μέρος του Δεσποτάτου το οποίο χωρίζεται σε δύο μέρη, το Ανατολικό με πρωτεύουσα τη
Θεσσαλονίκη και το Δυτικό με πρωτεύουσα την Άρτα. Παρακμασμένο πια, περνάνε από εδώ
και οι Σέρβοι για να υποταχθεί τελικά στο Δούκα της Λευκάδος Κάρολο Α’ Τόκκο που ίδρυσε
την Ηγεμονία της Ηπείρου και Δυτικής Ελλάδος.

6. ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ
Μετά από το θάνατο του Καρόλου, το κράτος διαμελίζεται και γίνεται εύκολη λεία για τους
Τούρκους οι οποίοι το 1431 κατέλαβαν τα Ιωάννινα και το 1449 ολοκλήρωσαν την κατάληψη
κυριεύοντας και την Άρτα. Ακολουθούν οι Βενετοί που καταλαμβάνουν αρκετά φρούρια στα
παράλια, ώσπου τελικά, μεταξύ Τούρκων και Βενετών υπογράφεται συμφωνία που
παραχωρούσαν οι πρώτοι την Πρέβεζα στους δεύτερους. Χωρίς όμως και να πάψουν να
συγκρούονται για την επικράτησή τους στην Ήπειρο.
Από τον 16ο αιώνα και μετά τα Ιωάννινα αρχίζουν να αναδεικνύονται σε ένα από τα πιο
αξιόλογα πνευματικά και οικονομικά Ελληνικά Κέντρα με την ίδρυση πολλών Σχολείων και το
εμπορικό δαιμόνιο το οποίο «απέκτησαν» λόγω της μεγάλης ανέχειας. Ταυτόχρονα, οι
εξεγέρσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, δεν εξέλιπαν. Κυριότερες εκείνες του
Διονυσίου Φιλοσόφου («Σκυλοσόφου» κατά του Τούρκους) το 1611 και την επανάσταση των
Χειμαρριωτών το 1690 οι οποίες όμως κατέληξαν σε μεγαλύτερη καταπίεση των Ελλήνων. Οι
τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα συνοδεύτηκαν από την παρουσία του Αλή Πασά
Τεπελενλή και τους αγώνες των Σουλιωτών εναντίον του για την διατήρηση της ανεξαρτησίας
τους. Η Αυλή όμως του Πασά υπήρξε και η μεγαλύτερη «Σχολή Πολέμου» για τους
υπόδουλους Έλληνες αφού εκεί εθήτευσαν σπουδαίοι μετέπειτα οπλαρχηγοί. Η αντιπαλότητα
εξάλλου Αλή Πασά και Πύλης ωφέλησε τα μέγιστα τον ελληνικό αγώνα. Τελικώς, ο
Σουλτάνος βγήκε νικητής από την αναμέτρηση με τον Αλή, ταυτόχρονα όμως σπουδαία
μνημεία και βιβλιοθήκες των Ιωαννίνων – κυρίως – καταστράφηκαν.
Γόνος της Ηπειρωτικής γης και ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας, ιδρυτής και
πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας (1814), πρωτοστάτησε στην προετοιμασία του
ξεσηκωμού και της λευτεριάς.
Οι συνεχείς απελευθερωτικοί αγώνες των Ελλήνων για την αποτίναξη του ζυγού, επέφεραν
θετικά αποτελέσματα. Το συνέδριο του Βερολίνου το 1878 αποφάσισε την παραχώρηση στο
ελεύθερο Ελληνικό Κράτος της περιοχής μέχρι τον Καλαμά ποταμό, αλλά τελικά
προσαρτήθηκαν τα μέρη μέχρι τον Άραχθο και με την Άρτα να ελευθερώνεται. Η υπόλοιπη
Ήπειρος ελευθερώθηκε μόλις το 1913. Τότε απελευθερώθηκαν και πολλές περιοχές της
Βορείου Ηπείρου που όμως παραχωρήθηκαν στο νεοσύστατο Αλβανικό Κράτος κι έτσι το
αίμα που χύθηκε δεν επέφερε άμεσα αποτελέσματα.
Όμως, τον Φεβρουάριο του 1914 οι Βορειοηπειρώτες επαναστάτησαν κηρύσσοντας την
αυτονομία της περιοχής των. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους η Ελλάδα κατέλαβε τη Βόρεια
Ήπειρο, την οποία όμως εγκατέλειψε το 1916 μετά από αξίωση της Ιταλίας. Γνωστή είναι η
ιστορία της Ηπείρου κατά την διάρκεια των πρώτων ετών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε
και έγινε το κύριο θέρετρο των Ελληνο – Ιταλικών συγκρούσεων.
ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Από τον 4ο π.Χ. αιώνα φαίνεται ότι η Ήπειρος ξανοίγεται έξω από τα στενά της όρια. Ήταν
τότε που αναπτύχθηκαν σχέσεις εξ αγχιστείας με την ανερχόμενη ελληνική δύναμη, τους
Μακεδόνες. Πρώτος ο βασιλιάς Αλκέτας, που αναρριχήθηκε στο θρόνο το 385 π.Χ.
(διάδοχος του Θαρύπα), συμμαχεί με τους Μακεδόνες. Γιοί του Αλκέτα ήταν ο Αρύββας και ο
Νεοπτόλεμος ο Α’ ο οποίος βασίλευε στην Ήπειρο. Κόρη του Νεοπτόλεμου η Ολυμπιάδα, η
οποία έγινε σύζυγος του Μακεδόνα βασιλέα Φιλίππου, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Αδελφός της Ολυμπιάδας ήταν ο Αλέξανδρος ο οποίος έχασε το θρόνο του από τον Αρύββα.
Ο Φίλιππος εισβάλλει στην Ήπειρο, νικάει τον Αρύββα και αποκαθιστά στον θρόνο του τον

7. Αλέξανδρο (τον κουνιάδο του, θα λέγαμε σήμερα). Ταυτόχρονα, επέβαλε την κυριαρχία του
και στις αποικίες των Ηλείων Βούχετα, Πανδοσία, Ελάτεια και Αμβρακία. Η Ολυμπιάδα με τον
Φίλιππο απέκτησε δύο παιδιά, τον Αλέξανδρο (που η ιστορία επονόμασε Μέγα) και την
Κλεοπάτρα. Όταν ο Φίλιππος παντρεύτηκε την κόρη του Άτταλου Κλεοπάτρα, η Ολυμπιάδα
αποσύρθηκε στην γενέτειρα Ήπειρο. Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου (336 π.Χ.) εκδικήθηκε
την «αντίπαλό της». Με την άνοδο στον θρόνο των Ηπειρωτών του ανιψιού της Νεοπτόλεμου
του Β’ ( υιού του Αλέξανδρου των Μολοσσών) η Ολυμπιάδα είχε μεγάλη εξουσία, αφού ο
Νεοπτόλεμος βασίλευε υπό την κηδεμονία της για ένα μεγάλο διάστημα. Το 316
πολιοκρήθηκε στην Πύδνα της Μακεδονίας από τον Κάσσανδρο, συνελήφθη και
θανατώθηκε.
ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ
Στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου οι Χάονες και οι Θεσπρωτοί είχαν καταργήσει τη
βασιλεία. Περί το 385 π.Χ. δημιουργήθηκε το «Κοινό των Μολοσσών». Σ’ αυτό συμμετείχαν
15 μικρά φύλα τα οποία εκπροσωπούσαν ετήσιοι άρχοντες. Επικεφαλής, βέβαια, του Κοινού
ήταν ο Βασιλεύς των Μολοσσών, του ισχυρότερου δηλαδή φύλου. Η οργάνωση φαίνεται να
ήταν δημοκρατική, αφού ο αντιπρόσωπος κάθε φύλου είχε δικαίωμα ψήφου και οι αποφάσεις
ελαμβάνοντο κατά πλειοψηφία. Πενήντα περίπου χρόνια αργότερα το Κοινό των Μολοσσών
διαδέχθηκε μια ευρύτερη συμμαχία, η Συμμαχία των Ηπειρωτών. Και, προφανώς, ήταν
στρατιωτική σύμπραξη με αμυντικές και επιθετικές δραστηριότητες. Έδρα της είχε καταστεί η
Δωδώνη και πάλι όμως με επικεφαλής τον Μολοσσό βασιλέα. Την εποχή αυτή, ως
σπουδαιότερος βασιλιάς αναδείχτηκε ο Πύρρος. Το 233 η Συμμαχία των Ηπειρωτών
μετεξελίχθηκε σε Κοινό των Ηπειρωτών το οποίο διατηρήθηκε έως το 168 π.Χ.
ΔΩΔΩΝΗ: ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΙΝ ΤΟΝ
ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟ ΤΟΥ ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΠΥΡΡΑΣ.
Η αρχαιότερη ηπειρωτική πόλη στους πρόποδες του
βουνού Τόμαρος (Ολύτσικα). Το όνομα «Δωδώνη»
που εδόθη, οφείλεται στην ομώνυμη κόρη του
Ωκεανού και της Τηθύος.
Η αρχαιολογική έρευνα απεκάλυψε ότι υπήρχε ιερό
από την 3η π.Χ. χιλιετία όπου λατρεύονταν η θεά Γη.
Πρώτοι κάτοικοι της πόλης αναφέρονται οι Σέλλοι. Η παράφραση αυτού του ονόματος από
Σέλλοι σε Έλλοι, κατά τους ιστορικούς, έδωσε την ονομασία «ΈΛΛΗΝΕΣ»! Κατά την
παράδοση, οι Σέλλοι – Έλλοι – Έλληνες κατοίκησαν σ’ αυτόν τον τόπο πριν ακόμα από τον
κατακλυσμό του Δευκαλίωνος και της Πύρρας! Κατά την ίδια
παράδοση (υπάρχουν αρκετές παραλλαγές) αυτοί ήταν και οι
πρώτοι ιερείς του ιερού του Δία, ως ευχαριστίες προς αυτόν
για την σωτηρία του ανθρώπινου γένους , καθώς και οι
πρώτοι από τα Πελασγικά φύλα που δημιούργησαν την
ιερατική ιεραρχία και καθόρισαν τον τρόπο λατρείας του λαού
προς τους θεούς.
Το Μαντείο: Στη Δωδώνη λατρεύονταν αρχικά μόνον ο
Πελασγικός Νάιος ή Δωδωναίος Ζευς και αργότερα η Δήμητρα (Γη-μήτηρ), η Διώνη (μητέρα

8. της Αφροδίτης, σύζυγος του Δία) και ο Απόλλων. Εκτός από τους άνδρες Σέλλους ιερείς,
υπήρχαν και τρεις γυναίκες ιέρειες, οι «πέλειαι» (περιστερές), όμως οι χρησμοί δίνονταν μόνο
από τους τρεις άνδρες. Ο πιο γνωστός τρόπος χρησμοδοσίας ήταν η ερμηνεία του ψιθύρου
που δημιουργούσε ο αέρας περνώντας μέσα από τα φυλλώματα της ιερής βελανιδιάς
(Φηγός) που ήταν η κατοικία του ιερού ζεύγους (Διά και της Διώνης). Σε μεταγενέστερους
χρόνους η χρησμοδοσία δινόταν από τον ήχο που έδιναν τα «Δωδωναία χαλκεία», μεγάλα
χάλκινα δοχεία με αστραγάλους.
Το μαντείο αυτό είχε μεγάλη ισχύ και επιρροή στα πράγματα της Ελλάδος. Ήταν πλουσιότατο
από τα αναθήματα των πιστών.
Η πρώτη αναφερόμενη καταστροφή του Μαντείου συνέβη το 221 π.Χ. από τον Δορύμαχο
(Αιτωλός στρατηγός) κι ακολούθησαν αυτές από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ., οπότε την
εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου οι ιερείς εκδιώχθηκαν, ο χώρος μεταρρυθμίστηκε σε
χριστιανικό ναό και ή περιοχή έγινε έδρα Επισκόπου. Σημαντικό ιστορικό γεγονός αναφέρεται
το 362 μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουλιανός (ο Παραβάτης) προτού
εκστρατεύσει κατά των Περσών, ζήτησε τον χρησμό του Μαντείου της Δωδώνης.
Το θέατρο: Περίφημο ήταν και το αρχαίο θέατρο που κατασκευάστηκε από τον βασιλέα
Πύρρο με την ευκαιρία της καθιέρωσης της γιορτής των Ναΐων που γίνονταν κάθε τέσσερα
χρόνια. Με τη Ρωμαϊκή κατάκτηση το θέατρο μετατράπηκε σε αρένα για θηριομαχίες, οπότε
και ο τρόπος γνώρισε νέα ακμή.
Ο αρχικός αριθμός θέσεων θεατών ανήρχετο σε 18। 000 με 20.000! Αριστερά της εισόδου
του θεάτρου υπήρχε στάδιο.
ΝΙΚΟΠΟΛΙΣ: ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ
Η ονομασία καταδεικνύει την αιτία οικοδόμησής της. Ιδρύθηκε
το 30 μ.Χ. από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Οκτάβιο Αύγουστο
σε ανάμνηση της νίκης του επί του, Ρωμαίου επίσης,
στρατηγού Μάρκου Αντωνίου και της συμμάχου του,
βασίλισσας της Αιγύπτου, Κλεοπάτρας, στη ναυμαχία του
Ακτίου.
Ο Οκτάβιος συγκέντρωσε εκεί τους κατοίκους των πόλεων
που είχαν ερημωθεί από τους Ρωμαίους, παραχωρώντας τους προνόμια και ατέλειες.
Οχύρωσε την πόλη με τείχη, κατασκευάζοντας ταυτόχρονα μεγαλοπρεπή δημόσια και
ιδιωτικά κτίρια.
Γρήγορα η πόλη έγινε σπουδαίο εμπορικό κέντρο και έφτασε σε μεγάλη ακμή.
Μετά την εκεί επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου (διερχομένου προς τη Ρώμη σε μία από τις
αποστολικές του περιοδείες), η Νικόπολη έγινε σπουδαίο χριστιανικό κέντρο.
Με τη διαίρεση της αυτοκρατορίας από τον Διοκλητιανό (293 μ.Χ.), η Νικόπολη έγινε
πρωτεύουσα της Ηπείρου.
Η πόλη, όπως άλλωστε και όλη η Ήπειρος, γνώρισε πολλές
επιδρομές. Στις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα οι Γότθοι τη
λεηλάτησαν. Ο Ιουστινιανός την ανακαίνισε και έδωσε το
όνομά της στο νέο «θέμα» (ευρύτερη περιοχή) της
Βυζαντινής πια αυτοκρατορίας. Από τον 8ο αιώνα άρχισε να
παρακμάζει και τον 10ο αιώνα οι Βούλγαροι επιδρομείς την
κατέστρεψαν. Δύο αιώνες μετά, η πόλη παρήκμασε
οριστικά και οι λιγοστοί πια κάτοικοί της μετακόμισαν
νοτιότερα και ίδρυσαν την Πρέβεζα.

9. Στις 12 Οκτωβρίου 1798 τα ερείπια της Νικόπολης έγινε πεδίο σκληρών μαχών। 300 Γάλλοι
με επικεφαλής τον Λαλαλσέτ, 200 Πρεβεζιάνοι και 60 Σουλιώτες με αρχηγό τους τον Κίτσο
Μπότσαρη ηττήθηκαν από τους 4.000 Τουρκαλβανούς του Μουχτάρ, γιου του Αλή πασά. Στο
κέντρο της πόλης σώζονται ερείπια βασιλικής του 5ου – 6ου μ.Χ. αιώνα με ψηφιδωτό δάπεδο
που παριστάνει όλη τη δημιουργία του κόσμου και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα
μνημεία των πρωτοχριστιανικών χρόνων. Με τις ανασκαφές βρέθηκαν επίσης θέατρο,
υδραγωγείο και στάδιο ημικυκλικό στα δύο άκρα, παρόμοιο με στάδια της Μικράς Ασίας.
ΣΟΥΛΙ: ΚΑΣΤΡΟ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ
Περιοχή που ανήκει διοικητικά στην Θεσπρωτία. Ορεινοί
όγκοι που πρωτοκατοικήθηκαν στα τέλη του 16ου αιώνα
από μια ομάδα νομάδων Ηπειρωτών που θέλησαν να
αποφύγουν τον Τουρκικό ζυγό. Στην αρχή ήταν ελάχιστοι
που ζούσαν σε παραπήγματα και σκηνές. Με την πάροδο
των χρόνων κι άλλοι φιλελεύθεροι κατέφευγαν εκεί και
ίδρυσαν τέσσερις οικισμούς – χωριουδάκια, το ένα πλάι στο
άλλο (Σούλι, Σαμονίβα, Κιάφα, Αβαρίκος), το «Τετραχώρι». Κέντρο της περιοχής έγινε το
Σούλι, στο υψηλότερο μέρος, όπου κατοικούσαν οι «ευγενείς», οι οικογένειες δηλαδή που
είχαν διαπρέψει σε διάφορες μάχες (Τζαβελλαίοι, Δράκοι, Δαγκλήδες, Μποτσαραίοι κ.α.). Τα
επόμενα χρόνια χτίστηκαν στους πρόποδες των βουνών άλλα επτά χωριά, το Επταχώρι.
Όλοι οι κάτοικοι ονομαζόταν Σουλιώτες και είχαν δημιουργήσει ένα είδος στρατιωτικής
Ομοσπονδίας η οποία δέσποζε σε όλα τα γειτονικά μέρη, τους Παρασουλιώτες, οι οποίοι σε
καιρό πολέμου κατέφευγαν στο Σούλι και μάχονταν με τους Σουλιώτες. Πλήρωναν όμως σε
χρήματα ή τρόφιμα, «φόρο υποτέλειας» στους Σουλιώτες κι αυτοί στους Τούρκους για να
διασφαλίζουν την αυτονομία τους.
Ο πληθυσμός των έντεκα χωριών του Σουλίου ανήρχετο
στις 6.500 κατοίκους εκ των οποίων οι 1.700 μάχιμοι. Σε
καιρό πολέμου όμως οι μάχιμοι ήταν περί τις 4.000.
Σημαντικό ρόλο στην κοινωνική τους ζωή διαδραμάτιζε η
τήρηση του λόγου τιμής (μπέσα), ο απόλυτος σεβασμός
της γυναίκας, η εκδίκηση (βεντέτα) και το φιλελεύθερο
πνεύμα। Αυτή η «μία ομάδα γιδοκλεπτών» - κατά την
έκφραση του Αλή πασά – έγιναν ο μεγάλος του
πονοκέφαλος. Στην Τρίτη προσπάθειά του κατάφερε να
τους καταλάβει, αλλά μόνον μετά την υπογραφή της συνθήκης στις 15 Δεκεμβρίου του 1803,
την οποία, βεβαίως, καταπάτησε αμέσως. Κάθε χρόνο, την τελευταία Κυριακή του Μαΐου
γίνεται αναπαράσταση της ανατίναξης του Κουγκιού από τον καλόγερο Σαμουήλ.
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΟΓΓΟΥ
Ζάλογγο: Ιστορικό βουνό του Νομού Πρέβεζας. Έγινε
γνωστό από τα γεγονότα που συνέβησαν τον
Δεκέμβριο του 1803, αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση
των Σουλιωτών με τον Αλή πασά. Οι Σουλιώτες
χωρισμένοι σε τρία τμήματα, αναχώρησαν από τις
εστίες τους. Ένα απ’ αυτά κατευθύνθηκε προς τα νότια.
Ο Αλής, καταπατώντας τη συμφωνία, έστειλε

10. εκστρατευτικό σώμα εναντίον τους. Ο επικεφαλής του
τμήματος αυτού των Σουλιωτών, Κουτσονίκας και οι
μάχιμοι άντρες του, δεν μπόρεσαν να αντισταθούν
αποτελεσματικά εναντίον των εχθρών। Όσοι
διασώθηκαν αιχμαλωτίστηκαν. Έμειναν 57 γυναίκες οι
οποίες για ν’ αποφύγουν τους διώκτες τους και καθώς
είχαν βρεθεί στο βράχο επάνω από το Μοναστήρι του
Ζαλόγγου, προτίμησαν να πεθάνουν ελεύθερες. Έριξαν
στο γκρεμό τα παιδιά τους και οι ίδιες στη συνέχεια
«πήραν τον ίδιο δρόμο»! Κορυφαία στιγμή του
ελληνισμού και των ιδανικών της ελευθερίας! Επιβλητικό μνημείο δεσπόζει στην κορυφή του
βράχου.
ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ «ΑΔΗ»
Αχέρωντας: Ποταμός που πηγάζει από τα Κασσωπαία
όρη και εκβάλλει στο Ιόνιο. Άλλοτε στις εκβολές του
σχημάτιζε με τον ποταμό Κωκυτό (Βούβα) μια ελώδη
λίμνη, την Αχερουσία. Εκεί κατά την αρχαιότητα
πιστεύονταν πως βρισκόταν οι «Πύλες του Άδη». Εκεί ο
Χάρων διαπόρθμευε τις ψυχές των θνητών στο
Τάρταρο με αντίτιμο ένα οβολό!
Στο σημερινό χωριό Μεσοπόταμο, ανακαλύφθηκε το μόνο γνωστό στον ελληνικό χώρο
Νεκρομαντείο (Νεκρομαντείο). Πρόκειται για ένα εκπληκτικό κατασκεύασμα δαιδαλωδών
διαδρομών που οδηγούν σε υπόγεια αίθουσα, την ιερή κρύπτη. Κάποια από τα ευρήματα,
θεωρείται ότι πρόκειται για υπολείμματα μιας μηχανής, ενός είδους γερανού που το
χρησιμοποιούσαν οι ιερείς για την εμφάνιση των
ειδώλων των νεκρών στους προσκυνητές. Οι χώροι
αυτοί χρονολογούνται από τα τέλη του 4ου αρχές 3ου
αιώνα π.Χ.
Οι δαιδαλώδεις και με μεγάλο πάχος τοίχοι, σε
συνδυασμό με τις παρενέργειες της ειδικής δίαιτας
(κουκιά και λούπινα) στην οποία υποβάλλονταν οι
προσκυνητές, δημιουργούσαν τις αναγκαίες
προϋποθέσεις για την επικοινωνία με τις ψυχές των
νεκρών। Φεύγοντας οι επισκέπτες του ιερού,
ακολουθούσαν διαφορετική διαδρομή και έπρεπε να
τηρήσουν απόλυτη εχεμύθεια για τα όσα είδαν και
άκουσαν, για να μη διαπράξουν ασέβεια στις θεότητες του Κάτω Κόσμου! Το Νεκρομαντείο
πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ॥ Στους αρχαίους χρόνους
το ιερό ανήκε στους Θεσπρωτούς. Επάνω σ’ αυτό το χώρο έχει κτιστεί χριστιανικός ναός, η
Μονή του Αγίου Ιωάννη του προδρόμου περί τον 18ο αιώνα μ.Χ.. Είναι ένας τόπος που
προκαλεί δέος, για όποιον νοητά μπορεί «να ζήσει» το απώτερο παρελθόν και «να μπει»
στην ψυχή των ανθρώπων της εποχής!

11. Η ΑΡΤΑ ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ
Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αμβρακία (Αμπρακία) και χτίστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. από τον
Γόργο, γιό του τύραννου της Κορίνθου Κυψέλου. Στους Μυδικούς (Περσικούς) πολέμους οι
Αμπρακιώτες διακρίθηκαν στέλνοντας στολίσκο 7 πλοιαρίων και 500 άνδρες στης Πλαταιές.
Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο η πόλη ήταν σύμμαχος των Σπαρτιατών. Επί
Μακεδονικής κυριαρχίας η Αμβρακία δωρίθηκε από τον Αλέξανδρο (γιό του Κάσσανδρου)
στον Πύρρο ο οποίος την κατέστησε πρωτεύουσα του βασιλείου των Μολοσσών. Το 171
π.Χ. κατελήφθη από τους Ρωμαίους και από τότε άρχισε η παρακμή της. Με την ίδρυση της
Νικόπολης, πολλοί από τους κατοίκους εγκαταστάθηκαν εκεί. Φαίνεται να κατοικήθηκε πάλι
μετά την επιδρομή των Γότθων (6ος αιώνας), για να γνωρίσει και νέα ακμή επί Μιχαήλ του
Παφλαγόνος (1040 μ. Χ.) όταν οι Νικοπολίτες προσχώρησαν
στους Βούλγαρους.
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους
Φράγκους (1204) η Άρτα έγινε πρωτεύουσα του Δεσποτάτου
της Ηπείρου που ίδρυσε ο Μιχαήλ Άγγελος Κομνηνός. Το
1449 κατελήφθη από τους Τούρκους. Πιθανότατα, πιο
γνωστή να είναι η Άρτα από τον θρύλο του Γεφυριού της
που «ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν» και
στέριωνε μόνον όταν «χτίστηκε» (θυσιάστηκε) στα θεμέλιά
του η γυναίκα του πρωτομάστορα. Πρόκειται για οκτάτοξο
λίθινο γεφύρι πάνω από τον ποταμό Άραχθο, τα θεμέλια του οποίου είναι Ρωμαϊκά. Χτίστηκε
πάντως επί εποχής των Δεσποτών και ανακατασκευάστηκε επί Τουρκοκρατίας με έξοδα
κάποιου Γιάννη Θειακογιάννη (17ος αιώνας).
ΠΡΕΒΕΖΑ: ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ
Ως πιθανός χρόνος ίδρυσης της Πρέβεζας
αναφέρεται περίπου το 1200 π.Χ.. Η ονομασία
της στην αλβανική γλώσσα σημαίνει
«πέρασμα»

12. (από την Ήπειρο στην απέναντι Ακαρνανία με πλησιέστερο σημείο το Άκτιο)। Το 1495
κατακτήθηκε από τους Τούρκους και έκτοτε εναλλασσόταν στην κυριαρχία Τούρκων και
Βενετών μέχρι το 1797 οπότε περιήλθε στην κατοχή των Γάλλων. Αλλά μετά τη μάχη της
Νικοπόλεως μεταξύ Τούρκων και Γάλλων, η πόλη έπεσε οριστικά στα χέρια του Αλή πασά
και έμεινε κάτω από τον Τουρκικό ζυγό μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913.
ΠΑΡΓΑ: ΕΠΙΣΗΜΗ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟ 1401
Η γραφικότατα αυτή γωνία της Ηπειρωτικής γης, φέρεται
να έγινε οικισμός τον 12ο αιώνα μ.Χ., και αναφέρεται από
τον Ιωάννη Κατακουζηνό μόλις το 1337. Η επίσημη
ίδρυση της πόλης έγινε το 1401 όπως καταγράφεται σε
βενετικό έγγραφο και χτίστηκε κοντά στον αρχικό του
12ου αιώνα.
Οι κάτοικοι της περιοχής έμειναν για αρκετά χρόνια κάτω
από την κυριαρχία του Αλβανοσερβοβλάχου Μποκόη,
ώσπου το 1342 την κατέλαβαν Βενετοί και την είχαν υπό
την κατοχή τους έως το 1440। Το 1452 την κατέλαβαν
οι Τούρκοι, για να την ξαναπάρουν οι Βενετοί το 1454
διατηρώντας την κυριαρχία τους έως την δεύτερη
επίθεση των Τούρκων το 1701! Ακολούθησε η Γαλλική
και στην συνέχεια η Αγγλική κατοχή. Το 1819 αγόρασε
την Πάργα από τους Άγγλους ο Αλή πασάς έναντι του
ποσού των 150.000 λιρών. Με συνθήκη όμως που
υπεγράφη, οι κάτοικοι εκπατρίστηκαν και κατέφυγαν στα
νησιά του Ιονίου με κυριότερο χώρο διαφυγής τους την Κέρκυρα.
ΘΕΣΠΡΩΤΙΑ: ΜΕ ΕΝΕΡΓΟ ΡΟΛΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΤΡΩΙΚΟ
ΠΟΛΕΜΟ
Στο βορειοδυτικό αυτό μέρος της Ηπειρωτικής γης
υπολογίζεται ότι έζησε από
Παλαιολιθική και Νεολιθική
εποχή (40.000 – 2.500 π.Χ.) ο
τύπος ανθρώπου του Neanderthal και του Homo Sapiens.
Πελασγοί, Κάρες, Λέλεγες ήταν τα προελληνικά φύλλα και
κατοίκησαν στην περιοχή, όπως άλλωστε και σ’ όλη την Ήπειρο,
για να ακολουθήσουν μετά, κατά τη Μεσοελλαδική περίοδο,
(1900 – 1600 π.Χ.), οι Θεσπρωτοί κατεβαίνοντας από τα βόρεια.
Σ’ αυτούς οφείλεται και οι ονομασία Θεσπρωτία.
Από νωρίς οι Θεσπρωτοί εμφανίζονται ως υπολογίσιμο
ναυτιλιακό έθνος, το οποίο λαμβάνει ενεργό μέρος στον Τρωικό
Πόλεμο, αλλά και τους Περσικούς Πολέμους. Στην περιοχή της
Παραμυθιάς υπάρχουν ερείπια Πελασγικών τειχών που
αποδεικνύουν τη θέση της αρχαίας πόλης Ελλά όπου βασίλευε ο

13. παππούς του Ομηρικού ήρωα Αχιλλέα! Η κάθοδος των Δωριέων (περί το 1100 π.Χ.)
αναγκάζει και Θεσπρωτούς να μεταναστεύσουν. Με ηγέτη τον Θεσσαλό προς τη Θεσσαλία
και τον Γραικό προς τη Βοιωτία. Γράες (= Γραικοί) αποίκησαν την Κύμη της Ιταλίας τον 8ο
αιώνα. Ίσως αυτοί να «ήταν η αιτία» που οι Λατίνοι μας
ονόμασαν Γραικούς – Graecia! Τα επόμενα χρόνια, στη
γη της Θεσπρωτίας κατοικούν άποικοι Ηλείοι και
Κορίνθιοι. Μέρος λαμβάνουν και κατά τον
Πελοποννησιακό Πόλεμο. Μεγάλη ναυμαχία έλαβε χώρα
στα Σύβοτα (433 π.Χ.) ανάμεσα στο συμμαχικό στόλο
των Κορινθίων και του ενωμένου στόλου Κερκυραίων και
Αθηναίων!
Πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο των Θεσπρωτών
αναδεικνύεται η Ελέα (κοντά στο χωριό Βέλιανη της
Παραμυθιάς). Δεύτερη έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών ήταν η πόλη Τιτάνη (σημερινή
Γκούμανη).
Κατά τα μακεδονικά χρόνια και η Θεσπρωτία, όπως εξάλλου
και όλη η Ήπειρος, προσδένεται στο άρμα των ισχυρών της
εποχής, των Μακεδόνων. Αγωνίζεται στο πλευρό τους
εναντίον των Ρωμαίων και μετά την ήττα του Περσέα στην
Πύδνα (168 π। Χ.) γίνεται μέρος της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας. Στα Βυζαντινά χρόνια ανήκει στο Ανατολικό
Ρωμαϊκό κράτος, ωσότου δημιουργήθηκε το Δεσποτάτο της
Ηπείρου. Το 1431 υποκύπτει στον Τουρκικό ζυγό και
απελευθερώνεται με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913.
ΠΥΡΡΟΣ: ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ!
Βασιλιάς της Ηπείρου, από τους σημαντικότερους στρατηγούς της αρχαιότητας (318 – 272
π। Χ.). Σε ηλικία 15 ετών ανέβηκε στο θρόνο, έχοντας όμως επιτρόπους κάποιους συγγενείς
του. Το 303 εκδιώχτηκε από τη χώρα του και κατέφυγε κοντά στον
Δημήτριο τον Πολιορκητή με τον οποίο πολέμησε στη μάχη της Ιψού.
Το 296 π.Χ. με την βοήθεια του πεθερού του βασιλιά της Αιγύπτου,
Πτολεμαίου επανακτά τον θρόνο του στην Ήπειρο. Ενσωματώνει στο
κράτος του την Αμβρακία, τη μέση Μακεδονία (έως τον ποταμό Αξιό),
την Κέρκυρα. Πολεμώντας τον πρώην προστάτη του, Δημήτριο τον
Πολιορκητή, γίνεται βασιλιάς και της Μακεδονίας! Το 286 όμως χάνει
πολλές από τις κτήσεις του και επιστρέφει στο αρχικό του κράτος την
Ήπειρο. Η ανησυχία του όμως τον οδηγεί τώρα να επεκτείνει το
κράτος του προς τη Δύση. Ως σύμμαχος των Τυραντίνων, πολεμά
τους Ρωμαίους (281), έχοντας μαζί του στρατό από 30.000 άνδρες
και πολλούς ελέφαντες. Νικά τους Ρωμαίους (280), έχασε όμως το
μεγαλύτερο μέρος του στρατού του, εξ’ ου και η φράση «Πύρρειος
Νίκη»! Κλείνοντας ειρήνη με τους Ρωμαίους, περνά στη Σικελία για να πολεμήσει εναντίον
των Καρχηδονίων. Ανακηρύχθηκε ηγεμόνας της Σικελιωτικής Ομοσπονδίας. Η απολυταρχική
όμως συμπεριφορά του, δημιούργησε πολλές δυσαρέσκειες και αναγκάστηκε να φύγει.
Ηττάται εν συνεχεία από τους Ρωμαίους και επιστρέφει στην Ήπειρο την οποία βρήκε σχεδόν
διαλυμένη ως κράτος, Ήπειρο στην οποία είχε αφήσει ως κυβερνήτη τον γιό του Έλενο. Νέες
προσπάθειες για «ανάσταση» του μεγάλου του κράτους. Ανακτά την Κέρκυρα και τη

14. Μακεδονία… Σπεύδει προς την Πελοπόννησο, πολιορκεί τη Σπάρτη, χωρίς αποτέλεσμα,
επιστρέφει προς το Άργος, του οποίου ο βασιλιάς Αρέας έλειπε στην Κρήτη. Κι εδώ όμως
χωρίς αποτέλεσμα, αφού τον πρόλαβε ο Αντίγονος ο Γονατάς! Παρ’ όλα αυτά, επιτέθηκε
στην πόλη κι άρχισε οδομαχίες. Κι ενώ ο στρατός του νικούσε, λέγεται ότι κάποια γυναίκα,
του έριξε από το παράθυρό της μια κεραμίδα… Ο Πύρρος ζαλίστηκε, έπεσε από το άλογό
του και τότε βρήκε την ευκαιρία ένας Μακεδόνας και τον σκότωσε!
ΙΩΑΝΝΙΝΑ: Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ
Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την περιοχή επάνω στην
οποία εδραιώθηκε ο
αρχικός οικισμός των
Ιωαννίνων,
προέρχεται από τα
γραπτά του Βυζαντινού συγγραφέα Προκοπίου. Εκεί
γίνεται λόγος για έναν λόφο που ορθώνεται στα νερά
της λίμνης, στο μέσον της οποίας είναι ένα νησί. Σ’
αυτόν τον βράχο ο Ιουστιανός κατά την τρίτη δεκαετία
του 600 μ.Χ. έκτισε μια οχυρότατη πόλη με τείχος
γύρω της και σ’ αυτήν την πόλη μετέφερε και
συνώκισε τον πληθυσμό μιας άλλης, αρχαίας αυτής,
που ήταν περιτριγυρισμένη από πολλά νερά, γι’ αυτό
και ονομαζόταν Εύροια. Γι’ αυτή την
Εύροια, οι γνώμες διίστανται. Άλλοι
υποστηρίζουν ότι πρόκειται για
παρακείμενη πόλη κι άλλοι για την
Εύροια της Θεσπρωτίας. Ωστόσο
σώζεται επίσης μια παράδοση στους
Εβραίους των Ιωαννίνων, σύμφωνα
με την οποία οι πρόγονοί τους είχαν καταφύγει κι εγκατασταθεί στα Ιωάννινα από τον καιρό
ακόμα της αλώσεως της Ιερουσαλήμ και της καταστροφής (70 π.Χ.) του δεύτερου Ναού.
Πάντως, η Ευροία είναι μάλλον απίθανο να ήταν αρχαιότερη του 168 π.Χ., έτος κατά το
οποίο ο Ρωμαίος Ύπατος Αιμίλιος Παύλος κατέστρεψε εβδομήντα από τις πιο σημαίνουσες
πόλεις της Ηπείρου, εξανδραποδίζοντας ταυτόχρονα και 150.000 Ηπειρώτες. Μόλις τον 7ο
αιώνα πάντως πρωτοεμφανίζεται το όνομα «Ιωάννινα». Ο πληθυσμός της πρέπει να ήταν
ανάμεικτος, από Χριστιανούς και Εβραίους αρχικά, για να συρρεύσουν στη συνέχεια και
άλλοι. Κατά τον 10ο και 11ο αιώνα στην Ήπειρο σημειώνονται επιδρομές Βουλγάρων. Στις
αρχές του 11ου αιώνα εμφανίζονται οι Ιταλονορμανδοί του Ροβέρτου Γυισκάρδου και του
Βοημούνδου, «πρόδρομοι» των Σταυροφόρων. Το 1204 με την κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, ιδρύεται και το Δεσποτάτο της Ηπείρου με
πρωτεύουσα τα Ιωάννινα. Στα μέσα του 13ου αιώνα εμφανίζονται στην ιστορία τα πρώτα
Αλβανικά φύλλα που επρόκειτο να επιδράσουν στην ιστορία της Ηπείρου γενικότερα.
Το 1319 το Γιαννιώτικο Κάστρο συνάπτει συνθήκη συνθηκολόγησης με την Κεντρική Εξουσία
του απελευθερωμένου πια Βυζαντίου. Από τις αρχές του 14ου αιώνα κυκλοφορούν στην
Ήπειρο τα κατακτητικά Τουρκικά στίφη, καθώς και τα Αλβανικά φύλα. Οι Ιωαννίτες

15. συνθηκολογούν πότε με τους μεν και πότε με τους δε, ανάλογα με τις περιστάσεις. Περί το
1388 ο Δεσπότης του Κάστρου Ιζάουλος μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη που την είχε ήδη
κατακτήσει ο Βαγιαζήτ και ζητά απ’ αυτόν προστασία και «προσκυνώντας» τον, γίνεται
υποτελής του. Τότε ήταν που πρωτοεγκαταστάθηκαν στα Ιωάννινα τουρκογενή στοιχεία.
Μετά την πανωλεθρία των Τούρκων από τον Ταμερλάνο (1400), το Γιαννιώτικο Κάστρο έγινε
πάλι αυτοκυρίαρχο, αλλά λίγο μετά καταλαμβάνεται από τους Αλβανούς. Εμφανίζεται όμως
τώρα ο Δούκας της Κεφαλονιάς Κάρολος Τόκκος ο οποίος με τη συνεργασία των ντόπιων,
αποδιώχνουν τους Αλβανούς. Νέες επιθέσεις των ανασυνταγμένων Τούρκων, αναγκάζουν
τους Ιωαννίτες να συνθηκολογήσουν με τον Σινάν Πασά, επιτυγχάνοντας μια αυτοτέλεια.
Το 1611 ο Δεσπότης Διονύσιος,
εκπροσωπώντας στη Βαλκανική την
πολιτική των Ισπανών και του Πασά,
ηγείται επαναστάσεως και επιτίθεται
κατά των Ιωαννίνων. Ηττάται όμως,
συλλαμβάνεται και γδέρνεται ζωντανός.
Οι Χριστιανοί τότε διώκονται από το
Κάστρο. Τον 18ο αιώνα ολόκληρη η Ήπειρος αντιμετωπίζει αναταραχές εξ αιτίας των
συγκρούσεων των Αλβανών μπέηδων, η τοποθέτηση όμως του Αλή Πασά στα Ιωάννινα
έφερε την ηρεμία στην περιοχή για αρκετά χρόνια.
http://ipiros.blogspot.gr/2007/12/blog-post.html
3. ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Ἀνωνύμου
Μὲ τὸν ὄρο βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα ἐννοοῦμε τὸ ἐθνικὸ πρόβλημα ποῦ δημιουργήθηκε μετὰ
τὸ τέλος τῶν βαλκανικῶν πολέμων 1912-13 καὶ συγκεκριμένα μὲ τὴ διάσκεψη τοῦ Λονδίνου
(Σεπτέμβριος 1913) καὶ τὸ πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας( Δεκέμβριος 1913) ἐπὶ τὴ βάσει τῶν
ὁποίων ἀποσπάστηκε τὸ βόρειο τμῆμα τῆς Ἠπείρου ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ κορμὸ καὶ προσαρτή-
θηκε στὸ νεοσύστατο ἀλβανικὸ κράτος .
Ἐπρόκειτο γιὰ μία πράξη ἄδικη καὶ ἀπαράδεκτη, ἀφοῦ ἡ Ἤπειρος ἱστορικὰ καὶ γεωγραφικὰ εἶ-
ναι μία καὶ ἀδιαίρετη. Γιὰ τὸν Ἀριστοτέλη εἶναι «Ἑλλὰς ἢ ἀρχαία», γιὰ τὸν Κλαύδιο Πτολεμαῖο
«Ἀρχέγονος Ἑλλὰς Ἤπειρος», γιὰ δὲ τὸν Προκόπιο «Ἕλληνες εἰσίν, Ἠπειρῶται καλούμενοι, ἄ-

16. χρις Ἐπιδάμνου πόλεως, ἥτις ἐπιθαλαττία οἰκεῖται». Τὸν ἑλληνικὸ χαρακτήρα τῆς Βορείου Ἠ-
πείρου ἐπιμαρτυροῦν τόσο τὰ ἀρχαῖα μνημεῖα καὶ εὑρήματα τῶν ἀρχαίων πόλεων (Ἐπιδά-
μνου, Ἀπολλωνίας, Βουθρωτοῦ κ.τ.λ) ποὺ ἔφερε σὲ φῶς ἡ ἀρχαιολογικὴ σκαπάνη, ὅσο καὶ τὰ
τοπωνύμια καὶ ἀνθρωπονύμια, τὰ ὁποῖα κατὰ τὸν Georgien εἶναι πολὺ ἀρχαῖα καὶ μόνο ἑλλη-
νικῆς προελεύσεως.
Ἡ Βόρειος Ἤπειρος ἀπελευθερώθηκε ἀπὸ τὸν Τουρκικὸ ζυγὸ τὸ 1913 μαζὶ μὲ τὴν ὑπόλοιπη
Ἤπειρο. Μάλιστα δύο πόλεις τῆς ἀπελευθερώθηκαν νωρίτερα. Ἡ Χειμάρα τὸ Νοέμβριο τοῦ
1912 καὶ ἡ Κορυτσὰ τὸ Δεκέμβριο τοῦ ἴδιου ἔτους . Δυστυχῶς ὅμως οἱ Μεγάλες Δυνάμεις τῆς
ἐποχῆς αὐτῆς παρασύρθηκαν ἀπὸ τὴν Ἰταλία καὶ Αὐστροουγγαρία καὶ ἵδρυσαν τὸ ἀνύπαρκτο
μέχρι τότε ἀλβανικὸ κράτος, στὸ ὁποῖο προσαρτήθηκε μὲ τὸ πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας (17
ΔΕΚ. 1913) ὁλόκληρη ἡ Βόρειος Ἤπειρος.
Ἡ ἀπόφαση αὐτὴ γνωστοποιήθηκε στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση στὶς 13 Φεβρουαρίου 1914.
Στὴν ἴδια ἀπόφαση περιλαμβανόταν καὶ ἡ κατακύρωση στὴν Ἑλλάδα τῶν νήσων τοῦ Αἰγαίου
(πλὴν Ἴμβρου καὶ Τενέδου) μὲ τὴν προϋπόθεση νὰ ἀποχωρήσουν τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα
ἀπὸ τὴ Βόρειο Ἤπειρο. Ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἀναγκάστηκε ἐκ τῶν πραγμάτων νὰ ἀποδεχτεῖ
τοὺς ὅρους τοῦ πρωτοκόλλου τῆς Φλωρεντίας.
Οἱ κάτοικοι ὅμως τῆς Βορείου Ἠπείρου ποτὲ δὲν ἀποδέχτηκαν τὸ ἐπαίσχυντο αὐτὸ πρωτό-
κολλο. Ἔτσι στὶς 17 Φεβρουαρίου 1914 οἱ Μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος καὶ Βελ-
λᾶς καὶ Κονίτσης Σπυρίδων συγκάλεσαν στὸ Ἀργυροκάστρο πανηπειρωτικὴ συνέλευση καὶ ἀ-
νακήρυξαν τὴν αὐτονομία τῆς Βορείου Ἠπείρου. Τότε σχηματίστηκε ἡ πρώτη κυβέρνηση μὲ
πρωθυπουργὸ τὸ Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο καὶ μέλη τοὺς Μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως
Βασίλειο, Βελλᾶς καὶ Κονίτσης Σπυρίδωνα καὶ Κορυτσᾶς Γερμανό. Ταυτόχρονα σχηματίστη-
καν << Ἱεροὶ Λόχοι>>. Ἦταν τόσο ζωντανὸ τὸ ἀγωνιστικὸ φρόνημα τῶν βορειοηπειρωτῶν, ὥ-
στε σὲ τρεῖς μῆνες οἱ ἀλβανικὲς δυνάμεις νικήθηκαν κατὰ κράτος καὶ ἀπομακρύνθηκαν ἀπὸ τὰ
ἑλληνικὰ ἐδάφη τῆς Βορείου Ἠπείρου. Στὶς 17 Μαΐου 1914 ὑπογράφεται τὸ πρωτόκολλο τῆς
Κέρκυρας μὲ τὸ ὁποῖο ἀναγνωρίστηκε ἡ ἑλληνικότητα καὶ ἡ αὐτονομία τῆς Βορείου Ἠπείρου
καὶ παραχωροῦνται στοὺς βορειοηπειρῶτες συγκεκριμένα διοικητικά, θρησκευτικὰ καὶ ἐκπαι-
δευτικὰ δικαιώματα, ἐλευθερία γλώσσας καὶ ἄλλες μεταβατικῆς φύσεως ρυθμίσεις. Πρόκειται
γιὰ ἕνα πρωτοποριακὸ γιὰ τὴν ἐποχὴ του κείμενο στὸν τομέα τῶν συλλογικῶν δικαιωμάτων.
Τὸ πρωτόκολλο τῆς Κέρκυρας ἀναγνώριζε τὸν ἑλληνικὸ χαρακτήρα τῶν νομῶν Κορυτσᾶς,
Ἀργυροκάστρου καὶ τῆς ἐπαρχίας τῆς Χιμάρας καὶ ἐξασφάλισε ἐντός του ἀλβανικοῦ κράτους
χωριστὴ διοίκηση καὶ τὸ δικαίωμα διατηρήσεως τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως τοῦ πληθυσμοῦ,
τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Τὸ κείμενο αὐτὸ εἶχε μία ἀνυπολόγιστη
ἄποψη δυνατότητας ἐφαρμογῆς του, γιατί ἡ ὑπογραφὴ του συνδέθηκε μὲ τὴν ἴδια τὴ δημιουρ-
γία τοῦ ἀνύπαρκτου ὡς τότε ἀλβανικοῦ κράτους. Τὴν 1η Ἰουλίου 1914 οἱ πρεσβευτὲς τῶν ἔξι
Δυνάμεων στὴν Ἀθήνα ἀνακοίνωσαν στὸν Ἕλληνα Ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν ὅτι οἱ κυβερνή-
σεις τοὺς ἐνέκριναν αὐτὴ τὴ συμφωνία.
Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1914 οἱ δυνάμεις ἐγκάρδιας συννενοήσεως μὲ τὴν ἀνοχὴ τῆς Ἰταλίας ἔδω-
σαν ἐντολὴ στὴν Ἑλλάδα νὰ ἀνακαταλάβει καὶ στρατιωτικὰ τὴ Βόρειο Ἤπειρο. Αὐτὸ ἔγινε γιὰ
δύο λόγους: πρῶτον γιὰ τὴν ἐκεῖ ἐπιβολὴ τῆς τάξεως καὶ δεύτερον γιὰ νὰ ἔχουν τὴν Ἑλλάδα
μὲ τὸ μέρος τους στὸν πόλεμο. Ἔτσι τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1914 τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα ἐπα-
νῆλθαν στὴ Βόρειο Ἤπειρο καὶ ἔμειναν ἐκεῖ μέχρι τὸ καλοκαίρι τοῦ 1916. Δυστυχῶς ὅμως οἱ
διαρκεῖς παρεμβάσεις τῆς Ἰταλίας καὶ ὁ διχασμὸς τοῦ Ἔθνους συνέβαλλαν στὸ νὰ παραδοθεῖ
καὶ πάλιν ἡ Βόρειος Ἤπειρος στὴν Ἀλβανία μὲ τὴν πρεσβευτικὴ διάσκεψη τῶν Παρισίων (9
Νοεμβρίου 1921), ποὺ ἐπέβαλε τὸ μεθοριακὸ καθεστὼς τοῦ πρωτοκόλλου τῆς Φλωρεντίας
(1913). Τὴν ἀπόφαση αὐτὴ ἐπικύρωσε καὶ δεύτερο πρωτόκολλο ποὺ ὑπογράφτηκε μεταξὺ
τῶν ἐνδιαφερομένων χωρῶν τὸ 1926 πάλι στὴ Φλωρεντία. Μὲ τὸ πρωτόκολλο αὐτό, παρόλες

17. τὶς ἐπιφυλάξεις τῆς Ἑλλάδος καὶ Ἀλβανίας, ποὺ εἶχε θεσπιστεῖ τὸ 1913. Οἱ συνεχεῖς ἀθετήσεις
ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς Ἀλβανίας τῶν συμφωνιῶν τοῦ πρωτοκόλλου τῆς Κέρκυρας ἀνάγκασαν
τὴν Ἑλλάδα νὰ προσφύγει στὸ Διεθνὲς Δικαστήριο τῆς Χάγης, τὸ ὁποῖο καταδίκασε τὴν ἀλβα-
νικὴ τακτικὴ τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1933. Αὐτὸ εἶχε ὡς συνέπεια νὰ ἀναγκασθεῖ ἡ ἀλβανικὴ κυβέρ-
νηση νὰ συμμορφωθεῖ μὲ τὴν ἀπόφαση αὐτή. Γενικὰ ἡ ἐθνικὴ συμφορὰ τοῦ 1922 ἀπορρόφη-
σε ἐξ ὁλοκλήρου τὸ ἐνδιαφέρον τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργη-
θοῦν στὴ Βόρειο Ἤπειρο τέτοιες καταστάσεις, ποὺ κάθε ἄλλο παρὰ εὐνοοῦσαν τὴν ἐνσωμά-
τωση τοῦ τμήματος αὐτοῦ στὸ ἑλληνικὸ κράτος.
Τὸ 1940 ὁ ἑλληνικὸς στρατός, μετὰ τὴν ἀπόκρουση τῆς ἰταλικῆς ἐπιθέσεως, ἀνακατέλαβε τὴ
Βόρειο Ἤπειρο , τὴν ὁποία ἀπελευθέρωσε γιὰ Τρίτη φορά. Δυστυχῶς ὅμως τὸ μαρτυρικὸ αὐ-
τὸ τμῆμα ἀτύχησε καὶ αὐτὴ τὴ φορά. Ἀρνητικὴ στάση στὴν ἀπελευθέρωση τῆς Βορείου Ἠπεί-
ρου κράτησε τὸ Κ.Κ.Ε, τὸ ὁποῖο μὲ τὸ στόμα τοῦ Νίκου Ζαχαριάδη χαρακτήρισε τὴν προέλα-
ση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ πρὸς τὴ Βόρειο Ἤπειρο ὡς κατακτητικὸ πόλεμο καὶ ζητοῦσε νὰ ἀ-
πειθαρχήσουν οἱ στρατιῶτες στὶς κυβερνητικὲς ἐντολές. Αὐτὴ ἡ στάση τοῦ Κ.Κ.Ἐ ὑπῆρξε τὸ
praeludio τῆς μετέπειτα προδοτικῆς στάσεως τῆς ἀριστερᾶς στὸ ἐθνικὸ αὐτὸ θέμα.
Ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἀπεχώρησε ἀπὸ τὴ Βόρειο Ἤπειρο, ὕστερα ἀπὸ τὴν πλευροκόπηση τῆς
στρατιᾶς τῆς Ἠπείρου ἀπὸ τὶς γερμανικὲς μεραρχίες.
Τὸν Ἰούλιο 1942 ἱδρύθηκε ἡ ὀργάνωση τῶν βορειοηπειρωτῶν Μέτωπο Ἀπελευθερώσεως Βο-
ρείου Ἠπείρου ( Μ.Α.Β.Η), ἡ ὁποία ἀπέβλεπε στὴν ἀναθέρμανση τῆς πατριωτικῆς κινήσεως
τῶν βορειοηπειρωτῶν καὶ τὴν ἐνσωμάτωσή τους στὸν ἑλληνικὸ κορμὸ. Τὸ κίνημα αὐτὸ ἐμπο-
δίστηκε τόσο ἀπὸ τοὺς Ἰταλοὺς καὶ Ἀλβανούς, ὅσο καὶ ἀπὸ τὸ ἑνιαῖο μέτωπο τῶν βαλκανικῶν
κομμουνιστικῶν ὀργανώσεων. Τελικὰ διαλύθηκε ἀπὸ τὰ πλήγματα τῶν κομμουνιστικῶν ὁμά-
δων τοῦ Ἐμβὲρ Χότζα σὲ συνεργασία μὲ τοὺς Ἕλληνες ὁμοϊδεάτες του.
Μετὰ τὴ λήξη τοῦ ΄Β Παγκοσμίου πολέμου τὰ σύνορά της Ἀλβανίας τέθηκαν ὑπὸ διεθνῆ ἀνα-
θεώρηση, ὕστερα ἀπὸ αἴτηση τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως. Μὲ τὸ θέμα αὐτὸ ἀσχολήθηκε ἡ δι-
άσκεψη τῶν 21 ἐθνῶν ποὺ ἔγινε στὸ Παρίσι. Στὴ συνεδρία τῆς 30 Αὐγούστου 1946 ἔγιναν ὀ-
ξύτατες συζητήσεις λόγω ἀντιδράσεως τοῦ Σοβιετικοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν Μολό-
τωφ,ὁ ὁποῖος πέτυχε τελικὰ τὴν παραπομπὴ τοῦ ζητήματος στὸ συμβούλιο τῶν τεσσάρων ὑ-
πουργῶν Ἐξωτερικῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Στὴ διάσκεψη τῶν τεσσάρων Ὑπουργῶν τῶν
Ἐξωτερικῶν στὴ Νέα Ὑόρκη συμφωνήθηκε ὅτι ἡ ἀπόφαση γιὰ τὴ Βόρειο Ἤπειρο θὰ ληφθεῖ
μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τῆς συνθήκης εἰρήνης μὲ τὴν Αὐστρία καὶ Γερμανία. Ἡ συνθήκη εἰρήνης
μὲ τὴ Γερμανία ὑπογράφτηκε στὴ Μόσχα στὶς 15 Μαΐου 1955. Ἡ συνθήκη εἰρήνης μὲ τὴ Γερ-
μανία ὑπογράφτηκε στὴ Μόσχα στὶς 12 Σεπτεμβρίου 1990, γεγονὸς ποὺ ὁδήγησε στὴν ἕνωση
τῶν δύο Γερμανιῶν. Ὑπολείπεται ἀκόμη τὸ βορειοηπειρωτικό. Δυστυχῶς οἱ ἑλληνικὲς κυβερ-
νήσεις τῶν τελευταίων ἐτῶν, ἐπικαλούμενες τὴν τελικὴ πράξη τοῦ Ἐλσίνκι περὶ τοῦ ἀπαραβία-

18. στου τῶν συνόρων, πάγωσαν τὸ βορειοηπειρωτικὸ ζήτημα ὅσον ἀφορᾶ τὸ ἐδαφικό του μέ-
ρος.
Ὅπως ὅμως παρατηρεῖ ὁ καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου κ. Νίκ. Ἀντωνόπουλος ‘ …αἳ ἐδαφικαὶ
διεκδικήσεις ἐπὶ τῆς Βορείου Ἠπείρου δὲν ἀντίκεινται εἰς τὴν τελικὴν πράξιν τοῦ Ἐλσίνκι τῆς
1.8.1975, διότι αὐτὴ ἀπαγορεύει τὴν βιαίαν κατάληψιν ἐδαφῶν καὶ ὄχι τὴν ρύθμισιν ἐκκρεμο-
τήτων βάσει συνθηκῶν. Ἀπὸ τὴν τελικὴν πρᾶξιν τοῦ Ἐλσίνκι τῆς 1.8.1985 ἐπιτρέπεται ἡ μετα-
βολὴ τῶν συνόρων δι’ εἰρηνικῶν μέσων καὶ κατόπιν συμφωνίας, συμφώνως πρὸς τὸ διεθνὲς
δίκαιον …’. Τὴν τελικὴ πράξη τοῦ Ἐλσίνκι δὲν δικαιοῦται νὰ τὴν ἐπικαλεῖται ἡ Ἀλβανία , ἀφοῦ
ἡ ἴδια δὲν τὴν ὑπέγραψε, ἂν καὶ τὴν ὑπέγραψαν τὰ ὑπόλοιπα κράτη τοῦ ἀνατολικοῦ συνασπι-
σμοῦ.
Τὸ 1987 ἔγινε ἡ ἄρση τῆς ἐμπολέμου καταστάσεως μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Ἀλβανίας.
Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ ὑπῆρξε μονομερής, ἀφοῦ δὲν ὑπογράφτηκε συνθήκη εἰρήνης, ποὺ νὰ δια-
σφαλίζει τὰ ἐθνικὰ δίκαια καὶ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα τῶν βορειοηπειρωτῶν. Στὴν προκειμέ-
νη περίπτωση παραβιάστηκε βασικὴ ἀρχὴ τοῦ διεθνοῦς δικαίου, ποὺ προβλέπει ὅτι ἡ ἐμπόλε-
μη κατάσταση μεταξὺ δύο ἐμπόλεμων κρατῶν τερματίζεται μὲ συνθήκη εἰρήνης, ἡ ὁποία ρυθ-
μίζει ὅλες τὶς ἐκκρεμότητες μεταξὺ τῶν δύο ἀντιπάλων κρατῶν. Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ φανερώνει τὸ
μειωμένο ἐνδιαφέρον τοῦ ἐπισήμου κράτους στὸ ἐθνικὸ αὐτὸ θέμα. Παράλληλα ἐπιβράβευε
τὴν Ἀλβανία γιὰ τὴ στάση της σὲ βάρος τῆς Ἑλλάδος καὶ ἰδίως τῶν Βορειοηπειρωτῶν, ἀφοῦ ἡ
προστασία μόνον τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ὄχι ὅμως καὶ τῶν μειονοτικῶν τους ἐπαφίετο
ὄχι στὴν ἰσχὺ τοῦ διεθνοῦς δικαίου, ἀλλὰ στὴν καλὴ θέληση τῶν Ἀλβανῶν δικτατόρων. Πρω-
τοφανὴς πράγματι πολιτικὴ τακτικὴ στὰ δεδομένα τῶν διεθνῶν σχέσεων.
Τὸ 1991 ὑπῆρξε, ἀναμφισβήτητα, μία χρονιὰ- σταθμὸς γιὰ τὴ νεότερη ἱστορία της, καθὼς ἡ
πτώση τοῦ κομμουνιστοῦ καθεστῶτος σηματοδότησε τὴν εἴσοδο τῆς χώρας σὲ μία μακρὰ δι-
αδικασία ἐκδημοκρατισμοῦ καὶ ἐνσωμάτωσης στὴ διεθνῆ κοινότητα.
Στὶς 31 Μαρτίου διεξήχθησαν οἱ πρῶτες πολυκομματικὲς ἐκλογὲς μετὰ ἀπὸ τέσσερις
Καὶ πλέον δεκαετίες, ἐνῷ ταυτόχρονα ξεκίνησε καὶ ἡ προσπάθεια ἐπανασύνδεσης τῆς χώρας
μὲ τοὺς διεθνεῖς ὀργανισμούς.
Τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο ἔσπευσε νὰ ἐπωφεληθεῖ ἀπὸ τὶς πολιτικὲς ἐξελίξεις ἱδρύοντας τὴ Δημο-
κρατικὴ Ἕνωση τῆς Ἐθνικῆς Ἑλληνικῆς Μειονότητας Ὁμόνοια, στὶς 11 Ἰανουαρίου 1991. Ὡς
ἐκπρόσωπος τῆς μειονότητας, ἡ Ὁμόνοια ἔλαβε μέρος στὶς ἐκλογὲς τῆς 31ης Μαρτίου, ἐξέλεξε
πέντε βουλευτὲς καὶ ἀναδείχθηκε τρίτη δύναμη στὸ ἀλβανικὸ Κοινοβούλιο.
Δυστυχῶς ἡ ἀλβανικὴ κυβέρνηση δὲν εἶχε τὴν ἱκανότητα, ἢ ἀκόμη καὶ τὴ θέληση, νὰ ξεπερά-
σει τὶς ἀγκυλώσεις τοῦ παρελθόντος. Στὰ πλαίσια αὐτὰ πρέπει νὰ ἐνταχθεῖ ἡ ἀπόφαση τῆς

19. 27ης Ἰουνίου 1991, μὲ τὴν ὁποία ἀπαγορευόταν ἡ συμμετοχὴ στὶς ἐκλογὲς κομμάτων ἢ ὀργα-
νώσεων συγκροτημένων σὲ ἐθνικὴ ἢ θρησκευτικὴ βάση.
Ἡ ἀπόφαση αὐτὴ πυροδότησε ἕνα κλίμα ἔντασης μεταξὺ Ἑλλάδας καὶ Ἀλβανίας, ποὺ ὀξύνθη-
κε ἰδιαίτερα στὶς παραμονὲς τῶν ἐκλογῶν τῆς 22ας Μαρτίου 1992. Στὶς ἐκλογὲς αὐτὲς ἡ ἑλλη-
νικὴ μειονότητα ἐκπροσωπήθηκε ἀπὸ τὴν Ἕνωση τῶν Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, ἡ ὁποία ἐ-
ξέλεξε δύο βουλευτές.
Ἦταν πλέον φανερὸ ὅτι ἡ καχυποψία ποὺ χαρακτήριζε τὶς ἑλληνοαλβανικὲς σχέσεις δὲν προ-
οιωνιζόταν ὁμαλὲς ἐξελίξεις γιὰ τὸ μέλλον. Πράγματι, ἡ ἤδη τεταμένη κατάσταση ἔφθασε σὲ ὁ-
ριακὸ σημεῖο, ὅταν στὶς 25 Ἰουνίου 1993 ἡ ἀλβανικὴ κυβέρνηση προχώρησε σὲ ἀπέλαση ἀπὸ
τὸ Ἀργυροκάστρο τοῦ ἀρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου Μαϋδώνη μὲ τὴν κατηγορία ἀντιαλβανικῶν
ἐνεργειῶν, μία κίνηση ποὺ προκάλεσε βίαια ἐπεισόδια μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων μειονοτικῶν καὶ
τῶν ἀλβανικῶν ἀρχῶν καὶ ἀνάγκασε τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση νὰ ἀπαντήσει μὲ σαρωτικὲς
συλλήψεις καὶ ἀπελάσεις Ἀλβανῶν λαθρομεταναστῶν. Καὶ οἱ δύο ἐνέργειες , ὡστόσο, προκά-
λεσαν τὴ διεθνῆ ἀποδοκιμασία, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ δύο κυβερνήσεις νὰ ρίξουν τοὺς τόνους τῆς
ἀντιπαράθεσης καὶ νὰ καταβάλουν κάποιες προσπάθειες συνεννόησης. Ἡ ἐμφανὴς στροφὴ
ποὺ σημειώθηκε στὴ στάση τῶν δύο χωρῶν σφραγίστηκε μὲ τὴν ἐπίσκεψη τοῦ Ἕλληνα ὑ-
πουργοῦ Ἐξωτερικῶν στὰ Τίρανα, τὸν Νοέμβριο 1993. Δυστυχῶς, τὸ εὐνοϊκὸ κλίμα ποὺ εἶχε
δημιουργηθεῖ δὲν ἔμελλε νὰ κρατήσει πολύ, καθὼς λίγους μόλις μῆνες ἀργότερα ξέσπασε ἡ
σοβαρότερη κρίση ποὺ ἔχει καταγραφεῖ στὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν δύο χωρῶν κατὰ τὴ μεταπο-
λεμικὴ περίοδο.
Τὴν 10η Ἀπριλίου 1994 σημειώθηκε αἱματηρὸ ἐπεισόδιο ἀπὸ τὸ ἀλβανικὸ συνοριακὸ φυλάκιο
τῆς Ἐπισκοπῆς. Ἡ ἀλβανικὴ ἀντίδραση ἦταν ἄμεση: κατηγόρησε τὴν ἑλληνικὴ πλευρὰ ὡς ὑ-
πεύθυνη γιὰ τὸ ἐπεισόδιο καὶ προχώρησε σὲ μαζικὲς συλλήψεις καὶ ἀνακρίσεις Ἑλλήνων μειο-
νοτικῶν ποὺ θεωρήθηκαν ὡς ὕποπτοι. Λίγες μέρες ἀργότερα φυλάκισε ἔξι ἀπὸ τὰ ἡγετικὰ στε-
λέχη τῆς Ὁμόνοιας, παραπέμπτοντάς τους σὲ δίκη μὲ τὴν κατηγορία τῆς ἔσχατης προδοσίας.
Ἡ ἑλληνικὴ ἡγεσία τήρησε σκληρὴ στάση ἀπέναντι στὴν ἀλβανικὴ ἀδιαλλαξία, διακόπτοντας
ἤδη ἀπὸ τὴ στιγμὴ τῆς σύλληψης τῶν ἔξι στελεχῶν τῆς Ὁμόνοιας κάθε διάλογο μὲ τὴν ἀλβανι-
κὴ πλευρὰ καὶ θέτοντας ὡς ὄρο γιὰ τὴν ἐπανέναρξή του τὴν ἀπελευθέρωση τῶν κρατουμέ-
νων. Ταυτόχρονα, φρόντισε νὰ διατηρήσει ἐνεργὸ τὸ ἐνδιαφέρον τῆς διεθνοῦς διπλωματίας
γιὰ τὸ θέμα, καταφεύγοντας σὲ ἐπανειλημμένες
Καταγγελίες τῶν ἀλβανικῶν ἐνεργειῶν σὲ ὅλους τους διεθνεῖς ὀργανισμοὺς καὶ μπλοκάροντας
τὴν παραχώρηση τῆς οἰκονομικῆς βοήθειας 35 ἑκατομμυρίων ΕCU ποὺ εἶχε προγραμματίσει
ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση γιὰ τὴν ἐνίσχυση τῆς Ἀλβανίας. Ἡ ἀποφυλάκιση τῶν πέντε Ἑλλήνων

20. μειονοτικῶν ἄνοιξε τὸν δρόμο γιὰ μία ἐκ νέου προσέγγιση τῶν δύο χωρῶν, ποὺ ἐπισφραγί-
στηκε καὶ μὲ τὸ ταξίδι τοῦ Ἕλληνα ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν στὰ Τίρανα, στὶς 13 Μαρτίου 1995.
Στὰ πλαίσια αὐτὰ ἀποφασίστηκε ἡ δημιουργία εἰδικῶν μικτῶν ἐπιτροπῶν ποὺ θὰ ἐπαναλαμ-
βάνονταν τῆς ἐπίλυσης τῶν σημαντικότερων θεμάτων, ὅπως τῆς ἑλληνικῆς ἐκπαίδευσης, τῆς
οἰκονομικῆς συνεργασίας, τῶν συνόρων καὶ τῆς ἀμυντικῆς της συνεργασίας, τῆς δημόσιας ἀ-
σφάλειας, τῶν προξενικῶν ἀρχῶν κ.α.
Ἡ προσπάθεια τῆς ἑλληνικῆς πλευρᾶς ἐπικεντρωνόταν κυρίως στὴν κατάργηση τῶν μειονοτι-
κῶν ζωνῶν καὶ στὸ ἄνοιγμα νέων σχολείων γιὰ τὴν ἐλεύθερη διδασκαλία τῆς ἑλληνικῆς γλώσ-
σας, ὅπου ὑπάρχει ἑλληνικὸ στοιχεῖο.
Ὅμως ὁ κίνδυνος ποὺ περισσότερο ἀπὸ ὅλα φαίνεται νὰ ἀπειλεῖ τὴν ἑλληνικὴ ἐκπαίδευση
στὴν Ἀλβανία εἶναι ἡ ἀραίωση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου, ποὺ παρατηρεῖται κατὰ τρόπο ἰδιαίτε-
ρα ἔντονο τὰ τελευταία χρόνια. Ἔτσι, ἐνῷ τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῆς Ἀλβανίας ἀριθμοῦσε στὰ
1990 περίπου 300.000 (σύμφωνα μὲ τὶς δηλώσεις τῆς Ὁμόνοιας πρὸς τὴ Διάσκεψη γιὰ τὴν
Ἀνθρώπινη Διάσταση τῆς ΔΑΣΕ, ποὺ ἔγινε τὸν Σεπτέμβριο 1991 στὴ Μόσχα), σήμερα φαίνε-
ται νὰ προσεγγίζει μετὰ βίας τὶς 150.000.Μὲ τὰ σημερινὰ δεδομένα, ἑπομένως καὶ σὲ περίπτω-
ση ποὺ δὲν συμβοῦν θεαματικὲς ἀλλαγὲς ποὺ νὰ προκαλέσουν τὴν οἰκονομικὴ καὶ ἠθικὴ ἐνί-
σχυση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου, σὲ βαθμὸ ποὺ νὰ τοῦ ἐπιτρέψει τὴν παραμονὴ καὶ τὴν εὐημε-
ρία του στὰ πάτρια ἐδάφη, οἱ προβλέψεις δὲν μποροῦν παρὰ νὰ εἶναι δυσοίωνες γιὰ τὴν τύχη
τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀλβανίας.
Συμπερασματικὰ μποροῦμε νὰ ποῦμε τὰ ἑξῆς:
Τὸ Βορειοηπειρωτικὸ ὡς ἐθνικὸ θέμα παρόλο ὅτι εἶχε τὶς περισσότερες ἀπὸ τὰ ἄλλα ἐθνικὰ
θέματα δυνατότητες νὰ λυθεῖ εὐνοϊκὰ γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἐλάχιστα ἀπασχόλησε τὴν ἐξωτερικὴ
πολιτικὴ τῆς χώρας ἢ πάντοτε βρισκόταν στὴν 3η ἢ 4η σειρὰ προτεραιότητας. Ἔτσι χάθηκαν
οἱ πολλὲς καὶ μεγάλες εὐκαιρίες ποὺ δόθηκαν γιὰ τὴν ἐπίλυσή του.
Δὲν ἔγινε καμιὰ οὐσιαστικὴ ἐνέργεια ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς Ἑλλάδος μετὰ τὴν παραπομπὴ τοῦ
θέματος στὸ συμβούλιο τῶν τεσσάρων ὑπουργῶν τῶν ἐξωτερικῶν. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα
νὰ ὁδηγηθεῖ τὸ βορειοηπειρωτικὸ σὲ πλήρη ἀποτελμάτωση.
Ἡ μονομερὴς ἄρση τοῦ ἐμπόλεμου μεταξὺ τῶν δύο χωρῶν, χωρὶς συνθήκη εἰρήνης καὶ χωρὶς
τὴν παραμικρὴ διαπραγμάτευση, στέρησε ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα τὸ ἰσχυρότερο διαπραγματευτικὸ
ἀτοὺ καὶ ἔδειξε κάποιο στοιχεῖο ἠττοπάθειας τῆς χώρας μας ἀπέναντι στὴ μικρὴ καὶ ἀνίσχυρη
Ἀλβανία. Κυρίως ὅμως ἔδειξε ὅτι γιὰ τὴν ἐπίσημη Ἑλλάδα δὲν ὑφίσταται βορειοηπειρωτικὸ ζή-
τημα μὲ τὴν ἐδαφικὴ ἔννοια, ἀλλὰ μονάχα ὡς θέμα προστασίας τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμά-
των τῆς ἐκεῖ ἑλληνικῆς μειονότητας.