Pathyapathya-converted.pptx

प्रायोगिक गिद्धान्त
Departmental presentation
REVIEW ON
PATHYAAND APATHYA
PRESENTER
Dr. Shruthi Panambur
Final year PG scholar
Dept of PG studies in Ayurveda Samhita and
Siddhanta
Sri Sri College of Ayurvedic Science & Research
hospital 1
GUIDED BY
Dr. Sri Nagesh K.A
Professor & HOD
Dept of PG studies in Ayurveda Samhita and Siddhanta
Sri Sri College of Ayurvedic Science & Research hospital
12/11/2022 pathya and apathya prayogika siddhanta

CONTENTS
pathya and apathya prayogika siddhanta 2
• Introduction
• Review of literature
• Discussion
• Conclusion
12/11/2022

INTRODUCTION
3
• Ayurveda propagates that knowing Hetu, linga, aushadha is necessary for both
svastha avastha and roga avastha.
• Generally Aahaara and vihaara becomes hetu for both svastha avastha and roga
avastha..
• Svastha for svaasthya rakshana and atura for roga prashamana should follow
pathya (wholesome) aahaara and vihaara.
• But pathya is not only dependent on one particular dravya or regimen
• Hence knowing about pathya and apathya aahaara and vihaara is necessary and
it is done here.

Nirukti
4
पथ्या - पगि ितौ; मािे, पिे गिते
अपथ्या- पथ्यं नास्ति इगत
Review of literature
गिगकस्तितं व्यागििरं पथ्यं िािनमौषिम्|
प्रायगित्तं प्रशमनं प्रक
ृ गतस्िापनं गितम्||
गिद्याद्भेषजनामागन, ...|(ch.chi.1/1/4)

Definition
5
Definition
पथ्यं पिोऽनपेतं यद्यच्चोक्तं मनिः गप्रयम् | यच्चागप्रयमपथ्यं ि गनयतं तन्न लक्षयेत्||
(ch.su.25/45)
पथ्यं पिो अनपेतं मनिः गप्रयम् यत् ि उक्त्त्तं अपथ्यं (पिो अपेतं) यत् ि अगप्रयं तन्न गनयतं
ि लक्षयेत्
पिः - शरीर मािाात्, स्रोतोरूपात्,
पिो -पिो िाह्या दोषा िातिि
अनपेतं – अनपकारकम्
मनिः गप्रयम्- मनिो गितं/ अगत प्रीगत /अगिलाष
“मनःशरीरानुपघागत पथ्यं”
अगप्रयं
गनयतं – गनगितं
तत् न- लक्षयेत्

Pathya – Apathya : Hita - Ahita
6
• गित - गि िगतप्रेरणे िा िारणे पुष्टौ
• अगित- गितं नास्ति इगत
अपथ्य – घृत, रक्तशागल
पथ्य - गिष

PATHYAAPATHYA GHATAKA
7
मात्राकालगियािूगमदेिदोषिुणान्तरम् |
प्राप्य तत्तस्तद्ध दृश्यन्ते ते ते िािाििा तिा|| (ch.su.25/46)

MAATRA KAALA KRIYA BHUMI DEHA DOSHA
Laghu
aahaara- to be
taken in the
quantity
which does
not cause to
much of
satiety
Guru ahaara-
should be take
before the
person feels
stomach is
filled
Vaya
Aha
Raatri
Bhukta
Ritu
Samskaara
Samyoga
Aanoopa
Jaangala
saadhaarana
Staulya
Krusha
Prakrithi
vaata
Pitta
Kapha

PATHYAAPATHYA
9
तस्मात् स्विािो गनगदाष्टििा मात्रागदराश्रयः|
तदपेक्ष्योियं कमा प्रयोज्यं गिस्तद्धगमच्छता|| (ch.su.25/46)
स्विाि - द्रव्य
मात्रागद आश्रय
उिय

EKAANTA HITA DRAVYA
10
षगष्टकाञ्छागलमुद्ांि िैन्धिामलक
े यिान्|
आन्तरीक्षं पयः िगपाजााङ्गलं मिु िाभ्यिेत्||(ch.su.5/12)
पथ्यतम- chakrapani

EKAANTAAHITA DRAVYA
11
• िल्लूरं शुष्कशाकागन शालूकागन गििागन ि|
नाभ्यिेद्ौरिान्ांिं क
ृ शं नैिोपयोजयेत्||
क
ू गिाकांि गकलाटांि शौकरं िव्यमागिषे|
मत्स्यान् दगि ि माषांि यिकांि न शीलयेत्||(ch.su.5/10-11)
अपथ्या तम– chakrapani

PATHYA TAMA AAHAARA(ch.su.25/38)
12
Dravya Pathya tama
Shooka dhaanya
Shami dhaanya
Udaka
Lavana
Shaaka
Maamsa
Pakshi
Bileshaya
Matsya
Sarpi
Ksheera
Taila
Aanoopa mriga Vasaa
Matsya vasaa
jalachara vihanga vasaa
Vishkira shakuni vasaa
Shaaka medas
Kanda
Phala
Ikshu vikaara
Lohita shaali
Mudga
Antariksha jala
Saindava
Jeevanti
Ena maamsa
Laava
Godha
Rohita matsya
Gavya sarpi
Go ksheera
Tila taila
Varaaha vasaa
Chuluki vasaa
Paaka hamsa vasaa
Kukkuta vasaa
Ajameda
Sringa vera
Mridvika
Sharkara

APATHYA TAMAAAHAARA(ch.su.25/39)
13
Dravya Apathya tama
Shooka dhaanya
Shami dhaanya
Udaka
Lavana
Shaaka
Maamsa
Pakshi
Bileshaya
Matsya
Sarpi
Ksheera
Taila
Aanoopa mriga Vasaa
Matsya vasaa
jalachara vihanga vasaa
Vishkira shakuni vasaa
Shaaka medas
Kanda
Phala
Ikshu vikaara
Yavaka
Maasha
Varshaan aadeya
Uushara
Sarshapa
Go maamsa
Kaana kapota
Bheka
Chilichima
Avika sarpi
Avi ksheera
Kusumba sneha
Maahisha vasaa
Kumbiira vasaa
Kaakamadguvasaa
Chataka vasaa
Hasti meda
Aaluka
Nikucha
Phaanita

PATHYA
14
• आजं कषायमिुरं पथ्यं दोषागन्निस्तन्त ि||(ch.su.1/100
• योगनशुिप्रदोषेषु मूत्रेष्वप्रिुरेषु ि|
पुरीषे ग्रगिते पथ्यं िातगपत्तगिकाररणाम्||(ch.su.1/111)
• िेषजक्षगपते पथ्यमािारैरेि िृंिणम्|
घृतमांिरिक्षीरहृद्ययूषोपिंगितैः||
अभ्यङ्गोिादनैः स्नानैगनारूिैः िानुिािनैः|
तिा ि लिते शमा युज्यते िायुषा गिरम्||(ch.su.16/22-23)
• मेिास्मृगतकरः पथ्यः शोषघ्नः क
ू मा उच्यते|(ch.su.27/84)
• गिमित्प्रििाः पथ्याः पुण्या देिगषािेगिताः||(ch.su.27/210)
Ksheera
After shodhana if Dhatu
kshaya is there
Among nadi
Mutra

PATHYA
15
• क्षुस्तिपािापिः पथ्यः शुद्धानां ि मलापिः|
शृतः गपप्पगलशुण्ठीभ्यां युक्तो लाजाम्लदागिमैः||(ch.su.27/256)
• उपिािाध्विाष्यस्त्रीमारुतातपकमागिः|
क्लान्तानामनुपानािं पयः पथ्यं यिाऽमृतम्||(ch.su.27/322)

PATHYAAPATHYAACCORDING TO DISEASE
16
प्रमेि
Pathya
• िृष्टान् यिान् िक्षयतः प्रयोिाच्छु ष्कांि िक्तून्न ििस्तन्त मेिाः।
गित्रं ि क
ृ च्छ
रं कफजं ि क
ु ष्ठं तिैि मुद्ामलकप्रयोिान्॥(ch.chi.6/48)
Apathya
• ििा एि ि पररिरेयुः
िौिीरकतुषोदकशुक्तमैरेयिुरािितोयपयिैलघृतेक्षुगिकारदगिगपष्टान्नाम्लयिािुपानकागन
ग्राम्यानूपोदकमांिागन॥(su.chi.11/5)

17
क
ु ष्ठ
• लघूगन िान्नागन गितागन गिद्यात् क
ु ष्ठेषु शाकगन ि गतक्त्त्तकागन ।
िल्लातक
ै ः िगत्रफलैः िगनम्बैयुाक्त्त्तागन िान्नागन घृतागन िैि॥
पुराणिान्यान्यि जाङ्गलागन मांिागन मुद्ाि पटोलयुक्ताः।
शिा, न िुिाम्लपयोदगिगन नानूपमत्स्या न िुिस्तिलाि॥(ch.chi.7/82-83)

18
मूत्राघात
Pathya
• गपिेत् क
ु ङ् क
ु मकषं िा मिूदकिमायुतम्॥
रागत्रपयुागषतं प्रातििा िुखमिाप्नुयात्।(su.u.58/31)
• िागत्रफलरिेनैिं िूक्ष्मैलां िा गपिेन्नरः॥ (su.u.58/41)

19
उरुिम्भ
Pathya
• िदा रूक्षोपिाराय यिश्यामाककोद्रिान्॥
शाक
ै रलिणैदाद्याज्जलतैलोपिागितैः॥
िुगनषण्णकगनम्बाक
ा िैत्रारग्विपल्लिैः।
िायिीिािुक
ै रन्यैस्तिक्तैि क
ु लकागदगिः॥(ch.chi.27/26)
• कफक्षयािं शक्येषु व्यायामेष्वनुयोजयेत्।
स्िलान्यािामयेत् कल्यं शक
ा राः गिकताििा॥
प्रतारयेत् प्रगतस्रोतो नगदं शीतजलां गशिम्॥(ch.chi.27/58)

20
िातरक्त
pathya
पुराणा यििोिूमनीिाराः शागलषगष्टकाः।
िोजनािं रिािं िा गिस्तष्करप्रतुदा गिताः॥
आढक्यिणका मुद्ा मिूराः िमक
ु ष्ठकाः
यूषािं िहुिगपाष्काः प्रशिा िातशोगणते॥
िुगनषण्णकिेत्राग्रकाकमािीशतािरी।
िािुकोपोगदकाशाक
ं शाक
ं िौििालं तिा॥
घृतमांिरिैिृाष्टं शाकिात्म्याय दापयेत्।
व्यञ्जनािं, तिा िव्यं मागिषाजं पयो गितम्॥
(ch.chi.29/50-51)
Apathya
गदिास्वप्नं ििंतापं व्यायामं मैिुनं तिा।
कटू ष्णं िुिागिष्यस्ति लिणाम्लं ि िजायेत्॥
(ch.chi.29/49)

PATHYAAPATHYAAS NIDAANA
21
पथ्यापथ्यगमिैकत्र िुक्तं िमशनं मतम्||…..
त्रीण्यप्येतागन मृत्ुं िा घोरान् व्यािीन्सृजस्तन्त िा|(CH.CHI.15/235)
It is nidana for grahani roga, shota

Discussion
22

Discussion
23
vyaayaama
Shodhana

Kashaya Rasa & Ruksha Guna
of Yava
Reduces Kleda in the
shareera
pathya and apathya prayogika siddhanta
Guru Guna Controls Kshudhadikyata
Lekhana Guna Reduces Medodushti
12/11/2022
Pathya pareeksha

APATHYA - PATHYA
25
•
Pathya
Priya
Pathya
Apriya
Apathya
Priya
Apathya
Apriya

APATHYA to PATHYA
26
• उगितादगिताद्धीमान् िमशो गिरमेन्नरः|
गितं िमेण िेिेत िमिात्रोपगदश्यते||
प्रक्षेपापिये ताभ्यां िमः पादांगशको ििेत्|
एकान्तरं ततिोध्वं द्व्यन्तरं त्र्यन्तरं तिा||(ch.su.7/36-37)
Apathya
Priya

27
On 1st day – 1/4th part of apathya should be removed from
diet and 1/4th part of pathya to be adopted
On 2nd and 3rd day – ½ part of apathya to be removed
and ½ part of pathya to be added.
On 4th 5th 6th days – 3/4th part of apathya to be
removed and 3/4th part of pathya to be added.
On 7th day- remove apathya and completely include the
pathyaahara.

Pathya and Apriya
28
• िंस्कारो गि िुणान्तरािानमुच्यते|
ते िुणािोयागििगन्नकषाशौिमन्थनदेशकालिािनिािनागदगिः कालप्रकषािाजनागदगििािीयन्ते |
(ch.vi.1/21/1)
• Prakshepakas like chaturjata in aushadha
Pathya
Apriya

Discussion
29
Why even though the person consumes apathya will not end up in vyadhi?
अगितािारोपयोगिनां पुनः कारणतो न िद्यो दोषिान् िित्पिारः|
न गि ििााण्यपथ्यागन तुल्यदोषागण, न ि ििे दोषािुल्यिलाः, न ि ििाागण शरीरागण व्यागिक्षमत्वे िमिाा
गन ििस्तन्त|
तदेि ह्यपथ्यं देशकालिंयोििीयाप्रमाणागतयोिाद् िूयिरमपथ्यं िम्पद्यते|
ि एि दोषः िंिृष्टयोगनगिारुद्धोपिमो िम्भीरानुितगिरस्तस्ितः प्राणायतनिमुत्थो ममोपघाती कष्टतमः गक्षप्र
काररतमि िम्पद्यते|(ch.su. 28/7)

IMPORTANCE OF MANAS
30
• िातत्ात्स्वाद्विािाद्वा पथ्यं द्वेष्यत्वमाितम्||
कल्पनागिगिगििैिैः गप्रयत्वं िमयेत् पुनः|
मनिोऽिाानुक
ू ल्यास्तद्ध तुगष्टरूजाा रुगििालम्||
िुखोपिोिता ि स्याद्व्यािेिातो िलक्षयः|
लौल्याद्दोषक्षयाद्व्यािेिैिम्यााच्चागप या रुगिः||
तािु पथ्योपिारः स्याद्योिेनाद्यं गिकल्पयेत्|(ch.chi.30/331-334)
• मात्रयाऽप्यभ्यिहृतं पथ्यं िान्नं न जीयागत|
गिन्ताशोकियिोिदुःखशय्याप्रजािरैः||(ch.vi.2/9)

Are pathya and apathya generalized?
31
• अनेनोपदेशेन नानौषगििूतं जिगत गकगिद् द्रव्यमुपलभ्यते तां तां युस्तक्तमिं ि तं तमगिप्रेत्||(ch.chi.30/
331-334)

IMPORTANCE OF PATHYAAND APATHYA
32
• ऋषयि िरद्वाजाज्जिृहुिं प्रजागितम्|
दीघामायुगिकीषान्तो िेदं ििानमायुषः|
मिषायिे ददृशुयािािज्ज्ञानिक्षुषा|
िामान्यं ि गिशेषं ि िुणान् द्रव्यागण कमा ि||
िमिायं ि तज्ज्ञात्वा तन्त्रोक्तं गिगिमास्तस्िताः|
लेगिरे परमं शमा जीगितं िाप्यगनत्वरम् ||(ch.su.1/27-29)
• तन्त्रोक्तं विविवमवत अपथ्यपरिहािपथ्योपादानरूपम्| (chakrapani)

Conclusion
• Pathya is customized that is individual specific(PRATIPURUSHA SIDDHANTA).
Hita is generalized.
• Pathya and apathya is related to Shareera and manas.
• Pathya and apathya depends on maatra, kaala, kriyaa, bhoomi, deha, dosha.
• Pathya is also a synonym for chikitsa.
• It’s Vaidya’s yukti to convert apthya to pathya hence all dravyas are pathya when
it is used in proper, specific way and in specific condition.

ThankYou
pathya and apathya prayogika siddhanta
12/11/2022

Pathyapathya-converted.pptx

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Pathyapathya-converted.pptx

Similar to Pathyapathya-converted.pptx (6)

More from shruthipanambur

More from shruthipanambur (11)

Pathyapathya-converted.pptx

Editor's Notes