2. Contents
Objectives
Definition of Accha
Sneha
Indications of Accha
Sneha
Contraindications of
Accha Sneha
Definition of
Vicharana Sneha
Types of
Pravicharana Sneha
Indications of
Pravicharana Sneha
Difference between
Accha Sneha &
Pravicharana Sneha
Summary References
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 2
3. Objectives
By the end of the presentation the learners must be able to---
• Define Accha Sneha
• Enumerate Indications of Accha Sneha
• Enumerate Contraindications of Accha Sneha
• Define Vicharana Sneha
• List types of Pravicharana Sneha
• Enumerate Indications of Pravicharana Sneha
• Differentiate Accha Sneha & Pravicharana Sneha
01
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 3
4. ACCHA SNEHA
अच्छः-क
े वलः|
• Hemadri on A.H Su 16/16
अच्छः क
े वलो यः स्नेहः पीयते
• Arunadatta on A.H Su 16/16
अच्छश्च पेयश्च अच्छपेयः
• Chakrapani on Ca.Su 13/26
Accha Sneha means intake of large quantity of Sneha, without mixing
with any other articles
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 4
5. Cont..
अच्छपेयस्तु यः स्नेहो न तामाहुर्विचारणाम्|
स्नेहस्य स र्िषग्दृष्टः कल्पः प्राथमकल्पल्पकः||२६|| Ca.Su 13
Acchapeya(drinking sneha alone) is not considered as vicharana (alternate form or
recipe of administration of sneha), since physicians recommend it as the first
preferred method of snehana therapy
ह्यस्तने जीणि एवान्ने स्नेहोऽच्छः शुद्धये बहुः|१९| A.H.Su 16
शुद्धये-शोधनार्थं, बहुः-उत्तमया मात्रया, स्नेहोऽच्छुः-क
े वलुः, पेयत्वेन शस्यते|
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 5
6. Cont…
So for
defining
‘Accha Peya’
following
criteria are
considered–
The quantity of Sneha should be
comparatively more than Vicharana Sneha.
Oral administration of pure Sneha not
mixed with admixtures. However suitable
Anupana as said in the classics can be used
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 6
7. Synonyms
• Accha peya
• Kevala Sneha
एतेन संस्क
ृ तमसंस्क
ृ तं वा क
े वलं Dalhana on Su.Ci.31/19, 21
Dalhana opines that, ‘Kevala Sneha’ is the synonym of Accha
Sneha, which means administration of processed (or)
unprocessed Sneha alone, not mixed with other liquid
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 7
8. Indications of Acchasneha
स्नेहसात्म्यः क्लेशसहः काले नात्युष्णशीतले |
अच्छमेव र्पबेत् स्नेहमच्छपानं र्ह पूर्जतम् ||२१||
Su.Chi.31
• Sneha Satmya
• Klesha Saha
• Na ati – Shita / Ushna Kala.
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 8
9. Contraindications of Accha Sneha
स्नेहद्वेषी क्षामो मृदुकोष्ट: स्नेहमद्यर्नत्यश्च I
अध्वप्रजागरल्पिश्रान्ता नाच्छं र्पबेयुस्ते II Ka Su 22/52
Sneha Dveshi (Aversion to oily substances)
Kshama
Mrudhu Kostha
Sneha nitya
Madhya nitya
Advaprajagarastree Shranta
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 9
10. Vicharana Sneha
प्रर्वचायिते अवचायितेऽनुकल्पेनोपयुज्यतेऽनयेर्त प्रर्वचारणा ओदनादयः; ओद
नादयश्च स्नेहप्रर्वचारणायां स्नेहयुक्ता एव बोद्धव्ाः; अभ्यञ्जनादयस्तु यद्यर्प शु
द्धस्नेहसम्पाद्यास्तथाऽर्प जठरार्िसम्बन्धे न व्ार्प्रयन्त इर्त तन्त्रे र्वचारणाशब्दे
नोच्यन्ते||२३-२५||
Chakrapani on Ca.Su 13
Vicharana is the method of using Sneha with various preparations like
Odana, Vilepi and Yavagu etc. Even Bahya Snehana also included
under the category of Vicharana Snehana
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 10
12. Odana (boiled rice), vilepi (thick gruel), mamsa rasa (meat
soup), paya (milk), dadhi (curd), yavagu (thick gruel), soup shaka (soup
of green leafy vegetables), yusha (pulses soup), kambalika (Preparation
of sesame with curd, oil, salt etc.), khada (cooked
buttermilk), saktu (roasted flour of barli, horse gram
etc.), madya (wine), leha
(confections), bhakshya (snacks), abhyanjana (oil
massage), basti (enema), Uttara basti (urethral and vaginal
enema), gandusha (gargles), karnataila (filling ear with
oil), nastakarma (nasal drops), akshitarpana (filling eye with sneha) are
twenty four types of pravicharana (mode of administration of sneha)
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 12
13. रसैश्चोपर्हतः स्नेहः समासव्ासयोर्गर्िः| षड्र्िल्पिषर्ष्टिा सङ्
् ्ां प्राप्नोत्येकश्च क
े वलः||२७||
एवमेताश्चतुःषर्ष्टः स्नेहानां प्रर्वचारणा | ओकतुिव्ार्िपुरुषान् प्रयोज्या जानता िवेत्||२८|| Ca.Su 13
एकश्च क
े वल इत्यच्छपेयं वर्जययत्वाऽभ्यञ्जनायिप्रयोज्युः| यत्रषष्ठी रसभेिा आत्रेयभद्रकाप्यीये “
स्वािुरम्लायियभयोगं” (सू.अ.२६) इत्यायिवाक्ये वक्ष्यमाणा बोद्धव्ाुः|
Sneha though is only one, depending upon permutations and combinations based on six
tastes, could be of sixty three types. Thus, vicharana could be of sixty four kinds. These
should be administered according to the habits, season, diseases and the constitution of
the person
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 13
14. To understand Pravicharana Snehana the entire matter may be classified
in following manner-
Kevala Sneha Prayoga Nasya, Karna - Akshi Tarpana, Gandusha,
Abhyanga, Basti.
Along with preparations Odana, Vilepi, Yavagu etc
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 14
15. Based on route of administration –
(i) Bahya – Oral route - Gandusha
Skin - Abhyanga
Eye - Akshi Tarpana
Ear - Karna Taila
(ii) Abhyantara – Oral route - along with Odana etc.
Nasal rout - Nasya
Genital /Urethral
Rectal route – Basti
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 15
16. Based on action –
Shodhana Pravicharana
Shamana Pravicharana
Brumhana Pravicharana
Based on time required for bringing Snehana effect.
Sadyo Snehana Pravicharana
Chira Kalina Pravicharana.
So by giving due importance to Satmya, Roga, Rtu, likings the Pravicharana Sneha
can be administered
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 16
17. Indications of Vicharana Sneha
स्नेहर्द्वषः स्नेहर्नत्या मृदुकोष्ठाश्च ये नराः|
क्लेशासहा मद्यर्नत्यास्तेषार्मष्टा र्वचारणा||८२|| Ca.Su 13
Persons who dislike sneha, use fats daily, have soft bowel, can withstand
strain, and who consume alcohol often are suitable for vicharana
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 17
18. Sl.no Feature Accha Sneha Vicharana Sneha
1 Route Internal External
2 Jataragni sambhanda Essential Non essential
3 Dose Uttama Alpa
4 Koshta sthiti Niranna Sanna
5 Kala Kshudha Kala/Akshudha kala Kshudha kala
6 Effect Quick/More Short/less
7 Parihara Obligatory Not need
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 18
19. Sl.no Feature Accha Sneha Vicharana Sneha
8 Form Kevala Kevala/Odanadi
9 Vyapada Chances are more Rare
10 Purpose Mainly for
doshautkeshana/shamana
Mainly for
doshautkeshana/Brimhana
11 Types Shodhana & Shamana 24 types
64 types
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 19
20. SUMMARY
Define Accha Sneha
Enumerate Indications of Accha Sneha
Enumerate Contraindications of Accha Sneha
Define Vicharana Sneha
List types of Pravicharana Sneha
Enumerate Indications of Pravicharana Sneha
Differentiate Accha Sneha & Pravicharana Sneha
30/12/2023 ACCHA & VICHARANA SNEHA (Dr Akshay Shetty) 20