1. BESİNLER VE DENGELİ BESLENME
Besinler ve dengeli beslenme her insanın çok iyi
bilmesi gereken, bütün hayatı boyunca uygulaması
gereken bir konudur. Canlıların beslenmesini,
yaşamsal etkinliklerini sürdürmesini sağlayan,
yiyecek ve içeceklere besin denir. Besinleri üç temel
kaynaktan elde ederiz. Bunlar;
Hayvansal besinler (et, süt, yumurta), Bitkisel besinler (sebzeler, meyveler) ve
Cansız doğadan elde edilen besinler (su ve madensel tuzlar) dır.
Besinler vücutta;Enerji verici,Yapıcı - onarıcı,Düzenleyici olarak farklı görevler alır.
Besinlerde birden fazla besin içeriği bulunabilir. Besinlerin sınıflandırılması
yapılarında en çok bulunan besin içeriğine göre olur.
ENERJİ VEREN BESİNLER
KARBONHİDRATLAR
Canlılar; yürümek, koşmak vb. yaşamsal faaliyetler için gereken enerjiyi öncelikle
karbonhidratlardan sağlar. Buğday, patates, pirinç, mercimek, yulaf karbonhidrat
yönünden zengin besin maddeleridir. Ayrıca şeker pancarı, bal, süt, üzüm vb.
yiyeceklerde ve kavun, karpuz, şeftali, çilek, kiraz ve muz gibi meyvelerde şeker
bulunur. Şekerli yiyecekler karbonhidratlı besinlerdir.
Bitkisel besinlerde en bilinen karbonhidrat çeşitleri; Nişasta ve Selülozdur.
Hayvansal besinlerde ise glikojendir. Örneğin; Patates üzerine bir damla iyot
çözeltisi (lügol) damlatılırsa patates çözeltisi mavi-mor renk alır. Bu renk değişimi
patateste karbonhidrat bulunduğunu gösterir.
NOT: Fazla miktarda alınan karbonhidratlı besinler yağa dönüşür. Bu da şişmanlığa
yol açar.
YAĞLAR
Vücudumuz için gerekli olan enerji öncelikle karbonhidratlardan, sonra yağlardan

2. sağlanır. Yağlar; karbonhidrat ve proteinlerin iki katı enerji sağlar. Yağların yakılması
için karbonhidratların azalmış olması gerekir.
Yağlar; Depolandıkları yerde organlara destek olur ve dış etkilerden korurlar.
Hücrelerin yapısında yer aldığı için aynı zamanda yapıcı ve onarıcı kabul edilirler.
Yağlar, bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir. Zeytin, ayçiçeği, soya fasulyesi,
susam, ceviz ve fındıkgibi bitkisel besinlerde bitkisel yağlar vardır . Peynir, tereyağı,
kaymak, süt ve balık gibi hayvansal besinler yağ bakımından zengindir. Bir besin
maddesinde yağ olduğunu anlamak için; besin maddesi bir kağıda sürülür. Kağıtta
parlak bir leke oluşursa yağ içeriyor demektir. Örneğin; ceviz, fıstık veya fındık
ezilerek beyaz kağıt üzerine konulursa kağıtta parlak leke oluşur.
Yağlar iki çeşittir.
Hayvansal besinlerdeki yağlara doymuş yağ denir. Katı haldedir. Örnek: Tereyağı.
Bitkisel besinlerdeki yağlara doymamış yağ denir. Sıvı haldedir. Örnek Ayçiçek yağı.
YAPICI ONARICI BESİNLER
PROTEİNLER Vücudumuzda yapıcı - onarıcı görevini üstlenen besinler
proteinlerdir.
Proteinlerin Görevleri:
» Yaraların iyileşmesi,
» Kasların gelişmesi,
» Canlıların büyümesi ve gelişmesi,
» Tırnak ve saçların uzaması,
» Zeka gelişimi ve
» Vücudun mikroplara karşı dayanıklı olması için proteinler gereklidir.
Proteinler, bitkisel ve hayvansal besinlerden elde edilir. Et, yumurta, süt, tavuk,
yoğurt, peynir ve balık proteince zengin hayvansal besinlerdir. Tahıllar (buğday, arpa,
çavdar, yulaf vb.), Baklagiller (fasulye, bakla, nohut vb.), Kuruyemişlerde (fındık,
ceviz vb.) proteince zengin bitkisel besinlerdir.
Hayvansal besinlerin protein değeri, bitkisel besinlerinkinden daha fazladır. Dengeli
beslenmek için her ikisinden de yeterince yemeliyiz. Yağlar ve karbonhidratlar da
zaman zaman yapıcı-onarıcı görev yapsa da en önemli yapıcı onarıcı besin
proteinlerdir.

3. » Yağlar ve proteinler kolay parçalanamaz. Bu yüzden öncelikle karbonhidratlar
enerji verici olarak yakılır.
» Bir besin maddesine bir kaç damla nitrik asit damlatılır. Besin maddesi üzerinde sarı
bir renk oluşursa protein içerdiği anlaşılır. Örneğin; yumurtanın akı üzerine 1 damla
nitrik asit damlatılırsa sarı renk alır. Bu, yumurtanın beyazında protein olduğunu
gösterir.
DÜZENLEYİCİ BESİNLER
VİTAMİNLER
Vitaminler vücudun direncini artırır, vücudumuzu hastalıklara karşı korur, büyüme ve
gelişmemize yardımcı olur. Vitaminler meyve ve sebzelerde bol miktarda bulunur. En
önemli vitamin gruplarını kısaca tanıyalım
A Vitamini
Bulunduğu besinler: Tereyağı, et, balık ve balık yağı, süt, yumurta, peynir, yeşil
sebzeler, havuç, domates, baklagiller, ceviz ve fıstık.
Görevi: Göz sağlığı ve kemik gelişimini sağlar.
B Vitamini
Bulunduğu besinler: Tahıllar, yeşil sebzeler, ekmek, yumurta, et, süt, turunçgiller ve
çilek.
Görevi: Sinir ve kasların gelişmesi için gereklidir.
C Vitamini
Bulunduğu besinler: Portakal, limon, mandalina, domates, çilek, koyu yeşil sebzeler,
yapraklı lahana, maydanoz, böğürtlen ve kuşburnu.
Görevi: Diş ve diş eti sağlığı için gereklidir. Vücut direncini arttırır.
D Vitamini
Bulunduğu besinler: Tereyağı, balık ve balık yağı, yumurta, peynir süt ve sebzeler.
Görevi: Kemik ve diş gelişimi için gereklidir.
E Vitamini
Bulunduğu besinler: Tahıllar, yumurta, süt, peynir, kırmızı et, şeftali ve muz.
Görevi: A vitaminiyle beraber vücudun büyümesini sağlar.
K Vitamini
Bulunduğu besinler: Lahana, et, mısır, çilek, ıspanak, bazı yeşil sebzeler, kara ciğer,

4. şeftali, muz ve pirinç.
Görevi: Kanın pıhtılaşmasını ve yaraların iyileşmesini sağlar.
» Doktor önerisi olmadan vitamin hapları ve şurupları kullanılmamalıdır.
» Bazı vitaminlerin eksikliği kadar fazlalığı da sağlığımızı olumsuz etkiler.
» Vücudumuzun ihtiyacı olan vitaminleri öncelikle besinlerden karşılamalıyız.
SU
Vücudumuzun; yaklaşık %70'i sudur. Susuz yaşam olmaz. Vücudumuzun su
ihtiyacını su ve su içeren yiyeceklerle karşılarız. Su iyi bir çözücüdür. İçinde vücut
için gerekli mineraller çözünmüş olarak bulunur. Kana akıcılık sağlar. Bu sayede
besin ve oksijenin taşınmasına yardımcı olur. Vücudumuzun sıcaklığı yükseldiğinde
terleme yoluyla su dışarıya atılarak vücut sıcaklığı ayarlanır. Sıcak havalarda fazla su
içmemizin nedeni de budur. Bütün besinlerde az ya da çok su vardır. Karpuzun
%92'si, yer fıstığının %3'ü sudur.
MİNERALLER
Vücudumuzun kemik ve kan gibi yapılarının maddeleridir. Örneğin; Kalsiyum,
fosfor, demir. Değişik miktar ve çeşitte olmak üzere mineraller hemen her besinde
bulunur. Mineraller; Süt, sebze ve tahıllarda, proteinli besinlerde (deniz ürünleri, et,
karaciğer,yumurta), sofra tuzunda, suda, bazı meyvelerde ve kuru yemişlerde (fındık,
ceviz, badem) bulunur.
» Kemik ve dişlerinin kuvvetli ve sağlıklı olması, kalsiyum ve fosfora
bağlıdır. Kalsiyum en çok süt ürünlerinde, fosfor en çok balıkta bulunur.
» Kandaki bazı proteinlerin yapısında da demir bulunur. Demir en çok yeşil yapraklı
sebzelerde ve hayvansal proteinlerde bulunur.
» İyot yetersizliği öğrenme ve algılama yeteneğini dolayısıyla okul başarısını
düşürüyor. İyot yetersizliğine bağlı guatr hastalığı ülkemizde yaygın bir sağlık
sorunudur.
DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENELİM
Vücudun tüm görevlerini tam yapabilmesi için ihtiyaç duyduğu besin maddelerinden
yeterli miktarlarda alınmasına dengeli beslenme denir. Tüketilmesi gereken besin
miktarları insanların; yaşına, çalıştıkları işe, boy ve ağırlığına, hastalık durumuna,

5. cinsiyetine, hava sıcaklığına ve mevsime göre değişir.Bebekler; sütle (öncelikle anne
sütü), çocuklar; çeşitli besinlerle, yaşlılar; az fakat çeşitli besinlerle, sporcular ise
çok çeşitli ve enerji verici besinlerle beslenmelidir.
Dengeli beslenmek için;
» Yiyecekler taze ve temiz olmalıdır.
» Besinleri kızartmak yerine haşlayarak yemeyi tercih etmeliyiz.
» Çeşitli ve uygun miktarlarda besin almalıyız.
» Paketlenmiş besinlerin son kullanma tarihi geçmiş olmamalıdır.
» Sebzeler az su ile ve kapalı kaplarda pişirilmelidir.
» Sebzeler doğranmış olarak uzun zaman bekletilmemelidir.
» Kızartma yağları sık sık değiştirilmelidir.
» Kızartmalar derin kaplarda ve bol yağda yapılmalıdır.
» Haşlama suları ve yemek suları vitamince zengin olabileceğinden atılmamalıdır.
» Pişmiş yemekler kapalı kaplarda ve buzdolabında saklanmalıdır.
Diyet; yetersiz beslenme değil, çeşitli ve uygun besin almak, yani dengeli
beslenmektir.
BESİN PİRAMİDİ
Besin piramidi sağlıklı bir insanın hangi besinden
günlük ne kadar tüketeceğini gösteren bir
çizelgedir. Besin piramidinin en sık tüketilen
besin grubu tahıllardır. En az tüketilen besin
grubu yağlar ve tatlılardır. Dengeli ve sağlıklı
beslenmek için besin piramidinde bulunan
besinlerden alt kısmından yukarıya doğru azalan
miktarda tüketilmelidir.