สังคีตวิทยา

1. จังหวะ (Rhythm)
..... จังหวะจัดว่าเป็นพืนฐานในชีวิตของมนุษย์เราจะพบกับจังหวะได้ในทุก ๆ
วัฎจักร นับตังแต่การเกิด กลางคืน–กลางวัน การมีฤดูกาลทัง 4 ฤดู การขึน–ลงของนํา
การหายใจ การเต้นของหัวใจ การเดิน หรือแม้กระทั1งการดําเนินชีวิตของคน
ในทางดนตรีแล้วจังหวะหมายถึง การเคลื1อนที1ของแนวทํานองหรือเสียงใน
ช่วงเวลาหนึ1งโดยปกติจังหวะประกอบด้วย
1. จังหวะหนัก (Strong beat) หมายถึงจังหวะที1หนักกว่าจังหวะอื1น ๆ ภายใน
ห้อง เพลงเดียวกันมีหลายกลุ่ม เช่น
กลุ่ม 2 จังหวะ (Duple Meter) คือ จังหวะหนักอยู่ที1จังหวะที1 1 จังหวะที1 2
เป็นจังหวะเบา
6

2. กลุ่ม 3 จังหวะ (Triple Meter) คือจังหวะหนักอยู่ที1จังหวะที1 1 จังหวะที1 2,3
เป็นจังหวะเบา
กลุ่ม 4 จังหวะ (Quadruple Meter) คือจังหวะหนักอยู่ที1จังหวะที1 1 และ 3
จังหวะที1 2 และ 4 เป็นจังหวะเบา
2. จังหวะทํานอง (Duration) หมายถึงความสันยาวของเสียงทุกเสียงใน
ทํานองเพลง
. เครื'องหมายกําหนดจังหวะ (Time Signature) ดนตรีเป็นโสตศิลป์ที1เกี1ยวข้อง
กับเสียงและเวลา เวลาในทางดนตรีถูกกําหนดโดยใช้เครื1องหมายกําหนดจังหวะเป็น
ตัวเลขคล้ายกับเลขเศษส่วน แต่ไม่มีเส้นตรงขีดระหว่างตัวเลขบนและล่าง เช่น
เป็นต้น
7

3. ตัวเลขตัวบน ใช้บอกจํานวนตัวโน้ต หรือจังหวะภายในแต่ละห้อง เช่น
เลข 2 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 2 ตัว
เลข 3 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 3 ตัว
เลข 4 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 4 ตัว
เลข 6 หมายถึง มีตัวโน้ตได้ 6 ตัว
ตัวเลขตัวล่าง ใช้บอกลักษณะตัวโน้ตที1ใช้เป็นเกณฑ์
เลข 2 ใช้แทนโน้ต ตัวขาว
เลข 4 ใช้แทนโน้ต ตัวดํา
เลข 8 ใช้แทนโน้ต ตัวเขบต 1 ชัน
เลข 16 ใช้แทนโน้ต ตัวเขบ็ต 2 ชัน
โดยทั1วไปในทางดนตรีสามารถจําแนกอัตราจังหวะได้2 ประเภทคือ อัตรา
จังหวะธรรมดา (Simple Time Signatures) และอัตราจังหวะผสม (Compound Time
Signatures)
8

4. จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ สี1–สี1” หมายความว่า
ภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนี ประกอบด้วยตัวโน้ต
ตัวดํา (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จํานวน 4 ตัว (เลข 4 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง
มี 4 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายในหนึ1งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัว
หยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 4 จังหวะ
จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ สาม–สี1” หมายความ
ว่าภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนี ประกอบด้วยตัวโน้ต
ตัวดํา (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จํานวน 3 ตัว (เลข 3 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง
มี 3 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายในหนึ1งห้องจะประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัว
หยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ
9

5. จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ สาม–แปด”
หมายความว่า ภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนี
ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชัน (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จํานวน 3 ตัว (เลข 3 ตัวบน) ใน
การปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 3 จังหวะ ในอีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายหนึ1งห้องจะ
ประกอบด้วย ตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ
จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ หก–สี1” หมายความว่า
ภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนีประกอบด้วยตัวโน้ต ตัว
ดํา (เลข 4 ตัวล่าง) ได้จํานวน 6 ตัว (เลข 6 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้องมี 2
จังหวะ เนื1องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตตัวดํา 3 ตัวให้นับ 1 จังหวะ หรือ 1 เคาะใน
อีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายในหนึ1งห้องจะประกอบด้วย ตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใด
ก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 6 จังหวะ (อัตราตัวโน้ตปกติ)
10

6. จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ หก–แปด”
หมายความว่า ภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนี
ประกอบด้วยตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชัน (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จํานวน 6 ตัว (เลข 6 ตัวบน) ใน
การปฏิบัติให้ถือว่า 1 ห้อง มี 2 จังหวะ เนื1องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตเขบ็ต 1 ชัน 3
ตัว ให้นับ 1 จังหวะ หรือ 1 เคาะในอีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายในหนึ1งห้องจะ
ประกอบด้วยตัวโน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 3 จังหวะ (อัตรา
ตัวโน้ตปกติ)
จากตัวอย่างข้างต้น อ่านว่า “เครื1องหมายกําหนดจังหวะ เก้า–แปด”หมายความ
ความว่าภายในหนึ1งห้องเพลงที1กําหนดด้วยเครื1องหมายกําหนดจังหวะนีประกอบด้วย
ตัวโน้ตตัวเขบ็ต 1 ชัน (เลข 8 ตัวล่าง) ได้จํานวน 9 ตัว (เลข 9 ตัวบน) ในการปฏิบัติให้ถือ
ว่า 1 ห้อง มี 3 จังหวะ เนื1องจากเป็นอัตราจังหวะผสม โน้ตตัวเขบ็ต 1 ชัน 3 ตัว ให้นับ
1 จังหวะ หรือ 1 เคาะในอีกความหมายหนึ1งก็คือ ภายในหนึ1งห้องจะประกอบด้วยตัว
โน้ตหรือตัวหยุดชนิดใดก็ได้แต่รวมกันแล้วต้องไม่เกิน 41/2 จังหวะ (อัตราตัวโน้ตปกติ)
.
11

7. ความเร็วจังหวะ (Tempo)
ความเร็วจังหวะ หมายถึง ความเร็วของบทเพลงต่าง ๆ ที1อัตราความช้าเร็ว
ต่างกันออกไปทังนีขึนอยู่กับผู้ประพันธ์เพลงกําหนดว่าจะให้มีความช้า–เร็ว เท่าไรอาจมี
จังหวะเร็ว ปานกลาง หรือช้าก็ได้แต่ต้องเคาะจังหวะให้ช่องของจังหวะห่างเท่ากันเสมอ
ในทางปฏิบัตินันการกําหนดความช้า–เร็ว ของแต่ละคนนันไม่เท่ากันจึงมีผู้ประดิษฐ์
เครื1องมือที1ใช้เคาะจังหวะขึนมาเรียกว่า “เมโทรโนม” (Metronome) เพื1อให้ใช้ยึดว่าความ
ช้า–เร็ว เท่าใด ควรจะเคาะอย่างไรโดยการกําหนดเป็นคําศัพท์ทางดนตรีดังนีเช่น
Largo (Very slow, broad) 40-56 ช้ามาก
Grave (Very slow, solemn) ช้ามาก ๆ
Adagio (Slow) 58-70 ช้า ๆ ไม่รีบร้อน
Andante (Moderately slow) 72-90 ช้า ก้าวสบาย ๆ
Moderrato (Moderate) 93-100 ความเร็วปานกลาง
Allegretto (Moderately fast) 102-12 ค่อนข้างเร็ว
Allegro (Fast) 125-134 เร็ว
Vivace (Lively) 136-172 เร็วขึนแบบมีชีวิตชีวา
Presto (Very fast) 174-216 เร็วมากทันทีทันใด
Prestissimo (As fast as possible) 218-...... เร็วที1สุด
12

8. เมโทรโนม (Metronome) คือ เครื1องกําหนดจังหวะโดยใช้บอกว่าใน 1 นาที
จะมีจังหวะตบกี1ครัง เช่น Adagio มีความเร็ว 70 ครังต่อนาที เป็นต้น
จังหวะตบหรือจังหวะเคาะ (Beat) หมายถึง การเคาะหรือนับจังหวะอย่าง
สมํ1าเสมอที1ปรากฏในบทเพลง เป็นจังหวะธรรมดาที1ดําเนินไปเรื1อย ๆ คล้ายกับจังหวะ
การเต้นของหัวใจ (Pulse) ความช้า–เร็วนันขึนอยู่การกําหนดของผู้แต่ง หรือผู้ประพันธ์
(Composer)
13

9. 1
ในทางปฏิบัติแล้วนิยมใช้เท้าในการตบจังหวะกับพืนเป็นการนับจังหวะการ
ตบเท้ากระทบกับพืนหนึ1งครังมีค่าเท่ากับ ½ จังหวะ ก็เท่ากับว่าถ้าเราตบเท้าลง–ยกขึน
ก็เท่ากับ 1 จังหวะ ดังตัวอย่าง = 1 จังหวะ
การเคาะจังหวะ 1 จังหวะ
การเคาะจังหวะ 2 จังหวะ
การเคาะจังหวะ 3 จังหวะ
การเคาะจังหวะ 4 จังหวะ
อัตราจังหวะ (Meter) หมายถึง การจัดกลุ่มของจังหวะตบหรือการจัดกลุ่มการ
เคาะ และการเน้นจังหวะเคาะอย่างสมํ1าเสมอ โดยปกติจังหวะที1 1 จัดเป็นจังหวะที1หนัก
ที1สุดเช่น
กลุ่มจังหวะธรรมดา
กลุ่มจังหวะผสม
14