1. นำำ เสนอ
อ . พุท ธรัก ษ์ มุล เมือ ง
วิช ำกำรใช้ค อมพิว เตอร์
เรือ งโรคติด ต่อ
่

2. โรคมือ เท้ำ ปำก
โรคมือ เท้ำ ปำก (Hand, Foot and Mouth
Disease)
โรคมือ เท้ำ ปำก เกิดจำกเชื้อไวรัสลำำไส้หรือ
เอนเทอโรไวรัสหลำยชนิด พบได้บอยในกลุ่ม
่
เด็กทำรกและเด็กเล็กอำยุตำ่ำกว่ำ 5 ปี โรคเกิด
ประปรำยตลอดปี แต่จะเพิ่มมำกขึ้นในหน้ำฝน
ซึ่งอำกำศมักเย็นและชืน โดยทั่วไปโรคนี้มี
้
อำกำรไม่รุนแรง

3. กำรแพร่ต ิด ต่อ ของโรค
กำรติดต่อส่วนใหญ่เกิดจำกได้รับเชื้อไวรัสเข้ำสู
ปำกโดยตรง โรคแพร่ติดต่อง่ำยในช่วงสัปดำห์
แรกของกำรป่วย โดยเชือไวรัสอำจติดมำกับมือ
้
หรือของเล่นที่เปือนนำ้ำลำย นำ้ำมูก นำ้ำจำกตุ่มพอง
้
และแผล หรืออุจจำระของผู้ปวย และอำจเกิดจำก
่
กำรไอจำมรดกัน ในระยะทีเด็กมีอำกำรทุเลำหรือ
่
หำยป่วยแล้วประมำณ 1 เดือน จะพบเชื้อใน
อุจจำระได้ แต่กำรติดต่อในระยะนี้จะเกิดขึ้นได้
น้อยกว่ำ

4. ประวัต ิค วำมเป็น มำ
พ . ศ . 2500 มีรำยงำนกำรระบำดของกลุ่ม
อำกำรไข้ ซึ่งพบร่วมกับตุ่มนำ้ำใสในช่องปำก มือและ
เท้ำในผู้ปวยเด็กที่เมืองโตรอนโต ประเทศแคนำดำ
่
โดยพบสำเหตุจำกเชือ Coxsackie virus A16 (Cox A16)
้
พ . ศ . 2502 พบกำรระบำดของกลุ่มอำกำรเช่น
เดียวกันในเมือง Bermingham ประเทศอังกฤษ และได้มี
กำรเรียกกลุ่มอำกำรนี้ ว่ำ Hand-Foot-and Mouth Disease
(HFMD) หลังจำกนั้นมีรำยงำนกำรระบำดจำกประเทศ
ต่ำงๆ ทั่วโลก

5. กำรติด ต่อ
โรคมือ เท้ำ ปำก ติดต่อกันได้ง่ำยพอสมควร
โดย
1. กำรสัมผัสโดยตรงกับสำรคัดหลั่งจำกจมูก ลำำ
คอ และนำ้ำจำกในตุ่มใส (respiratory route)
2. อุจจำระของผู้ปวยซึ่งมีเชื้อไวรัสอยู่ (fecal - oral
่
route ) ช่วงที่แพร่กระจำยมำกที่สุด คือ ในสัปดำห์
แรกที่ผป่วยมีอำกำร และจะยังแพร่เชือได้จนกว่ำ
ู้ ้
รอยโรคจะหำยไป แต่ก็ยังพบเชือในอุจจำระผูป่วย
้ ้
ต่อได้อีกประมำณ
2-3 สัปดำห์ เชื้อเอนเทอโรไวรัสสำมำรถทน
สภำวะกรดในทำงเดินอำหำรมนุษย์ได้ และมีชวิต ี
อยู่ในอุณหภูมิห้องได้ 2-3 วัน โรคนี้ไม่สำมำรถติด
ติอจำกคนสูสัตว์ หรือจำกสัตว์สคนได้
่ ู่

6. อำกำรและอำกำรแสดง
อำกำรเริ่มต้น คือ มักเป็นไข้ที่ไม่มอำกำรอะไรใน
ี
ช่วงแรก โดยจะมีระยะฟักตัวประมำณ 3-6 วัน มักจะเริ่ม
จำกกำรมีไข้ตำ่ำๆ ประมำณ 38-39 องศำ และมีอำกำรครั่น
เนื้อครั่นตัว ระยะนีจะมีระยะเวลำประมำณ 1-2 วัน จำก
้
นั้นจะเริ่มมีอำกำรเจ็บปำก ตรวจร่ำงกำยจะพบมีรอยโรค
ในบริเวณปำก มือ และเท้ำตำมมำ อำกำรแสดงที่พบ มัก
จะมีอำกำรแสดงในหลำยระบบ เช่น

7. 1 ) ระบบทำงเดิน หำยใจ อำจมีอ ำกำรเหมือ นไข้ห วัด
ไอ มีน ำ้ำ มูก ใส เจ็บ คอ
2 ) ทำงผิว หนัง
3 ) ทำงระบบประสำท เช่น สมอง เยือ หุ้ม สมอง หรือ เนือ
่ ้
สมองอัก เสบ
4 ) ทำงระบบทำงเดิน อำหำร เช่น อำกำรท้อ งเสีย ถ่ำ ย
เหลวเป็น นำ้ำ เล็ก น้อ ย ปวดหัว
อำเจีย น
5 ) ทำงตำ มัก พบเยือ บุต ำอัก เสบ ( chemosis and
่
conjuntivitis ) และ
6 ) ทำงหัว ใจ เช่น สำมำรถทำำ ให้เ กิด กล้ำ มเนื้อ หรือ เยื่อ
หุม หัว ใจอัก เสบได้ ซึ่ง จะเห็น ได้ว ่ำ อำกำรอำจมีต ั้ง แต่
้
อำกำรเล็ก น้อ ยไปจนถึง อำกำรหรือ ภำวะแทรกซ้อ นที่
รุน แรง แต่ใ นที่น จ ะขอกล่ำ วถึง อำกำรทีพ บบ่อ ยเช่น
ี้ ่

9. โดยทั่ว ไปโรคมือ เท้ำ ปำก จัด ว่ำ มีอ ำกำรน้อ ย โดย
มำกมัก มีเ พีย งไข้ ครั่น เนื้อ ครั่น ตัว และเจ็บ ปำก แต่ ในผู้ป ่ว ย
บำงรำยอำจพบภำวะแทรกซ็อ นที่ร ุน แรงได้ โดยเฉพำะจำกกำร
ติด เชื้อ enterovirus 71 ภำวะแทรกซ้อ นที่ร ุน แรง แบ่ง เป็น
1 . ภำวะแทรกซ้อ นทำงระบบประสำท
1.1 ก้ำ นสมองอัก เสบ ( brainstem encephalitis )
1.2 สมองและเยื่อ หุ้ม สมองอัก เสบ
( meningoencephalitis )
1.3 เยื่อ หุ้ม สมองอัก เสบที่ไ ม่ใ ช้ก ำรติด เชื้อ แบคทีเ รีย
( aseptic meningitis )
1.4 กล้ำ มเนื้อ อ่อ นแรงคล้ำ ยโปลิโ อ ( poliomyelitis like
paralysis )
2 . ภำวะแทรกซ้อ นระบบปอด เช่น ปอดอัก เสบ
3 . ภำวะแทรกซ้อ นระบบหัว ใจ เช่น กล้ำ มเนื้อ หรือ เยื่อ หุ้ม
หัว ใจอัก เสบโดยผู้ป ่ว ยจะมีไ ข้น ำำ มำก่อ นประมำณ 3-6 วัน โดย
มัก ไข้ส ูง หัว ใจเต้น เร็ว และมัก มีอ ำกำรทำงระบบ ประสำทนำำ
มำก่อ น ต่อ มำมีอ ำกำรหำยใจล้ม เหลวอย่ำ งรวดเร็ว และมี

10. กำรรัก ษำ
โรคมือ เท้ำ และปำก หำกไม่ม ภ ำวะแทรกซ้อ น เป็น โรค
ี
ทีส ำมำรถหำยได้เ อง โดยใช้ร ะยะเวลำประมำณ 7 วัน
่
กำรรัก ษำจึง เป็น เพีย งกำรประคับ ประคองและบรรเทำ
อำกำร โดยเฉพำะกำรลดไข้ และลดอำกำรเจ็บ ปวด จำก
แผลในปำก โดยอำจใช้ย ำชำป้ำ ยบริเ วณทีเ ป็น แผลก่อ น ่
รับ ประทำนอำหำร ในกรณีท ม ภ ำวะแทรกซ้อ นให้ร ัก ษำ
ี่ ี
ตำมอำกำรเป็น ส่ว นใหญ่ หลัง จำกกำรติด เชื้อ ผู้ป ่ว ยจะมี
ภูม ค ุ้ม กัน ต่อ เชื้อ ไวรัส ทีก อ โรค แต่อ ำจเกิด โรคมือ เท้ำ
ิ ่ ่
ปำก ซำ้ำ ได้จ ำก enterovirus ตัว อื่น ๆควรแนะนำำ ผู้ป กครอง
สัง เกตอำกำรทีอ ำจมีภ ำวะแทรกซ้อ นรุน แรง เช่น ไข้ส ูง
่
ซึม อำเจีย นบ่อ ยๆ ไม่ย อมรับ ประทำนอำหำรและนำำ ซึง ้ ่
ควรพำบุต รหลำนมำพบแพทย์

11. กำรป้อ งกัน
ที่สำำ คัญ ทีส ุด คือ กำรแยกผู้ป ่ว ยทีเ ป็น โรคออก
สำ ่ ่
จำกกลุ่ม เพือ นในโรงเรีย น สถำนเลี้ย งเด็ก โดยเน้น
่
contact isolation เป็น หลัก โดยมีร ำยละเอีย ดดัง นี้
แยกเด็ก ป่ว ยไม่ใ ห้ร ่ว มกิจ กรรมกับ เด็ก อื่น เช่น ว่ำ ย
นำำ ไปโรงเรีย น ใช้ส นำมเด็ก เล่น เป็น เวลำ 1 สัป ดำห์
้
ผู้ด ูแ ลเด็ก หมัน ล้ำ งมือ บ่อ ยๆ โดยเฉพำะหลัง เปลี่ย นผ้ำ
่
อ้อ ม หรือ สัม ผัส กับ นำ้ำ มูก และนำ้ำ ลำยของเด็ก
ทำำ ควำมสะอำดพืน ห้อ งนำ้ำ สุข ำ เครื่อ งใช้ ของเล่น
้
สนำมเด็ก เล่น ตลอดจนเสือ ผ้ำ ทีอ ำจปนเปื่อ นเชื้อ
้ ่
ด้ว ยนำำ ยำฆ่ำ เชื้อ ทีใ ช้ท ว ไปภำยในบ้ำ น
้ ่ ั่
มีร ำยงำนในโกปกติท ต ิด เชื้อ แล้ว ไม่ม อ ำกำร อำจมี
ี่ ี
เชือ ในอุจ จำระได้ 6-12 สัป ดำห์
้

13. จบกำรนำำ เสนอ
นำำเสนอโดย นำงพิศมัย โคตสี
เมือง เลขที่ 25
หลักสูตรประกำศณียบัตรผู้ชวย
่
พยำบำลรุ่นที่4