2. • Ο Αθανάσιος-Νικόλαος "Διάκος" Μασσαβέτας ήταν ένας από τους Έλληνες
πρωταγωνιστές ήρωες - οπλαρχηγούς του πρώτου έτους της Επανάστασης του
1821 που έδρασε στη Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με μια εκδοχή, το πραγματικό
του όνομα ήταν Αθανάσιος Γραμματικός ή κατά άλλους ήταν Αθανάσιος
Μασσαβέτας. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818 και το 1820 έγινε
αρματολός στη Λιβαδειά. Τον Απρίλιο του 1821 σε συνεργασία με άλλους
οπλαρχηγούς κατέλαβε το φρούριο της Λιβαδειάς και χρησιμοποιώντας το σαν
ορμητήριο, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Κατέλαβε την γέφυρα της Αλαμάνας
και στις 22 Απριλίου 1821 έδωσε μάχη με τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη.
Στη μάχη αυτή συνελήφθη και αφού μεταφέρθηκε στη Λαμία δολοφονήθηκε με
ανασκολοπισμό από τους Τούρκους και κάηκε στις 24 Απριλίου 1821.
3. ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ
• Εγγονός ενός ντόπιου κλέφτη, γεννήθηκε είτε στην Άνω Μουσουνίτσα
είτε στην Αρτοτίνα. Την εκδοχή ότι γεννήθηκε στην Αρτοτίνα υποστηρίζει
η πρώτη βιογραφία του Αθανασίου Διάκου που γράφτηκε από τον Ρόδιο
το έτος 1835. Την εκδοχή ότι γεννήθηκε στην Άνω Μουσουνίτσα
υποστηρίζουν μαρτυρίες του Γκούρα. Υπάρχει μακροχρόνια φιλονικία
ανάμεσα στα δύο χωριά σχετικά με το ποια είναι η γενέτειρά του.
• Είχε έφεση στη θρησκεία και σε ηλικία 12 ετών στάλθηκε από τη μητέρα
του στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Αρτοτίνα
Φωκίδας για την εκπαίδευσή του.
4. Η ΖΩΗ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
• Έγινε μοναχός σε ηλικία δεκαεπτά ετών και, λόγω της αφοσίωσής του στη χριστιανική
πίστη και της ιδιοσυγκρασίας του, έγινε πολύ γρήγορα διάκος.
• Η λαϊκή παράδοση αναφέρει πως όταν ο Αθανάσιος Διάκος ήταν μοναχός, ένας Τούρκος
πασάς πήγε στο μοναστήρι του Προδρόμου στην Αρτοτίνα με τα στρατεύματά του και
εντυπωσιάστηκε απ' την εμφάνιση του νεαρού μοναχού. Ο Διάκος προσβλήθηκε απ' τα
λεγόμενα του Τούρκου και μετά από καβγά τον σκότωσε. Έτσι αναγκάστηκε να φύγει
στα κοντινά βουνά και να γίνει κλέφτης.
5. Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΑΛΑΜΑΝΑΣ
• Η Γέφυρα της Αλαμάνας είναι ονομασία γέφυρας του Σπερχειού ποταμού που βρίσκεται
3 χλμ. δυτικά των Θερμοπυλών. Εκεί ο Αθανάσιος Διάκος, μία από τις μεγαλύτερες
ηρωικές μορφές του πρώτου έτους της Ελληνικής επανάστασης του 1821 κατά του
Οθωμανικού ζυγού, επέλεξε ν΄ αναμετρηθεί με το ασκέρι του Ομέρ Βρυώνη που
κατευθύνονταν στην Αττική. Στην ομώνυμη μάχη που ακολούθησε στις 22 Απριλίου του
1821 συνελήφθη από τους Τούρκους όπου και βρήκε μαρτυρικό θάνατο.
• Φαίνεται ότι χτίστηκε επί τουρκοκρατίας, την έκτη δεκαετία του 17ου αιώνα. Στην αρχή
ονομαζόταν γέφυρα Ελλάδας, λόγω της ομώνυμης παλιάς ονομασίας του Σπερχειού
ποταμού, από τον 14ο ήδη αιώνα. Πολύ αργότερα, στα τέλη του 18ου αιώνα
ονομάστηκε γεφύρι της Αλαμάνας, λόγω και της ονομασίας έτσι του τελευταίου
τμήματος του ποταμού προς τις εκβολές του στο Μαλιακό κόλπο, πιθανόν από το χωριό
Αλαμάνα, που υπήρχε εκεί κοντά κατοικούμενο από κολίγους και καταστράφηκε κατά
την Ελληνική επανάσταση. Το χωριό, κατά τον Edward Dodwell,βρισκόταν σε απόσταση
μιάμισης ώρας από το Ζητούνι και όπως αναφέρει ο φιλικός Περαιβός “...η δε Αλαμάνα
χωρίον ην μικρόν, του οποίου τους κατοίκους κατέσφαξαν οι Τούρκοι κατ' αρχάς της
επαναστάσεως’’.
6. ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΛΑΜΑΝΑΣ
• Η μάχη της Αλαμάνας ήταν μια από τις πολεμικές εμπλοκές της επανάστασης του '21 με
νικηφόρα έκβαση για τους Τούρκους και ήττα των Ελλήνων. Στην μάχη αυτή που έγινε στις 23
Απριλίου 1821 πληγώθηκε ο Αθανάσιος Διάκος και τελικά βρήκε ηρωικό θάνατο, αφού
εκτελέστηκε βάναυσα από τον Ομέρ Βρυώνη.
• Μετά την εξέγερση των Ελλήνων, ο Ομέρ Βρυώνης, διοικητής του τουρκικού στρατού, κατέβηκε
με 8.000 άνδρες από την Θεσσαλία για να καταπνίξει την επανάσταση που είχε ξεσπάσει στην
Πελοπόννησο. Ο Αθανάσιος Διάκος, ο Πανουργιάς και ο Γιάννης Δυοβουνιώτης με περίπου 1.500
αρματολούς πήραν θέση στον ποταμό Αλαμάνα (Σπερχειός), κοντά στις Θερμοπύλες. Η υπεροχή
των τουρκικών δυνάμεων ανάγκασαν τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη να εγκαταλείψουν τον
αγώνα αφήνοντας πίσω τους τον Αθανάσιο Διάκο με τους άντρες του, οι οποίοι με την σειρά
τους και μετά από πολύωρη μάχη νικήθηκαν από τους Τούρκους.
• Αν και στην μάχη της Αλαμάνας οι Έλληνες δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους, η
πεισματική αντίστασή τους και ιδίως ο μαρτυρικός μα και ηρωικός θάνατος του Αθανάσιου
Διάκου έδωσε δύναμη στους Έλληνες να συνεχίσουν τον αγώνα και έπλασε έναν από τους
πρώτους ηρωικούς θρύλους της Ελληνικής επανάστασης.
7. Η ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΤΟΥ
• Στρατοπεδεύοντας στο Λιανοκλάδι, κοντά στη Λαμία, οι Τούρκοι διαίρεσαν γρήγορα τη δύναμή τους. Η κύρια τούρκικη δύναμη
επιτέθηκε στο Διάκο. Έχοντας η πλειοψηφία των Ελλήνων υποχωρήσει, οι Τούρκοι συγκέντρωσαν την επιθετική τους ισχύ ενάντια
στη θέση του Διάκου στη γέφυρα της Αλαμάνας. Βλέποντας ότι ήταν θέμα χρόνου προτού κατακλυστούν απ' τον εχθρό, ο
Μπούσγος, που πολεμούσε παράλληλα με τον Διάκο, του πρότεινε να υποχωρήσουν. Ο Διάκος επέλεξε να μείνει και να παλέψει
μαζί με 48 συμπολεμιστές του σε μία απελπισμένη μάχη σώμα με σώμα, λίγες ώρες πριν συντριβούν.
• Ο σοβαρά πληγωμένος στον δεξί ώμο ο Διάκος συνελήφθη από πέντε Τσάμηδες. Οι συναγωνιστές του Καλύβας και Βακογιάννης
που όρμησαν ξιφήρεις να το σώσουν σκοτώθηκαν κοντά στον αρχηγό τους. Ο Διάκος μεταφέρθηκε από τους Τούρκους στην
Λαμία μπροστά στον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος προσφέρθηκε να τον κάνει ανώτερο αξιωματικό στον οθωμανικό στρατό αν
αλλαξοπιστούσε και ασπαζόταν το Ισλάμ. Ο Διάκος αρνήθηκε απαντώντας "Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω". Ο
Ομέρ πασάς έδειξε συμπάθεια προς τον Διάκο, αλλά κάποιος Χαλήλ μπέης από την πόλη ικέτευσε για την άμεση και
παραδειγματική θανάτωσή του. Έτσι την επόμενη μέρα ανασκολοπίστηκε. Ο Διάκος αντιμετώπισε το μαρτυρικό του θάνατο με
θάρρος. Μόνο ένα παράπονο βγήκε απ' τα χείλη του, προβλέποντας την ανάσταση του Ελληνισμού: "Για δες καιρό που διάλεξε ο
χάρος να με πάρει, τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι". Κατά τον Φιλήμονα ο Διάκος στράφηκε προς τους
Αλβανούς και είπε "Δεν βρίσκεται από σας κανένα παλληκάρι να με σκοτώσει με πιστόλα και να με γλυτώσει από τους
Χαλδούπιδες!". Η φοβερή αυτή θανατική ποινή εκτελέστηκε στο Ζητούνι (Λαμία) στις 24 Απριλίου, την επομένη της μάχης στην
Αλαμάνα. Μετά τον θάνατό του, οι Τούρκοι πέταξαν το λείψανό του σε κοντινό χαντάκι. Οι Χριστιανοί, όμως, βγήκαν κρυφά τη
νύχτα και έθαψαν το σώμα του, στον χώρο που αρχίζει σήμερα η οδός Ησαϊα. Ο χώρος της ταφής του είχε λησμονηθεί και
ανακαλύφθηκε από τον αντισυνταγματάρχη Ρούβαλη, το 1881. Το 1886 έγινε το πρώτο μνημόσυνό του και τοποθετήθηκε η
σημερινή προτομή. Η επιτροπή εκδουλεύσεων, προηγουμένως, τον αναγνώρισε ως ανώτατο αξιωματικό πρώτης τάξης και
επεδίκασε μηνιαία σύνταξη στην αδερφή του ως τον θάνατό της, το 1873.
8. ΟΜΕΡ ΒΡΥΩΝΗΣ
• Μεγάλωσε στην αυλή του Αλή Πασά στα Ιωάννινα. Αργότερα πήγε στην Αίγυπτο, όπου βοήθησε το Μωχάμετ Άλη στις πολεμικές
επιχειρήσεις κατά των Μαμελούκων. Γρήγορα απέκτησε φήμη ικανού στρατιωτικού και πλούτη. Επιστρέφοντας στα Ιωάννινα,
χρησιμοποιήθηκε από τον Αλή στους αγώνες του τελευταίου εναντίον των άλλων πασάδων και του σουλτάνου. Τελικά όμως,
προβλέποντας την ήττα του Αλή, τον πρόδωσε και ανταμείφθηκε με το πασαλίκι του Βεράτιου.
• Μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης πήρε εντολή να κατεβεί στην ανατολική Ελλάδα, να καταπνίξει την επανάσταση της
περιοχής και να συνεχίσει προς την Πελοπόννησο. Έφυγε από τα Ιωάννινα στις 9 Απριλίου 1821 και προσπάθησε να
συνθηκολογήσει με μερικούς οπλαρχηγούς, αλλά απέτυχε. Μετά απ' αυτό διέλυσε σε μάχη τα τμήματα του Δυοβουνιώτη και
Πανουργιά στη Χαλκομάτα και του Αθανασίου Διάκου στην Αλαμάνα τον οποίο, αφού αιχμαλώτισε, σούβλισε. Στη συνέχεια
προχώρησε προς την Άμφισσα, για να περάσει με πλοία στην Πελοπόννησο. Στο Χάνι της Γραβιάς συνάντησε τρομερή αντίσταση
από ένα μικρό τμήμα Ελλήνων με υπό την αρχηγία του Οδυσσέα Ανδρούτσου χάνοντας ένα μεγάλο τμήμα του στρατού του.
Δεδομένης της τακτικής ήττας και του μεγέθους των απωλειών στη μάχη αυτή φοβήθηκε πλέον να προχωρήσει στην
Πελοπόννησο οπότε πέρασε στα ορεινά χωριά της Γκιώνας, στη Λιβαδειά και έπειτα στην Εύβοια. Στα Βρυσάκια συνάντησε
ισχυρή αντίσταση και υπέστη περαιτέρω σοβαρές απώλειες. Μετά βάδισε κατά της Αθήνας και έλυσε την πολιορκία της
Ακρόπολης.
• Στο μεταξύ είχε επαναστατήσει η Δυτική Στερεά οπότε ο Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς ανακάλεσε το Βρυώνη στα Ιωάννινα, όπου
διέσπασε τη συμμαχία των Σουλιωτών με κάποια άτακτα τμήματα Αλβανών και ανάγκασε τους Σουλιώτες σε συνθηκολόγηση (2
Σεπτεμβρίου 1822) μετά από αποκλεισμό. Μετά την πτώση του Σουλίου, οι Τούρκοι με αρχηγούς Κιουταχή και Βρυώνη
πολιόρκησαν το Μεσολόγγι. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα κυρίευσης, τη νύκτα των Χριστουγέννων 1822, έλυσαν την
πολιορκία κι αυτό προκάλεσε τη δυσμένεια του σουλτάνου. Αργότερα κατέβηκε πάλι στη Δυτική Στερεά και προσπάθησε για την
αποτυχία των άλλων Τούρκων αρχηγών, για να δικαιολογήσει τη δική του. Τέλος, διέλυσε οριστικά το στρατόπεδό του και γύρισε
στα Ιωάννινα, από εκεί στο Βεράτι και τέλος στη Θεσσαλονίκη. Μετά χάνονται τα ίχνη του.
9. Ο ΑΠΑΝΘΡΩΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ
• Ο Αθανάσιος Διάκος βρήκε φρικτό μαρτυρικό θάνατο. Οι Τούρκοι τον παλούκωσαν ζωντανό. Ένας Τούρκος παραγγέλθηκε για να
του περάσει το σουβλί μέσα από το σώμα του. Χωρίς να πειράξει τα ζωτικά εσωτερικά όργανα, και μόνον τρυπώντας του το
έντερο και το διάφραγμα, ο Τούρκος του πέρασε το σουβλί ανάμεσα από τα σπλάχνα και το πνευμόνι, μέχρι που του το έβαλε
επάνω από τον ώμο. Ο Διάκος στήθηκε όρθιος στραμμένος προς τη Δύση για να τον καίει ο ήλιος. Γύρω του οι Τούρκοι έστησαν
σε πασσάλους τα ακρωτηριασμένα κεφάλια των παλικαριών του, να τον κοιτάνε. Ο Διάκος άντεξε για πολύ το φρικτό
βασανιστήριό του, βρίζοντας τους Τούρκους και τη θρησκεία τους, ενώ επαινούσε τους Έλληνες. Ζητούσε όμως νερό να πιει και
κανείς δεν του έδινε. Ένας από τους συντρόφους του προσπάθησε να τον απαλλάξει από το μαρτύριό του, και τον πυροβόλησε
από μακριά. Αστόχησε όμως, και αντί να τον σκοτώσει, η σφαίρα του τρύπησε τον ώμο, επιδεινώνοντας το μαρτύριό του. Ο
βάναυσος τρόπος θανάτου του Διάκου στα χέρια των Τούρκων (παλουκώθηκε και στη συνέχεια κάηκε) τρομοκράτησε αρχικά το
λαό της Ρούμελης, αλλά η γενναία στάση του κοντά στις Θερμοπύλες τον έκανε μάρτυρα για τον απελευθερωτικό σκοπό. Ένα
μνημείο στέκεται τώρα κοντά στη γέφυρα της Αλαμάνας στο Σπερχειό, το σημείο της τελικής μάχης του. Προς τιμήν του, η Άνω
Μουσουνίτσα (το χωριό στο οποίο γεννήθηκε ο πατέρας του) μετονομάστηκε σε "Αθανάσιος Διάκος" στις
15/12/1958.Επίσης,προς τιμήν του Ήρωα, η Κεντρική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος (1830 - 1930) οργάνωσε πανηγυρικές
εκδηλώσεις το 1930 για τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Αθανασίου Διάκου στην Αρτοτίνα και εντοίχισε στην πρόσοψη του
κελιού του Ήρωα στο Ι. Μονή Τιμίου Προδρόμου μαρμάρινη πλάκα με την ακόλουθη επιγραφή "Ενταύθα εμόνασε το τέκνο της
Αρτοτίνης, ο Αθανάσιος Διάκος - Εγένετο 31 Αυγούστου 1930’’.
