Αδέλφική Σχέση και Αυτισμός

ΑΔΕΛΦΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ
ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
Ψυχοκοινωνικές Επιπτώσεις και
Ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ
των αδελφών μέσω του
παιχνιδιού

Πίμπας Ιωάννης, Ψυχολόγος MSc

Αργυρούπολη, Νοέμβριος 2011

ΑΔΕΛΦΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
Ψυχοκοινωνικές Επιπτώσεις και Ενίσχυση της επικοινωνίας
μεταξύ των αδελφών μέσω του παιχνιδιού
• ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ψυχοκοινωνικό Σύστημα το
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
οποίο περιλαμβάνει
– στενές διαπροσωπικές σχέσεις,
– άμεση επικοινωνία
– διαρκή και αμφίδρομη αλληλεπίδραση που επηρεάζει
και διαμορφώνει
• την προσωπικότητα και την ταυτότητα των
νεώτερων μελών

ΣΤΟΧΟΣ: η δημιουργία δυνατών και υγιών δεσμών
μεταξύ των μελών της οικογένειας

ΑΡΑ: Οτιδήποτε συμβεί σε ένα μέλος, αυτομάτως
ΑΡΑ
επηρεάζονται και τα υπόλοιπα συναισθηματικά,
γνωστικά αλλά και σε επίπεδο συμπεριφοράς


• ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ
• Η οικογένεια επηρεάζει το παιδί με αυτισμό το παιδί με
αυτισμό επηρεάζει την οικογένεια

• Ο πρωταρχικός στόχος του οικογενειακού συστήματος (η σύναψη
υγιών και δυνατών δεσμών) καθίσταται συχνά δύσκολος εξαιτίας των
αδυναμιών του παιδιού με Αυτισμό:
• στην αντίληψη και τη κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων,
• στην αμοιβαιότητα κατά την επικοινωνιακή πράξη (διάλογος, παιχνίδι),
• στην ικανότητα για πρόσκληση σε μια επικοινωνιακή πράξη,
• στην ικανότητα εκδήλωσης στοργής


• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
• Υπάρχουν επιπτώσεις στην ψυχο-συναισθηματική τους ανάπτυξη
και προσαρμογή;
• Οι απόψεις είναι διφορούμενες!

• Εντούτοις υπάρχουν αρκετοί και διάφοροι
παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την εν
λόγω διεργασία


• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
• Παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχο-συναισθηματική τους
ανάπτυξη και προσαρμογή
– η σχέση μεταξύ των γονέων
– το φύλο και η ηλικία του τυπικά αναπτυσσόμενου παιδιού
– το μέγεθος της οικογένειας
– ο βαθμός της λειτουργικότητας του παιδιού
– το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας
– το γονεϊκό άγχος
– οι στάσεις των γονέων απέναντι στην ιδιαιτερότητα του παιδιού που ίσως
είναι και ο πιο σημαντικός παράγοντας (Cicirelli, 1995, Lamorey, 1999):
• σύμφωνα με τους McHale, Sloan, & Simeonsson (1986) όσο πιο
δύσκολα προσαρμόζονται και αποδέχονται οι γονείς την
διαταραχή του παιδιού τους τόσο πιο δύσκολα προσαρμόζονται
στην εν λόγω κατάσταση τα αδέλφια αυτών των παιδιών (ένα
χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι πολύ συχνά οι γονείς
για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα αρνούνται να ονοματίσουν την
διαταραχή αυτή, αποφεύγοντας δηλαδή τον όρο Αυτισμό)
Αυτισμό


• ΤΙ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ/ΒΕΛΤΙΩΣΗ
ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ:

– ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ
– ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
– ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
– ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ


• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΑΓΚΕΣ
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
– ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ:
• από ειδικούς
• κυρίως από την ίδια την οικογένεια
– ΣΑΦΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΗΛΙΚΙΑΚΑ
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
• για την Αυτιστική Διαταραχή
• για συμπτωματολογία της
– (πχ συχνά ο τυπικά αναπτυσσόμενος αδελφός αισθάνεται
υπαίτιος για τις διαταρακτικές συμπεριφορές ή την διαταραχή
του αδερφού του)

• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΑΓΚΕΣ
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
– ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ:
• ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥΣ:
– αποφεύγεται το συναίσθημα της απομόνωσης
– περιορίζεται η εντύπωση ότι η οικογένεια και οι ειδικοί ασχολούνται
αποκλειστικά με το άλλο παιδί.
– ΠΡΕΠΕΙ: οι γονείς να αφιερώνουν ιδιαίτερο, ξεχωριστό χρόνο με το
μεγαλύτερο ή μικρότερο αδερφό του Αυτιστικού παιδιού όπου θα έχει
την αίσθηση αλλά και την επικύρωση του γεγονότος ότι είναι και αυτό
στο επίκεντρο της προσοχής
• ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΥΣ:
ΠΡΑΚΤΙΚΟΥΣ
– ενημέρωση για τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις
– ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ: δίδεται η δυνατότητα εφαρμογής των εν λόγω
παρεμβάσεων και σε χώρους άλλους όπως στο σπίτι, στην παιδική
χαρά ή οπουδήποτε αλλού


– ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ-ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ
• Σύγχυση
• Ενοχή
• Ντροπή
• Θυμός
• Ξεσπάσματα
• Ανυπακοή
– απομάκρυνση και απομόνωση


• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ: Μια ευκαιρία
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
– Πετυχαίνεται βελτίωση της επικοινωνίας και
φωτίζονται διαφορετικά:
διαφορετικά
• τα έντονα και απότομα ξεσπάσματα (πχ επειδή μπορεί
να τον ενόχλησε το άγγιγμα του αδελφού του ή επειδή
μπορεί να υπάρχει κάποιος έντονος θόρυβος)
• οι στερεοτυπίες
• οι έμμονες ενασχολήσεις με το περιορισμένο
ρεπερτόριο ενδιαφερόντων,
• η απουσία λόγου
– Ενισχύεται και οριοθετείται η θέση του αδελφού
στο οικογενειακό σύστημα


• ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ: Μια ευκαιρία
– η μοναδικότητα της αδελφικής σχέσης παρέχει δυνατότητες:
• κοινωνικοποίησης και εκπαίδευσης κοινωνικά αποδεκτών τρόπων
συμπεριφοράς
• συναισθηματικής κατανόησης
– όταν αυτή χαρακτηρίζεται από:
• ανοιχτή επικοινωνία
• αποδοχή
• κατανόηση


ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ:

– ΠΩΣ ΒΟΗΘΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΝ
ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΣΧΕΣΗ;


• ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ: Γέφυρα επικοινωνίας-Μέσο
Κοινωνικοποίησης
– ένα μέσον έκφρασης
– μια ανάγκη
– μια ευχάριστη διεργασία η οποία παρέχει
• κίνητρα για συναισθηματική ανάπτυξη,για
επιβεβαίωση και επικύρωση
– μια εμπειρία «κοινή» μεταξύ δρώντων προσώπων και
μέσω αυτού του μοιράσματος το παιδί:
• μαθαίνει κοινωνικούς ρόλους/κοινωνικές θέσεις (παιδί,
μαθητής, φίλος κλπ)
• μαθαίνει την ικανότητα διαπραγμάτευσης
• μαθαίνει την ικανότητα συμβιβασμού
• μαθαίνει την ικανότητα να κατανοεί την οπτική του άλλου
(Wolfberg & Schuler, 1999)


• ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ΑΥΤΙΣΜΟΣ: Μια
πρόκληση
– Το αυτιστικό παιδί δυσκολεύεται
• στην κοινωνική διάσταση του παιχνιδιού (στην «κοινή εμπειρία»)
• και συχνά εκδηλώνει
– ένα είδος απομονωμένου
– επαναλαμβανόμενου
– μικρής διάρκειας
– χωρίς ιδιαίτερη φαντασία και συμβολισμό παιχνίδι
• ΌΜΩΣ: εάν το παιχνίδι είναι δομημένο και οργανωμένο κατάλληλα
μπορεί να αποτελέσει μια ικανοποιητική επικοινωνιακή-κοινωνική
πράξη:
• ανάπτυξη και εξέλιξη υγιούς σχέσης μεταξύ των αδερφών (Hobson et
al., 2009, Beyer, 2009, Hess, 2006, Thomas & Smith, 2004, Whitaker,
2004, Wofberg & Schuler, 1999)


• ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ


• ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
– 4 απλοί κανόνες αλληλεπίδρασης (Whitaker, 2004)

Προσέγγιση του Παιχνίδι
παιδιού-κάλεσμα «έλα προσαρμοσμένο
να παίξουμε!» (ή «θέλεις στους προσωπικούς
να παίξουμε;») ρυθμούς του παιδιού

Απλός και χωρίς Διασκέδαση (το τελικό
βιασύνη λόγος αποτέλεσμα δεν έχει
τόσο σημασία όσο το
περιεχόμενο)

• ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ΑΥΤΙΣΜΟΣ: Μια κοινή εμπειρία ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ
ΑΔΕΛΦΩΝ
– εγκαθίδρυση ΡΟΥΤΙΝΑΣ-ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ (στόχος: ένα
αναγνωρίσιμο μοτίβο συμπεριφοράς) δημιουργώντας ένα
«κοινό ενδιαφέρον»
– ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ (πχ το χαλί, ένα
τραπέζι)
– ΞΕΚΑΘΑΡΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕ ΔΥΟ ΜΕΡΗ
(με μια κολλητική ταινία λόγου χάρη)
– ΞΕΚΑΘΑΡΕΣ ΚΑΙ ΑΠΛΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ των αποδεκτών
τρόπων συμπεριφοράς κατά το παιχνίδι (λχ «δεν
σπρώχνω», «δεν κλωτσάω», «περιμένω την σειρά μου»
κλπ)
– αξιοποίηση παιχνιδιών τα οποία θα κινούν το
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΡΓΕΙΑ του παιδιού με
Αυτισμό


• ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
• Τι προσφέρει η οπτικοποίηση (φωτογραφίες ή κάρτες όπου
αναγράφεται το όνομα του κάθε παίχτη, αριθμοί με τα ονόματα των
παιχτών) ;
– οργάνωση της εμπειρίας
– συγκεκριμενοποίηση
– βοηθά το παιδί να γνωρίζει το τι να αναμένει χωρίς να απογοητεύεται και
να εκδηλώνει διάφορες διαταρακτικές συμπεριφορές και ξεσπάσματα

• αποτελούν βοηθητικές παραμέτρους για το παιχνίδι
– να έχει ένα ουσιαστικό περιεχόμενο (Gammerltoft & Sollok
Nordenhof, 2007, Wolfberg & Schuler, 1999)
– να αποκτήσει έναν παιδαγωγικό χαρακτήρα
– να ενισχύσει την αδελφική σχέση


– ΑΠΛΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: αφορμή για έναρξη της επικοινωνιακής
πράξης
• το κύλισμα μιας μπάλας μεταξύ των δυο παιδιών
• το παιχνίδι με τις πάσες ή ακόμη και
• το παιχνίδι με τα τουβλάκια όπου δίνεται στο παιδί κάθε φορά από
ένα τουβλάκι για να τα συλλέγει
• «κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού»

Προσοχή στο
αντικείμενο
που θα επιλεγεί


– ΧΕΙΡΟΚΟΥΚΛΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ
(συμβολικό επίπεδο παιχνιδιού): «το κουτί, το κουνελάκι και η
αλεπού» (Βογινδρούκας & Sherratt, 2005)
• Σημαντικό είναι το παιδί να εμπλακεί με το σώμα του (και με τον
λόγο του), φωνάζοντας και προειδοποιώντας το κουνελάκι όταν θα
βλέπει την αλεπού. Το ίδιο αυτό παιχνίδι θα μπορούσε να
δραματοποιηθεί και οι συμπαίκτες να αναλάβουν συγκεκριμένους
ρόλους
– Νέες τεχνολογίες: αυτές θα μπορούσαν να αποκτήσουν έναν
διαδραστικό και επικοινωνιακό ρόλο (απλά ηλεκτρονικά
παιχνίδια να αποτελέσουν ευκαιρίες για εφαρμογή κανόνων
τύπου «περιμένω την σειρά μου για να παίξω» ή και τρόπων
έναρξης/πρόσκλησης για παιχνίδι «θέλεις να παίξουμε μαζί;» )


• ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ΑΥΤΙΣΜΟΣ: ο ρόλος
του τυπικά αναπτυσσόμενου αδελφού
– τα μεγαλύτερα αδέρφια είναι δυνατόν να
αναλάβουν τον ρόλο του «εκπαιδευτή» του
αυτιστικού παιδιού στις δεξιότητες παιχνιδιού
και κατ’ επέκταση στις κοινωνικές δεξιότητες
• αρκετά διαδεδομένες πλέον οι ομάδες κοινωνικών
δεξιοτήτων με την συμμετοχή και των αδελφών των
αυτιστικών παιδιών που στοχεύουν στην εκπαίδευση
παιχνιδιού, τα αποτελέσματα αυτών των ομάδων είναι
αρκετά υποσχόμενες (Whitaker, 2004, Hess, 2006, Wolfberg
& Schuler, 1999 κα)

• ΑΔΕΛΦΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΙΣΜΟΣ: Συνοψίζοντας
– ΤΑ ΑΔΕΛΦΙΑ: σημαντικοί για την κοινωνικοποίηση του αυτιστικού
παιδιού (είτε αυτό συντελείται μέσω της μίμησης, είτε της
καθοδήγησης κα)
– Η δημιουργία μιας ΘΕΤΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ είναι κρίσιμη
– Είναι σημαντικό από την πλευρά των ΓΟΝΕΩΝ:
– να αναγνωρίζεται ξεκάθαρα και να επικυρώνεται η θέση του
αδελφού στο οικογενειακό σύστημα,
– να μην επιβαρύνεται με τον ρόλο του αποκλειστικού
παιδαγωγού-φροντιστή του αδερφού του (Ο ΜΙΚΡΟΣ
ΓΟΝΙΟΣ)
– να μην αγνοούνται τα συναισθήματά του
– να παρέχεται η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΚΑΙ ΣΩΣΤΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ
για το περιεχόμενο της διαταραχής έτσι ώστε να φωτιστούν
διαφορετικά οι εκάστοτε «διαταρακτικές» και δυσνόητες
συμπεριφορές του Αυτιστικού παιδιού


– Το παιχνίδι πεδίο δημιουργίας και ανάπτυξης μιας θετικής
και δυνατής αδελφικής σχέσης
• διδάσκονται με έναν φυσικό τρόπο ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΠΟΔΕΚΤΟΙ
ΤΡΟΠΟΙ αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας
• για τον αδελφό του αυτιστικού παιδιού, η επικοινωνία γίνεται πιο
σαφής και ξεκάθαρη έχοντας σαφή ενημέρωση
– Στρατηγικές όπως
• σαφείς και απλές οδηγίες
• προσέγγιση του Αυτιστικού παιδιού και άνευ όρων αποδοχή
• επιδίωξη συμμετοχής (ακόμη και μίμησης) στον «αυτιστικό
τρόπο» παιχνιδιού κατά τα πρώτα στάδια επικοινωνίας
– θεωρούνται ως ικανές στο να άρουν τα εμπόδια στην κοινωνική
ενσωμάτωση του Αυτιστικού παιδιού


– Μέσω του παιχνιδιού το παιδί με αυτισμό είναι σε
θέση:
• να αναπτύξει τις δημιουργικές τους δεξιότητες
κατακτώντας
– πιο ευέλικτους τρόπους συμπεριφοράς και σκέψης
• να μάθει
– κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους δημιουργίας σχέσης με τους
γύρω του και την πολυπλοκότητα μιας τέτοιας διεργασίας
– Μέσω του παιχνιδιού ο αδελφός του αυτιστικού
παιδιού είναι σε θέση:
• έχει την ευκαιρία με έναν φυσικό τρόπο να
επικοινωνήσει με τον αδελφό του/της


• ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
– http://www.siblingsupport.org
– http://www.autism.org.uk/


• ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΟΝ
ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!

Αδέλφική Σχέση και Αυτισμός

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

Similar to Αδέλφική Σχέση και Αυτισμός

Similar to Αδέλφική Σχέση και Αυτισμός (20)

Αδέλφική Σχέση και Αυτισμός