2. Շնչառություն, դա մարմնի և միջավայրի միջև տեղի ունեցող
գազափոխանակությունն է։ Նորմալ կենսագործունեության համար
մարմնին անհրաժեշտ է էներգիա։ Սննդանյութերից էներգիայի ստացումն
ընթանում է թթվածնի կլանմամբ և ածխաթթու գազի անջատմամբ։ Քանի
որ մարմնում չկա թթվածնի պաշար և առանց որի բջիջները մահանում են,
ապա անհրաժեշտ է թթվածնի անընդհատ մուտք դեպի օրգանիզմ։ Մյուս
կողմից ածխաթթու գազը պետք է հեռացվի մարմնից, քանի որ նրա զգալի
քանակության կուտակումը վտանգավոր է կյանքի համար։ Օդից թթվածնի
կլանումը և ածխաթթու գազի արտազատումը իրագործվում է շնչառական
համակարգի միջոցով։ Շնչուղիներով օդը հասնում է թոքեր, որտեղ
իրականանում է գազափոխանակությունը։
3. Քթի խոռոչ
Քթի խոռոչի ներքին մակերեսը պատված է արյունատար անոթներով հարուստ լորձաթաղանթով։ Ներշնչվող
, ,օդը քթի խոռոչում տաքանում է խոնավանում մաքրվում փոշուց և մասամբ վարակազերծվում։ Ապա այն
, , ,անցնում է քթաըմպան ըմպան իսկ հետո՝ կոկորդ։ Կոկորդում գտնվում են ձայնալարերը որոնք թրթռում
( )են իրենց միջով օդ անցնելիս և առաջացնում ձայն արտաշնչման ժամանակ ։ Կոկորդով օդն անցնում է
,շնչափող որը գտնվում է կերակրափողի առջևում։
Կրծքավանդակի խոռոչում շնչափողը բաժանվում է երկու՝ աջ և ձախ
,բրոնխների։ Բրոնխները ճյուղավորվում են՝ առաջացնելով բրոնխիալ ծառ
որի ծայրամասային օդատար խողովակները վերածվում են թոքաբշտերի։
Թոքաբշտերը մանրագույն բրոնխների ողկույզանման վերջավորություններն
,են որտեղ կատարվում է գազափոխանակություն։ Թոքաբշտերը պատված են
արյունատար անոթների խիտ ցանցով։
4. Կոկորդ
Կոկորդը տեղավորվում է չորրորդ, հինգերորդ և վեցերորդ վզային ողերի մակարդակի վրա, պարանոցի
առաջնային երեսին, գոյացնելով այնտեղ մի բարձրություն, որը պարզ նկատելի է մաշկի տակից։ Նրա
ետևում ընկած է ըմպանը, որի հետ նա կոկորդի միի բացվածքի՝ կոկորդամուտքի միջոցով անմիջապես
հաղորդակցության մեջ է։ Կոկորդի կողքերով անցնում են պարանոցի արյան խոշոր անոթները, իսկ առջևից
կոկորդը պատված է ստոր-կորճային մկաններով։
Դեպի վեր կոկորդը վերածվում է շնչափողի։ Կոկորդը բաղկացած է մի քանի
շարժուն աճառներից, կապված միմյանց կապանների միջոցով։ Բացի այդ
կոկորդն ունի փոքր մկաններ, որոնք շարժում են աճառիկները մեկը մյուսի
նկատմամբ։ Ներքին կոկորդուն են գտնվում ձայնալարերը։ Կոկորդի ներքին
խոռոչը ծածկված է լորձաթաղանթով։ Նրա երկարությունը վահանաճառի
վերին եզրից մինչև մատանիաձևի ստորին եզրը հավասար է 44 մմ-ի
տղամարդու և 36 մմ-ի կնոջ մոտ։
5. Շնչափող
Շնչափողը սկսվում է 6-րդ վզային ողի ստորին ողի
մակարդակի վրա և վերջանում է 5-րդ կրծքային ողի
բերին եղրի բարձրության վրա։ Այստեղ նա
բաժանվում է իր երկու՝ աջ և ձախ բրոնխներին։
Շնչափողի երկարությունը տատանվում է 9-ից
մինչև 10 սմ, լայնական տրամագիծը միջին թվով
15-18 մմ։ Վզային հատվածը ծածկված է
վահանագեղձով, որի նեղուցը տեղավորվում է 2-4
ողերի վրա, այնինչ գեղձի կողմնային բլթերը
իջնում են մինչև 5-րդ կամ 6-րդ ողը։
6. Բրոնխներ
Շնչափողը վերջանալով երկատվում է
առաջացնելով զույգ բրոնխներ։ Նրանք հեռանում
են իրարից համարյա 90 աստիճանի անկյան տակ
և ուղղվում են դեպի համապատասխան թոքերը։ Աջ
բրոնխը ձախից ավելի լայն է համապատասխան աջ
թոքին, որն ավելի մեծ է, քան ձախը։ Միևնույն
ժամանակ ձախ բրոնխը համարյա 2 անգամ երկար
է աջից։ Աջ բրոնխի աճառային օղերի թիվը 6-8 է,
իսկ ձախինը՝ 9-12: Աջ բրոնխը նույնիսկ կարելի է
համարել շնչափողի շարունակություն։
7. Թոքեր
Թոքերը կրծքավանդակում տեղակայված սպունգանման, զույգ օրգաններ են, որոնք շնչառության միջոցով
մարմինն ապահովում են թթվածնով և մարմնից դուրս են բերում ածխաթթու գազը։ Թոքերը պատված են
թաղանթով՝ թոքամզով։ Թոքամիզը, պատելով յուրաքանչյուր թոքը, անցնում է կրծքավանդակի ներքին
պատերի վրա և թոքի շուրջն առաջացնում փակ թոքամզային խոռոչ։ Թոքամզային խոռոչում ճնշումը
մթնոլորտայինից ցածր է։ Ճնշումների տարբերության շնորհիվ ապահովվում է օդի անցումը թոքեր։ Աջ թոքը
կազմված է 3, իսկ ձախը՝ 2 բլթից։
Ներշնչման Ժամանակ կրծքավանդակի մկանները և ստոծանին կծկվում են՝ մեծացնելով կրծքավանդակի
ծավալը։ Քանի որ թոքամզային խոռոչում ճնշումը մթնոլորտայինից ցածր է, կրծքավանդակի ծավալի
մեծացման հետ մեկտեղ, լայնանում են նաև թոքերը, որի հետևանքով օդն անցնում է այնտեղ։ Արտաշնչման
ժամանակ վերոհիշյալ մկանը թուլանում է, և օդը դուրս է գալիս թոքերից։ Թթվածինը՝ անցնելով ալվեոլի և
արյունատար անոթի բարակ պատի միջով, ներթափանցում է օդից արյուն, իսկ ածխաթթու գազը՝ հակառակ
ուղղությամբ։
8. Հեմոգլոբինը, որի ֆունկցիան է թթվածնի մատակարաումը բջիջներին և այնտեղից ածխաթթու գազի
հեռացումն է, իրականանում է համապատասխանաբար օքսիհեմոգլոբին և կարբօքսիհեոգլոբին անկայուն
միացությունների շնորհիվ։ Շնչառության ժամանակ հնարավոր է ներշնչել նաև թերայրումից առաջացած
շմոլ գազ, որը հեմոգլոբինի հետ կազմում է կայուն կարբօքսիհեմոգլոբին կայուն միացությունը, որը
վտանգավոր է կյանքի համար։
Մարդու շնչառության հաճախությունը և ծավալը կախված է մարմնի թթվածնի պահանջից։ Չափահաս մարդը
հանգիստ վիճակում մեկ ներշնչման ընթացքում ներշնչում է մոտավորապես 500 մլ օդ։ Շնչառությունն
անընդհատ է և կառավարվում է նյարդային համակարգի կողմից։ Մարդու շնչառությունը կարող է
դժվարանալ կրծքավանդակի վնասվածքների, շնչառական հիվանդությունների, ալերգիկ վիճակների,
շնչուղիների խցանման և այլ պատճառներով։ Այս պատճառները կարող են հանգեցնել շնչառության կանգի,
որը կյանքին անմիջական վտանգ սպառնացող իրավիճակ է։
9. Արտաքին միջավայրի ազդեցությունը
շնչառության վրա
Մարդու և կենդանիների կենսագործունեության համար կարևոր նշանակությունի ունի
մթնոլորտային օդի բաղադրությունը, որը կարող է փոխվել արտաքին միջավայրի տարբեր պայմաններում։
Մթնոլորտային օդում թթվածնի քանակը վերականգնվում է բույսերի շնորհիվ։ Սակայն վատ օդափոխվող
տեղերում, ներքնատներում, ինչպես նաև լեռներում նկատվում է թթվածնի անբավարարություն։
Լեռներ բարձրանալիս օրգանիզմի օրգանների համակարգերի բնականոն ֆունկցիաները փոխվում են։ Օրինակ,
ծովի մակերևույթից մոտավորապես 4-6 կմ բարձրությունում թթվածնի լարվածությունը փոքրանում է,
առաջանում է հևոց, կենտրոնական նյարդային համակարգի ֆունկցիայի խանգարում, գլխացավ, սրտխառնոց,
անքնություն։ Սա մի վիճակ է, որը հայտնի է լեռնային կամ բարձրության հիվանդություն անվանումով։ Առավել
մեծ բարձրություններում խախտվում է մարդու հոգեկան ոլորտը՝ առաջանում է ինքնահսկման և գիտակցության
կորուստ։ Առանց թթվածնասարքի այս պայմաններում գտնվելը և աշխատելը անհնար է։
10. Լեռնային չափավոր բարձրություններում որոշ ժամանակ մնալուց առաջացնում են փոխհատուցողական
գործընթացներ՝ թոքերի գազափոխանակության ուժեղացում, սրտի աշխատանքի հաճախացում,
թթվածնով հյուսվածքների մատակարարման մեծացում, արյունաստեղծման ուժեղացում, որի հետևանքով
արյան մեջ ավելանում է էրիթրոցիտների քանակը, հեմոգլոբինի պարունակությունը։ Տեղի է ունենում
օրգանիզմի աստիճանական կլիմայահարմարում։ Լեռնային հիվանդությունից խուսափելու համար
առաջարկվում է բարձրությունները նվաճել աստիճանաբար՝ ճանապարհն անցնել ընդհատումներով։
Ջրի խորքից արագորեն մակերես բարձրանալիս արյան մեջ գերլուծված արտազատվում է պղպջակների
ձևով, խցանում արյան անոթները և վտանգ սպառնում մարդու կյանքին։ Այս վիճակը հայտնի է կեսոնային
հիվանդություն անվանումով, որից խուսափելու համար 60-85 մ և ավելի խորություններում աշխատելիս
օգտագործում են հատուկ սարք, որի մեջ գազային խառնում ազոտի մի մասը կամ ամբողջը փոխարինվում
է հելիում իներտ գազով։
