Հրաբուխի մասին տեղեկություններ:

1. Նարեկ Իսախանյան
5-2 դասարան

2. Հրաբուխների ժայթքումը բնության ահեղ երևույթներից
է: Հրաբուխները ժայթքում են Երկրի ընդերքից, երբ ապարներն
այնտեղ խիստ տաքանում են և փոխակերպվում գազերով
հագեցած մեծ ճնշման հրահեղուկ զանգվածի՝ մագմայի:
Մագման Երկրի խորքից մեծ ուժով ճնշում է գործադրում
երկրակեղևի վրա և, համեմատաբար անկայուն տեղամասերում
ճեղքելով այն, արտահոսում է մակերևույթ: Դուրս ժայթքած
մագման սառչում է, գազազրկվում և վերածվում լավայի: Այն
ուղին, որով բարձրանում է մագման, կոչվում է հրաբխի
մղանցք, որն ավարտվում է ձագարաձև տեղամասով՝
խառնարանով: Հրաբխի խառնարանից դուրս են մղվում նաև
հրաբխային փոշի, մոխիր, քարեր, գազեր, որոնց կուտակումից էլ
ձևավորվում է հրաբխային լեռը:

3. Մշտական կամ պարբերական ակտիվության հրաբուխները
կոչվում են գործող հրաբուխներ: Այժմ Երկրի վրա կա ավելի
քան 1300 գործող հրաբուխ: Դրանց թվին են պատկանում
Երկրագնդի խոշորագույն և հատկապես ահարկու
Ավաչինսկայա և Կլյուչևսկայա սոպկաները՝
Կամչատկայում, Վեզուվը՝ Իտալիայում, Հեկլան՝
Իսլանդիայում, Ֆուձիյաման՝ Ճապոնիայում, Կրակատաուն՝
Ինդոնեզիայում, Օրիսաբան՝ Մեքսիկայում, Մաունա Լոան՝
Հավայան կղզիներում, և այլն:

4. Հայկական լեռնաշխարհում գործող են համարվում Նեմրութ
և Թոնդրակ հրաբուխները, որոնց խառնարաններում
շարունակվում են գազերի ու գոլորշու արտազատումները:
Գործող հրաբուխներ կան ոչ միայն Երկրի մակերևույթին,
այլև օվկիանոսների ու ծովերի հատակին: Դրանց ժայթքման
ժամանակ օվկիանոսի ջուրը հրաբխի խառնարանի վրա
սկսում է ալեկոծվել, եռալ ու փրփրել: Ստորջրյա
ժայթքումից առաջացած նյութերը կուտակվելով դուրս են
գալիս ջրի մակերևույթ և գոյացնում կղզիներ, օրինակ`
Կուրիլյան և Հավայան կղզիները Խաղաղ օվկիանոսում:

5. Այն հրաբուխները, որոնք չգործելով արդեն տևական
ժամանակներ, պահպանում են իրենց ձևն ու
կառուցվածքը, համարվում են «քնած» հրաբուխներ: Դրանց
թվին են պատկանում Էլբրուսը, Կազբեկը, Մեծ ու Փոքր
Մասիսները: ՀՀ տարածքում հայտնի են ավելի քան 500
«քնած» հրաբուխներ, որոնցից ամենամեծը Արագած լեռն է:

6. 79 թ-ին Վեզուվ հրաբխի ժայթքման հետևանքով գործանվել
են հին հռոմեական երեք քաղաքներ՝ Պոմպեյը,
Հերկուլանումը, Ստաբիանը, և բազմաթիվ գյուղեր: 1883 թին Ինդոնեզիայում Կրակատաու հրաբխի ժայթքման
հետևանքով կղզին հանկարծ պայթել է, նրա մեծ մասը
վերածվել է քարաբեկորների ու փոշու: Գազափոշու
ամպերը հասել են 80 մ բարձրության: Հրաբխի հետևանքով
զոհվել է 36 հզ. մարդ:

7. Եթե հրաբխալեռը նախքան ժայթքելը պատված է լինում
ձյունով ու սառույցով, ապա շիկացած լավան հալեցնում է
դրանք և, ջուրը, խառնվելով մոխրին, առաջացնում է հզոր
ցեխահոսքեր, որոնք մեծ արագությամբ տարածվում են
լանջն ի վար: Կոլումբիայում 1985 թ-ի հրաբխի հետևանքով
ցեխահոսքը հաշված րոպեներում ոչնչացրել է մի քանի
բնակավայրեր, զոհվել է ավելի քան 25 հզ. մարդ:

8. Գործող հրաբուխների տարածման
շրջաններում հաճախ հանդիպում են
պարբերաբար տաք ջուր և գոլորշի
շատրվանող աղբյուրներ, որոնք կոչվում
են գեյզերներ: