O macizo de Trevinca está formado por cinco serras que conflúen en Pena Trevinca: Eixe, Mina, Cabreira, Calva e Segundeira, compartidas entre Ourense (Galiza), Zamora e León (Castela-León). Unha área dun grande interese xeolóxico, paisaxístico e ecolóxico.
2. MACIZO DE PENA TREVINCA
Está formado por cinco serras que conflúen en Pena Trevinca: Eixe,
Mina, Cabreira, Calva e Segundeira.
Serras do Eixe e Calva, no inverno e no verán.
3. SITUACIÓN:
no linde entre Ourense
(Galiza), Zamora e León
(Castela-León).
CONCELLOS:
Carballeda de
Valdeorras, A Veiga,
Viana do Bolo
(Ourense);
Encinedo, Benuza e
Truchas (León); Porto,
Pías, Lubián,
Hermisende, Trefacio,
Requejo, Galende,
Cobreros, San Justo e
Rosinos de la
Requejada (Zamora)
4. Formouse na Oroxenia Hercínica e sufríu importantes fracturas na Oroxenia Alpina o que da
lugar a unha paisaxe de precipicios e barrancos. É un importante nó hidrográfico no que se
forman varios ríos que forman parte das cuncas do Douro e do Sil.
Serras da Mina e do Eixe
5. As lousas son as rochas máis abundantes na vertente norte e orixinan releves suaves
interrompidos a veces por picos de cuarcita. Na zona sur do macizo aflora o gneis glandular
“ollo de sapo”.
6. SERRA DO EIXE
Con orientación NO-SE, ao norte do concello de A Veiga, no linde con Valdeorras. Separa as
cuncas do Sil e o Xares. É a serra galega máis alta. O cumes máis destacados son Pena Trevinca
(2.127 m), Pena Negra (2.123 m), e Pena Survia (2.112 m).
Está formada por lousas, cuarcitas e xistos.
13. SERRA DA MINA
Esténdese cara ao Norte ao longo da fronteira entre Carballeda de Valdeorras e León, a partir
da confluencia coas serras do Eixe e Cabreira. O pico máis alto acada os 2.032 m de altura.
15. SERRA CALVA
Esténdese desde Pena Trevinca cara ao sur, pola fronteira con Zamora, facendo linde entre os
concellos de Viana do Bolo e A Veiga. O punto máis alto é o Sestil (1.755 m). Formada por
granitos e gneis “ollo de sapo”. Está rodeada polo río Bibei polo leste, o sur e o oeste.
19. SERRA DA CABREIRA (CABRERA BAJA)
Esténdese con dirección oeste-leste desde Ourense (Trevinca) ao longo da fronteira entre
Zamora e León. Está separada da Segundeira polo val do río Tera. O cume máis alto é o
Vizcodillo (2.121 m). Acolle un grande número de lagoas de orixe glaciar (Cubillas, Los Patos,
A Ventosa, Los Peces, Truchillas, Riopedro, Malicioso, La Baña, Sanabria...)
Serra da Cabrera e val do Tera
23. SERRA SEGUNDEIRA
Situada maioritariamente en Zamora, agás na zona do Alto do Torno, ao norte, no límite coa
Serra do Eixe, con 1.944 m; e o Pico de Aguallal, ao sur, con 1.664 m. O cume máis alto é o
Moncalvo con 2.045 m. Marca os lindes entre a cunca do Sil (ríos Xares e Bibei) e a do Esla (río
Tera). Está formada por granitos e ollo de sapo.
Conserva importantes mostras de glaciarismo: vales glaciares, lagoas (Malladones, Pencina,
Pico, Sotillo, Clara, Camposagado, Cárdena, Río Pequeño, Garandones, Raya, Mancas, Pies
Juntos, Cuadro, Lacillo...) e un importante conxunto de turbeiras.
26. GLACIARISMO
Durante as glaciacións do Cuaternario, houbo neste macizo varios sistemas glaciares que
cubrían máis de 10.000 ha. As línguas deses glaciares labraron vales en U, actualmente
ocupados polos cursos altos dos ríos. Ao desapareceren os glaciares nos seus circos ou nas
áreas pechadas polas morrenas terminais formáronse numerosas lagoas.
Val glaciar do Xares
27. Hai 100.000 anos, durante a glaciación Würm (un período de 90.000 anos) instalouse sobre estas
montañas unha gran masa de xeo que descendía polos vales formando linguas glaciares. A principal, (de
15 km de lonxitude e máis de 300 m de espesor) que baixaba do circo glaciar de Trevinca e A Survia,
formou o encaixado val do Tera e ao xuntarse cos de Cárdena e a Segundeira escavou a cubeta na que
actualmente está o lago de Sanabria.
34. Trevinca acolle a maior concentración de Lagoas de España despois dos Pirineos, cun
conxunto duns 35 humedais de diverso tamaño situados a máis de 1.600 m de
altitude.
Troitada
49. Nacentes do Xares ao pé de Pena Trevinca
REDE FLUVIAL
O macizo de Trevinca é un importante nó hidrográfico do que parten numerosos regos que
forman as cabeceiras do Tera (afluente do Douro), e Cabreira, Bibei e Casaio (afluentes do Sil),
Xares e Canda (afluentes do Bibei)...
50. RÍO BIBEI
Nace na vertente zamorana de Pena
Trevinca a 1.900 m de altura e fai
fronteira entre a comarca de
Valdeorras (concellos de O Bolo e
Larouco) e Terra de Trives, onde
discorre encaixado nun profundo
canón. Xúntase co Sil nas
proximidades de Montefurado.
Fervenzas: canón do Bibei en
Pradorramisquedo
O Bibei nas
proximidades de
Pradoramisquedo
51. Val do Bibei
O Bibei nace na serra Segundeira, na cara norte do Moncalvo a 1.891 m de altitude.
57. Río Xares
Recolle augas da vertente sur da serra do Eixe e da Serra Calva. No curso alto discorre polo antigo val
glaciar de A Ponte e despois de Prada encáixase forrmando un profundo canón ata xuntarse co Bibei na
zona do Larouco.
Fervenzas: varios saltos no curso alto, a máis destacada é O Escavadoiro.
O rego Meladas, nas abas do Maluro
66. Río da Canda
Nace na aba oeste da serra Calva e xúntase co Xares entre Seoane e Valdín.
Fervenzas: Seoane
Río da Canda
Seoane (A Veiga)
67. Río Casaio ou Casoio
Fórmase pola confluencia dos ríos Valborrás e Riodolas nas estribacións da serra do Eixe e, despois de 19,5
km de percorrido en terras de Carballeda de Valdeorras, xúntase co Sil en Sobradelo de Valdeorras.
Río San Xil, un afluente do
Casaio.
69. Serra da Cabreira: O Picón e o lago da Baña, nas nacentes do río Cabreira
RÍO CABRERA
Fórmase nas estribaciones de Pena Trevinca en "Morteira Cavada", a partir de varios regos
que alimentan o lago da Baña e xúntase co Sil en Puentes de Domingo Flórez, despois de 63
km de percorrido. Os principais afluentes son os Cabo, Silván, Valdecorrales e Benuza. As
augas dalgúns dos seus afluentes alimentaban as minas romanas de ouro das Médulas.
70. RÍO TERA
É un afluente do Esla (Douro) que nace no leste de Pena Trevinca nun antigo circo glaciar
coñecido como Veiga de Tera. Circula por un amplo val glaciar e logo por un profundo canón
ata o lago de Sanabria. Os principais afluentes son o río Negro, pola esquerda, e o Truchas,
Castro e Valdalla pola dereita.
76. CLIMA
De montaña e continental, suave nas partes máis baixas. Está na linde das áreas de clima
atlántico e mediterráneo.
77. TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE
-Augas estancadas, oligotróficas ou mesotróficas con vexetación de Littorelletea uniflorae e/ou Isoeto-Nanojuncetea
-Lagos e estanques distróficos naturais
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de
Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion
-Ríos de ribeiras lamacentas con vexetación de
Chenopodion rubri p.p. e de Bidention p.p.
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas
de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Queirogais alpinos e boreais
-Queirogais oromediterráneos endémicos con toxos
-Formacións montanas de Genista purgans
-Prados ibéricos silíceos de Festuca indigesta
-Prados secos semi naturais e facies de matogueira
sobre substratos calcáreos (Festuco-Brometalia)
(* paraxes con notables orquídeas)
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do
Thero-Brachypodietea
-Formacións herbosas con Nardus, con numerosas especies,
sobre substratos silíceos de zonas montañosas
(e de zonas submontañosas da Europa continental)
HÁBITATS
No macizo de Trevinca conflúen a rexión eurosiberiana e a rexión mediterránea o que da
lugar a unha gran diversidade de hábitas e especies.
78. -Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)
-Prados de sega de montaña
-Turbeiras altas activas
-'Mires' de transición
-Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion
-Desprendementos mediterráneos occidentais e termófilos
-Encostas rochosas calcícola con vexetación casmofítica
-Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion dillenii
-Covas non explotadas polo turismo
-Bosques de encostas, desprendementos
ou barrancos do Tilio-Acerion
-Turbeiras boscosas
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e
Fraxinus excelsior (Alno-Padion,
Alnion incanae, Salicion albae)
-Carballeiras galaico-portugueses
con Quercus robur e Quercus pyrenaica
-Soutos
-Aciñeirais
-Acevedos
-Bosques mediterráneos de Taxus baccata
79. FLORA
A maior parte do macizo de Trevinca está cuberto por mato de uces, queirugas, carqueixas,
arandeiras e carpazas. Nas partes altas aparecen xenebreiros e xestas olorosas. Nas
depresións impermeables hai turbeiras con esfagnos, rorelas e outras especies típicas. Só no
fondo dos vales sobreviven algúns bosques autóctonos formados por carballos, bidueiros,
acivros, capudres ou escanfrés e, nalgúns puntos, teixos..
Nas abas orientadas ao sur hai aciñeiras, rebolos e estevas.
83. O Teixidal de Casaio está situado na
vertente norte de Pena Survia. É un
bosque único en Europa formado por uns
300 teixos centenarios mesturados con
outras especies que ocupa unha superficie
de algo menos de seis hectáreas.
Hai un teixo de 20 m de altura e 800 anos
de idade. Arredor dos teixos hai
cerquiños, bidueiros, capudres, abeleiras,
freixos e acivros.
85. Neste espazo atópanse especies de plantas de grande interese: Cardamine raphanifolia gallaecica,
Helianthemum croceum rothmaleri, Santolina rosmarinifolia semidentata, Eryngium viviparum, narcisos
(Narcissus pseudonarcissus nobilis e Narcissus asturiensis), Festuca elegans e Festuca summilusitanica, os
fentos Driopteris abreviata e Isoetes boryana...
88. Crese que hai polo menos 1.500 especies de plantas, das que 12 son endemismos exclusivos de Pena
Trevinca: Agrostis tilenii, Campanula cantabrica occidentalis, Desmazeria marina pauciflora, Dianthus
merinoi, Genista sanabrensis, Helianthemun croceum rothmaleri, Jasione brevisepala, Luzula caespitosa,
Potentilla erecta asturica, Thymelaea coridifolia dendryobryum...
Nos cumes consérvanse especies que son reliquias da época das glaciacións como Ranunculus
parnassifolius e Armeria bigerrensis.
Gatiña (Genista sanabrensis)
110. ÁRBORES SENLLEIRAS
(P) Incluída no Catálogo de Árbores senlleiras da Xunta de Galiza
Rebolo de gran porte a carón da Cova
de San Martín, no canón do Tera.
Rebolo (Quercus Pyrenaica)
111. Bidueiro (Betula celtibérica)
-Bidueiral de Xares. No interior do Coto de
Xares (A Morteira, A Veiga) -20,20 m de altura
e 5,10 m de perímetro. (P)
-Teixidal de Casaio
(Carballeda de Valdeorras).
113. Gato bravo
FAUNA
A gran diversidade de hábitats deste espazo acolle unha fauna moi variada con un
importantes número de especies entre as que se atopan algúns endemismos.
ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA
92/43/CEE
Galemys pyrenaicus
Lutra lutra
Myotis blythii
Myotis myotis
Rhinolophus ferrumequinum
Rhinolophus hipposideros
MAMÍFEROS
Máis de 40 especies: lobo, corzo, xabarín, ourizo cacho, furafollas -grande, ibérico e pequeno-, murgaño
de Cabrera, furaño común, leirón careto, armiño, doniña branca, donicela, tourón, garduña, lontra, algalia,
gato bravo, toupeira da auga, morcegos (Rhinolophus hipposideros, Rhinolophus ferrumequinum e Myotis
myotis)...
114. AVES
A avifauna desta área é moi variada, con especies de gran interese por ser pouco comúns, o que lle valeu a
declaración de ZEPA. Hai censadas unhas 140.
Crían: charrela (Perdix perdix hispaniensis), as únicas poboacións de azulenta alpina de Galiza (Prunella collaris), papuxa
tomiñeira (Sylvia conspicillata), abellaruco (Merops apiaster), miñato abelleiro (Pernis apivorus), aguia cobreira
(Circaetus gallicus), gatafornela (Circus cyaneus), tartaraña cincenta (Circus pygargus), aguia real (Aquila chrysaetos),
lagarteiro (Falco tinnunculus), falcón pequeno (Falco subbuteo), falcón peregrino (Falco peregrinus)), bufo real (Bubo
bubo), paspallás (Coturnix coturnix), pombo pequeno (Columba oenas), avenoiteira cincenta (Caprimulgus europaeus),
laverca (Alauda arvensis), cotovía das árbores (Lullula arborea), pica campestre (Anthus campestris), pica alpina (Anthus
spinoletta), merlo rieiro (Cinclus cinclus), rabirrubio de testa branca (Phoenicurus phoenicurus), chasco norteño (Saxicola
rubetra), pedreiro cincento (Oenanthe oenanthe), merlo das rochas (Monticola saxatilis), papuxa do mato (Sylvia
undata) , ouriolo (Oriolus oriolus), picanzo vermello (Lanius collurio), picanzo real meridional (Lanius meridionalis), choia
(Pyrrhocorax pyrrhocorax), e escribenta hortelá (Emberiza hortulana).
Polo de perdiz
O mergullón pequeno
(Tachybaptus ruficollis)
aniña na Lagoa de Ocelo,
xa no límite altitudinal da
especie polo que a súa cría
pode considerarse como
excepcional.
115. ESPECIES DO ANEXO I DA
DIRECTIVA CEE
Emberiza hortulana
Pyrrhocorax pyrrhocorax
Lanius collurio
Sylvia undata
Anthus campestris
Lullula arborea
Bubo bubo
Falco peregrinus
Aquila chrysaetos
Circus pygargus
Circus cyaneus
Circaetus gallicus
Pernis apivorus
Perdix perdix hispaniensis
Aguia real
(Aquila chrysaetos)
Pica papuda (Anthus campestris),
visitante estival escasa en Galiza. Só se
ve nas montañas máis altas do sur e do
leste.
Papuxa montesa
(Sylvia undata)
117. RÉPTILES
13 especies: lagarto das silvas (Lacerta schreiberi), lagartixa da serra (Iberolacerta monticola, lagartixa
galega (Podarcis bocagei), lagarto arnao (Timon lepidus), esgonzo común (Chalcides chalcides), cobra
lagarteira común (Coronella austriaca), cobra rateira (Malpolon monspessulanus), cobra lagarteira
meridional (Coronella girondica), víbora de Seoane (Vipera seoanei cantabrica).
ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA 92/43/CEE
Lacerta schreiberi
Lacerta monticola
Femia de lagarta rabuda (Iberolacerta galani), un endemismo
do Macizo de Trevinca recentemente descrita.
118. ANFIBIOS
12 especies. Para algúns anfibios Trevinca sinala o límite altitudinal da súa distribución coñecida; a
salamantiga galega (Chioglossa lusitanica) acada na zona os 1.300 m de altitude, o limpafoantes común
(Lissotriton boscai), chega ós 1.600 m.; o limpafontes verde (Triturus marmoratus) está presente ata os
1.700, a ra patilonga (Rana iberica), a Estroza (Hyla molleri) e a Rá verde (Pelophylax perezi) ata os 1.800 e
o Sapo corriqueiro (Bufo calamita), o Sapo cunqueiro (Bufo bufo) e a Rá vermella (Rana temporaria)
chegan aos 1.900 m.
Estroza ou rela
(Hyla molleri)
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Chioglossa lusitanica
Discoglossus galganoi
120. PEIXES
7 especies, típicas de augas limpas e de montaña: troita, vermella, cacho, barbo…
ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA 92/43/CEE
Chondrostoma polylepis
Vermella (Achondrostoma arcasii)
121. INVERTEBRADOS
Unha gran variedade, en especial escaravellos e bolboretas.
Iberocardion seoanei,
subsp. kricheldorffi,
un cerambícido
endémico do Macizo de
Trevinca.
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Geomalacus maculosus
Lucanus cervus
Oxygastra curtisii
126. Grabados e releves nunha casa na
Ponte (A Veiga)
HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
A zona foi habitada desde tempos antigos e explotada polos romanos para extraer ouro. Máis tarde
houbo explotacións de volframio e na actualidade de lousas e granitos.
Acolle un rico patrimonio etnográfico (muíños, pontes, núcleos tradicionais) e histórico-artístico.
130. -LIC/ZEC Pena Trevinca
-Zona de Especial Protección para as Aves, ZEPA “Pena Trevinca”, “Lago de
Sanabria e Arredores” “Sierra de La Cabrera”.
-Parque Natural e LIC “Lago de Sanabria e Arredores.
-LIC “Sierra de La Cabrera”
-Monumentos Naturais: “Lago de La Baña” “Lago Truchillas”
MN
Lago da Baña
Parque Natural,
LIC e ZEPA
Lago de Sanabria e
arredores.
ESPAZOS PROTEXIDOS
MN
Lago Truchillas
LIC/ZEPA
Sierra de La Cabrera
LIC/ZEPA
Pena Trevinca
131. As louseiras achéganse “perigosamente” aos espazos protexidos
PROBLEMAS
-Incendios
-Explotacións de lousa con grandes escombreiras (nas proximidades)
-Caza, especis invasoras...
-Parques eólicos, encoros nos ríos...
132. PUNTOS DE INTERESE
-Teixidal de Casaio
-Bosque de Foio Castaño (ao norte de Pena Negra)
-Val do Casaio e Fonte da Cova
-Lagoas do Ocelo, A Serpe, Sextil, Pradorramisquedo.
-Curso alto do Bibei (Pradorramisquedo)
-Fervenzas: curso alto do Xares, Cántara da Moura, río Canda, Bibei (Pradorramisquedo).
Lagoa da Serpe
133. -Lagos de Sanabria, Los Peces, Las Yeguas, Os Currais, A Baña...
-San Martín de Castañeda
-Canón e fervenzas do Tera
Lago de Sanabria