SlideShare a Scribd company logo
1 of 68
Download to read offline
SPACEROWNIK
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce 1919–2019
SZLAKIEM
FABLOKU
FABRYKA LOKOMOTYW „FABLOK” W CHRZANOWIE - „Szlakiem Fabloku” (przewodnik)
SPACEROWNIK
SZLAKIEM
FABLOKU
Pierwsza Fabryka Lokomotyw
w Polsce 1919 - 2019
Chrzanów 2019
Kraków 2021
WYDAWCA:
Małopolski Instytut Kultury w Krakowie
30-233 Kraków, ul. 28 Lipca 1943 17C
tel. 12 422 18 84, www.mik.krakow.pl
Dyrektorka: Joanna Orlik
Niniejsza publikacja stanowi wznowienie „Spacerownika szlakiem Fabloku.
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce 1919–2019”, Miejska Biblioteka
Publiczna w Chrzanowie, Chrzanów 2019.
REALIZACJA:
Wydawnictwo Kartogram Dariusz H. Faustmann ul. Turystyczna 76,
32-082 Bolechowice; www.kartogram.pl; biuro@kartogram.pl
ZESPÓŁ REDAKCYJNY:
Małgorzata Zbroszczyk, Anna Siewiorek, Marta Gawor, Luiza Trybuś,
Anna Cieplińska-Jaglarz
ZDJĘCIA ZE ZBIORÓW:
Cyfrowego Archiwum Ziemi Chrzanowskiej Miejskiej Biblioteki Publicznej
w Chrzanowie oraz Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława
Mazarakich
NA OKŁADCE:
Montaż parowozu Ty23 za pomocą dźwigu. W tle z lewej parowóz
przemysłowy T1C (nr fabr. 192) zbudowany dla Cementowni „Wysoka”
koło Łaz, 1928. NAC
Projekt okładki © by Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, Kraków 2021
ISBN 978-83-61406-67-9
Nakład: 800 egz.
Druk: Drukarnia Leyko
Reedycja przewodnika została przygotowana w ramach
XXIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. W ruchu
www.dnidziedzictwa.pl
ORGANIZATOR WYDARZENIA
MIK
PARTNER WYDARZENIA
Koleje Małopolskie Sp. z o.o.
GOSPODARZ WYDARZENIA
Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie
WSPÓŁORGANIZATOR WYDARZENIA
P.P.H.U. Martech-Plus Marcin Mistarz Sp. J.
PARTNERZY
Lokalna Grupa Działania Partnerstwo na Jurze, Muzeum w Chrzanowie
im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, Stowarzyszenie Chrzanowskich
Cyklistów, Stowarzyszenie Za Piecem, Wydawnictwo Wrażlive,
Zespół Szkół Technicznych „Fablok” w Chrzanowie
PARTNER DODATKU
Tygodnik Powszechny
PATRONI MEDIALNI
Dziennik Polski, Kraków Culture, Miasto Dzieci, Polska Niezwykła,
Przełom – Tygodnik Ziemi Chrzanowskiej, Radio Kraków, TVP3 Kraków
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, realizowane od po-
nad dwudziestu lat przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie,
co roku zapraszają do odkrywania tajemnic regionu. Każda z edycji
poświęcona jest wybranemu zagadnieniu – w 2021 roku nasze ha-
sło przewodnie brzmi„W ruchu”, dlatego nie mogło nas zabraknąć
w miejscu, gdzie powstała Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce
„Fablok”Spółka Akcyjna.
Przy realizacji Dni Dziedzictwa współpracujemy z wieloma in-
stytucjami i partnerami z całego regionu. Doceniamy wkład pracy
i wysoką wartość merytoryczną realizowanych przez nich projektów,
stąd też przy okazji XXIII Małopolskich Dni Dziedzictwa zdecydowali-
śmy o reedycji przewodnika stworzonego w 2019 roku przez Miejską
Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie.
Materiał ten ma niezwykłą wartość zarówno dla lokalnej spo-
łeczności, która bardzo zaangażowała się w jego powstanie, jak i dla
gości Dni Dziedzictwa – turystów z całej Małopolski.„Fablok”to nie
tylko lokomotywy, to także fascynujące historie robotników i preze-
sów, miejsca o ciekawej architekturze, etos ciężkiej pracy i enklawy
służące wypoczynkowi.
Te wszystkie czynniki wywarły niebagatelny wpływ na rozwój,
historię i współczesność miasta.
Mamy nadzieję, że lektura, a przede wszystkim wycieczka po mniej
znanych obszarach Chrzanowa sprawią, że sami je Państwo odkryją
i zachwycą się nimi.
„Pociąg do tradycji”
W 2019 roku Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie zre-
alizowała projekt„Pociąg do tradycji”, w ramach którego wspólnie
z mieszkańcami przygotowano niniejszy spacerownik.
„Pociąg do tradycji” to nie tylko działania zmierzające do popu-
laryzacji wiedzy na temat fabryki i kolejnictwa, lecz także promocja
miasta i powiatu chrzanowskiego. To również próba wypracowania
marki miasta, które pielęgnuje i dba o swoje dziedzictwo i buduje
swoją strategię na współodpowiedzialności, współpracy i mobilizacji
społeczności do partnerstwa.
Na warsztatach mieszkańcy wspominali Pierwszą Fabrykę Loko-
motyw w Polsce„Fablok”w Chrzanowie, jej pracowników oraz miej-
sca związane ze społeczno-socjalną działalnością Fabloku, wybierali
miejsca do przedstawienia w spacerowniku i układali trasę.
Zapraszamy do spaceru„Szlakiem Fabloku”po miejscach, w których
sentyment łączy się z historią.
Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, instytucja kultu-
ry Gminy Chrzanów, pełni także funkcje biblioteki powiatowej
dla powiatu chrzanowskiego, prowadząc działalność edukacyj-
no-kulturalną z wykorzystaniem nowych technologii i różnorod-
nych form pracy. Odpowiadając na potrzeby środowiska i czytel-
ników przygotowuje atrakcyjną ofertę kulturalną, wykraczającą
poza tradycyjne zadania biblioteki związane z gromadzeniem,
opracowaniem i udostępnianiem zbiorów.
Przygotowuje i realizuje regionalne projekty i przedsięwzię-
cia sprzyjające budowaniu tożsamości regionalnej propagując
wśród mieszkańców idee wolontariatu i pracy na rzecz dobra
wspólnego. Wiele z tych projektów realizowane jest przy czyn-
nym udziale lokalnej społeczności.
Do takich projektów zalicza się„Pociąg do tradycji”, w ramach któ-
rego przygotowano wspólnie z mieszkańcami niniejszy spacerownik.
„Pociąg do tradycji” to nie tylko działania zmierzające do po-
pularyzacji wiedzy na temat fabryki oraz kolejnictwa, ale również
promocja miasta i powiatu chrzanowskiego. To również próba
wypracowania marki miasta, które pielęgnuje i dba o swoje dzie-
dzictwo i buduje swoją strategię na współodpowiedzialności,
współpracy i mobilizacji społeczeństwa do partnerstwa.
Na warsztatach mieszkańcy wspominali Pierwszą Fabrykę Lo-
komotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie, jej pracowników oraz
miejsca związane ze społeczno-socjalną działalnością Fablo-
ku. Metodami „burzy mózgów” i „Word Cafe” wybierali miejsca
i trasę przedstawioną w spacerowniku.
Zapraszamy do spaceru „Szlakiem Fabloku” po miejscach,
w których sentyment łączy się z historią.
Projekt
„Pociąg do tradycji”
Publikacje Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie wydawane w ra-
mach cyklu: „Biblioteczka Regionalna Ziemi Chrzanowskiej” oraz zbiory
mieszkańców przygotowane do digitalizacji w celu zamieszczenia ich w Cy-
frowym Archiwum Ziemi Chrzanowskiej.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 3
Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA
Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA
Kolonia Rospontowa w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA
W holu głównym wystawa czasowa z okazji 100-lecia założenia Fabloku
Modele parowozów i lokomotywwypożyczone ze Stacji Muzeum w Warszawie
Gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie
4 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Miejska Biblioteka Publiczna
w Chrzanowie tworzy bogate
zaplecze źródłowe dla regionu
dzięki pozyskiwaniu i groma-
dzeniu wszelkich dokumentów
związanych z powiatem chrza-
nowskim, które są bezcennym
źródłem informacji o życiu spo-
łeczno-kulturalnym, ekonomicz-
nym i historycznym regionu.
	 Prowadzi Cyfrowe Archiwum
Ziemi Chrzanowskiej, organizu-
je wykłady Wszechnicy Chrza-
nowskiej na temat regionu
(w tym historii zakładów prze-
mysłowych) oraz opracowuje
Bibliografię Regionalną Powiatu
Chrzanowskiego. Jest organi-
zatorem Forum Regionalnego
Między Małopolską a Górnym
Śląskiem (wspólnie z Regional-
Cyfrowe Archiwum Ziemi Chrzanowskiej, prowadzone
przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie od 2012
roku, zawiera największy zbiór fotografii, dokumentów,
listów, pamiętników i relacji dotyczących Pierwszej Fabry-
ki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie. Pozyskano
je od prywatnych darczyńców, organizacji i instytucji oraz
dzięki współpracy z Muzeum w Chrzanowie. Materia-
ły udostępniane są do celów edukacyjnych czytelnikom,
regionalistom i poszukującym wiedzy o regionie.
Projekt parowozu Ty23 został
opracowany w Fabloku w 1923 r.
przez inż. Wacława Łopuszyń-
skiego. Początkowo były one pro-
dukowane za granicą na polskie
zamówienie. Dopiero od 1926 r.
uruchomiono ich budowę we wszy­
-
stkich trzech fabrykach krajowych (HCP, WSABP, Fablok). W Chrzanowie
powstało ich w l. 1929-1931, 106 szt.
Inż. Wacław Łopuszyński - kon‑
struktor parowozów, ur. 27.07.
1856r.wTykocinie,zm.16.02.1929r.
w Murowanej Goślinie, inżynier.
Pracował m.in. w Fabryce Hart-
mana w Ługańsku. Uczestniczył
w projektowaniu różnych serii
parowozów, w tym towarowych,
serii E, które stały się najliczniej
i najdłużej (przez 45 lat) produko-
wanymi parowozami na świecie.
Parowóz Ty23
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 5
Cyfrowy Fablok
SZLAKIEM FABLOKU
MiejskaBibliotekaPublicznawChrzanowie
nym Instytutem Kultury w Katowicach i Muzeum Nadwiślański
Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec). Biblioteka
prowadzi także działalność wydawniczą z zakresu historii regionu.
We współpracy z lokalnymi historykami i regionalistami wydawa-
na jest Biblioteczka Regionalna Ziemi Chrzanowskiej, w ramach
której ukazał się m.in. „Atlas historyczny ziemi chrzanowskiej”
z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, „Historia
rodziny Sroków”czy„Historia osiedla Kąty”. Działania te mają na celu
zachowanie i propagowanie dziedzictwa kulturowego.
	 Jednym z największych zbiorów cyfrowych są dokumenty, foto-
grafie, wspomnienia związane z historią kolejnictwa na ziemi chrza-
nowskiej oraz działalnością Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce
Fablok w Chrzanowie. Archiwalia te zostały zebrane przy współ-
pracy z lokalnymi instytucjami, organizacjami i mieszkańcami.
Służą historykom, regionalistom do opracowywania wydawnictw
regionalnych, przygotowywania wystaw i wykładów. Są uzupeł-
nieniem artefaktów zebranych przez lokalnych kolekcjonerów
i Muzeum w Chrzanowie.
Wystawa czasowa „Pociąg do wspomnień”
Dział Informacji Regionalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie
6 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Cyfrowy Fablok
Parowóz
wąskotorowy
SZLAKIEM FABLOKU
T49 „Ryś” - Plac Tysiąclecia
	 W 1939 r. chrzanowski Fablok
został przejęty przez niemieckie-
go okupanta. W wyniku zmian
własnościowych wszedł w skład
koncernu Henschel z Kassel.
Produkowane w Chrzanowie pa-
rowozy Riesa miały nieznaczne
zmiany konstrukcyjne w odnie-
sieniu do pierwowzoru: zwięk-
szono moc o 10 KM, skrócono
skrzynie wodne oraz wydłużono o 64 cm przednią część podwozia;
między ostojnicami dodano skrzynię wodną.
	 Po zakończeniu II wojny światowej w Fabloku rozpoczęto pro-
dukcję parowozów Riesa (od 1946 do 1950 r.) pod spolszczoną na-
zwą „Ryś”. Utrzymywano podstawową produkcję na rozstaw torów
o szerokości 600 mm. Ale produkowano też egzemplarze przezna-
czone do użytkowania na torach o rozstawie szyn 750 do 785 mm.
Na tory o rozstawie szyn 750 mm wyprodukowano 40 szt. tych pa-
rowozów. Lokomotywy parowe„Ryś”wyposażone w kocioł nowszej
wersji, przystosowane do jazdy po torze o rozstawie szyn 600 mm
były na wyposażeniu PKP z oznaczeniem T49.
	 Zmodernizowaną wersją parowozu„Ryś” była lokomotywa pa-
rowa serii Las. Różnicą zasadniczą było dodanie trzeciej osi.
T49 „Ryś” produkowano
w Fabloku według wzoru
niemieckiego parowozu Rie-
sa w latach 1946-1950. Prze-
znaczony do pracy głów‑
nie na kolejach leśnych
i przemysłowych, o prześwi-
cie toru 600/750/785 mm.
Osiągał prędkość 20 km/h
i miał moc 70 KM. Egzemplarz ustawiony w roku 2004
na Placu Tysiąclecia w charakterze pomnika nosi numer
1713, powstał w 1946 r. i pracował w cukrowniach Mątwy
oraz Kruszwica. Chrzanowski “Ryś” jest własnością Sta-
cji Muzeum w Warszawie. W 2019 roku został odnowiony
przez opiekujące się nim Muzeum w Chrzanowie.
T49 “Ryś”
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 7
Zachowało się też 5 parowozów Riesa – 2 są produkcji fablokowskiej.
Lokomotywy „Ryś”, które w latach 1976-1981 zostały sprzedane do Nie-
miec (T49-115) i Szwecji (T49-111) są czynne do dzisiaj.
	 Po wojnie parowozy (tendrzaki) serii „Ryś” były produkowane
na potrzeby krajowe i na eksport. W latach 1947-1948 wyproduko-
wano 10 szt. dla Jugosławii. W 1950 r. niewielką partię sprzedano
do Rumunii.
	 Głównym obszarem wykorzystania tego typu lokomotyw pa-
rowych były koleje leśne oraz przemysłowe. Parowozy „Ryś” były
również stosowane podczas prac związanych z odgruzowywaniem
Wrocławia i Warszawy po II wojnie światowej.
	 Do dzisiaj zachowało się na terenie Polski tylko 11 parowozów
„Ryś”– wszystkie w stanie nieczynnym.
Parowóz „Ryś” na Placu Tysiąclecia Tabliczka pamiątkowa
Parowóz „Ryś” odnowiony przez Muzeum w Chrzanowie w 2019 r.
8 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Parowóz wąskotorowy „Ryś” T49
Manewrowa lokomotywa spali-
nowa 401D i 401Da produkowana
w latach 1966–1979 przez zakład
w Chrzanowie. W 1964 ukończono
projekt lokomotywy 401D, dwa
lata później powstał egzemplarz
prototypowy. Jego próbna eksplo-
atacja ujawniła wady konstrukcji.
W 1968 zaprojektowano zmodyfi-
kowaną wersję typu 401Da, ktorej
wykonano 500 egzemplarzy.
Pamiątki
z Fabloku
SZLAKIEM FABLOKU
Muzeum w Chrzanowie
im. Ireny i Mieczysława Mazarakich
Lokomotywa spalinowa 401Da
W budynku Muzeum warto zobaczyć stałą wystawę
poświęconą Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce,
na której znajdują się m.in. akcje spółki projektu Józefa
Mehoffera, medale, certyfikaty, wydawnictwa. W 2018 r.
Muzeum po wielu staraniach zakupiło od syndyka przed-
mioty, które wzbogaciły zbiory fablokowskie. Dzięki
temu można zobaczyć prospekty reklamowe, archiwal-
ne zdjęcia i prasę zakładową. Cennym nabytkiem jest
makieta zakładu oraz oryginał Dyplomu Złotego Medalu
zdobytego na Światowej Wystawie w Paryżu w 1937 r.
za parowóz Pm36-1.
	 Począwszy od lat 60., gdy
z inicjatywy Ireny i Mieczy-
sława Mazarakich utworzono
Muzeum, placówka w ramach
statutowej działalności sukce-
sywnie powiększa swoje zbiory.
Mając na uwadze dbałość o po-
trzeby kulturalne mieszkańców
oraz konieczność zachowa-
nia dziedzictwa kulturowego,
gromadzi przedmioty głównie
o charakterze regionalnym, lecz
o różnorodnej tematyce.
	 Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazara-
kich gromadzi eksponaty w obrębie Działu Historii i Kultury
Regionu, Działu Przyrody i Ochrony Środowiska oraz Działu Nauko-
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 9
wo-Oświatowego. Wśród tematów związanych z historią regionu
chrzanowskiego pojawiają się wątki dotyczące lokalnego przemysłu,
w tym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie.
	 Dotychczas Muzeum mogło pochwalić się niewielką grupą eks-
ponatów dotyczących dziejów Fabloku w Chrzanowie, z których
część została zaprezentowana na ekspozycji stałej w głównej sie-
dzibie Muzeum (przy ul. Mickiewicza13 w Chrzanowie). Wystawa ta
dotyczy historii Fabloku, jednakże ze względu na jej bardzo ograni-
czoną powierzchnię nie wyczerpuje w pełni poruszanego tematu,
a jedynie sygnalizuje pewne momenty z dziejów zakładu.
	 Stosunkowo niedawno jednak doszło do poszerzenia zbioru
o kolejne pamiątki fablokowskie, pozyskane z fabryki. Do finalizacji
zakupu pierwszej partii ruchomości doszło w 2018 r., (przy czym
wszczęcie sprawy nastąpiło w 2013 r.). Dzięki czasochłonnym za-
biegom dyrekcji i pracowników Muzeum, we współpracy z pra-
cownikami Fabloku, udało się ustalić listę obiektów, które powin-
ny znaleźć się w Muzeum. W pierwszym półroczu 2018 r. zakup
muzealiów został sfinalizowany, a rzeczone przedmioty trafiły do
Muzeum, powiększając tzw.„zbiór fablokowski”.
	 Wystawa fablokowska zlokalizowana jest na pierwszym pię-
trze budynku głównego Muzeum. Zawiera ona archiwalne zdjęcia,
m.in. z wizyty prezydenta Ignacego Mościckiego w Fabloku oraz
fotograficzne wizerunki wybranych produktów zakładu, w tym
Luxtorpedy i nagrodzonej złotym medalem, na Światowej Wysta-
wie Sztuki i Techniki w Paryżu w 1937 r., Pm36-1.
Budynek Muzeum w Chrzanowie - lata 60. XX w.
10 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
Luxtorpeda - wagon motorowy
o aerodynamicznych kształtach,
stosowany w szybkich kolejo-
wych połączeniach międzymia-
stowych. Fablok wyprodukował
ich w 1936 r. 5 szt. w oparciu
o dokumentację sporządzoną
przez inż. Klemensa Sieleckie-
go (na podstawie dokumentacji
technicznej z austriackiej firmy
Austro-Daimler). Oznakowano
je symbolem 1Ws i nr fabrycz-
nymi od 616 do 620. Jedna z lux‑
torped w 1936 r. ustanowiła, do
dziś niepobity, rekord szybkości
przejazdu na trasie Kraków - Za-
kopane: 2h 18 minut.
	 Ponadto można się zapoznać z powojenną produkcją chrza-
nowskiej firmy. Pewne wątki działalności trzeba prześledzić na
podstawie eksponatów zgroma-
dzonych w gablotach: tabliczka
znamionowa z 1928 r., prospek-
ty reklamowe, czasopismo „Fa-
blokowiec”, „Fablokowska So‑
lidarność”, medale i statuetki
okolicznościowe. Niezwykle in-
teresującym eksponatem jest
makieta zakładu, znajdująca
się pierwotnie w Biurze Obro-
ny Cywilnej. Jest ona wiernym
odwzorowaniem terenu zakła-
du wraz z częścią mieszkalną,
tj. osiedlem Fabryczna. Uzupeł-
nieniem jest archiwalne zdjęcie
Fabloku wykonane z lotu ptaka.
	 Duża część eksponatów, ze względu na brak miejsca na eks-
pozycji, wzbogaciła muzealne magazyny. Są to m.in.: ponad
2 tysiące negatywów na szkle lub kliszach z różnych okresów
działalności zakładu, modele, medale i statuetki, projekty produk-
cyjne, projekty budowlane, korespondencja produkcyjna, spra-
wozdania, papiery wartościowe, książeczki oszczędnościowe, cza-
sopisma, druki ulotne, wydawnictwa okolicznościowe, materiały
reklamowe i in.
Luxtorpeda w Zakopanem, 1936 r., fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 11
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
Pracownicy przy modelu lokomotywy Pt31 - II poł. lat 30. XX w.
Podwozie PS-253 i kadra kierownicza Fabloku.
10.000 lokomotywa, pracownicy i kierownictwo Fabloku - 1978 r.
12 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
SM42 - lokomotywa spalinowa,
która po wojnie zdominowała
polskie tory. Przeznaczona do
ciężkich prac manewrowych oraz
prowadzenia lekkich pociągów
towarowych. Była najliczniejszą
serią lokomotyw spalinowych
produkowanych w Polsce.
Kamienice dla
urzędników Fabloku
SZLAKIEM FABLOKU
al. Henryka 61, ul. Sokoła 23,
ul. Paderewskiego 2
	 Przed 1927 r. wybudowano
dwupiętrową kamienicę przy
Alei Henryka 61 w stylu moder-
nistycznym, przeznaczoną dla
urzędników. Bryłę zwieńczo-
no wysokim dachem łamanym
z naczółkiem wzbogaconym
facjatami.
	Symetryczna kompozycja
fasady zawiera 5 balkonów. Ar-
tykulację tworzą gzymsy i lizeny,
a w wieńczącej facjacie półko-
lumny. Pion komunikacyjny znaj-
duje się w ryzalicie od strony podwórza. Ściana południowa była
jednocześnie ścianą ogniową. Ważnym elementem kompozycyj-
nym był użytkowy ogród, otaczający kamienicę.
	 W podobnym stylu utrzymane były kolejne trzy kamienice
powstałe w tym czasie: przy Alei Henryka 64 (obecnie ul. Pade-
rewskiego 2), Paderewskiego 4 i przy ulicy Sokoła 23 (narożnik
Lokomotywa spalinowa SM42
Modernistyczne budynki wybudowane zostały przed 1927
rokiem przy al. Henryka 61 i al. Henryka 64 (obecnie ul. Pa-
derewskiego 2). Z tą ostatnią sąsiaduje kamienica przy
ul. Paderewskiego 4, w której mieszkał inż. Kazimierz
Zembrzuski i pierwszy powojenny dyrektor Fabloku,
Janusz Baurski. W 1925 roku w podobnym stylu wybudo-
wano dwupiętrowy dom przy ul. Sokoła 23 dla dyrekto-
rów Fabloku.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 13
Gzyms - wysunięty przed lico ściany, profilowany element architek-
toniczny w postaci poziomej listwy wystającej przed lico muru, która
chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Gzymsy
pełnią również rolę dekoracyjną: stanowią zamknięcie kompozycyj-
ne elewacji (gzyms wieńczący), akcentują podziały poziome ściany
(gzyms międzykondygnacyjny) lub poszczególne jej elementy
(np. gzyms nadokienny). Gzymsy mogą biec przez całą szerokość ele-
wacji lub przez jej fragment. Często podkreślone są ozdobnym fryzem.
Lizena - płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym. Lizena pier-
wotnie miała znaczenie konstrukcyjne – występowała w miejscu
narażonym na działanie rozporu (sił rozpierających), czyli w osiach,
w których po stronie pomieszczenia przypadają łuki od sklepień.
Lizena różni się od pilastra tym, że nie ma głowicy ani bazy. Układ
lizen i rytm podziału pomieszczenia na przęsła zazwyczaj się pokrywa.
Lizeny są charakterystyczne dla architektury romańskiej. W okresie
wczesnoromańskim (XI-XII wieku) w budownictwie z cegły występuje
połączenie wąskich lizen prowadzonych przez całą wysokość budyn-
ku w połączeniu z arkaturą – tzw. układ lombardzki. W architekturze
renesansowej i późniejszej, lizeny występują również jako element de-
koracyjny.
Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej,
bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach, stanowią-
cy jego organiczną część. W rzucie poziomym ryzalit może mieć kształt
prostokąta lub półkola. Popularny od renesansu w architekturze pała-
ców, później stosowany także przy budowie domów wielorodzinnych.
W budynkach reprezentacyjnych w środkowym ryzalicie fasady znaj-
duje się główne wejście do budowli, natomiast w tylnej elewacji wyjście
na taras lub ogród. Ryzalit ożywia elewację i zwiększa powierzchnię
pomieszczeń. Silnie wysunięte i wyraźnie wyodrębnione partie budyn-
ku stanowią natomiast skrzydła.
ul. Focha). Ta ostatnia została wybudowana w 1925 r. z przeznacze-
niem dla dyrektorów Fabloku.
	 Kamienica przy Alei Henryka 64 została nakryta wysokim da-
chem. Klatkę schodową ulokowano w ryzalicie od strony podwó-
rza. Symetryczną fasadę akcentuje potężny ryzalit. W narożnikach
umieszczono balkony z kutymi balustradami.
	 Z budynkiem tym sąsiaduje kamienica przy ul. Paderewskie-
go 4. To dwupiętrowy budynek z symetryczną fasadą, zdobio-
ną pilastrami i zwieńczoną naczółkiem wzbogaconym facjatą.
Na drugim piętrze centralnie w linii facjaty balkon. Dwa kolejne
- na pierwszym piętrze - akcentują naroża. Podczas swej pracy
w Fabloku mieszkał w niej wraz z rodziną inż. Kazimierz Zembrzu-
ski, a po wojnie w tym samym mieszkaniu – dyr. Janusz Baurski,
co wspomina jego syn, Jacek.
	 Kamienica przy ul. Sokoła 23 jest znacznie skromniejsza w de-
tale architektoniczne. To dwupiętrowy budynek, nakryty dwuspa-
dowym dachem. Fasada jest pozbawiona ozdób, z centralnie usy-
tuowanymi balkonami i facjatą w jednej linii. W budynku tym po
wojnie mieszkał inż. Klemens Sielecki.
14 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
Plan budynku przy Alei Henryka 61 - fasada frontowa
Plan budynku przy Alei Henryka 61- rzut 1. i 2. piętra
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 15
SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
Kazimierz Zembrzuski, ur. 18.04.1905 r. w Głębokim, zm. 26.08.1981 r.
wWarszawie – inżyniermechanik, konstruktor; długoletni pedagog, pro-
fesor Politechniki Warszawskiej od 1936 roku; ekspert i konsultant przy
Ministerstwie Komunikacji; członek PAN oraz komisji i Rad Naukowych
różnych instytucji. Autor ekspertyz, opinii, prac naukowych i wielu publi-
kacji. Laureat wielu nagród. Pracował w Pierwszej Fabryce Lokomotyw
w Polsce Fablok w Chrzanowie w l. 1930-1939 i w tym okresie był twór-
cą pierwszych w Polsce, zaprojektowanych całkowicie samodzielnie,
parowozów: w 1931 r., wraz z zespołem, którym kierował, zakończył
projekt parowozu Pt31, a pięć lat później dwóch wersji parowozu Pm36,
wyróżnionego złotym medalem na Światowej Wystawie Sztuki i Tech-
niki w Paryżu w 1937 r.
Janusz Baurski, ur. 3.08.1896 r. we Włocławku, zm. 2.06.1956 r.
w Chrzanowie, inżynier mechanik; tytuł inżynierski obronił na Politech-
nice Warszawskiej w 1925 r. W 1918 r. wstąpił do rodzącego się woj-
ska polskiego i wziął udział w walkach na froncie ukraińskim. Praco-
wał m.in. w Warszawskiej Spółce Akcyjnej Budowy Parowozów, później
pełnił funkcję dyrektora naczelnego Fabryki Obrabiarek i Uzbrojenia
„H. Cegielski” w Rzeszowie. Podczas wojny działał w AK. Kierował wtedy
Fabryką Marmolady i Wyrobów Cukierniczych „Społem” w Częstocho-
wie. Po wojnie został dyrektorem Fabloku – funkcję tę pełnił do 1950 r.
Pracował jeszcze w Elblągu i w Centralnym Zarządzie Budowy Maszyn
Górniczych w Bytomiu.
Klemens Sielecki, ur. 8.12.1903 r. w Stanisławowie, zm. 14.07.1980 r.
w Krakowie, absolwent Politechniki Lwowskiej, związany z Fablokiem
od 1930 r. Podczas okupacji wraz z grupą innych pracowników za-
dbał o zachowanie dokumentacji technicznej i zabezpieczenie fabryki,
by z chwilą odzyskania niepodległości możliwe było uruchomienie pro-
dukcji. Po wojnie w latach sześćdziesiątych poza pracą w Fabloku był
też wykładowcą Politechniki Krakowskiej i Technikum Mechaniczno-
-Elektrycznego w Chrzanowie. W Fabloku przepracował 41 lat.
Inż. Klemens Sielecki Prof. inż. Kazimierz Zembrzuski
16 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
Budynek przy ul. Paderewskiego 2 - fasada frontowa
Budynek przy ul. Paderewskiego 2 (dawniej Aleja Henryka 64)
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 17
SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
Budynek przy ulicy Sokoła 23
Budynek przy ul. Paderewskiego 2 (dawniej Aleja Henryka 64) - rzut parteru
18 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
Pt47 to unowocześniona po II
wojnie światowej, konstrukcja
parowozu pospiesznego Pt31,
Kazimierza Zembrzuskiego, po-
chodząca z lat 30. Był on tak do-
bry, że Niemcy produkowali go
jeszcze w 1940 r. Zmiany wpro-
wadzone po wojnie spowodowa-
ły jego udoskonalenie.
SZLAKIEM FABLOKU
Stacja
Fablok
Dworzec kolejowy Chrzanów
Parowóz Pt47
Powstanie w 1856 roku, biegnącej przez Chrzanów,
linii kolejowej Kraków - Wiedeń oraz rozbudowana infra-
struktura techniczna regionu chrzanowskiego były jednym
z powodów lokalizacji w Chrzanowie Pierwszej Fabryki
Lokomotyw w Polsce S.A - Zakłady w Chrzanowie, zwanej
w skrócie FABLOK. Po wybudowaniu fabryki, z dworca ko-
rzystali dojeżdzający do pracy robotnicy. Mieszkańcy, dla
odróżnienia od drugiej stacji w mieście, do właściwej na-
zwy Chrzanów dodawali Fablok.
	 Kiedy w 1856 r. uruchomiono
przebiegającą przez Chrzanów
linię kolei cesarsko-wiedeńskiej,
miasto otrzymało tylko mały
przystanek przy ulicy Koście-
leckiej (obecnie 29 Listopada).
W 1867 r. wybudowano tam
niewielki budynek stacyjny.
Wraz z rozbudową infrastruktury
wzdłuż tej linii kolejowej, władze
austriackie w 1883 r. utworzyły
stację towarową i osobową przy
Hucie – po drugiej stronie torów, wbrew prośbom gminy, która na
ten cel ofiarowała grunty między ulicami Kościelecką a Krzyską.
Tutaj powstała tylko stacja osobowa.
	 Natomiast właściwy dworzec usytuowano w innym miejscu.
Piętrowy budynek dworca zbudowano z cegły ok. 1900 r. po po-
łudniowej stronie torów. Nakryty został dachem naczółkowym. Na
elewacji widoczne tynkowane opaski otworów z zaakcentowanymi
kluczami. W pobliżu znajdował się parterowy budynek magazynu
z rampą. Natomiast przy ul. Fabrycznej 17 wystawiono dwupiętro-
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 19
Dach naczółkowy – dach dwu-
spadowy z dodatkowymi nie-
wielkimi trójkątnymi połaciami
(tzw. naczółki), umieszczonymi
ukośnie w górnej części ścian
szczytowych.
Stacja kolejowa - (fot. str. 21-22)
W roku 1973 przebudowano
budynek austriackiego dwor-
ca, nadając mu charakter stylu
socjalistycznego modernizmu.
Pozostawiono część XIX-wieczną
pozbawiając ją dwuspadowego
dachu wraz z poddaszem oraz
domurowano od strony południo-
wej większą poczekalnię wraz
z toaletami. Taki też obraz dworca
przetrwał do dnia dzisiejszego.
Kolej cesarsko-wiedeńska, ina-
czej Kolej Północna, oficjalnie C. K.
Uprzywilejowana Kolej Północ-
na Cesarza Ferdynanda, wybu-
dowana w granicach Cesarstwa
Austrii, łącząca Wiedeń z Krako-
wem; przez Chrzanów przebie-
gała od 1856 r.
Powstały wówczas w pobliskiej
Trzebini węzeł kolejowy do dnia
dzisiejszego pełni ważną rolę
w kolejowej komunikacji mię-
dzynarodowej, skąd odchodzą
połączenia do Lwowa, Berlina
i Wiednia.
wy budynek mieszkalny, z cegla-
ną elewacją, dla pracowników.
Powstała też kładka nad torami.
	 W roku 1900 przez Chrzanów
poprowadzona została linia kolei
prywatnej Piła - Jaworzno. Posia-
dała ona przystanki: Kąty, przy
Alei Henryka oraz przy Starej
Hucie – prawie naprzeciw dwor-
ca kolei cesarsko-wiedeńskiej.
Stacja Chrzanów stała się sta-
cją węzłową oraz przesiadko-
wą i pozostała nią do lat 90.
XX stulecia. Aż do 1981 roku
z Chrzanowa tory rozchodziły
się w 4 kierunkach: do Trzebini,
Oświęcimia, Jaworzna-Szczako-
wej oraz Bolęcina i dalej do Su-
chej Beskidzkiej.
Budynek dworcowy linii kolei prywatnej Piła - Jaworzno
Budynek z przełomu XIX/XX w. nale-
żący do infrastruktury kolejowej
20 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
Wiadukt kolejowy, potocznie zwany „Dwa Mosty” to fragment trasy-
Kolei Północnej Kraków-Wiedeń z 1856 r., z dwoma arkadowymi mo-
stami do komunikacji bezkolizyjnej przecinającej wysoki nasyp linii
kolejowej (u zbiegu ulic Podwala z Fabryczną i Siennej ze Starą Hutą
i Świętokrzyską). Większy most został wybudowany dla ruchu koło-
wego, mniejszy dla ruchu pieszego (fot. str. 22). Nieco dalej w górę ulic
Świętokrzyskiej i Podwala znajduje się podobny w architekturze, poje-
dynczy wiadukt z białego piaskowca wybudowany w tym samym czasie.
Budynek stacji kolejowej po 1900 r.
Budynek stacji kolejowej po 1900 r.
Z lewej strony budynek mieszkalny - obecnie ul. Fabryczna 17
Budynek stacji kolejowej po 1900 r.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 21
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
Obecny stan linii kolejowej Chrzanów - Oświęcim - 2019 r.
Zdewastowany, zamknięty budynek dworca Chrzanów - 2019 r.
Wiadukt kolejowy „Dwa Mosty” i budynek nastawni
22 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
SM03 - lokomotywa spalinowa
manewrowa, typu 2D, produko-
wana w Fabloku w l. 1959-1969.
Budowana była także w zakła-
dach w Zielonej Górze. Znalazła
zastosowanie w PKP, ale rów-
nież w przemyśle.
Szkoła
Tysiąclecia
SZLAKIEM FABLOKU
Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie
	 Przy Pierwszej Fabryce Lo-
komotyw w Polsce od początku
jej istnienia zaczęła powstawać
bogata infrastruktura socjalno-
-bytowa. Tendencja ta utrzymy-
wała się również po II wojnie
światowej. Powstawały osiedla
robotnicze, kościół, dom kultury,
przedszkole, a wreszcie szkoła.
Wcześniej dzieci pracowników
zakładu uczęszczające do szkoły powszechnej, mieszkające na
Osiedlu Fabrycznym i Rospontowa, ze względu na dość dużą od-
ległość do centrum miasta (1,8 km), były odwożone i przywożone
autobusem fabrycznym. Pierwszeństwo w dowozie miały dzieci
w wieku do 10 lat i„bardziej wątłe”.
	 Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie rozpoczęła swą dzia-
łalność 3.09.1963 r. dzięki staraniom i ofiarności załogi Fabryki Lo-
komotyw w Chrzanowie oraz powołanego Społecznego Komitetu
Budowy Szkoły Tysiąclecia. Kierownictwo szkoły powierzono Panu
Janowi Szkarłatowi, wybitnemu pedagogowi, wychowawcy i przy-
jacielowi młodzieży.
	 Do pracy powołano grono pedagogiczne, które wraz z kierow-
nikiem liczyło 8 osób. Były to panie: Areta Jaracz, Alina Kosowska,
Edwarda Skowron, Julia Spyra, Anna Siwek, Halina Szkarłat, Jó-
Lokomotywa spalinowa SM03
Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie została oddana
do użytku w 1963 r. Wybudowano ją jako dar pracowników
Fabloku. Uzupełniała kompleks infrastruktury społecznej
wokół fabryki. Wcześniej dzieci z osiedli zakładowych na
Fabrycznej i Rospontowej były dowożone do szkół w cen-
trum komunikacją zakładową.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 23
ks. Michał Potaczało 19 mar-
ca 1954 roku objął parafię
w Chrzanowie - Rospontowej,
gdzie pracował aż do śmierci
4 stycznia 1975 roku.
zef Gałka. W dniu otwarcia szkoły naukę rozpoczęło 274 uczniów.
Nowa, piękna szkoła była prawie zupełnie pusta. Nie było tablic,
ławek, mebli i pomocy naukowych. Pierwsze lekcje odbywały się
niemalże w pustych klasach. Wkrótce jednak zaopatrzono szkołę
w nowe sprzęty i niezbędne pomoce naukowe. Szkoła nosiła wów-
czas imię gen. Karola Świerczewskiego. Powstała, jako jedna z tzw.
tysiąclatek, czyli była jedną z tysiąca szkół, które miały uświetnić ob-
chody 1000-lecia państwa polskiego.
	 W pierwszych latach szkoła prowadziła ożywioną działal-
ność harcerską, zuchową, sportową i turystyczno-krajoznawczą.
Na piaszczystym terenie wokół szkoły uczniowie założyli ogród, któ-
rego drzewa przerosły dziś budynek szkoły. Jednocześnie założono
boiska szkolne. Wszystko urządzono rękami uczniów, rodziców, na-
uczycieli oraz załogi Fabryki Loko-
motyw. Zakładem opiekuńczym
dla szkoły był właśnie Fablok.
	W 2003 r. szkoła otrzymała
imię ks. Michała Potaczały.
Uroczystość otwarcia Szkoły Podstawowej nr 5
Chrzanów, Szkoła Podstawowa nr 5 (przy Fabloku), lata 60.
24 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Tysiąclecia
Pm36-1 - parowóz w otulinie ae-
rodynamicznej, projektu inż. Ka-
zimierza Zembrzuskiego z 1936 r.
Lokomotywa była przewidziana
do ciągnięcia lekkich pociągów
ekspresowych. W 1937 r. otrzymał
Złoty Medal na Wystawie Sztuki
i Techniki w Paryżu. Wyprodukowano tylko dwa egzemplarze Pm36.
Wojnę przetrwał tylko jeden, Pm36-2 bez otuliny. Obecnie znajduje się
w parowozowni w Wolsztynie. W 1999 r. z okazji obchodów 80-lecia Fa-
bloku, prowadził skład na trasie Chrzanów - Trzebinia.
Przedszkole
SZLAKIEM FABLOKU
Przedszkole Samorządowe nr 11
	 Początki Przedszkola Samo-
rządowego nr 11 w Chrzanowie
sięgają 1924 r., kiedy to z inicja-
tywy Rady Zakładowej Fabloku
zorganizowanoochronkę-przed-
szkole dla dzieci pracowników
zakładu, w celu roztoczenia nad
nimi opieki. Organizatorką tego
przedszkola była wówczas pani
Michalina Bisen. Była to placów‑
ka koedukacyjna, prywatna,
mieszcząca się na Kolonii Ro-
spontowa. Uczęszczały do niej dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Przed
przyjęciem do przedszkola każde dziecko było poddawane ba-
daniu lekarskiemu. Zajęcia odbywały się we własnym obiekcie
o powierzchni 78 m2
z jedną salą. Zatrudniona była jedna wycho-
wawczyni, nieposiadająca kwalifikacji. Opieką dzieci otoczone
były od września do lipca przez 34 godziny tygodniowo. Następ-
nie przedszkole przeniesiono do baraku przy Kolonii Fabrycznej,
gdzie mieściło się do 1.02.1952 r. Kolejną siedzibą placówki był
budynek pięknej willi fablokowskiej, otoczonej ogrodem, u zbie-
gu ulic Alei Henryka i Siennej (później mieścił się tu żłobek –
dzisiaj obiekt już nie istnieje). We wrześniu 1958 r. przedszko-
le – wtedy nosiło ono nazwę Przedszkole Fabryki Lokomotyw
Parowóz Pm36-1
Program osiedli robotniczych przy Fabloku w 1926 r. uzu-
pełniono o ochronkę - przedszkole, które było utrzymywa-
ne ze środków fabryki. Było bezpłatne dla dzieci pracowni-
ków w wieku od 3 do 6 lat i cieszyło się dużą popularnością.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 25
im. F. Dzierżyńskiego w Chrzanowie - zostało przeniesione do
nowego miejsca – przy ul. Kolonii Fabryczna, gdzie funkcjonuje
do dzisiaj.
	 Przez lata Fablok sprawował opiekę nad tą placówką. Następnie
przeszła ona pod zarząd gminy Chrzanów. W latach 90. w przed-
szkolu został utworzony oddział dla dzieci niepełnosprawnych.
W 2017 r. zmieniono nazwę na Przedszkole Samorządowe nr 11
z Oddziałami Specjalnymi.
Przedszkole Fabloku od strony ogrodu
Przedszkole Samorządowe nr 11 w odnowionym budynku z 1958 r.
Przedszkole Fabloku, lata 60.
Przedszkole Fabloku, lata 60. Zabawa choinkowa w Przedszkolu
26 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Przedszkole Samorządowe nr 11
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 27
Kolonia
Fabryczna
SZLAKIEM FABLOKU
Domydla urzędnikówi majstrówz Fabloku
	 Lokalizując Fabrykę Lokomotyw w Chrzanowie zdawano sobie
sprawę, że miasto nie będzie mogło zapewnić odpowiedniej liczby
wykwalifikowanych pracowników spośród swoich mieszkańców.
Liczono się z koniecznością ściągnięcia sił z innych terenów Polski
– przybywającym kadrom należało jednak zapewnić lokale miesz-
kaniowe, których w Chrzanowie też brakowało. Jedynym rozwiąza-
niem była zatem budowa własnych mieszkań.
	 Na lata 1921–1924 przypada powstanie osiedli robotniczych,
które miały być oparte o założenia„miasta – ogrodu”.
	 Naprzeciwfabrykiusytuowanodomydlaurzędnikówimajstrów,
których stała obecność w zakładzie była wymagana. Powstała kom-
pozycja osiedla złożona z jedenastu budynków, siedem domów
(z których do dziś zachowały się cztery), położonych było wzdłuż
ulicy w jednym rzędzie i cztery - w drugim rzędzie (też przetrwa-
Parowóz Os24
Wybudowane w latach 1921-1924 pierwsze osiedle za-
kładowe. Mieszkania w domach urzędniczych, jak na ów-
czesne czasy, posiadały wysoki standard – elektryczność,
wodociąg, toalety i wanny. Mieszkania dla robotników były
mniejsze i skromniejsze. Robotnicy mogli korzystać bez-
płatnie z łazienki fabrycznej.
Os24 - pierwszy osobowy
parowóz produkowany w Pol-
sce. Wzorowany na konstrukcji
austriackiej. W latach 1924-1927
w Fabloku wybudowano ich
60 szt.
Zlot Młodych Przodowników Pracy i Nauki. Z młodzieżą wita się dyr. Zbig-
niew Dębiec, 22.07.1973 r. Ulica Fabryczna przed Głównym Biurowcem
Domy mieszkalne dla urzędników i robotników
Budynek Kolonii Fabrycznej podczas remontu, lata 90.
Kolonia Fabryczna 2. rząd zabudowy, w środku dom Abratowskiego
28 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
Biuro Gł. Fablok i Kolonia Fabryczna
Pochód z okazji Dni Oświaty Książki i
Prasy. Harcerze z Fabloku, 20.05.1973 r.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 29
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
Miasto – ogród – koncepcja miasta satelickiego lub osiedla oddalonego
od centrum miasta, charakteryzująca się luźną zabudową i znacznym
udziałem terenów zielonych w ogólnej powierzchni. Pojawiła się w An-
glii w 1898 r.
Dach półszczytowy (przyczółkowy, dymnikowy) – odmiana dachu
dwuspadowego z szerokim okapem umieszczonym w ścianie szczy-
towej. Znajdujący się nad okapem fragment ściany zwany jest półsz-
czytem górnym lub przyczółkiem. Dach półszczytowy uważany jest
za formę przejściową między dachem czterospadowym a dwuspado-
wym, a jego geneza związana jest z pierwotnym umieszczaniem dym-
ników w ścianie szczytowej budynków mieszkalnych.
ły do dziś). Wszystkie wybudowano na planie prostokąta. Cztery
w pierwszym rzędzie (licząc od strony miasta) miały wygląd dwor-
ków. Budynki posiadały bogato ukształtowane symetryczne rzuty.
Bryłę wzbogacono ryzalitami, łamanymi szczytami oraz dachami
naczółkowymi. Każdy z budynków posiadał dwa mieszkania dwu-
pokojowe oraz dwa lub trzy mieszkania jednopokojowe na podda-
szu (kawalerki). Jeden z tych domów był większy, ponieważ posiadał
cztery mieszkania dwupokojowe oraz sześć mieszkań jednopokojo-
wych. Za nimi powstały cztery parterowe bliźniaki o wysokich przy-
czółkowych dachach. Podcienia na narożnikach zaakcentowano za
pomocą ceglanych słupów.
	 Pozostałe trzy budynki położone przy drodze zostały wyburzo-
ne w drugiej połowie lat 80., a na ich miejscu powstał parking dla
samochodów osobowych i autobusów.
	 Wszystkie te domy posiadały, jak na ówczesne czasy, wy-
soki standard wyposażenia – elektryczność, wodociąg, toalety
oraz wanny.
	 Projekt osiedla uzupełniono o stadion sportowy (patrz rozdział
Stadion Sportowy Towarzystwa Fablok) oraz budynek przedszkola
(patrz rozdział Przedszkole).
	 Po II wojnie światowej osiedle uległo znacznemu przeobrażeniu
poprzez wybudowanie dużych bloków mieszkalnych. Zabudowa
została wzbogacona o budynek szkoły zawodowej (dzisiejsze Po-
wiatowe Centrum Edukacyjne) oraz Szkołę Podstawową nr 5 (patrz
rozdział Szkoła Tysiąclecia). Całość tego kompleksu uzupełniały
ogródki działkowe położone w dolinie Chechła.
Elewacja frontowa, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
Elewacja z tyłu, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
Przekrój poprzeczny, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
30 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
Rzut piętra, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
Rzut piwnic, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
Rzut piwnic, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 31
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
Pochód z okazji Dni Oświaty Książki i Prasy, 20.05.1973 r.
Zabudowa Kolonii Fabrycznej w 2019 r.
Delegacja z Chin Przełom lat 50/60. XX w. przed Biurem Głównym, wtle wybu-
rzona zabudowa Kolonii Fabrycznej, oprowadza dyr. Klemens Sielecki
32 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
Pierwsza Fabryka
Lokomotyww Polsce
Fablok Chrzanów
	 Pierwsza Fabryka Lokomo-
tyw w Polsce została założona
przez Piotra Drzewieckiego,
Władysława Jechalskiego, Stani-
sława Karłowskiego oraz Leopol-
da Wellisza. Pierwotnie miała
być uzupełnieniem zakładów
W. Fitzner i K. Gamper Spółka
Akcyjna w Sosnowcu i Dąbro‑
wie. Finansowego wsparcia no-
wejfirmieudzieliłyBankMałopol-
ski w Krakowie i Bank Handlowy
w Warszawie. W 1920 r. zawarto porozumienie z rządem na dosta-
wę 1200 lokomotyw w przeciągu 10 lat. W ten sposób fabryka za-
pewniła sobie zbyt. Postanowiono, że zakład nie musi od początku
wykonywać wszystkich elementów. W związku z tym kotły i odle-
wy żeliwne miała dostarczać spółka W. Fitzner i K. Gamper. Podjęto
też współpracę z posiadającą bogate doświadczenie w dziedzinie
Zespół zabudowy przemysłowej z lat 1921-1924 nacecho-
wany awangardowymi, jak na ówczesne czasy, żelbetowy-
mi, wielonawowymi konstrukcjami. Zastosowane śmiałe
rozwiązania konstrukcyjne uznawane są za wybitne osią-
gnięcie architektury przemysłowej w Polsce tamtego okresu.
Lokomotywa Pm36-2, ukończona
w październiku 1937 r., była drugim
egzemplarzem Pm36 po Pm36-1.
Projekt parowozu Pm36-1 powstał
w roku 1936 w biurze konstrukcyj-
nym Pierwszej Fabryki Lokomotyw
w Polsce, głównym konstruktorem
był prof. inż. Kazimierz Zembrzuski.
Lokomotywa była przewidziana jako parowóz pospieszny do ciągnięcia
lekkich pociągów ekspresowych z dużą prędkością. Dla celów badawczych
Pm36-2 pozbawiona była otuliny aerodynamicznej. Wybudowano tylko
dwie lokomotywy Pm36. Pm36-2 stacjonuje w parowozowni Wolsztyn jako
lokomotywa czynna. Nadano jej imię „Piękna Helena”. Lokomotywa Pm36-1,
z otuliną aerodynamiczną nie przetrwała II wojny światowej.
Parowóz Pm36-2
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 33
SZLAKIEM FABLOKU
produkcji lokomotyw austriacką firmą Staats-Eisenbahn-Gesell-
schaft w Wiedniu, która wspierała technicznie chrzanowską fabry-
kę w zakresie projektowania, konstruowania i budowy lokomotyw.
	 Statut spółki pod nazwą „Fabryka Lokomotyw w Polsce SA”
został zatwierdzony przez ministra przemysłu i handlu oraz mi-
nistra skarbu 22.05.1919 roku. Rok później, 25.11.1920 r. spółka
nabyła od gminy tereny pod budowę zakładu. Tereny te, leżały
niedaleko linii kolejowych. Budowę hal fabrycznych rozpoczęto
Warszat mechaniczny, projekt i widok
Hala montażowa, projekt i widok
34 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
w 1921 r. Żelbetowe konstrukcje budynków fabrycznych przed-
stawiały bardzo nowoczesne rozwiązania. Rozkład budynków
umożliwiał planowość produkcji i racjonalny ruch materiałów.
W 1928 r. była to już powierzchnia 800 000 m2
.
	 Fabryka posiadała własną bocznicę kolejową, a sieć torów
objęła wszystkie budynki fabryczne. Zamontowano także tory
kolejki wąskotorowej.
	 Hala wydziału montażowego to prostokątny budynek o wy-
miarach 104,5 metrów na 66,25 metrów. Wnętrze podzielono na
nawy, z których środkowa, najwyższa o szerokości 21 m, służyła do
właściwego montażu lokomotyw i tendrów w systemie montażu
podłużnego. Wewnątrz zamontowano suwnice do przenoszenia
lokomotyw oraz części maszyn. Filary i wiązary dachowe naw two-
rzyły sztywne ramy wykonane z żelbetu. Ramy hal bocznych były ze
sobą połączone belkami podłużnymi w ścianach zewnętrznych oraz
belkami kranowymi (podsuwnicowymi) wewnątrz hali środkowej.
Połączenie ram z fundamentami wykonano przegubowo. Nawy
boczne służyły do trasowania i obróbki ram, wyrobu budek i popiel-
ników, elementów przegrzewczych oraz wstępnego malowania.
	 Halę warsztatu mechanicznego również podzielono na
nawy, trzy środkowe - wyższe i cztery boczne. W części środkowej
wmontowano suwnice. Filary i wiązanie dachowe miały podobną
konstrukcję do hali montażowej. Nawę środkową nakryto belkami
wspornikowymi, na których wsparto świetlnię dachową biegnącą
wzdłuż nawy środkowej. W nawach środkowych zamontowano
suwnice elektryczne. W warsztacie mechanicznym odbywała się
obróbka najcięższych części lokomotyw, tj. cylindrów, osi, kół, ob-
ręczy i zestawów kołowych. Mieściła się tam także narzędziownia
i odlewnia brązu.
	 Mniejszy był budynek kuźni, podzielony na trzy nawy: wyższą
środkową i niższe boczne. Wiązary dachowe i słupy ścienne tworzy-
ły żelbetową ramę. Połączenie filarów zewnętrznych i środkowych
z fundamentami wykonano za pomocą przegubów.
Widok fabryki na dawnej pocztówce
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 35
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Budynek centrali elektrycznej
Skład surowców z suwnicą
Kuźnia
36 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Na uwagę zasługuje też „skład z kranem mostowym”
o otwartej konstrukcji żelbetowej. Znajdował się pod torem, po któ-
rym poruszała się elektryczna suwnica. Zlokalizowano go naprzeciwko
głównych warsztatów fabrycznych. Przez składy przechodziły wąskie
tory, które łączyły ze sobą warsztaty. Obok zlokalizowano magazyn.
	 Do centralnego ogrzewania fabryki służyła kotłownia. Wypo-
sażona była w kocioł wodno-rurkowy firmy Fitzner i Gamper, który
dostarczał parę pod wysokim ciśnieniem do warsztatów. System
ogrzewania wykonała firma Drzewiecki, Jeziorański i Spółka. Ciepłe
powietrze wtłaczano do hal za pomocą wentylatorów.
	 Centrala elektryczna wyposażona została w automaty posia-
dające precyzyjne regulatory i przyrządy przeciwprzepięciowe.
W transformatorach zamontowano system chłodzenia oliwnego.
Tablice rozdzielcze służyły do obsługi kabli podziemnych zasilają-
cych obiekty i maszyny.
Wnętrze Wydziału Obróbki Skrawaniem (W2) - nawa boczna
Wydział Obróbki Skrawaniem (zwany także Wydziałem Mechanicznym) W2
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 37
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
W4 - Wydział Montażu Lokomotyw, lata 60. (po prawej parowóz WP dla Indii)
Montaż parowozów serii Tr21, I poł. lat 20.
Wnętrze hali montażowej, w głębi po prawej parowóz pośpieszny serii Pt31
38 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Do innych ciekawych obiek-
tów należy wieża ciśnień, która
zaopatrywała w wodę osiedle
i fabrykę. Na czworobocznym
trzonie osadzono ośmioboczne
zwieńczenie (izbicę) wsparte na
słupach. Dzisiaj trzon ten został
obudowany.
	 W 1961 r. oddano do użytku
halę Wydziału Konstrukcyjno-
-Spawalniczego, a rok później
(w 1962 r.) nowego magazynu
głównego. We wrześniu 1972 r.
rozpoczęto użytkowanie nowej
części hali Wydziału Aparatury
Hamulcowej. Natomiast w mar-
cu 1973 r. zmodernizowano Wy-
dział Kuźni i oddano do użytku
nową część socjalną dla Wydzia-
łu Mechanicznego. 28.12. 1979 r.
zakończono budowę Wydziału
Zestawów Kołowych.
Pierwsza lokomotywa została
oddana do użytku 7.04.1924 r.,
na bazie części dostarczonych
przez austriackiego partnera.
Był to parowóz Tr21. Natomiast
18.02.1925 r. wykonano pierwszą
lokomotywę tylko z polskich czę-
ści. W tym samym roku fabrykę
opuściła już 100. maszyna.
	 Warto zaznaczyć, że oprócz
lokomotyw parowych, spalino-
wych i elektrycznych normal-
no i wąskotorowych, przezna-
czonych zarówno dla kolei, jak
i dla przemysłu, zakład budo-
wał także m.in. walce drogowe,
maszyny dla górnictwa, podwo-
zia dla wojska, żurawie, koparki
i armaturę hamulcową. Fablok
działał do 21.05.2013 r., kiedy to
ogłoszono jego upadłość.
Montaż agregatu prądotwórczego
Wieża ciśnień na tle Ty42
Koparka na tle hali montażowej
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 39
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Dział Reprografii Fabloku
W4 – Wydział Montażu Lokomotyw Zestawy kołowe na wydziale W2
Magazyn zewnętrzny Fabloku
40 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Montaż lokomotyw 6D (SM 800), wydział W4, lata 70.
Hala 58, w której prowadzona była obróbka cieplna metali. Obecnie Hydro -
Sapa Extrusions
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 41
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Lokomotywa spalinowa 6Da oraz żuraw samojezdny DST 0281
Parowóz wąskotorowy, drugi tor - tendry. Wtle Biuro Główne, lata 50.
Dawna siedziba dyrekcji Pierwszej Fabryki Lokomotyww Polsce „Fablok”
Budynek administracyjny został zbudowany w miejscu pierwotnego
biura tymczasowego. Jego budowa została ukończona w 1936 r. Był
to budynek piętrowy z klatką schodową umieszczoną asymetrycznie
w ryzalicie, utrzymany w stylistyce modernistycznej. W latach 60. bu-
dynek uległ znacznemu przekształceniu w wyniku rozbudowy w kierun-
ku północno - wschodnim (dobudowano skrzydło przy ul. Fabrycznej).
42 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Widoczna dobudowa, lata 60. XX w.
Budynek Biura Głównego w 1936 r.
Biuro Główne Fabloku, koniec lat 60.
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Lokomotywa Pm36-1 na tle Biura Głównego Fablok i budynków Kol. Fabrycznej
Zakładowy Dom Kultury
Z inicjatywy dyrektora, inżyniera Janusza Baurskiego po wojnie utwo-
rzono Zakładowy Dom Kultury, który kontynuował działalność przed-
wojennego Towarzystwa Sportowo-Oświatowego „Fablok”. Swoją dzia‑
łalność rozpoczął formalnie w 1950 r. Był to główny ośrodek życia spo-
łeczno-kulturalnego nie tylko pracowników Fabloku, ale całego Chrza-
nowa. Jego funkcjonowanie finansowano z funduszy Rady Zakładowej
Związku Zawodowego Metalowców oraz samej fabryki.
Za działalność odpowiadała Rada Zakładowa, realizując założenia kul-
turalno-oświatowe. Zakładano nowe zespoły artystyczne, muzyczne
i recytatorskie dla dzieci i młodzieży. Organizowano również wieczornice
i zabawy dla załogi. Dom Kultury działał w oparciu o trzy działy. Pierw-
szy to Dział Oświaty, który organizował odczyty, prelekcje itp. oraz pro-
wadził bibliotekę. Zbiory biblioteki kompletowane od założenia fabryki,
udało się uratować w okresie okupacji niemieckiej. Korzystali z niej pra-
cownicy zakładu oraz ich rodziny. W ramach tego działu funkcjonowały
także: Uniwersytet dla Rodziców i Uniwersytet Robotniczy. Kolejny był
Dział Dziecięcy, w ramach którego działały różne sekcje. Trzeci to Dział
Artystyczny.
Na potrzeby Domu Kultury został wybudowany nowy obiekt, oddany do
użytku w 1956 r. W 1959 roku otwarto pierwsze w powiecie chrzanow-
skim kino panoramiczne. Kino „Fablok” organizowało różne akcje, które
miały na celu zwiększenie zainteresowań filmami o różnorakiej tema-
tyce. Utworzono również Dyskusyjny Klub Filmowy.
Działalność Domu Kultury zawieszono w okresie zmian własnościo-
wych z powodu braku możliwości jego finansowania ze środków fabry-
ki. Wówczas działające tam sekcje zaprzestały swojej działalności. Sam
budynek z działką został sprzedany spółce „Apogeum” z Chrzanowa.
Świetlica zakładowa została założona w 1945 r. Od 1947 r. realizowała cele
informacyjne i propagandowe Powiatowego Urzędu Informacji i Propa-
gandyw Chrzanowie, uwzględniając problematykę kulturalno-oświatową.
Na ścianie Domu Kultury do dziś można podziwiać mozaikę ceramiczną
przedstawiającą muzy autorstwa Ewy Żygulskiej. Obecnie budynek jest
zdewastowany i popada w ruinę.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 43
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Orkiestra dęta Fabloku na placu Tysiąclecia, dyrygent Emil Skowron
Zakładowy Dom Kultury, lata 70.
Mozaika „Muzy” obecnie - 2019 r.
Dom Kultury „Fablok” i Mikrus MR-300
Orkiestrę dętą utworzono w 1928 r. z inicjatywy dyrekcji. Finansowana
była ze środków fabryki i dlatego instrumenty były własnością zakła-
du. Lata 1929-1938 to prawdziwy rozkwit orkiestry, co było zasługą jej
kierowników – Wiktora Piechówko, Aleksandra Strucha, Wacława Kara-
sia. Natomiast pierwszym powojennym dyrygentem był Edward Jawor-
ski. Pierwsze po wojnie koncerty orkiestra dała: 23.02.1945 r. – występ
w sali kina „Zorza”; 11.03.1945 r. – koncert muzyki polskiej na wolnym po-
wietrzu. Wlatach 1952-1957 działała szkółka muzyczna kierowana przez
dyrygentów Emila Skowrona i Bolesława Kalitę. Zespół uczestniczył
w przeglądach powiatowych orkiestr w Chrzanowie.
44 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
Prywatna Męska
Szkoła Mechaniczna
Pierwszej Fabryki Lokomotyw
w Polsce S.A.
Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna Pierwszej Fabry-
ki Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie powołana
została 9 marca 1945 roku jako szkoła zakładowa do
kształcenia przyszłych pracowników. 7 września 1945
roku zostaje przemianowana na Prywatne Męskie Gim-
nazjum Mechaniczne Pierwszej Fabryki Lokomotyw
w Polsce S.A. w Chrzanowie. Placówka przejęta w mar-
cu 1946 roku przez Ministerstwo Przemysłu otrzymuje
nazwę Szkoła Przemysłowa Pierwszej Fabryki Lokomo-
tyw w Polsce w Chrzanowie. W ciągu kolejnych lat szko-
ła przechodziła liczne zmiany organizacyjne, aż do roku
1972, kiedy powstaje Zespół Szkół Mechaniczno-Elek-
trycznych w Chrzanowie, a obecnie Powiatowe Centrum
Edukacyjne w Chrzanowie.
Lokomotywa SM31 stanowi kon-
strukcję polską, opracowaną
na bazie serii SM42 w chrzanow-
skim Fabloku. Lokomotywa ma
oznaczenie fabryczne 411D i była
produkowana dla PKP w latach
1976-1981 i 1983-1985.
Lokomotywa spalinowa SM31
	 W styczniu 1945 r., zaraz po
przejściu frontu, ówczesny dy-
rektor Fabloku, Michał Nosek po-
wierzył Janowi Lubaszko zadanie
organizacji Szkoły Przemysłowej.
Decyzja ta wynikała z braku wy-
kwalifikowanych pracowników
i konieczności kształcenia mło-
dzieży, będącej w założeniu przy-
szłą kadrą zakładu. Lubaszkę,
który został dyrektorem nowo
stworzonej placówki, w tym pro-
cesie wspierali inż. Wilhelm Krej-
za i inż. Stefan Podstawski, przy-
szli nauczyciele tej szkoły.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 45
SZLAKIEM FABLOKU
Warsztaty szkoły przyzakładowej
	 Inicjatywę tę popierał rów-
nież kolejny dyrektor Fabloku,
inż. Janusz Baurski, któremu na-
leży przypisać decyzję o budo-
wie obiektu dla tej placówki. Bu-
dynek szkolny powstał w 1949 r.
Na terenie zakładu 15.02.1945 r.
otwarto dwie klasy Prywatnej
Męskiej Szkoły Mechanicznej.
Pierwsza liczyła 45 uczniów,
druga - 44. Grono stanowili pra-
cownicy zakładu. Niski poziom
wiedzy ogólnej uczniów sprawił,
że zorganizowano dokształca-
nie w 15-osobowych grupach.
9.03.1945 r. władze Kuratorium wyraziły zgodę na działalność tej
szkoły. Ten pierwszy rok szkolny był niezwykle krótki - trwał do
lipca tego roku. We wrześniu szkoła rozpoczęła naukę po krótkiej
wakacyjnej przerwie. Nazwa została jednak zmieniona na Prywatne
Męskie Gimnazjum Mechaniczne. Zorganizowano komitet rodzi-
cielski i radę szkolno-opiekuńczą, powołano samorząd uczniowski
i hufiec przysposobienia zawodowego. Kształcono w następują-
cych zawodach: tokarz, ślusarz, elektromechanik, spawacz i frezer.
Z końcem roku szkołę przejęło Ministerstwo Przemysłu i Handlu
i kolejny raz zmieniono jej nazwę na Szkołę Przemysłową Pierwszej
Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie. Nauka odbywała się w 3 salach
baraku, stojącego na miejscu Domu Kultury. Niestety kolejne lata
nie przyniosły stabilizacji. Nastąpił szereg zmian organizacyjnych,
w wyniku których w 1950 r. funkcjonowały: Państwowe Gimna-
zjum Mechaniczne, Państwowe Liceum Mechaniczne II Stopnia,
Technikum Mechaniczno-Elektryczne, Zasadnicza Szkoła Zawodo-
wa oraz Państwowa Szkoła Przemysłowa. Pierwsze dwie i ostatnia
początkiem lat 50. uległy likwidacji, natomiast technikum i szkoła
zawodowa nadal istniały.
Stefan Podstawski był też dy-
rektorem Liceum Przemysłu Me-
talowego w Chrzanowie i Gimna-
zjum Mechanicznego.
Rok szkolny 1945/46 – budżet
szkoły wynosił 150 000 zł. Prze-
widywano nagrody i stypendia
dla uczniów. Pierwszym stypen-
dystą został uczeń kl. II Włodar-
czyk (500 zł miesięcznie). Nauka
w szkole trwała 3 dni w tygodniu.
W pozostałych 3 dniach ucznio-
wie odbywali zajęcia praktyczne
w warsztatach szkolnych. Ogó-
łem naukę w tym roku rozpoczęło
126 uczniów. Ukończyło 94.
46 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Mechaniczna
Główne wejście do Technikum
Warsztaty szkoły przyzakładowej
Wejście do warsztatów szkolnych
	 To jednak nie koniec zmian. W 1959 r. powołano do życia
Zasadniczą Szkołę Zawodową Fabryki Lokomotyw, której dyrekto-
rem został Zbigniew Jarczyk. Popularnie zwana była szkołą przy-
zakładową. Na terenie zakładu wygospodarowano dla niej nowe
pomieszczenia warsztatowe. Uczniowie byli jednocześnie pracow-
nikami zakładu i otrzymywali wynagrodzenie w wysokości od 150
do 500 zł miesięcznie. Od 1.09.1961 r. stała się jednostką samo-
dzielną. W 1969 r. otrzymała sztandar z okazji Dnia Nauczyciela
i jednocześnie swojego dziesięciolecia. Jej żywot, jako placówki nie-
zależnej nie był jednak zbyt długi – w 1977 r. została włączona do
Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych (ZSME).
	 W ZSME funkcjonowały Technikum Mechaniczno-Elektryczne
i Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W 1965 r. nadano TME i ZSZ imię
L. Waryńskiego. Wtedy też oddano do użytku warsztaty szkolne.
Dwa lata później Zasadnicza Szkoła Zawodowa otrzymała sztandar,
ufundowany przez rodziców. Natomiast Technikum swój sztandar
otrzymało w 1968 r. Ważnym wydarzeniem było w kolejnym roku
utworzenie internatu.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 47
SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Mechaniczna
Zabytkowy
parowóz
SZLAKIEM FABLOKU
Parowóz towarowy Ty42
	 Parowóz ten w okresie II woj-
ny światowej był nowym typem
parowozu towarowego 1E serii
BR52. Zadaniem tej uproszczo-
nej, taniej w produkcji i nieza-
wodnej lokomotywy było ob-
sługiwanie szlaków kolejowych
na terenach zdobytych przez
Trzecią Rzeszę na wschodzie,
o kiepskiej lub prowizorycznie
Parowóz towarowy Ty42 to lokomotywa konstrukcji nie-
mieckiej, produkowana masowo w wielu fabrykach euro-
pejskich (w Niemczech i krajach okupowanych, m.in. w Pol-
sce) w latach 1942-1945, znany był także jako niemiecka
lokomotywa wojenna Kriegslokomotive. Od 1945 roku do
końca eksploatacji trakcji parowej była to najliczniejsza
seria parowozów użytkowanych w Polsce. Egzemplarz
w Chrzanowie należy do Stacji Muzeum w Warszawie.
W Polsce zachowało się 14 pa-
rowozów serii Ty42 (w tym dwa
czynne). Niektóre z nich to wraki.
Ztychzachowanych10jestprodukcji
Fabloku, a 4 – Zakładów H. Cegiel-
ski w Poznaniu.
Ty42 podczas jazdy opalany lep-
szej jakości węglem mógł ciągnąć
składy towarowe o masie 620 ton z szybkością 80 km/h lub 1700 t –
50 km/h. Na terenach górskich o pochyleniu terenu 20% mógł ciągnąć
składy o masie 190 t z szybkością 40 km/h. Natomiast bywał używany
do ciągnięcia składów osobowych. Wówczas pociąg o masie 130 t, skła-
dający się z 2-3 wagonów pokonywał wzniesienia o nachyleniu 25 %
z prędkością 40 km/h.
Po wojnie w PKP było 1206 takich parowozów. Do końca eksploatacji
trakcji parowozowej w Polsce była to najliczniejsza seria parowozów.
W roku 1962 Polska z uwagi na braki lokomotyw kupiła 220 maszyn
od ZSRR. Dwa czynne parowozy tej serii znajdują się: Ty42-107
w skansenie w Chabówce oraz Ty42-24 w Skansenie kolejowym
w Pyskowicach. Ten ostatni gościł w Chrzanowie podczas Dni Techniki
Kolejowej, 19.06.2019 r.
Parowóz Ty42
48 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Chrzanowski Ty42, przy ul. Fabrycznej
Projekt parowozu
naprawionej linii kolejowej. Dlatego posiadały dobrą izolację ter-
miczną, nacisk osi nie przekraczał 15 t.
	 Do końca wojny w Fabloku wybudowano 370 takich parowo-
zów. Zaraz po zakończeniu okupacji niemieckiej (24.01.1945 r.),
w Fabloku przystąpiono do pracy. W ciągu trzech miesięcy wypro-
dukowano 7 nowych i wyremontowano 20 starych parowozów serii
Ty42. Pierwszy z nich oddano już 21.02.1945 r. Opuścił on zakład
z numerem 1506. Tylko do końca tego roku wykonano 33 szt. nowe
i wyremontowano 94 parowozy Ty42. W latach 1945-1946 wykona-
no ich w sumie 70 sztuk. Były też produkowane w zakładach Cegiel-
skiego – 83 sztuki. Jak podawał inż. Klemens Sielecki w tym okresie
wyremontowano 150 szt. starych parowozów tej serii.
	 Obiekt, który znajduje się w Chrzanowie nosi oznaczenie
Ty42-118 i został wyprodukowany w Fabloku w 1946 r. Lokomo-
tywa pracowała w MD Katowice, MD Racibórz, MD Rybnik i MD
Kępno. W latach 90. stała w nieistniejącym Skansenie Kolejowym
w Krzeszowicach, w 1999 r. została przewieziona do Chrzanowa.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 49
SZLAKIEM FABLOKU - Zabytkowy parowóz Ty42
50 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Stadion Towarzy-
stwa Sportowego
Fablok
SZLAKIEM FABLOKU
Towarzystwo
Sportowo-Oświatowe Fablok
Klub sportowy pod nazwą Towarzystwo Sportowe
Fablok powołano w 1926 roku. Budowę stadionu roz-
poczęto w 1927 roku, a już jesienią na boisku piłkarskim,
TS Fablok rozgromił KS Trzebinia 6 do 1. Stadion ukończo-
no w 1928 roku; obok boiska piłkarskiego obejmował on tor
kolarski o nawierzchni żużlowej i boisko lekkoatletyczne.
W 1928 r. rozszerzono działalność klubu i zmieniono na-
zwę na Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok.
Ok22 – polski parowóz z lat 20. XX
wieku, był pierwszym parowozem
osobowym polskiej konstrukcji.
Projekt opracowali w 1922 r. pol-
scy inżynierowie, przy współpracy
niemieckich zakładów Hanomag
w Hanowerze, gdzie zbudowano
5 prototypów. Wzorowany był na
pruskiej serii P8 (oznaczonej w Polsce jako Ok1). Główną różnicą był
większy kocioł o większej powierzchni ogrzewalnej, wysoko umiesz-
czony, co zapewniało spokojny bieg parowozu i ułatwiało obsługę.
Szerokie palenisko pozwalało spalać gorsze gatunki węgla. Chrza-
nowskie parowozy odbiegały swoim wyglądem od tych zbudowanych
w Hanowerze. Były bardziej podobne do już produkowanych Ty23.
Parowóz Ok22
	Towarzystwo Oświatowo-
-Sportowe Fablok powstało
w 1926 r. Z inicjatywą powołania
go wystąpili Jerzy Bissena, Eusta-
chy Boniecki i Jan Ruliński. Spo-
tkanie założycielskie, w którym
uczestniczyli m.in.: inż. Roman
Morawski - dyrektor Fabloku,
inż. Karol Kulczycki, inż. Marian
Symonowicz, Bronisław Kapecki,
Jerzy Bissen, Eustachy Boniecki,
odbyło się 26.09.1926 r. Przyjęto
nazwę Towarzystwo Sportowe„Fablok”. Jego statut został zatwier-
dzony przez Starostwo w Chrzanowie w grudniu tego samego
roku. Przystąpiono do budowy stadionu na terenie wskazanym
Stadion w latach 70. XX w.
Brama stadionu - lata 30. XX w.
Stadion w latach 80. XX w.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 51
przez dyrekcję zakładu. Prace trwały od 1927 do 1928 r., kiedy od-
dano go do użytku. Stadion obejmował wówczas: boisko piłkar-
skie, tor kolarski o nawierzchni żużlowej, boisko lekkoatletyczne.
	 Pierwszy mecz rozegrano jesienią 1927 r. z KS„Trzebinia”na go-
towej już płycie boiska piłkarskiego, Fablok wygrał 6:1.
	 W 1928 r. zmieniono statut i nazwę na Towarzystwo Oświato-
wo-Sportowe „Fablok”, która przetrwała do wojny. Dodano wów-
czas zapis o propagowaniu kultury i oświaty wśród pracowników
zakładu bez względu na przynależność do Towarzystwa.
	 W ramach Towarzystwa funkcjonowały różne sekcje. W 1939 r.
było ich 14. I tak w 1927 r. powstały: sekcja piłki nożnej, kolarska,
tenisowa i lekkoatletyczna. Dla sekcji tenisowej wybudowano kort,
a sekcja lekkoatletyczna działała tylko do 1934 r. W 1928 r. założo-
no sekcję oświatową, świetlicę i bibliotekę. W 1930 r. do tej grupy
dołączyła sekcja dramatyczna. W kolejnych latach powołano do ży-
cia sekcje: szachową (1931 r.), pingpongową i narciarską (1932 r.),
strzelecko-łuczniczą (1933 r.; prowadzona była przez Emila Stacha i
Zygmunta Sanaka). Strzelnica urządzona była w lesie za stadionem
piłkarskim. W tym samym roku założono sekcję kajakową, której
twórcą był Stanisław Loegler (kierujący także sekcją narciarską).
Następnie muzyczną (1934 r.), oraz hokejową (1935 r.) - kierowni-
SZLAKIEM FABLOKU - Stadion Fablok
Brama stadionu, lata 60. XX w.
Drużyna piłkarska Fabloku, I. poł. lat 50.
52 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
kiem tej sekcji był Sylwester Ba-
liński. Mecze rozgrywała na lodo-
wisku organizowanym zimą na
korcie tenisowym.
	 Rozwój Towarzystwa „Fa-
blok” został powstrzymany
przez wybuch wojny. Podczas
okupacji działacze organizo-
wali zawody sportowe poza Fa-
blokiem: na Kątach, Borowcu
i w Kościelcu. Po wojnie działal-
ność wznowiły sekcje: piłki nożnej, tenisa, świetlica i sekcja oświa-
towa. Towarzystwo podporządkowano działalności Związków
Zawodowych, w którego strukturach funkcjonowało do 1956 r.
W tym okresie zmianie ulegała nazwa, by wtedy wrócić do pierwot-
nej: Towarzystwo Sportowe „Fablok”. Rok ten był przełomowy, bo
pozwolił uzyskać organizacji większą samodzielność.
	 Przez cały czas Towarzystwo borykało się z trudnościami finan-
sowymi, ale także lokalowymi. Odebrano bowiem mu dawny bu-
dynek „Sokoła”. Dopiero w 1973 r. nastąpiła poprawa, kiedy to od-
dano w mieście do użytku halę sportową, gdzie mogły odbywać
się zawody i treningi. W 1975 r. Towarzystwo przejęło opiekę nad
Ośrodkiem Wypoczynkowo-Sportowym „Kąty”, czuwając nad jego
remontem.
	 Działalność Towarzystwa Sportowego „Fablok” prowadzono do
1997 r. Ostatnim prezesem był Zbigniew Adryan, a jego zastępcą
Andrzej Matyaszewski.
	 W 1998 r. zarejestrowano Chrzanowski Klub Piłkarski Fablok,
który istnieje do dzisiaj, mimo różnych zawirowań i trudności, na-
wiązując do tradycji działalności Towarzystwa Sportowego„Fablok”.
SZLAKIEM FABLOKU - Stadion Fablok
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 53
Kościół
na Rospontowej
SZLAKIEM FABLOKU
Parafia Matki Bożej Ostrobramskiej
Kościół powstał w latach 1935-1939 z inicjatywy pracow-
ników Fabloku, przy wsparciu dyrekcji fabryki, jako zwień-
czenie budowy kolonii robotniczej na terenie Rospontowej.
Projekt wykonał arch. Stanisław Oszacki z Chrzanowa. Bu-
dowlę wzniesiono w stylu modernistycznym, wykorzystu-
jąc do tego celu zasoby miejscowego dolomitu, wapienia
oraz cegły. Tutaj 16 listopada 1974 roku, w związku z obcho-
dami Roku Świętego, Karol Wojtyła odprawił mszę świętą.
Ls40 (seria SM02) – manewrowa
lokomotywa spalinowa produ-
kowana w Fabloku. Jej prototyp
wykonano w 1952 r. Była szeroko
używana do obsługi bocznic za-
kładów przemysłowych jako lekka,
ekonomiczna lokomotywa mogąca
przetransportować nieduże ła-
dunki. Jeździła do lat 90. XX wie-
ku. Była najmniejszą lokomotywą
normalnotorową produkowaną w
powojennej Polsce (długość: 6 m,
masa: 16 ton). Do końca produkcji w 1961 roku chrzanowska fabryka
wyprodukowała łącznie 581 egzemplarzy tej lokomotywy. Wykonano
ją również w wersji wąskotorowej jako WLs40.
Lokomotywa spalinowa SM02
	Powstanie kościoła było
ostatnim elementem kształto-
wania się kompleksu osiedla ro-
botniczego na Kolonii Rospon-
towej. Inicjatorem budowy był
dziekan dekanatu nowogórskie-
go, do którego należał wówczas
Chrzanów, ks. Andrzej Mroczek.
W 1935 r. projekt opracował
chrzanowski architekt Stanisław
Oszacki. Został on zatwierdzony
przez Komitet Budowy Kościoła
przy koloniach Pierwszej Fabryki Lokomotyw oraz zaakceptowa-
ny 21.07.1935 r. przez kurię metropolitalną w Krakowie. Już 15.09
tego samego roku wbudowano kamień węgielny pod budowę ko-
ścioła. Dnia 3.12.1935 r. władze wojewódzkie zatwierdziły projekt,
ale wniosły do niego uwagi natury estetycznej, sformułowane
Kościoł na Rospontowej - II poł. XX w.
Kościoł na Rospontowej w 2019 r.
54 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Stanisław Oszacki, autor więk-
szości gmachów użyteczności
publicznej w Chrzanowie. Jego
dzieła utrzymane są w stylu mo-
dernizmu, bliskiego do funkcjo-
nalizmu poprzez uproszczenie
formy, z elementami historyzmu
dziewiętnastowiecznego – stąd
odwołania do stylu romańskiego
i gotyku. Do jego realizacji należą
budynek szpitala w Chrzanowie,
Dom Dziecka, domy przy ulicy
Balińskiej i inne.
Apsyda (lub absyda) – pomiesz-
czenie na rzucie półkola, półe-
lipsy lub wieloboku, dostawione
do bryły świątyni i otwarte do jej
wnętrza. Zazwyczaj zamyka pre-
zbiterium, czasem nawy boczne i
ramiona transeptu lub westwerk.
Apsyda jest zwykle mniejsza
lub równa bryle części budynku,
która jest przez nią zamknięta.
Występowała już w architekturze
rzymskiej, stąd przejęta przez
chrześcijaństwo. Apsydy półko-
liste występowały od wczesnego
chrześcijaństwa do romanizmu.
W gotyku stosowano przeważ-
nie wieloboczne zamknięcia naw,
które czasem są też określane
mianem apsyd.
SZLAKIEM FABLOKU - Kościół na Rospontowej
przez eksperta Oddziału Sztuki Urzędu Wojewódzkiego, Bogdana
Tretera. Komitet Budowy nie przejął się tym zanadto i realizował
projekt zgodnie z planem Oszackiego. Prace budowlane ukończo-
no w 1939 r.
	 Kanoniczne powołanie parafii miało miejsce 18.11.1939 r., kie-
dy to erygowano parafię w Chrzanowie – Rospontowej. Pierwszym
proboszczem był ks. Franciszek Kisiel (1938-1944).
	 Jest to jednonawowa świątynia, symetryczna, wzniesiona
na planie krzyża. Prezbiterium zamknięto półkolistą apsydą.
Stylistycznie nawiązuje do średniowiecznych form romańskich
i gotyckich. Ściany postawiono z łamanego miejscowego ka-
mienia wapiennego, zestawionego z cegłą, z której są szczyty
fasady i ramiona transeptu. Pokrycie wykonano z patynowa-
nej blachy miedzianej. Uroku budowli dodają loggie z kamien-
nymi kolumnami, flankujące wejście. Z lewej strony kościoła
znajduje się mogiła proboszcza parafii z lat 1954-1975, ks. Michała
Potaczały.
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 55
Kolonia
Rospontowa
SZLAKIEM FABLOKU
DomyrobotniczedlapracownikówFabloku
	 Jednocześnie z budową fa-
bryki przystąpiono do budowy
osiedli robotniczych. W tym celu
31.05.1921 r. zakupiono grunty
od Krystyny Potockiej. Budowa
osiedla miała miejsce w latach
1921–1924.
	 Kompozycja osiedla, złożo-
na z wolnostojących budynków
w stylu modernistycznym, była
utrzymana w konwencji miasta-
-ogrodu, obszary zielone były in-
tegralną częścią założenia.
	 Osiedle składało się z 12 budynków w stylu modernistycznym,
z których dziewięć było budynkami wielorodzinnymi (jedno lub
dwupiętrowymi), a trzy z nich to parterowe bliźniaki. Kompleks uzu-
pełniono terenem zielonym – parkiem oraz kompleksem leśnym.
	 Budynki wielorodzinne, zamieszkałe przez robotników, wy-
budowano w typie murowanych willi. Miały one wysokie facjaty
i łamany dach kryty ceramiczną dachówką. Elewację zdobiła płaska
Wybudowane w latach dwudziestych kolejne, obok Kolonii
Fabrycznej, osiedle zakładowe. Zespół budynków w stylu
modernistycznym. Parterowe wille bliźniaki przeznaczone
były dla urzędników. W 1928 r. rozpoczęto budowę osiedla
przy ul. Metalowców. Do 1935 roku powstało tam 12 do-
mów dwurodzinnych.
SM30 - lokomotywa spalinowa
o średniej mocy, zaprojektowa-
na przez CBK PTK w Poznaniu.
Jej prototyp wykonał Fablok, a pra-
ce nadzorowali inżynierowie: Piotr
Kapcia i Eugeniusz Turek. Przezna-
czona była do prac manewrowych
na stacjach i zakładach przemy-
słowych, ale mogła też ciągnąć
lekkie składy osobowe i towarowe.
Pierwszy raz zaprezentowana w 1956 r. na Międzynarodowych Targach
Poznańskich. Fablok wyprodukował ich 90 szt.
Lokomotywa
spalinowa SM30
Budynki Kolonii Rospontowa
56 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
Jednym z projektantów kilku
z tych domów w 1933 r. prawdo-
podobnie był Jacenty Bibrzycki,
„koncesjonowany majster mu-
rarski w Chrzanowie”. Natomiast
w 1932 r. niektóre z nich zapro-
jektował inny chrzanowski bu-
downiczy, Antoni Bargieł.
artykulacja lizenowo-płycinowa.
Balkony wsparto na dwóch ko-
lumnach. Każdy z domów miał
od ośmiu do dziesięciu mieszkań
dwupokojowych oraz od dwóch
do czterech mieszkań jednopo-
kojowych. Mieszkania te miały
niższy standard, niż te na Kolo-
nii Fabrycznej. Toalety znajdowały się na klatce schodowej, wodo-
ciąg zewnętrzny w postaci kolumn czerpanych, rozmieszczonych
między domami. Z czasem planowano wprowadzić elektryczność
do mieszkań.
	 Trzy parterowe bliźniaki w typie willi, przeznaczone dla urzędni-
ków, były podobne do budynków z Kolonii Fabrycznej. Ich adresy to
Kolonia Rospontowa 10, 11, 12.
	 Rozbudowa osiedla miała miejsce po II wojnie światowej; dobu-
dowano wówczas duże bloki mieszkalne.
	 W 1928 r. rozpoczęto prace związane z budową kompleksu
zwanego„Kolonia Rospontowa II”(od lat pięćdziesiątych –„Kolonia
Leśna”), usytuowanego na skraju lasu, przy obecnej ulicy Metalow-
ców i Leśnej. 16.06.1928 r. Sąd Wojewódzki w Krakowie wyraził zgo-
dę na wykarczowanie ok. 6 ha lasu. Dwa lata później, 24.06.1930 r.
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa
Kolonia Rospontowa, I poł. XX w.
Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - fasada frontowa
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 57
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce Spółka Akcyjna sprzeda-
ła te tereny firmie „Zagroda Robotnicza Spółdzielnia Budowlano-
-Mieszkaniowa w Chrzanowie sp. z o. o.”, która kupiła je„w celu bu-
dowy na niej domów mieszkalnych dla swoich członków”. W latach
1932–1935 powstało 12 domów tzw. „bliźniaków”, parterowych,
z poddaszami i podpiwniczonych. Uzupełnieniem każdej części był
budynek gospodarczy z ustępem oraz studnia. W 1933 r.„Zagroda”
odstąpiła 11 parcel z domami swoim członkom, będącym jedno-
cześnie pracownikami Fabloku. W przeciwieństwie do wcześniej
powstałych kompleksów (przy ul. Fabrycznej i Rospontowej) zespół
ten nie był tak starannie zaplanowany. Standard domów był niższy
– niektóre były wręcz prymitywne. Większość nie zachowała się lub
uległa gruntownej przebudowie. W 1939 r. na południowym skra-
ju kolonii powstała czynna do dziś piekarnia wzniesiona staraniem
Spółdzielni Spożywców Pracowników Fabryki Lokomotyw.
Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - rzut piętra
Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - widok z boku
58 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 59
Po robocie...
SZLAKIEM FABLOKU
Staw w Kościelcu
	 Po prawej stronie przy
drodze do Płazy (jadąc od
Chrzanowa), na terenie osiedla
Kościelec, znajdują się stawy
wędkarskie. Są one pozosta-
łością po cegielni. Jej wła-
ścicielem był Jakub Brauner,
jeden z bogatszych przed-
siębiorców dawnego Chrza-
nowa. Cegielnia była jedną
z największych w okolicy.
Pod zastaw tej cegielni właściciel zaciągnął liczne pożycz-
ki. „Tygodnik Chrzanowski” nr 30 z 12.07.1909 r. donosił „Wy-
buchł pożar w cegielni Jakóba Braunera w Kościelcu”. Jak do-
noszono przegrzano piece i od nich cegielnia doszczętnie
spłonęła, a Brauner zbankrutował. Cegielni nie odbudowano,
a na miejscu niecek powstały stawy.
	 Dzisiejszy kształt i jego rekreacyjne przeznaczenie staw
zyskał w 1997 roku, kiedy to decyzją Rady Miejskiej w Chrzano-
wie został zrewitalizowany. Obecnie stawy są w rękach Towarzy-
Miejsce rekreacyjne przyjazne szczególnie dla wędkarzy.
Dobry punkt na zakończenie spaceru trasą Fabloku. Sta-
wem opiekuje się Towarzystwo Wędkarskie „Kościelec” po-
wstałe w 2001 roku. W Kościelcu mieszkało wielu pracow-
ników Fabloku, którzy często w ubraniach roboczych szli
do i z pracy na skróty przez pola.
TKt48 - parowóz produkowany
w l. 1950-1957 w zakładach Cegiel-
skiego i Fabloku. Przeznaczony do
ruchu podmiejskiego i prowadze-
nia lekkich składów towarowych
na liniach o słabej nawierzchni.
Często wykorzystywany w tere-
nach podgórskich, np. na linii Su-
cha Beskidzka - Zakopane, Cha-
bówka - Nowy Sącz czy na Dolnym Śląsku. Do dziś w Chabówce czynny
jest ostatni egzemplarz tej serii TKt48-191, który był ostatnim parowo-
zem wyprodukowanym przez FABLOK dla PKP.
Parowóz TKt48
Staw w Kościelcu
Grzybieńczyk wodny w Stawie w Kościelcu
60 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Po robocie
Jakub Brauner był właścicielem secesyjnej kamienicy w Rynku nr 13. Zbu-
dował ją w latach 1905-1907. Na łuku nad oknem II piętra usytuowany jest
kartusz z monogramem „JB”, oznaczający budowniczego tego obiektu.
stwa Wędkarskiego „Kościelec”, działającego od 2001 r. Można tu
spokojnie odpocząć. Łowić mogą tylko członkowie Towarzystwa.
W wodzie występują: lin, karaś, karp, płoć, leszcze i jazie oraz spo-
radycznie amury. Ponadto spotkać można szczupaka, pstrąga tę-
czowego, okonia, sandacza, a nawet jesiotra czy suma.
Stawy w Kroczymiechu W innej części miasta, w lasach Kroczymiechu,
położone są stawy, zarządzane przez Koło PZW nr 11 Chrzanów Fablok.
Tworzą one łowisko nr 208 „Kroczymiech”. Miejsce to od początku było
ulubionym przez wędkarzy - fablokowców.
wolno
też
online
Odkrywaj
dziedzictwo
kulturowe
Małopolski na
malopolskatogo.pl
Fabryka
Lokomotyw
„Fablok”
w
Chrzanowie,
fot.
K.
Schubert
MIK
2021
CC
BY-SA
4.0
62 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Schemat trasy
szlakiemfabloku.chrzanow.pl 63
SZLAKIEM FABLOKU - Schemat trasy
SZLAKIEM FABLOKU
Spis treści
Projekt„Pociąg do tradycji”	 3
Cyfrowy Fablok
Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie 	 5
Parowóz wąskotorowy T49„Ryś”- Plac Tysiąclecia
Pamiątki z Fabloku
Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich	 9
Kamienice dla urzędników Fabloku
al. Henryka 61, ul. Sokoła 23, ul. Paderewskiego 2 	 13
Stacja Fablok - Dworzec kolejowy Chrzanów	 19
Szkoła Tysiąclecia - Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie	 23
Przedszkole - Przedszkole Samorządowe nr 11 	 25
Kolonia Fabryczna
Domy dla urzędników i majstrów z Fabloku	 27
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok Chrzanów 	 38
Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna
Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A. 	 45
Zabytkowy parowóz - Parowóz towarowy Ty42 	 48
Stadion Towarzystwa Sportowego Fablok
Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok	 50
Kościół na Rospontowej
Parafia Matki Bożej Ostrobramskiej	 53
Kolonia Rospontowa
Domy robotnicze dla pracowników Fabloku	 55
Po robocie... - Staw w Kościelcu 	 59
Mapa 	 62
64 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
SZLAKIEM FABLOKU - Mapa 1
FABRYKA LOKOMOTYW „FABLOK” W CHRZANOWIE - „Szlakiem Fabloku” (przewodnik)
ISBN 978-83-61406-67-9

More Related Content

What's hot

XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...Małopolski Instytut Kultury
 
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...Małopolski Instytut Kultury
 
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”uczycsiezhistorii
 
Drucianka - prezentacja KDS
Drucianka - prezentacja KDSDrucianka - prezentacja KDS
Drucianka - prezentacja KDSMichalow
 
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.POSUL - wyklad 27.01.2014 r.
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.Michalow
 
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, Tożsamość
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, TożsamośćPraski Michałów Historia, Przestrzeń, Tożsamość
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, TożsamośćMichalow
 
2 rok MSK instytut polski na ukrainie
2 rok MSK instytut polski na ukrainie2 rok MSK instytut polski na ukrainie
2 rok MSK instytut polski na ukrainienickdaxs
 
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wy
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wyPostulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wy
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wyMaciej Maciejowski
 
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...Śląska Biblioteka Cyfrowa
 
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01sieciaki
 
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...Śląska Biblioteka Cyfrowa
 
Jubileusz 90-lecia Muzeum
Jubileusz 90-lecia MuzeumJubileusz 90-lecia Muzeum
Jubileusz 90-lecia MuzeumMuzeumBydgoszcz
 

What's hot (20)

XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Prezentacja dla wolontar...
 
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. ANTONIEGO KENARA W ZAKOPANEM - "Szkoła pełna pa...
 
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIKSprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
 
MIK sprawozdanie 2011
MIK sprawozdanie 2011MIK sprawozdanie 2011
MIK sprawozdanie 2011
 
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”
@„Supełek — chrońmy pamięć naszego miasteczka”
 
Drucianka - prezentacja KDS
Drucianka - prezentacja KDSDrucianka - prezentacja KDS
Drucianka - prezentacja KDS
 
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, czyli „pamięć ocalona w bibliotekach” / Al...
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, czyli „pamięć ocalona w bibliotekach” / Al...Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, czyli „pamięć ocalona w bibliotekach” / Al...
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, czyli „pamięć ocalona w bibliotekach” / Al...
 
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.POSUL - wyklad 27.01.2014 r.
POSUL - wyklad 27.01.2014 r.
 
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, Tożsamość
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, TożsamośćPraski Michałów Historia, Przestrzeń, Tożsamość
Praski Michałów Historia, Przestrzeń, Tożsamość
 
2 rok MSK instytut polski na ukrainie
2 rok MSK instytut polski na ukrainie2 rok MSK instytut polski na ukrainie
2 rok MSK instytut polski na ukrainie
 
Bazy danych źródłowych
Bazy danych źródłowychBazy danych źródłowych
Bazy danych źródłowych
 
Projekt Wirtualne Muzea Małopolski
Projekt Wirtualne Muzea MałopolskiProjekt Wirtualne Muzea Małopolski
Projekt Wirtualne Muzea Małopolski
 
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wy
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wyPostulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wy
Postulaty środowisk patriotycznych w polityce historycznej W-wy
 
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...
Cyfrowe archiwum ziemi chrzanowskiej w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrz...
 
Noc kultury 2012_lublin_brama_wschodu
Noc kultury 2012_lublin_brama_wschoduNoc kultury 2012_lublin_brama_wschodu
Noc kultury 2012_lublin_brama_wschodu
 
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01
Bazydanychrdowych 130506115931-phpapp01
 
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego na VII Zebranie Śląskiej Biblioteki Cyfr...
 
Jubileusz 90-lecia Muzeum
Jubileusz 90-lecia MuzeumJubileusz 90-lecia Muzeum
Jubileusz 90-lecia Muzeum
 
PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE (wystawa)
PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE (wystawa)PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE (wystawa)
PAŁAC STARZEŃSKICH W PŁAZIE (wystawa)
 
Maciej Gajewski
Maciej GajewskiMaciej Gajewski
Maciej Gajewski
 

Similar to FABRYKA LOKOMOTYW „FABLOK” W CHRZANOWIE - „Szlakiem Fabloku” (przewodnik)

ESK Wrocław 2016 - wielokulturowość
ESK Wrocław 2016 - wielokulturowośćESK Wrocław 2016 - wielokulturowość
ESK Wrocław 2016 - wielokulturowośćUla Jagielnicka
 
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdf
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdfbiuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdf
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdfWroclaw
 
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)catl_ok
 
zabytki warszawy
zabytki warszawyzabytki warszawy
zabytki warszawyWeronika
 
Prezentacja biblioteki
Prezentacja bibliotekiPrezentacja biblioteki
Prezentacja bibliotekiSP114
 
Prezentacja Projekt E-Szkoła
Prezentacja Projekt E-Szkoła Prezentacja Projekt E-Szkoła
Prezentacja Projekt E-Szkoła Mateuszz2809
 
Prezentacja1
Prezentacja1Prezentacja1
Prezentacja1Dawidd22
 
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...VI Forum Młodych Bibliotekarzy
 
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturze
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturzeMalopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturze
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturzeWojciech Kowalewski
 
Prezentacja CzęStochowa
Prezentacja CzęStochowaPrezentacja CzęStochowa
Prezentacja CzęStochowasuper138
 
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBC
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBCUżytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBC
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBCWojciech Kowalewski
 
Program urodziny starówki 20 21.07.13
Program urodziny starówki 20 21.07.13Program urodziny starówki 20 21.07.13
Program urodziny starówki 20 21.07.13TTG_Central_Europe
 
Ścieżki Opowieści - Stalowa Wola
Ścieżki Opowieści - Stalowa WolaŚcieżki Opowieści - Stalowa Wola
Ścieżki Opowieści - Stalowa Wolamivent
 
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023, XV...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023,  XV...Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023,  XV...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023, XV...Śląska Biblioteka Cyfrowa
 

Similar to FABRYKA LOKOMOTYW „FABLOK” W CHRZANOWIE - „Szlakiem Fabloku” (przewodnik) (20)

ESK Wrocław 2016 - wielokulturowość
ESK Wrocław 2016 - wielokulturowośćESK Wrocław 2016 - wielokulturowość
ESK Wrocław 2016 - wielokulturowość
 
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdf
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdfbiuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdf
biuletyn-wroclaw-pl-Nr 43-156-2023.pdf
 
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)
Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej - podsumowanie 2012 (runda I)
 
Sonia rakoczy
Sonia rakoczySonia rakoczy
Sonia rakoczy
 
A co dla czterdziestolatków? - Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, Fil...
A co dla czterdziestolatków? - Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, Fil...A co dla czterdziestolatków? - Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, Fil...
A co dla czterdziestolatków? - Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, Fil...
 
zabytki warszawy
zabytki warszawyzabytki warszawy
zabytki warszawy
 
Prezentacja biblioteki
Prezentacja bibliotekiPrezentacja biblioteki
Prezentacja biblioteki
 
Prezentacja Projekt E-Szkoła
Prezentacja Projekt E-Szkoła Prezentacja Projekt E-Szkoła
Prezentacja Projekt E-Szkoła
 
Prezentacja1
Prezentacja1Prezentacja1
Prezentacja1
 
Sprawozdanie Dni Małopolski w Brukseli
Sprawozdanie Dni Małopolski w BrukseliSprawozdanie Dni Małopolski w Brukseli
Sprawozdanie Dni Małopolski w Brukseli
 
MIK sprawozdanie z realizacji budzetu 2009
MIK sprawozdanie z realizacji budzetu 2009MIK sprawozdanie z realizacji budzetu 2009
MIK sprawozdanie z realizacji budzetu 2009
 
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...
Organizacja, funkcjonowanie oraz wizerunek Biblioteki Uniwersytetu Amsterdams...
 
Elearning informatyka Wroclaw
Elearning informatyka WroclawElearning informatyka Wroclaw
Elearning informatyka Wroclaw
 
Małopolska Wielu Kultur. Łemkowie
Małopolska Wielu Kultur. ŁemkowieMałopolska Wielu Kultur. Łemkowie
Małopolska Wielu Kultur. Łemkowie
 
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturze
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturzeMalopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturze
Malopolska Biblioteka Cyfrowa - regionalne repozytorium informacji o kulturze
 
Prezentacja CzęStochowa
Prezentacja CzęStochowaPrezentacja CzęStochowa
Prezentacja CzęStochowa
 
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBC
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBCUżytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBC
Użytkownicy biblioteki cyfrowej w świetle analizy statystyk wyszukiwawczych MBC
 
Program urodziny starówki 20 21.07.13
Program urodziny starówki 20 21.07.13Program urodziny starówki 20 21.07.13
Program urodziny starówki 20 21.07.13
 
Ścieżki Opowieści - Stalowa Wola
Ścieżki Opowieści - Stalowa WolaŚcieżki Opowieści - Stalowa Wola
Ścieżki Opowieści - Stalowa Wola
 
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023, XV...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023,  XV...Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023,  XV...
Sprawozdanie Zespołu Koordynacyjnego ŚBC - grudzień 2022 - grudzień 2023, XV...
 

More from Małopolski Instytut Kultury

PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)
PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)
PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)Małopolski Instytut Kultury
 
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...Małopolski Instytut Kultury
 
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...Małopolski Instytut Kultury
 
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni" (prezen...
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni"  (prezen...MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni"  (prezen...
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni" (prezen...Małopolski Instytut Kultury
 
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)Małopolski Instytut Kultury
 
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...Małopolski Instytut Kultury
 
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)Małopolski Instytut Kultury
 

More from Małopolski Instytut Kultury (20)

Oficyna Raczków- przewodnik.pdf
Oficyna Raczków- przewodnik.pdfOficyna Raczków- przewodnik.pdf
Oficyna Raczków- przewodnik.pdf
 
PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)
PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)
PAŁAC THETSCHLÓW W JASZCZUROWEJ - „Powidoki” (wystawa)
 
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)
PARK IM. DRA H. JORDANA W KRAKOWIE - „Ogród zabaw ruchowych” (wystawa)
 
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)
KASA OSZCZĘDNOŚCI MIASTA KRAKOWA - „Oszczędność i dobrobyt” (wystawa)
 
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)
KOŚCIÓŁ I KLASZTOR PIJARÓW W KRAKOWIE (pocztówka)
 
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...
„Miejsce i architektura” – Stary Teatr – Konserwatorium Muzyczne w Krakowie (...
 
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)
PRACOWNIA LUTNICZA MARDUŁÓW W ZAKOPANEM - "Instrument z duszą" (wystawa)
 
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)
ZAŁOŻENIE OO. PAULINÓW NA SKAŁCE W KRAKOWIE - "Bracia w bieli" (wystawa)
 
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...
DWÓR I.J. PADEREWSKIEGO W KĄŚNEJ DOLNEJ "Paderewski - geniusz i charyzma" (wy...
 
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni" (prezen...
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni"  (prezen...MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni"  (prezen...
MUZEUM PRZYRODNICZE ISEZ PAN W KRAKOWIE "Nosorożec i zwłoki w łaźni" (prezen...
 
PARK KRAKOWSKI "Dla ciała i ducha " (wystawa)
PARK KRAKOWSKI "Dla ciała i ducha " (wystawa) PARK KRAKOWSKI "Dla ciała i ducha " (wystawa)
PARK KRAKOWSKI "Dla ciała i ducha " (wystawa)
 
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE "Tajemnice pałacu na Wesołej" (prezentacja)
 
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)
PAŁAC PUSŁOWSKICH W KRAKOWIE"Tajemnice willi na Wesołej" (wystawa)
 
BELUARD W ROŻNOWIE (przewodnik)
BELUARD W ROŻNOWIE (przewodnik)BELUARD W ROŻNOWIE (przewodnik)
BELUARD W ROŻNOWIE (przewodnik)
 
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE cz. 1 "Z dreszczykiem", cz. 2 "Ptaszarnia karła Wą...
 
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. BARTŁOMIEJA W NIEDZICY "Kościół u stóp zamku" (wystawa)
 
ZAMEK W CZCHOWIE (baner)
ZAMEK W CZCHOWIE (baner)ZAMEK W CZCHOWIE (baner)
ZAMEK W CZCHOWIE (baner)
 
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
 
ZAMEK W CZCHOWIE (pocztówka)
ZAMEK W CZCHOWIE (pocztówka)ZAMEK W CZCHOWIE (pocztówka)
ZAMEK W CZCHOWIE (pocztówka)
 
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
PAŁAC POTOCKICH W KRAKOWIE (pocztówka)
 

FABRYKA LOKOMOTYW „FABLOK” W CHRZANOWIE - „Szlakiem Fabloku” (przewodnik)

  • 1. SPACEROWNIK Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce 1919–2019 SZLAKIEM FABLOKU
  • 3. SPACEROWNIK SZLAKIEM FABLOKU Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce 1919 - 2019 Chrzanów 2019 Kraków 2021
  • 4. WYDAWCA: Małopolski Instytut Kultury w Krakowie 30-233 Kraków, ul. 28 Lipca 1943 17C tel. 12 422 18 84, www.mik.krakow.pl Dyrektorka: Joanna Orlik Niniejsza publikacja stanowi wznowienie „Spacerownika szlakiem Fabloku. Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce 1919–2019”, Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, Chrzanów 2019. REALIZACJA: Wydawnictwo Kartogram Dariusz H. Faustmann ul. Turystyczna 76, 32-082 Bolechowice; www.kartogram.pl; biuro@kartogram.pl ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Małgorzata Zbroszczyk, Anna Siewiorek, Marta Gawor, Luiza Trybuś, Anna Cieplińska-Jaglarz ZDJĘCIA ZE ZBIORÓW: Cyfrowego Archiwum Ziemi Chrzanowskiej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie oraz Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich NA OKŁADCE: Montaż parowozu Ty23 za pomocą dźwigu. W tle z lewej parowóz przemysłowy T1C (nr fabr. 192) zbudowany dla Cementowni „Wysoka” koło Łaz, 1928. NAC Projekt okładki © by Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, Kraków 2021 ISBN 978-83-61406-67-9 Nakład: 800 egz. Druk: Drukarnia Leyko Reedycja przewodnika została przygotowana w ramach XXIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego. W ruchu www.dnidziedzictwa.pl ORGANIZATOR WYDARZENIA MIK PARTNER WYDARZENIA Koleje Małopolskie Sp. z o.o. GOSPODARZ WYDARZENIA Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie WSPÓŁORGANIZATOR WYDARZENIA P.P.H.U. Martech-Plus Marcin Mistarz Sp. J. PARTNERZY Lokalna Grupa Działania Partnerstwo na Jurze, Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich, Stowarzyszenie Chrzanowskich Cyklistów, Stowarzyszenie Za Piecem, Wydawnictwo Wrażlive, Zespół Szkół Technicznych „Fablok” w Chrzanowie PARTNER DODATKU Tygodnik Powszechny PATRONI MEDIALNI Dziennik Polski, Kraków Culture, Miasto Dzieci, Polska Niezwykła, Przełom – Tygodnik Ziemi Chrzanowskiej, Radio Kraków, TVP3 Kraków
  • 5. Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, realizowane od po- nad dwudziestu lat przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, co roku zapraszają do odkrywania tajemnic regionu. Każda z edycji poświęcona jest wybranemu zagadnieniu – w 2021 roku nasze ha- sło przewodnie brzmi„W ruchu”, dlatego nie mogło nas zabraknąć w miejscu, gdzie powstała Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok”Spółka Akcyjna. Przy realizacji Dni Dziedzictwa współpracujemy z wieloma in- stytucjami i partnerami z całego regionu. Doceniamy wkład pracy i wysoką wartość merytoryczną realizowanych przez nich projektów, stąd też przy okazji XXIII Małopolskich Dni Dziedzictwa zdecydowali- śmy o reedycji przewodnika stworzonego w 2019 roku przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie. Materiał ten ma niezwykłą wartość zarówno dla lokalnej spo- łeczności, która bardzo zaangażowała się w jego powstanie, jak i dla gości Dni Dziedzictwa – turystów z całej Małopolski.„Fablok”to nie tylko lokomotywy, to także fascynujące historie robotników i preze- sów, miejsca o ciekawej architekturze, etos ciężkiej pracy i enklawy służące wypoczynkowi. Te wszystkie czynniki wywarły niebagatelny wpływ na rozwój, historię i współczesność miasta. Mamy nadzieję, że lektura, a przede wszystkim wycieczka po mniej znanych obszarach Chrzanowa sprawią, że sami je Państwo odkryją i zachwycą się nimi. „Pociąg do tradycji” W 2019 roku Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie zre- alizowała projekt„Pociąg do tradycji”, w ramach którego wspólnie z mieszkańcami przygotowano niniejszy spacerownik. „Pociąg do tradycji” to nie tylko działania zmierzające do popu- laryzacji wiedzy na temat fabryki i kolejnictwa, lecz także promocja miasta i powiatu chrzanowskiego. To również próba wypracowania marki miasta, które pielęgnuje i dba o swoje dziedzictwo i buduje swoją strategię na współodpowiedzialności, współpracy i mobilizacji społeczności do partnerstwa. Na warsztatach mieszkańcy wspominali Pierwszą Fabrykę Loko- motyw w Polsce„Fablok”w Chrzanowie, jej pracowników oraz miej- sca związane ze społeczno-socjalną działalnością Fabloku, wybierali miejsca do przedstawienia w spacerowniku i układali trasę. Zapraszamy do spaceru„Szlakiem Fabloku”po miejscach, w których sentyment łączy się z historią. Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, instytucja kultu- ry Gminy Chrzanów, pełni także funkcje biblioteki powiatowej dla powiatu chrzanowskiego, prowadząc działalność edukacyj- no-kulturalną z wykorzystaniem nowych technologii i różnorod- nych form pracy. Odpowiadając na potrzeby środowiska i czytel- ników przygotowuje atrakcyjną ofertę kulturalną, wykraczającą poza tradycyjne zadania biblioteki związane z gromadzeniem, opracowaniem i udostępnianiem zbiorów. Przygotowuje i realizuje regionalne projekty i przedsięwzię- cia sprzyjające budowaniu tożsamości regionalnej propagując wśród mieszkańców idee wolontariatu i pracy na rzecz dobra wspólnego. Wiele z tych projektów realizowane jest przy czyn- nym udziale lokalnej społeczności. Do takich projektów zalicza się„Pociąg do tradycji”, w ramach któ- rego przygotowano wspólnie z mieszkańcami niniejszy spacerownik. „Pociąg do tradycji” to nie tylko działania zmierzające do po- pularyzacji wiedzy na temat fabryki oraz kolejnictwa, ale również promocja miasta i powiatu chrzanowskiego. To również próba wypracowania marki miasta, które pielęgnuje i dba o swoje dzie- dzictwo i buduje swoją strategię na współodpowiedzialności, współpracy i mobilizacji społeczeństwa do partnerstwa. Na warsztatach mieszkańcy wspominali Pierwszą Fabrykę Lo- komotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie, jej pracowników oraz miejsca związane ze społeczno-socjalną działalnością Fablo- ku. Metodami „burzy mózgów” i „Word Cafe” wybierali miejsca i trasę przedstawioną w spacerowniku. Zapraszamy do spaceru „Szlakiem Fabloku” po miejscach, w których sentyment łączy się z historią. Projekt „Pociąg do tradycji” Publikacje Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie wydawane w ra- mach cyklu: „Biblioteczka Regionalna Ziemi Chrzanowskiej” oraz zbiory mieszkańców przygotowane do digitalizacji w celu zamieszczenia ich w Cy- frowym Archiwum Ziemi Chrzanowskiej. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 3
  • 6. Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA Kolonia Rospontowa w Chrzanowie, fot. K. Schubert MIK 2021 CC BY-SA W holu głównym wystawa czasowa z okazji 100-lecia założenia Fabloku Modele parowozów i lokomotywwypożyczone ze Stacji Muzeum w Warszawie Gmach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie 4 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
  • 7. Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie tworzy bogate zaplecze źródłowe dla regionu dzięki pozyskiwaniu i groma- dzeniu wszelkich dokumentów związanych z powiatem chrza- nowskim, które są bezcennym źródłem informacji o życiu spo- łeczno-kulturalnym, ekonomicz- nym i historycznym regionu. Prowadzi Cyfrowe Archiwum Ziemi Chrzanowskiej, organizu- je wykłady Wszechnicy Chrza- nowskiej na temat regionu (w tym historii zakładów prze- mysłowych) oraz opracowuje Bibliografię Regionalną Powiatu Chrzanowskiego. Jest organi- zatorem Forum Regionalnego Między Małopolską a Górnym Śląskiem (wspólnie z Regional- Cyfrowe Archiwum Ziemi Chrzanowskiej, prowadzone przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Chrzanowie od 2012 roku, zawiera największy zbiór fotografii, dokumentów, listów, pamiętników i relacji dotyczących Pierwszej Fabry- ki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie. Pozyskano je od prywatnych darczyńców, organizacji i instytucji oraz dzięki współpracy z Muzeum w Chrzanowie. Materia- ły udostępniane są do celów edukacyjnych czytelnikom, regionalistom i poszukującym wiedzy o regionie. Projekt parowozu Ty23 został opracowany w Fabloku w 1923 r. przez inż. Wacława Łopuszyń- skiego. Początkowo były one pro- dukowane za granicą na polskie zamówienie. Dopiero od 1926 r. uruchomiono ich budowę we wszy­ - stkich trzech fabrykach krajowych (HCP, WSABP, Fablok). W Chrzanowie powstało ich w l. 1929-1931, 106 szt. Inż. Wacław Łopuszyński - kon‑ struktor parowozów, ur. 27.07. 1856r.wTykocinie,zm.16.02.1929r. w Murowanej Goślinie, inżynier. Pracował m.in. w Fabryce Hart- mana w Ługańsku. Uczestniczył w projektowaniu różnych serii parowozów, w tym towarowych, serii E, które stały się najliczniej i najdłużej (przez 45 lat) produko- wanymi parowozami na świecie. Parowóz Ty23 szlakiemfabloku.chrzanow.pl 5 Cyfrowy Fablok SZLAKIEM FABLOKU MiejskaBibliotekaPublicznawChrzanowie
  • 8. nym Instytutem Kultury w Katowicach i Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec). Biblioteka prowadzi także działalność wydawniczą z zakresu historii regionu. We współpracy z lokalnymi historykami i regionalistami wydawa- na jest Biblioteczka Regionalna Ziemi Chrzanowskiej, w ramach której ukazał się m.in. „Atlas historyczny ziemi chrzanowskiej” z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, „Historia rodziny Sroków”czy„Historia osiedla Kąty”. Działania te mają na celu zachowanie i propagowanie dziedzictwa kulturowego. Jednym z największych zbiorów cyfrowych są dokumenty, foto- grafie, wspomnienia związane z historią kolejnictwa na ziemi chrza- nowskiej oraz działalnością Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie. Archiwalia te zostały zebrane przy współ- pracy z lokalnymi instytucjami, organizacjami i mieszkańcami. Służą historykom, regionalistom do opracowywania wydawnictw regionalnych, przygotowywania wystaw i wykładów. Są uzupeł- nieniem artefaktów zebranych przez lokalnych kolekcjonerów i Muzeum w Chrzanowie. Wystawa czasowa „Pociąg do wspomnień” Dział Informacji Regionalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chrzanowie 6 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Cyfrowy Fablok
  • 9. Parowóz wąskotorowy SZLAKIEM FABLOKU T49 „Ryś” - Plac Tysiąclecia W 1939 r. chrzanowski Fablok został przejęty przez niemieckie- go okupanta. W wyniku zmian własnościowych wszedł w skład koncernu Henschel z Kassel. Produkowane w Chrzanowie pa- rowozy Riesa miały nieznaczne zmiany konstrukcyjne w odnie- sieniu do pierwowzoru: zwięk- szono moc o 10 KM, skrócono skrzynie wodne oraz wydłużono o 64 cm przednią część podwozia; między ostojnicami dodano skrzynię wodną. Po zakończeniu II wojny światowej w Fabloku rozpoczęto pro- dukcję parowozów Riesa (od 1946 do 1950 r.) pod spolszczoną na- zwą „Ryś”. Utrzymywano podstawową produkcję na rozstaw torów o szerokości 600 mm. Ale produkowano też egzemplarze przezna- czone do użytkowania na torach o rozstawie szyn 750 do 785 mm. Na tory o rozstawie szyn 750 mm wyprodukowano 40 szt. tych pa- rowozów. Lokomotywy parowe„Ryś”wyposażone w kocioł nowszej wersji, przystosowane do jazdy po torze o rozstawie szyn 600 mm były na wyposażeniu PKP z oznaczeniem T49. Zmodernizowaną wersją parowozu„Ryś” była lokomotywa pa- rowa serii Las. Różnicą zasadniczą było dodanie trzeciej osi. T49 „Ryś” produkowano w Fabloku według wzoru niemieckiego parowozu Rie- sa w latach 1946-1950. Prze- znaczony do pracy głów‑ nie na kolejach leśnych i przemysłowych, o prześwi- cie toru 600/750/785 mm. Osiągał prędkość 20 km/h i miał moc 70 KM. Egzemplarz ustawiony w roku 2004 na Placu Tysiąclecia w charakterze pomnika nosi numer 1713, powstał w 1946 r. i pracował w cukrowniach Mątwy oraz Kruszwica. Chrzanowski “Ryś” jest własnością Sta- cji Muzeum w Warszawie. W 2019 roku został odnowiony przez opiekujące się nim Muzeum w Chrzanowie. T49 “Ryś” szlakiemfabloku.chrzanow.pl 7
  • 10. Zachowało się też 5 parowozów Riesa – 2 są produkcji fablokowskiej. Lokomotywy „Ryś”, które w latach 1976-1981 zostały sprzedane do Nie- miec (T49-115) i Szwecji (T49-111) są czynne do dzisiaj. Po wojnie parowozy (tendrzaki) serii „Ryś” były produkowane na potrzeby krajowe i na eksport. W latach 1947-1948 wyproduko- wano 10 szt. dla Jugosławii. W 1950 r. niewielką partię sprzedano do Rumunii. Głównym obszarem wykorzystania tego typu lokomotyw pa- rowych były koleje leśne oraz przemysłowe. Parowozy „Ryś” były również stosowane podczas prac związanych z odgruzowywaniem Wrocławia i Warszawy po II wojnie światowej. Do dzisiaj zachowało się na terenie Polski tylko 11 parowozów „Ryś”– wszystkie w stanie nieczynnym. Parowóz „Ryś” na Placu Tysiąclecia Tabliczka pamiątkowa Parowóz „Ryś” odnowiony przez Muzeum w Chrzanowie w 2019 r. 8 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Parowóz wąskotorowy „Ryś” T49
  • 11. Manewrowa lokomotywa spali- nowa 401D i 401Da produkowana w latach 1966–1979 przez zakład w Chrzanowie. W 1964 ukończono projekt lokomotywy 401D, dwa lata później powstał egzemplarz prototypowy. Jego próbna eksplo- atacja ujawniła wady konstrukcji. W 1968 zaprojektowano zmodyfi- kowaną wersję typu 401Da, ktorej wykonano 500 egzemplarzy. Pamiątki z Fabloku SZLAKIEM FABLOKU Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich Lokomotywa spalinowa 401Da W budynku Muzeum warto zobaczyć stałą wystawę poświęconą Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce, na której znajdują się m.in. akcje spółki projektu Józefa Mehoffera, medale, certyfikaty, wydawnictwa. W 2018 r. Muzeum po wielu staraniach zakupiło od syndyka przed- mioty, które wzbogaciły zbiory fablokowskie. Dzięki temu można zobaczyć prospekty reklamowe, archiwal- ne zdjęcia i prasę zakładową. Cennym nabytkiem jest makieta zakładu oraz oryginał Dyplomu Złotego Medalu zdobytego na Światowej Wystawie w Paryżu w 1937 r. za parowóz Pm36-1. Począwszy od lat 60., gdy z inicjatywy Ireny i Mieczy- sława Mazarakich utworzono Muzeum, placówka w ramach statutowej działalności sukce- sywnie powiększa swoje zbiory. Mając na uwadze dbałość o po- trzeby kulturalne mieszkańców oraz konieczność zachowa- nia dziedzictwa kulturowego, gromadzi przedmioty głównie o charakterze regionalnym, lecz o różnorodnej tematyce. Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazara- kich gromadzi eksponaty w obrębie Działu Historii i Kultury Regionu, Działu Przyrody i Ochrony Środowiska oraz Działu Nauko- szlakiemfabloku.chrzanow.pl 9
  • 12. wo-Oświatowego. Wśród tematów związanych z historią regionu chrzanowskiego pojawiają się wątki dotyczące lokalnego przemysłu, w tym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie. Dotychczas Muzeum mogło pochwalić się niewielką grupą eks- ponatów dotyczących dziejów Fabloku w Chrzanowie, z których część została zaprezentowana na ekspozycji stałej w głównej sie- dzibie Muzeum (przy ul. Mickiewicza13 w Chrzanowie). Wystawa ta dotyczy historii Fabloku, jednakże ze względu na jej bardzo ograni- czoną powierzchnię nie wyczerpuje w pełni poruszanego tematu, a jedynie sygnalizuje pewne momenty z dziejów zakładu. Stosunkowo niedawno jednak doszło do poszerzenia zbioru o kolejne pamiątki fablokowskie, pozyskane z fabryki. Do finalizacji zakupu pierwszej partii ruchomości doszło w 2018 r., (przy czym wszczęcie sprawy nastąpiło w 2013 r.). Dzięki czasochłonnym za- biegom dyrekcji i pracowników Muzeum, we współpracy z pra- cownikami Fabloku, udało się ustalić listę obiektów, które powin- ny znaleźć się w Muzeum. W pierwszym półroczu 2018 r. zakup muzealiów został sfinalizowany, a rzeczone przedmioty trafiły do Muzeum, powiększając tzw.„zbiór fablokowski”. Wystawa fablokowska zlokalizowana jest na pierwszym pię- trze budynku głównego Muzeum. Zawiera ona archiwalne zdjęcia, m.in. z wizyty prezydenta Ignacego Mościckiego w Fabloku oraz fotograficzne wizerunki wybranych produktów zakładu, w tym Luxtorpedy i nagrodzonej złotym medalem, na Światowej Wysta- wie Sztuki i Techniki w Paryżu w 1937 r., Pm36-1. Budynek Muzeum w Chrzanowie - lata 60. XX w. 10 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
  • 13. Luxtorpeda - wagon motorowy o aerodynamicznych kształtach, stosowany w szybkich kolejo- wych połączeniach międzymia- stowych. Fablok wyprodukował ich w 1936 r. 5 szt. w oparciu o dokumentację sporządzoną przez inż. Klemensa Sieleckie- go (na podstawie dokumentacji technicznej z austriackiej firmy Austro-Daimler). Oznakowano je symbolem 1Ws i nr fabrycz- nymi od 616 do 620. Jedna z lux‑ torped w 1936 r. ustanowiła, do dziś niepobity, rekord szybkości przejazdu na trasie Kraków - Za- kopane: 2h 18 minut. Ponadto można się zapoznać z powojenną produkcją chrza- nowskiej firmy. Pewne wątki działalności trzeba prześledzić na podstawie eksponatów zgroma- dzonych w gablotach: tabliczka znamionowa z 1928 r., prospek- ty reklamowe, czasopismo „Fa- blokowiec”, „Fablokowska So‑ lidarność”, medale i statuetki okolicznościowe. Niezwykle in- teresującym eksponatem jest makieta zakładu, znajdująca się pierwotnie w Biurze Obro- ny Cywilnej. Jest ona wiernym odwzorowaniem terenu zakła- du wraz z częścią mieszkalną, tj. osiedlem Fabryczna. Uzupeł- nieniem jest archiwalne zdjęcie Fabloku wykonane z lotu ptaka. Duża część eksponatów, ze względu na brak miejsca na eks- pozycji, wzbogaciła muzealne magazyny. Są to m.in.: ponad 2 tysiące negatywów na szkle lub kliszach z różnych okresów działalności zakładu, modele, medale i statuetki, projekty produk- cyjne, projekty budowlane, korespondencja produkcyjna, spra- wozdania, papiery wartościowe, książeczki oszczędnościowe, cza- sopisma, druki ulotne, wydawnictwa okolicznościowe, materiały reklamowe i in. Luxtorpeda w Zakopanem, 1936 r., fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe szlakiemfabloku.chrzanow.pl 11 SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
  • 14. Pracownicy przy modelu lokomotywy Pt31 - II poł. lat 30. XX w. Podwozie PS-253 i kadra kierownicza Fabloku. 10.000 lokomotywa, pracownicy i kierownictwo Fabloku - 1978 r. 12 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok SZLAKIEM FABLOKU - Muzeum w Chrzanowie
  • 15. SM42 - lokomotywa spalinowa, która po wojnie zdominowała polskie tory. Przeznaczona do ciężkich prac manewrowych oraz prowadzenia lekkich pociągów towarowych. Była najliczniejszą serią lokomotyw spalinowych produkowanych w Polsce. Kamienice dla urzędników Fabloku SZLAKIEM FABLOKU al. Henryka 61, ul. Sokoła 23, ul. Paderewskiego 2 Przed 1927 r. wybudowano dwupiętrową kamienicę przy Alei Henryka 61 w stylu moder- nistycznym, przeznaczoną dla urzędników. Bryłę zwieńczo- no wysokim dachem łamanym z naczółkiem wzbogaconym facjatami. Symetryczna kompozycja fasady zawiera 5 balkonów. Ar- tykulację tworzą gzymsy i lizeny, a w wieńczącej facjacie półko- lumny. Pion komunikacyjny znaj- duje się w ryzalicie od strony podwórza. Ściana południowa była jednocześnie ścianą ogniową. Ważnym elementem kompozycyj- nym był użytkowy ogród, otaczający kamienicę. W podobnym stylu utrzymane były kolejne trzy kamienice powstałe w tym czasie: przy Alei Henryka 64 (obecnie ul. Pade- rewskiego 2), Paderewskiego 4 i przy ulicy Sokoła 23 (narożnik Lokomotywa spalinowa SM42 Modernistyczne budynki wybudowane zostały przed 1927 rokiem przy al. Henryka 61 i al. Henryka 64 (obecnie ul. Pa- derewskiego 2). Z tą ostatnią sąsiaduje kamienica przy ul. Paderewskiego 4, w której mieszkał inż. Kazimierz Zembrzuski i pierwszy powojenny dyrektor Fabloku, Janusz Baurski. W 1925 roku w podobnym stylu wybudo- wano dwupiętrowy dom przy ul. Sokoła 23 dla dyrekto- rów Fabloku. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 13
  • 16. Gzyms - wysunięty przed lico ściany, profilowany element architek- toniczny w postaci poziomej listwy wystającej przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Gzymsy pełnią również rolę dekoracyjną: stanowią zamknięcie kompozycyj- ne elewacji (gzyms wieńczący), akcentują podziały poziome ściany (gzyms międzykondygnacyjny) lub poszczególne jej elementy (np. gzyms nadokienny). Gzymsy mogą biec przez całą szerokość ele- wacji lub przez jej fragment. Często podkreślone są ozdobnym fryzem. Lizena - płaski, pionowy występ w murze zewnętrznym. Lizena pier- wotnie miała znaczenie konstrukcyjne – występowała w miejscu narażonym na działanie rozporu (sił rozpierających), czyli w osiach, w których po stronie pomieszczenia przypadają łuki od sklepień. Lizena różni się od pilastra tym, że nie ma głowicy ani bazy. Układ lizen i rytm podziału pomieszczenia na przęsła zazwyczaj się pokrywa. Lizeny są charakterystyczne dla architektury romańskiej. W okresie wczesnoromańskim (XI-XII wieku) w budownictwie z cegły występuje połączenie wąskich lizen prowadzonych przez całą wysokość budyn- ku w połączeniu z arkaturą – tzw. układ lombardzki. W architekturze renesansowej i późniejszej, lizeny występują również jako element de- koracyjny. Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach, stanowią- cy jego organiczną część. W rzucie poziomym ryzalit może mieć kształt prostokąta lub półkola. Popularny od renesansu w architekturze pała- ców, później stosowany także przy budowie domów wielorodzinnych. W budynkach reprezentacyjnych w środkowym ryzalicie fasady znaj- duje się główne wejście do budowli, natomiast w tylnej elewacji wyjście na taras lub ogród. Ryzalit ożywia elewację i zwiększa powierzchnię pomieszczeń. Silnie wysunięte i wyraźnie wyodrębnione partie budyn- ku stanowią natomiast skrzydła. ul. Focha). Ta ostatnia została wybudowana w 1925 r. z przeznacze- niem dla dyrektorów Fabloku. Kamienica przy Alei Henryka 64 została nakryta wysokim da- chem. Klatkę schodową ulokowano w ryzalicie od strony podwó- rza. Symetryczną fasadę akcentuje potężny ryzalit. W narożnikach umieszczono balkony z kutymi balustradami. Z budynkiem tym sąsiaduje kamienica przy ul. Paderewskie- go 4. To dwupiętrowy budynek z symetryczną fasadą, zdobio- ną pilastrami i zwieńczoną naczółkiem wzbogaconym facjatą. Na drugim piętrze centralnie w linii facjaty balkon. Dwa kolejne - na pierwszym piętrze - akcentują naroża. Podczas swej pracy w Fabloku mieszkał w niej wraz z rodziną inż. Kazimierz Zembrzu- ski, a po wojnie w tym samym mieszkaniu – dyr. Janusz Baurski, co wspomina jego syn, Jacek. Kamienica przy ul. Sokoła 23 jest znacznie skromniejsza w de- tale architektoniczne. To dwupiętrowy budynek, nakryty dwuspa- dowym dachem. Fasada jest pozbawiona ozdób, z centralnie usy- tuowanymi balkonami i facjatą w jednej linii. W budynku tym po wojnie mieszkał inż. Klemens Sielecki. 14 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
  • 17. Plan budynku przy Alei Henryka 61 - fasada frontowa Plan budynku przy Alei Henryka 61- rzut 1. i 2. piętra szlakiemfabloku.chrzanow.pl 15 SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
  • 18. Kazimierz Zembrzuski, ur. 18.04.1905 r. w Głębokim, zm. 26.08.1981 r. wWarszawie – inżyniermechanik, konstruktor; długoletni pedagog, pro- fesor Politechniki Warszawskiej od 1936 roku; ekspert i konsultant przy Ministerstwie Komunikacji; członek PAN oraz komisji i Rad Naukowych różnych instytucji. Autor ekspertyz, opinii, prac naukowych i wielu publi- kacji. Laureat wielu nagród. Pracował w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce Fablok w Chrzanowie w l. 1930-1939 i w tym okresie był twór- cą pierwszych w Polsce, zaprojektowanych całkowicie samodzielnie, parowozów: w 1931 r., wraz z zespołem, którym kierował, zakończył projekt parowozu Pt31, a pięć lat później dwóch wersji parowozu Pm36, wyróżnionego złotym medalem na Światowej Wystawie Sztuki i Tech- niki w Paryżu w 1937 r. Janusz Baurski, ur. 3.08.1896 r. we Włocławku, zm. 2.06.1956 r. w Chrzanowie, inżynier mechanik; tytuł inżynierski obronił na Politech- nice Warszawskiej w 1925 r. W 1918 r. wstąpił do rodzącego się woj- ska polskiego i wziął udział w walkach na froncie ukraińskim. Praco- wał m.in. w Warszawskiej Spółce Akcyjnej Budowy Parowozów, później pełnił funkcję dyrektora naczelnego Fabryki Obrabiarek i Uzbrojenia „H. Cegielski” w Rzeszowie. Podczas wojny działał w AK. Kierował wtedy Fabryką Marmolady i Wyrobów Cukierniczych „Społem” w Częstocho- wie. Po wojnie został dyrektorem Fabloku – funkcję tę pełnił do 1950 r. Pracował jeszcze w Elblągu i w Centralnym Zarządzie Budowy Maszyn Górniczych w Bytomiu. Klemens Sielecki, ur. 8.12.1903 r. w Stanisławowie, zm. 14.07.1980 r. w Krakowie, absolwent Politechniki Lwowskiej, związany z Fablokiem od 1930 r. Podczas okupacji wraz z grupą innych pracowników za- dbał o zachowanie dokumentacji technicznej i zabezpieczenie fabryki, by z chwilą odzyskania niepodległości możliwe było uruchomienie pro- dukcji. Po wojnie w latach sześćdziesiątych poza pracą w Fabloku był też wykładowcą Politechniki Krakowskiej i Technikum Mechaniczno- -Elektrycznego w Chrzanowie. W Fabloku przepracował 41 lat. Inż. Klemens Sielecki Prof. inż. Kazimierz Zembrzuski 16 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
  • 19. Budynek przy ul. Paderewskiego 2 - fasada frontowa Budynek przy ul. Paderewskiego 2 (dawniej Aleja Henryka 64) szlakiemfabloku.chrzanow.pl 17 SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
  • 20. Budynek przy ulicy Sokoła 23 Budynek przy ul. Paderewskiego 2 (dawniej Aleja Henryka 64) - rzut parteru 18 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kamienice dla urzędników Fabloku
  • 21. Pt47 to unowocześniona po II wojnie światowej, konstrukcja parowozu pospiesznego Pt31, Kazimierza Zembrzuskiego, po- chodząca z lat 30. Był on tak do- bry, że Niemcy produkowali go jeszcze w 1940 r. Zmiany wpro- wadzone po wojnie spowodowa- ły jego udoskonalenie. SZLAKIEM FABLOKU Stacja Fablok Dworzec kolejowy Chrzanów Parowóz Pt47 Powstanie w 1856 roku, biegnącej przez Chrzanów, linii kolejowej Kraków - Wiedeń oraz rozbudowana infra- struktura techniczna regionu chrzanowskiego były jednym z powodów lokalizacji w Chrzanowie Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A - Zakłady w Chrzanowie, zwanej w skrócie FABLOK. Po wybudowaniu fabryki, z dworca ko- rzystali dojeżdzający do pracy robotnicy. Mieszkańcy, dla odróżnienia od drugiej stacji w mieście, do właściwej na- zwy Chrzanów dodawali Fablok. Kiedy w 1856 r. uruchomiono przebiegającą przez Chrzanów linię kolei cesarsko-wiedeńskiej, miasto otrzymało tylko mały przystanek przy ulicy Koście- leckiej (obecnie 29 Listopada). W 1867 r. wybudowano tam niewielki budynek stacyjny. Wraz z rozbudową infrastruktury wzdłuż tej linii kolejowej, władze austriackie w 1883 r. utworzyły stację towarową i osobową przy Hucie – po drugiej stronie torów, wbrew prośbom gminy, która na ten cel ofiarowała grunty między ulicami Kościelecką a Krzyską. Tutaj powstała tylko stacja osobowa. Natomiast właściwy dworzec usytuowano w innym miejscu. Piętrowy budynek dworca zbudowano z cegły ok. 1900 r. po po- łudniowej stronie torów. Nakryty został dachem naczółkowym. Na elewacji widoczne tynkowane opaski otworów z zaakcentowanymi kluczami. W pobliżu znajdował się parterowy budynek magazynu z rampą. Natomiast przy ul. Fabrycznej 17 wystawiono dwupiętro- szlakiemfabloku.chrzanow.pl 19
  • 22. Dach naczółkowy – dach dwu- spadowy z dodatkowymi nie- wielkimi trójkątnymi połaciami (tzw. naczółki), umieszczonymi ukośnie w górnej części ścian szczytowych. Stacja kolejowa - (fot. str. 21-22) W roku 1973 przebudowano budynek austriackiego dwor- ca, nadając mu charakter stylu socjalistycznego modernizmu. Pozostawiono część XIX-wieczną pozbawiając ją dwuspadowego dachu wraz z poddaszem oraz domurowano od strony południo- wej większą poczekalnię wraz z toaletami. Taki też obraz dworca przetrwał do dnia dzisiejszego. Kolej cesarsko-wiedeńska, ina- czej Kolej Północna, oficjalnie C. K. Uprzywilejowana Kolej Północ- na Cesarza Ferdynanda, wybu- dowana w granicach Cesarstwa Austrii, łącząca Wiedeń z Krako- wem; przez Chrzanów przebie- gała od 1856 r. Powstały wówczas w pobliskiej Trzebini węzeł kolejowy do dnia dzisiejszego pełni ważną rolę w kolejowej komunikacji mię- dzynarodowej, skąd odchodzą połączenia do Lwowa, Berlina i Wiednia. wy budynek mieszkalny, z cegla- ną elewacją, dla pracowników. Powstała też kładka nad torami. W roku 1900 przez Chrzanów poprowadzona została linia kolei prywatnej Piła - Jaworzno. Posia- dała ona przystanki: Kąty, przy Alei Henryka oraz przy Starej Hucie – prawie naprzeciw dwor- ca kolei cesarsko-wiedeńskiej. Stacja Chrzanów stała się sta- cją węzłową oraz przesiadko- wą i pozostała nią do lat 90. XX stulecia. Aż do 1981 roku z Chrzanowa tory rozchodziły się w 4 kierunkach: do Trzebini, Oświęcimia, Jaworzna-Szczako- wej oraz Bolęcina i dalej do Su- chej Beskidzkiej. Budynek dworcowy linii kolei prywatnej Piła - Jaworzno Budynek z przełomu XIX/XX w. nale- żący do infrastruktury kolejowej 20 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
  • 23. Wiadukt kolejowy, potocznie zwany „Dwa Mosty” to fragment trasy- Kolei Północnej Kraków-Wiedeń z 1856 r., z dwoma arkadowymi mo- stami do komunikacji bezkolizyjnej przecinającej wysoki nasyp linii kolejowej (u zbiegu ulic Podwala z Fabryczną i Siennej ze Starą Hutą i Świętokrzyską). Większy most został wybudowany dla ruchu koło- wego, mniejszy dla ruchu pieszego (fot. str. 22). Nieco dalej w górę ulic Świętokrzyskiej i Podwala znajduje się podobny w architekturze, poje- dynczy wiadukt z białego piaskowca wybudowany w tym samym czasie. Budynek stacji kolejowej po 1900 r. Budynek stacji kolejowej po 1900 r. Z lewej strony budynek mieszkalny - obecnie ul. Fabryczna 17 Budynek stacji kolejowej po 1900 r. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 21 SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
  • 24. Obecny stan linii kolejowej Chrzanów - Oświęcim - 2019 r. Zdewastowany, zamknięty budynek dworca Chrzanów - 2019 r. Wiadukt kolejowy „Dwa Mosty” i budynek nastawni 22 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Stacja Fablok
  • 25. SM03 - lokomotywa spalinowa manewrowa, typu 2D, produko- wana w Fabloku w l. 1959-1969. Budowana była także w zakła- dach w Zielonej Górze. Znalazła zastosowanie w PKP, ale rów- nież w przemyśle. Szkoła Tysiąclecia SZLAKIEM FABLOKU Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie Przy Pierwszej Fabryce Lo- komotyw w Polsce od początku jej istnienia zaczęła powstawać bogata infrastruktura socjalno- -bytowa. Tendencja ta utrzymy- wała się również po II wojnie światowej. Powstawały osiedla robotnicze, kościół, dom kultury, przedszkole, a wreszcie szkoła. Wcześniej dzieci pracowników zakładu uczęszczające do szkoły powszechnej, mieszkające na Osiedlu Fabrycznym i Rospontowa, ze względu na dość dużą od- ległość do centrum miasta (1,8 km), były odwożone i przywożone autobusem fabrycznym. Pierwszeństwo w dowozie miały dzieci w wieku do 10 lat i„bardziej wątłe”. Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie rozpoczęła swą dzia- łalność 3.09.1963 r. dzięki staraniom i ofiarności załogi Fabryki Lo- komotyw w Chrzanowie oraz powołanego Społecznego Komitetu Budowy Szkoły Tysiąclecia. Kierownictwo szkoły powierzono Panu Janowi Szkarłatowi, wybitnemu pedagogowi, wychowawcy i przy- jacielowi młodzieży. Do pracy powołano grono pedagogiczne, które wraz z kierow- nikiem liczyło 8 osób. Były to panie: Areta Jaracz, Alina Kosowska, Edwarda Skowron, Julia Spyra, Anna Siwek, Halina Szkarłat, Jó- Lokomotywa spalinowa SM03 Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie została oddana do użytku w 1963 r. Wybudowano ją jako dar pracowników Fabloku. Uzupełniała kompleks infrastruktury społecznej wokół fabryki. Wcześniej dzieci z osiedli zakładowych na Fabrycznej i Rospontowej były dowożone do szkół w cen- trum komunikacją zakładową. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 23
  • 26. ks. Michał Potaczało 19 mar- ca 1954 roku objął parafię w Chrzanowie - Rospontowej, gdzie pracował aż do śmierci 4 stycznia 1975 roku. zef Gałka. W dniu otwarcia szkoły naukę rozpoczęło 274 uczniów. Nowa, piękna szkoła była prawie zupełnie pusta. Nie było tablic, ławek, mebli i pomocy naukowych. Pierwsze lekcje odbywały się niemalże w pustych klasach. Wkrótce jednak zaopatrzono szkołę w nowe sprzęty i niezbędne pomoce naukowe. Szkoła nosiła wów- czas imię gen. Karola Świerczewskiego. Powstała, jako jedna z tzw. tysiąclatek, czyli była jedną z tysiąca szkół, które miały uświetnić ob- chody 1000-lecia państwa polskiego. W pierwszych latach szkoła prowadziła ożywioną działal- ność harcerską, zuchową, sportową i turystyczno-krajoznawczą. Na piaszczystym terenie wokół szkoły uczniowie założyli ogród, któ- rego drzewa przerosły dziś budynek szkoły. Jednocześnie założono boiska szkolne. Wszystko urządzono rękami uczniów, rodziców, na- uczycieli oraz załogi Fabryki Loko- motyw. Zakładem opiekuńczym dla szkoły był właśnie Fablok. W 2003 r. szkoła otrzymała imię ks. Michała Potaczały. Uroczystość otwarcia Szkoły Podstawowej nr 5 Chrzanów, Szkoła Podstawowa nr 5 (przy Fabloku), lata 60. 24 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Tysiąclecia
  • 27. Pm36-1 - parowóz w otulinie ae- rodynamicznej, projektu inż. Ka- zimierza Zembrzuskiego z 1936 r. Lokomotywa była przewidziana do ciągnięcia lekkich pociągów ekspresowych. W 1937 r. otrzymał Złoty Medal na Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu. Wyprodukowano tylko dwa egzemplarze Pm36. Wojnę przetrwał tylko jeden, Pm36-2 bez otuliny. Obecnie znajduje się w parowozowni w Wolsztynie. W 1999 r. z okazji obchodów 80-lecia Fa- bloku, prowadził skład na trasie Chrzanów - Trzebinia. Przedszkole SZLAKIEM FABLOKU Przedszkole Samorządowe nr 11 Początki Przedszkola Samo- rządowego nr 11 w Chrzanowie sięgają 1924 r., kiedy to z inicja- tywy Rady Zakładowej Fabloku zorganizowanoochronkę-przed- szkole dla dzieci pracowników zakładu, w celu roztoczenia nad nimi opieki. Organizatorką tego przedszkola była wówczas pani Michalina Bisen. Była to placów‑ ka koedukacyjna, prywatna, mieszcząca się na Kolonii Ro- spontowa. Uczęszczały do niej dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Przed przyjęciem do przedszkola każde dziecko było poddawane ba- daniu lekarskiemu. Zajęcia odbywały się we własnym obiekcie o powierzchni 78 m2 z jedną salą. Zatrudniona była jedna wycho- wawczyni, nieposiadająca kwalifikacji. Opieką dzieci otoczone były od września do lipca przez 34 godziny tygodniowo. Następ- nie przedszkole przeniesiono do baraku przy Kolonii Fabrycznej, gdzie mieściło się do 1.02.1952 r. Kolejną siedzibą placówki był budynek pięknej willi fablokowskiej, otoczonej ogrodem, u zbie- gu ulic Alei Henryka i Siennej (później mieścił się tu żłobek – dzisiaj obiekt już nie istnieje). We wrześniu 1958 r. przedszko- le – wtedy nosiło ono nazwę Przedszkole Fabryki Lokomotyw Parowóz Pm36-1 Program osiedli robotniczych przy Fabloku w 1926 r. uzu- pełniono o ochronkę - przedszkole, które było utrzymywa- ne ze środków fabryki. Było bezpłatne dla dzieci pracowni- ków w wieku od 3 do 6 lat i cieszyło się dużą popularnością. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 25
  • 28. im. F. Dzierżyńskiego w Chrzanowie - zostało przeniesione do nowego miejsca – przy ul. Kolonii Fabryczna, gdzie funkcjonuje do dzisiaj. Przez lata Fablok sprawował opiekę nad tą placówką. Następnie przeszła ona pod zarząd gminy Chrzanów. W latach 90. w przed- szkolu został utworzony oddział dla dzieci niepełnosprawnych. W 2017 r. zmieniono nazwę na Przedszkole Samorządowe nr 11 z Oddziałami Specjalnymi. Przedszkole Fabloku od strony ogrodu Przedszkole Samorządowe nr 11 w odnowionym budynku z 1958 r. Przedszkole Fabloku, lata 60. Przedszkole Fabloku, lata 60. Zabawa choinkowa w Przedszkolu 26 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Przedszkole Samorządowe nr 11
  • 29. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 27 Kolonia Fabryczna SZLAKIEM FABLOKU Domydla urzędnikówi majstrówz Fabloku Lokalizując Fabrykę Lokomotyw w Chrzanowie zdawano sobie sprawę, że miasto nie będzie mogło zapewnić odpowiedniej liczby wykwalifikowanych pracowników spośród swoich mieszkańców. Liczono się z koniecznością ściągnięcia sił z innych terenów Polski – przybywającym kadrom należało jednak zapewnić lokale miesz- kaniowe, których w Chrzanowie też brakowało. Jedynym rozwiąza- niem była zatem budowa własnych mieszkań. Na lata 1921–1924 przypada powstanie osiedli robotniczych, które miały być oparte o założenia„miasta – ogrodu”. Naprzeciwfabrykiusytuowanodomydlaurzędnikówimajstrów, których stała obecność w zakładzie była wymagana. Powstała kom- pozycja osiedla złożona z jedenastu budynków, siedem domów (z których do dziś zachowały się cztery), położonych było wzdłuż ulicy w jednym rzędzie i cztery - w drugim rzędzie (też przetrwa- Parowóz Os24 Wybudowane w latach 1921-1924 pierwsze osiedle za- kładowe. Mieszkania w domach urzędniczych, jak na ów- czesne czasy, posiadały wysoki standard – elektryczność, wodociąg, toalety i wanny. Mieszkania dla robotników były mniejsze i skromniejsze. Robotnicy mogli korzystać bez- płatnie z łazienki fabrycznej. Os24 - pierwszy osobowy parowóz produkowany w Pol- sce. Wzorowany na konstrukcji austriackiej. W latach 1924-1927 w Fabloku wybudowano ich 60 szt.
  • 30. Zlot Młodych Przodowników Pracy i Nauki. Z młodzieżą wita się dyr. Zbig- niew Dębiec, 22.07.1973 r. Ulica Fabryczna przed Głównym Biurowcem Domy mieszkalne dla urzędników i robotników Budynek Kolonii Fabrycznej podczas remontu, lata 90. Kolonia Fabryczna 2. rząd zabudowy, w środku dom Abratowskiego 28 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
  • 31. Biuro Gł. Fablok i Kolonia Fabryczna Pochód z okazji Dni Oświaty Książki i Prasy. Harcerze z Fabloku, 20.05.1973 r. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 29 SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna Miasto – ogród – koncepcja miasta satelickiego lub osiedla oddalonego od centrum miasta, charakteryzująca się luźną zabudową i znacznym udziałem terenów zielonych w ogólnej powierzchni. Pojawiła się w An- glii w 1898 r. Dach półszczytowy (przyczółkowy, dymnikowy) – odmiana dachu dwuspadowego z szerokim okapem umieszczonym w ścianie szczy- towej. Znajdujący się nad okapem fragment ściany zwany jest półsz- czytem górnym lub przyczółkiem. Dach półszczytowy uważany jest za formę przejściową między dachem czterospadowym a dwuspado- wym, a jego geneza związana jest z pierwotnym umieszczaniem dym- ników w ścianie szczytowej budynków mieszkalnych. ły do dziś). Wszystkie wybudowano na planie prostokąta. Cztery w pierwszym rzędzie (licząc od strony miasta) miały wygląd dwor- ków. Budynki posiadały bogato ukształtowane symetryczne rzuty. Bryłę wzbogacono ryzalitami, łamanymi szczytami oraz dachami naczółkowymi. Każdy z budynków posiadał dwa mieszkania dwu- pokojowe oraz dwa lub trzy mieszkania jednopokojowe na podda- szu (kawalerki). Jeden z tych domów był większy, ponieważ posiadał cztery mieszkania dwupokojowe oraz sześć mieszkań jednopokojo- wych. Za nimi powstały cztery parterowe bliźniaki o wysokich przy- czółkowych dachach. Podcienia na narożnikach zaakcentowano za pomocą ceglanych słupów. Pozostałe trzy budynki położone przy drodze zostały wyburzo- ne w drugiej połowie lat 80., a na ich miejscu powstał parking dla samochodów osobowych i autobusów. Wszystkie te domy posiadały, jak na ówczesne czasy, wy- soki standard wyposażenia – elektryczność, wodociąg, toalety oraz wanny. Projekt osiedla uzupełniono o stadion sportowy (patrz rozdział Stadion Sportowy Towarzystwa Fablok) oraz budynek przedszkola (patrz rozdział Przedszkole). Po II wojnie światowej osiedle uległo znacznemu przeobrażeniu poprzez wybudowanie dużych bloków mieszkalnych. Zabudowa została wzbogacona o budynek szkoły zawodowej (dzisiejsze Po- wiatowe Centrum Edukacyjne) oraz Szkołę Podstawową nr 5 (patrz rozdział Szkoła Tysiąclecia). Całość tego kompleksu uzupełniały ogródki działkowe położone w dolinie Chechła.
  • 32. Elewacja frontowa, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 Elewacja z tyłu, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 Przekrój poprzeczny, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 30 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
  • 33. Rzut piętra, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 Rzut piwnic, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 Rzut piwnic, obecnie budynki ul. Kolonia Fabryczna 3 i 6 szlakiemfabloku.chrzanow.pl 31 SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
  • 34. Pochód z okazji Dni Oświaty Książki i Prasy, 20.05.1973 r. Zabudowa Kolonii Fabrycznej w 2019 r. Delegacja z Chin Przełom lat 50/60. XX w. przed Biurem Głównym, wtle wybu- rzona zabudowa Kolonii Fabrycznej, oprowadza dyr. Klemens Sielecki 32 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Fabryczna
  • 35. Pierwsza Fabryka Lokomotyww Polsce Fablok Chrzanów Pierwsza Fabryka Lokomo- tyw w Polsce została założona przez Piotra Drzewieckiego, Władysława Jechalskiego, Stani- sława Karłowskiego oraz Leopol- da Wellisza. Pierwotnie miała być uzupełnieniem zakładów W. Fitzner i K. Gamper Spółka Akcyjna w Sosnowcu i Dąbro‑ wie. Finansowego wsparcia no- wejfirmieudzieliłyBankMałopol- ski w Krakowie i Bank Handlowy w Warszawie. W 1920 r. zawarto porozumienie z rządem na dosta- wę 1200 lokomotyw w przeciągu 10 lat. W ten sposób fabryka za- pewniła sobie zbyt. Postanowiono, że zakład nie musi od początku wykonywać wszystkich elementów. W związku z tym kotły i odle- wy żeliwne miała dostarczać spółka W. Fitzner i K. Gamper. Podjęto też współpracę z posiadającą bogate doświadczenie w dziedzinie Zespół zabudowy przemysłowej z lat 1921-1924 nacecho- wany awangardowymi, jak na ówczesne czasy, żelbetowy- mi, wielonawowymi konstrukcjami. Zastosowane śmiałe rozwiązania konstrukcyjne uznawane są za wybitne osią- gnięcie architektury przemysłowej w Polsce tamtego okresu. Lokomotywa Pm36-2, ukończona w październiku 1937 r., była drugim egzemplarzem Pm36 po Pm36-1. Projekt parowozu Pm36-1 powstał w roku 1936 w biurze konstrukcyj- nym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce, głównym konstruktorem był prof. inż. Kazimierz Zembrzuski. Lokomotywa była przewidziana jako parowóz pospieszny do ciągnięcia lekkich pociągów ekspresowych z dużą prędkością. Dla celów badawczych Pm36-2 pozbawiona była otuliny aerodynamicznej. Wybudowano tylko dwie lokomotywy Pm36. Pm36-2 stacjonuje w parowozowni Wolsztyn jako lokomotywa czynna. Nadano jej imię „Piękna Helena”. Lokomotywa Pm36-1, z otuliną aerodynamiczną nie przetrwała II wojny światowej. Parowóz Pm36-2 szlakiemfabloku.chrzanow.pl 33 SZLAKIEM FABLOKU
  • 36. produkcji lokomotyw austriacką firmą Staats-Eisenbahn-Gesell- schaft w Wiedniu, która wspierała technicznie chrzanowską fabry- kę w zakresie projektowania, konstruowania i budowy lokomotyw. Statut spółki pod nazwą „Fabryka Lokomotyw w Polsce SA” został zatwierdzony przez ministra przemysłu i handlu oraz mi- nistra skarbu 22.05.1919 roku. Rok później, 25.11.1920 r. spółka nabyła od gminy tereny pod budowę zakładu. Tereny te, leżały niedaleko linii kolejowych. Budowę hal fabrycznych rozpoczęto Warszat mechaniczny, projekt i widok Hala montażowa, projekt i widok 34 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 37. w 1921 r. Żelbetowe konstrukcje budynków fabrycznych przed- stawiały bardzo nowoczesne rozwiązania. Rozkład budynków umożliwiał planowość produkcji i racjonalny ruch materiałów. W 1928 r. była to już powierzchnia 800 000 m2 . Fabryka posiadała własną bocznicę kolejową, a sieć torów objęła wszystkie budynki fabryczne. Zamontowano także tory kolejki wąskotorowej. Hala wydziału montażowego to prostokątny budynek o wy- miarach 104,5 metrów na 66,25 metrów. Wnętrze podzielono na nawy, z których środkowa, najwyższa o szerokości 21 m, służyła do właściwego montażu lokomotyw i tendrów w systemie montażu podłużnego. Wewnątrz zamontowano suwnice do przenoszenia lokomotyw oraz części maszyn. Filary i wiązary dachowe naw two- rzyły sztywne ramy wykonane z żelbetu. Ramy hal bocznych były ze sobą połączone belkami podłużnymi w ścianach zewnętrznych oraz belkami kranowymi (podsuwnicowymi) wewnątrz hali środkowej. Połączenie ram z fundamentami wykonano przegubowo. Nawy boczne służyły do trasowania i obróbki ram, wyrobu budek i popiel- ników, elementów przegrzewczych oraz wstępnego malowania. Halę warsztatu mechanicznego również podzielono na nawy, trzy środkowe - wyższe i cztery boczne. W części środkowej wmontowano suwnice. Filary i wiązanie dachowe miały podobną konstrukcję do hali montażowej. Nawę środkową nakryto belkami wspornikowymi, na których wsparto świetlnię dachową biegnącą wzdłuż nawy środkowej. W nawach środkowych zamontowano suwnice elektryczne. W warsztacie mechanicznym odbywała się obróbka najcięższych części lokomotyw, tj. cylindrów, osi, kół, ob- ręczy i zestawów kołowych. Mieściła się tam także narzędziownia i odlewnia brązu. Mniejszy był budynek kuźni, podzielony na trzy nawy: wyższą środkową i niższe boczne. Wiązary dachowe i słupy ścienne tworzy- ły żelbetową ramę. Połączenie filarów zewnętrznych i środkowych z fundamentami wykonano za pomocą przegubów. Widok fabryki na dawnej pocztówce szlakiemfabloku.chrzanow.pl 35 SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 38. Budynek centrali elektrycznej Skład surowców z suwnicą Kuźnia 36 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 39. Na uwagę zasługuje też „skład z kranem mostowym” o otwartej konstrukcji żelbetowej. Znajdował się pod torem, po któ- rym poruszała się elektryczna suwnica. Zlokalizowano go naprzeciwko głównych warsztatów fabrycznych. Przez składy przechodziły wąskie tory, które łączyły ze sobą warsztaty. Obok zlokalizowano magazyn. Do centralnego ogrzewania fabryki służyła kotłownia. Wypo- sażona była w kocioł wodno-rurkowy firmy Fitzner i Gamper, który dostarczał parę pod wysokim ciśnieniem do warsztatów. System ogrzewania wykonała firma Drzewiecki, Jeziorański i Spółka. Ciepłe powietrze wtłaczano do hal za pomocą wentylatorów. Centrala elektryczna wyposażona została w automaty posia- dające precyzyjne regulatory i przyrządy przeciwprzepięciowe. W transformatorach zamontowano system chłodzenia oliwnego. Tablice rozdzielcze służyły do obsługi kabli podziemnych zasilają- cych obiekty i maszyny. Wnętrze Wydziału Obróbki Skrawaniem (W2) - nawa boczna Wydział Obróbki Skrawaniem (zwany także Wydziałem Mechanicznym) W2 szlakiemfabloku.chrzanow.pl 37 SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 40. W4 - Wydział Montażu Lokomotyw, lata 60. (po prawej parowóz WP dla Indii) Montaż parowozów serii Tr21, I poł. lat 20. Wnętrze hali montażowej, w głębi po prawej parowóz pośpieszny serii Pt31 38 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 41. Do innych ciekawych obiek- tów należy wieża ciśnień, która zaopatrywała w wodę osiedle i fabrykę. Na czworobocznym trzonie osadzono ośmioboczne zwieńczenie (izbicę) wsparte na słupach. Dzisiaj trzon ten został obudowany. W 1961 r. oddano do użytku halę Wydziału Konstrukcyjno- -Spawalniczego, a rok później (w 1962 r.) nowego magazynu głównego. We wrześniu 1972 r. rozpoczęto użytkowanie nowej części hali Wydziału Aparatury Hamulcowej. Natomiast w mar- cu 1973 r. zmodernizowano Wy- dział Kuźni i oddano do użytku nową część socjalną dla Wydzia- łu Mechanicznego. 28.12. 1979 r. zakończono budowę Wydziału Zestawów Kołowych. Pierwsza lokomotywa została oddana do użytku 7.04.1924 r., na bazie części dostarczonych przez austriackiego partnera. Był to parowóz Tr21. Natomiast 18.02.1925 r. wykonano pierwszą lokomotywę tylko z polskich czę- ści. W tym samym roku fabrykę opuściła już 100. maszyna. Warto zaznaczyć, że oprócz lokomotyw parowych, spalino- wych i elektrycznych normal- no i wąskotorowych, przezna- czonych zarówno dla kolei, jak i dla przemysłu, zakład budo- wał także m.in. walce drogowe, maszyny dla górnictwa, podwo- zia dla wojska, żurawie, koparki i armaturę hamulcową. Fablok działał do 21.05.2013 r., kiedy to ogłoszono jego upadłość. Montaż agregatu prądotwórczego Wieża ciśnień na tle Ty42 Koparka na tle hali montażowej szlakiemfabloku.chrzanow.pl 39 SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 42. Dział Reprografii Fabloku W4 – Wydział Montażu Lokomotyw Zestawy kołowe na wydziale W2 Magazyn zewnętrzny Fabloku 40 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 43. Montaż lokomotyw 6D (SM 800), wydział W4, lata 70. Hala 58, w której prowadzona była obróbka cieplna metali. Obecnie Hydro - Sapa Extrusions szlakiemfabloku.chrzanow.pl 41 SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów Lokomotywa spalinowa 6Da oraz żuraw samojezdny DST 0281
  • 44. Parowóz wąskotorowy, drugi tor - tendry. Wtle Biuro Główne, lata 50. Dawna siedziba dyrekcji Pierwszej Fabryki Lokomotyww Polsce „Fablok” Budynek administracyjny został zbudowany w miejscu pierwotnego biura tymczasowego. Jego budowa została ukończona w 1936 r. Był to budynek piętrowy z klatką schodową umieszczoną asymetrycznie w ryzalicie, utrzymany w stylistyce modernistycznej. W latach 60. bu- dynek uległ znacznemu przekształceniu w wyniku rozbudowy w kierun- ku północno - wschodnim (dobudowano skrzydło przy ul. Fabrycznej). 42 szlakiemfabloku.chrzanow.pl Widoczna dobudowa, lata 60. XX w. Budynek Biura Głównego w 1936 r. Biuro Główne Fabloku, koniec lat 60. SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 45. Lokomotywa Pm36-1 na tle Biura Głównego Fablok i budynków Kol. Fabrycznej Zakładowy Dom Kultury Z inicjatywy dyrektora, inżyniera Janusza Baurskiego po wojnie utwo- rzono Zakładowy Dom Kultury, który kontynuował działalność przed- wojennego Towarzystwa Sportowo-Oświatowego „Fablok”. Swoją dzia‑ łalność rozpoczął formalnie w 1950 r. Był to główny ośrodek życia spo- łeczno-kulturalnego nie tylko pracowników Fabloku, ale całego Chrza- nowa. Jego funkcjonowanie finansowano z funduszy Rady Zakładowej Związku Zawodowego Metalowców oraz samej fabryki. Za działalność odpowiadała Rada Zakładowa, realizując założenia kul- turalno-oświatowe. Zakładano nowe zespoły artystyczne, muzyczne i recytatorskie dla dzieci i młodzieży. Organizowano również wieczornice i zabawy dla załogi. Dom Kultury działał w oparciu o trzy działy. Pierw- szy to Dział Oświaty, który organizował odczyty, prelekcje itp. oraz pro- wadził bibliotekę. Zbiory biblioteki kompletowane od założenia fabryki, udało się uratować w okresie okupacji niemieckiej. Korzystali z niej pra- cownicy zakładu oraz ich rodziny. W ramach tego działu funkcjonowały także: Uniwersytet dla Rodziców i Uniwersytet Robotniczy. Kolejny był Dział Dziecięcy, w ramach którego działały różne sekcje. Trzeci to Dział Artystyczny. Na potrzeby Domu Kultury został wybudowany nowy obiekt, oddany do użytku w 1956 r. W 1959 roku otwarto pierwsze w powiecie chrzanow- skim kino panoramiczne. Kino „Fablok” organizowało różne akcje, które miały na celu zwiększenie zainteresowań filmami o różnorakiej tema- tyce. Utworzono również Dyskusyjny Klub Filmowy. Działalność Domu Kultury zawieszono w okresie zmian własnościo- wych z powodu braku możliwości jego finansowania ze środków fabry- ki. Wówczas działające tam sekcje zaprzestały swojej działalności. Sam budynek z działką został sprzedany spółce „Apogeum” z Chrzanowa. Świetlica zakładowa została założona w 1945 r. Od 1947 r. realizowała cele informacyjne i propagandowe Powiatowego Urzędu Informacji i Propa- gandyw Chrzanowie, uwzględniając problematykę kulturalno-oświatową. Na ścianie Domu Kultury do dziś można podziwiać mozaikę ceramiczną przedstawiającą muzy autorstwa Ewy Żygulskiej. Obecnie budynek jest zdewastowany i popada w ruinę. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 43 SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 46. Orkiestra dęta Fabloku na placu Tysiąclecia, dyrygent Emil Skowron Zakładowy Dom Kultury, lata 70. Mozaika „Muzy” obecnie - 2019 r. Dom Kultury „Fablok” i Mikrus MR-300 Orkiestrę dętą utworzono w 1928 r. z inicjatywy dyrekcji. Finansowana była ze środków fabryki i dlatego instrumenty były własnością zakła- du. Lata 1929-1938 to prawdziwy rozkwit orkiestry, co było zasługą jej kierowników – Wiktora Piechówko, Aleksandra Strucha, Wacława Kara- sia. Natomiast pierwszym powojennym dyrygentem był Edward Jawor- ski. Pierwsze po wojnie koncerty orkiestra dała: 23.02.1945 r. – występ w sali kina „Zorza”; 11.03.1945 r. – koncert muzyki polskiej na wolnym po- wietrzu. Wlatach 1952-1957 działała szkółka muzyczna kierowana przez dyrygentów Emila Skowrona i Bolesława Kalitę. Zespół uczestniczył w przeglądach powiatowych orkiestr w Chrzanowie. 44 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Fablok Chrzanów
  • 47. Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A. Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna Pierwszej Fabry- ki Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie powołana została 9 marca 1945 roku jako szkoła zakładowa do kształcenia przyszłych pracowników. 7 września 1945 roku zostaje przemianowana na Prywatne Męskie Gim- nazjum Mechaniczne Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie. Placówka przejęta w mar- cu 1946 roku przez Ministerstwo Przemysłu otrzymuje nazwę Szkoła Przemysłowa Pierwszej Fabryki Lokomo- tyw w Polsce w Chrzanowie. W ciągu kolejnych lat szko- ła przechodziła liczne zmiany organizacyjne, aż do roku 1972, kiedy powstaje Zespół Szkół Mechaniczno-Elek- trycznych w Chrzanowie, a obecnie Powiatowe Centrum Edukacyjne w Chrzanowie. Lokomotywa SM31 stanowi kon- strukcję polską, opracowaną na bazie serii SM42 w chrzanow- skim Fabloku. Lokomotywa ma oznaczenie fabryczne 411D i była produkowana dla PKP w latach 1976-1981 i 1983-1985. Lokomotywa spalinowa SM31 W styczniu 1945 r., zaraz po przejściu frontu, ówczesny dy- rektor Fabloku, Michał Nosek po- wierzył Janowi Lubaszko zadanie organizacji Szkoły Przemysłowej. Decyzja ta wynikała z braku wy- kwalifikowanych pracowników i konieczności kształcenia mło- dzieży, będącej w założeniu przy- szłą kadrą zakładu. Lubaszkę, który został dyrektorem nowo stworzonej placówki, w tym pro- cesie wspierali inż. Wilhelm Krej- za i inż. Stefan Podstawski, przy- szli nauczyciele tej szkoły. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 45 SZLAKIEM FABLOKU
  • 48. Warsztaty szkoły przyzakładowej Inicjatywę tę popierał rów- nież kolejny dyrektor Fabloku, inż. Janusz Baurski, któremu na- leży przypisać decyzję o budo- wie obiektu dla tej placówki. Bu- dynek szkolny powstał w 1949 r. Na terenie zakładu 15.02.1945 r. otwarto dwie klasy Prywatnej Męskiej Szkoły Mechanicznej. Pierwsza liczyła 45 uczniów, druga - 44. Grono stanowili pra- cownicy zakładu. Niski poziom wiedzy ogólnej uczniów sprawił, że zorganizowano dokształca- nie w 15-osobowych grupach. 9.03.1945 r. władze Kuratorium wyraziły zgodę na działalność tej szkoły. Ten pierwszy rok szkolny był niezwykle krótki - trwał do lipca tego roku. We wrześniu szkoła rozpoczęła naukę po krótkiej wakacyjnej przerwie. Nazwa została jednak zmieniona na Prywatne Męskie Gimnazjum Mechaniczne. Zorganizowano komitet rodzi- cielski i radę szkolno-opiekuńczą, powołano samorząd uczniowski i hufiec przysposobienia zawodowego. Kształcono w następują- cych zawodach: tokarz, ślusarz, elektromechanik, spawacz i frezer. Z końcem roku szkołę przejęło Ministerstwo Przemysłu i Handlu i kolejny raz zmieniono jej nazwę na Szkołę Przemysłową Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie. Nauka odbywała się w 3 salach baraku, stojącego na miejscu Domu Kultury. Niestety kolejne lata nie przyniosły stabilizacji. Nastąpił szereg zmian organizacyjnych, w wyniku których w 1950 r. funkcjonowały: Państwowe Gimna- zjum Mechaniczne, Państwowe Liceum Mechaniczne II Stopnia, Technikum Mechaniczno-Elektryczne, Zasadnicza Szkoła Zawodo- wa oraz Państwowa Szkoła Przemysłowa. Pierwsze dwie i ostatnia początkiem lat 50. uległy likwidacji, natomiast technikum i szkoła zawodowa nadal istniały. Stefan Podstawski był też dy- rektorem Liceum Przemysłu Me- talowego w Chrzanowie i Gimna- zjum Mechanicznego. Rok szkolny 1945/46 – budżet szkoły wynosił 150 000 zł. Prze- widywano nagrody i stypendia dla uczniów. Pierwszym stypen- dystą został uczeń kl. II Włodar- czyk (500 zł miesięcznie). Nauka w szkole trwała 3 dni w tygodniu. W pozostałych 3 dniach ucznio- wie odbywali zajęcia praktyczne w warsztatach szkolnych. Ogó- łem naukę w tym roku rozpoczęło 126 uczniów. Ukończyło 94. 46 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Mechaniczna
  • 49. Główne wejście do Technikum Warsztaty szkoły przyzakładowej Wejście do warsztatów szkolnych To jednak nie koniec zmian. W 1959 r. powołano do życia Zasadniczą Szkołę Zawodową Fabryki Lokomotyw, której dyrekto- rem został Zbigniew Jarczyk. Popularnie zwana była szkołą przy- zakładową. Na terenie zakładu wygospodarowano dla niej nowe pomieszczenia warsztatowe. Uczniowie byli jednocześnie pracow- nikami zakładu i otrzymywali wynagrodzenie w wysokości od 150 do 500 zł miesięcznie. Od 1.09.1961 r. stała się jednostką samo- dzielną. W 1969 r. otrzymała sztandar z okazji Dnia Nauczyciela i jednocześnie swojego dziesięciolecia. Jej żywot, jako placówki nie- zależnej nie był jednak zbyt długi – w 1977 r. została włączona do Zespołu Szkół Mechaniczno-Elektrycznych (ZSME). W ZSME funkcjonowały Technikum Mechaniczno-Elektryczne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa. W 1965 r. nadano TME i ZSZ imię L. Waryńskiego. Wtedy też oddano do użytku warsztaty szkolne. Dwa lata później Zasadnicza Szkoła Zawodowa otrzymała sztandar, ufundowany przez rodziców. Natomiast Technikum swój sztandar otrzymało w 1968 r. Ważnym wydarzeniem było w kolejnym roku utworzenie internatu. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 47 SZLAKIEM FABLOKU - Szkoła Mechaniczna
  • 50. Zabytkowy parowóz SZLAKIEM FABLOKU Parowóz towarowy Ty42 Parowóz ten w okresie II woj- ny światowej był nowym typem parowozu towarowego 1E serii BR52. Zadaniem tej uproszczo- nej, taniej w produkcji i nieza- wodnej lokomotywy było ob- sługiwanie szlaków kolejowych na terenach zdobytych przez Trzecią Rzeszę na wschodzie, o kiepskiej lub prowizorycznie Parowóz towarowy Ty42 to lokomotywa konstrukcji nie- mieckiej, produkowana masowo w wielu fabrykach euro- pejskich (w Niemczech i krajach okupowanych, m.in. w Pol- sce) w latach 1942-1945, znany był także jako niemiecka lokomotywa wojenna Kriegslokomotive. Od 1945 roku do końca eksploatacji trakcji parowej była to najliczniejsza seria parowozów użytkowanych w Polsce. Egzemplarz w Chrzanowie należy do Stacji Muzeum w Warszawie. W Polsce zachowało się 14 pa- rowozów serii Ty42 (w tym dwa czynne). Niektóre z nich to wraki. Ztychzachowanych10jestprodukcji Fabloku, a 4 – Zakładów H. Cegiel- ski w Poznaniu. Ty42 podczas jazdy opalany lep- szej jakości węglem mógł ciągnąć składy towarowe o masie 620 ton z szybkością 80 km/h lub 1700 t – 50 km/h. Na terenach górskich o pochyleniu terenu 20% mógł ciągnąć składy o masie 190 t z szybkością 40 km/h. Natomiast bywał używany do ciągnięcia składów osobowych. Wówczas pociąg o masie 130 t, skła- dający się z 2-3 wagonów pokonywał wzniesienia o nachyleniu 25 % z prędkością 40 km/h. Po wojnie w PKP było 1206 takich parowozów. Do końca eksploatacji trakcji parowozowej w Polsce była to najliczniejsza seria parowozów. W roku 1962 Polska z uwagi na braki lokomotyw kupiła 220 maszyn od ZSRR. Dwa czynne parowozy tej serii znajdują się: Ty42-107 w skansenie w Chabówce oraz Ty42-24 w Skansenie kolejowym w Pyskowicach. Ten ostatni gościł w Chrzanowie podczas Dni Techniki Kolejowej, 19.06.2019 r. Parowóz Ty42 48 szlakiemfabloku.chrzanow.pl
  • 51. Chrzanowski Ty42, przy ul. Fabrycznej Projekt parowozu naprawionej linii kolejowej. Dlatego posiadały dobrą izolację ter- miczną, nacisk osi nie przekraczał 15 t. Do końca wojny w Fabloku wybudowano 370 takich parowo- zów. Zaraz po zakończeniu okupacji niemieckiej (24.01.1945 r.), w Fabloku przystąpiono do pracy. W ciągu trzech miesięcy wypro- dukowano 7 nowych i wyremontowano 20 starych parowozów serii Ty42. Pierwszy z nich oddano już 21.02.1945 r. Opuścił on zakład z numerem 1506. Tylko do końca tego roku wykonano 33 szt. nowe i wyremontowano 94 parowozy Ty42. W latach 1945-1946 wykona- no ich w sumie 70 sztuk. Były też produkowane w zakładach Cegiel- skiego – 83 sztuki. Jak podawał inż. Klemens Sielecki w tym okresie wyremontowano 150 szt. starych parowozów tej serii. Obiekt, który znajduje się w Chrzanowie nosi oznaczenie Ty42-118 i został wyprodukowany w Fabloku w 1946 r. Lokomo- tywa pracowała w MD Katowice, MD Racibórz, MD Rybnik i MD Kępno. W latach 90. stała w nieistniejącym Skansenie Kolejowym w Krzeszowicach, w 1999 r. została przewieziona do Chrzanowa. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 49 SZLAKIEM FABLOKU - Zabytkowy parowóz Ty42
  • 52. 50 szlakiemfabloku.chrzanow.pl Stadion Towarzy- stwa Sportowego Fablok SZLAKIEM FABLOKU Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok Klub sportowy pod nazwą Towarzystwo Sportowe Fablok powołano w 1926 roku. Budowę stadionu roz- poczęto w 1927 roku, a już jesienią na boisku piłkarskim, TS Fablok rozgromił KS Trzebinia 6 do 1. Stadion ukończo- no w 1928 roku; obok boiska piłkarskiego obejmował on tor kolarski o nawierzchni żużlowej i boisko lekkoatletyczne. W 1928 r. rozszerzono działalność klubu i zmieniono na- zwę na Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok. Ok22 – polski parowóz z lat 20. XX wieku, był pierwszym parowozem osobowym polskiej konstrukcji. Projekt opracowali w 1922 r. pol- scy inżynierowie, przy współpracy niemieckich zakładów Hanomag w Hanowerze, gdzie zbudowano 5 prototypów. Wzorowany był na pruskiej serii P8 (oznaczonej w Polsce jako Ok1). Główną różnicą był większy kocioł o większej powierzchni ogrzewalnej, wysoko umiesz- czony, co zapewniało spokojny bieg parowozu i ułatwiało obsługę. Szerokie palenisko pozwalało spalać gorsze gatunki węgla. Chrza- nowskie parowozy odbiegały swoim wyglądem od tych zbudowanych w Hanowerze. Były bardziej podobne do już produkowanych Ty23. Parowóz Ok22 Towarzystwo Oświatowo- -Sportowe Fablok powstało w 1926 r. Z inicjatywą powołania go wystąpili Jerzy Bissena, Eusta- chy Boniecki i Jan Ruliński. Spo- tkanie założycielskie, w którym uczestniczyli m.in.: inż. Roman Morawski - dyrektor Fabloku, inż. Karol Kulczycki, inż. Marian Symonowicz, Bronisław Kapecki, Jerzy Bissen, Eustachy Boniecki, odbyło się 26.09.1926 r. Przyjęto nazwę Towarzystwo Sportowe„Fablok”. Jego statut został zatwier- dzony przez Starostwo w Chrzanowie w grudniu tego samego roku. Przystąpiono do budowy stadionu na terenie wskazanym
  • 53. Stadion w latach 70. XX w. Brama stadionu - lata 30. XX w. Stadion w latach 80. XX w. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 51 przez dyrekcję zakładu. Prace trwały od 1927 do 1928 r., kiedy od- dano go do użytku. Stadion obejmował wówczas: boisko piłkar- skie, tor kolarski o nawierzchni żużlowej, boisko lekkoatletyczne. Pierwszy mecz rozegrano jesienią 1927 r. z KS„Trzebinia”na go- towej już płycie boiska piłkarskiego, Fablok wygrał 6:1. W 1928 r. zmieniono statut i nazwę na Towarzystwo Oświato- wo-Sportowe „Fablok”, która przetrwała do wojny. Dodano wów- czas zapis o propagowaniu kultury i oświaty wśród pracowników zakładu bez względu na przynależność do Towarzystwa. W ramach Towarzystwa funkcjonowały różne sekcje. W 1939 r. było ich 14. I tak w 1927 r. powstały: sekcja piłki nożnej, kolarska, tenisowa i lekkoatletyczna. Dla sekcji tenisowej wybudowano kort, a sekcja lekkoatletyczna działała tylko do 1934 r. W 1928 r. założo- no sekcję oświatową, świetlicę i bibliotekę. W 1930 r. do tej grupy dołączyła sekcja dramatyczna. W kolejnych latach powołano do ży- cia sekcje: szachową (1931 r.), pingpongową i narciarską (1932 r.), strzelecko-łuczniczą (1933 r.; prowadzona była przez Emila Stacha i Zygmunta Sanaka). Strzelnica urządzona była w lesie za stadionem piłkarskim. W tym samym roku założono sekcję kajakową, której twórcą był Stanisław Loegler (kierujący także sekcją narciarską). Następnie muzyczną (1934 r.), oraz hokejową (1935 r.) - kierowni- SZLAKIEM FABLOKU - Stadion Fablok
  • 54. Brama stadionu, lata 60. XX w. Drużyna piłkarska Fabloku, I. poł. lat 50. 52 szlakiemfabloku.chrzanow.pl kiem tej sekcji był Sylwester Ba- liński. Mecze rozgrywała na lodo- wisku organizowanym zimą na korcie tenisowym. Rozwój Towarzystwa „Fa- blok” został powstrzymany przez wybuch wojny. Podczas okupacji działacze organizo- wali zawody sportowe poza Fa- blokiem: na Kątach, Borowcu i w Kościelcu. Po wojnie działal- ność wznowiły sekcje: piłki nożnej, tenisa, świetlica i sekcja oświa- towa. Towarzystwo podporządkowano działalności Związków Zawodowych, w którego strukturach funkcjonowało do 1956 r. W tym okresie zmianie ulegała nazwa, by wtedy wrócić do pierwot- nej: Towarzystwo Sportowe „Fablok”. Rok ten był przełomowy, bo pozwolił uzyskać organizacji większą samodzielność. Przez cały czas Towarzystwo borykało się z trudnościami finan- sowymi, ale także lokalowymi. Odebrano bowiem mu dawny bu- dynek „Sokoła”. Dopiero w 1973 r. nastąpiła poprawa, kiedy to od- dano w mieście do użytku halę sportową, gdzie mogły odbywać się zawody i treningi. W 1975 r. Towarzystwo przejęło opiekę nad Ośrodkiem Wypoczynkowo-Sportowym „Kąty”, czuwając nad jego remontem. Działalność Towarzystwa Sportowego „Fablok” prowadzono do 1997 r. Ostatnim prezesem był Zbigniew Adryan, a jego zastępcą Andrzej Matyaszewski. W 1998 r. zarejestrowano Chrzanowski Klub Piłkarski Fablok, który istnieje do dzisiaj, mimo różnych zawirowań i trudności, na- wiązując do tradycji działalności Towarzystwa Sportowego„Fablok”. SZLAKIEM FABLOKU - Stadion Fablok
  • 55. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 53 Kościół na Rospontowej SZLAKIEM FABLOKU Parafia Matki Bożej Ostrobramskiej Kościół powstał w latach 1935-1939 z inicjatywy pracow- ników Fabloku, przy wsparciu dyrekcji fabryki, jako zwień- czenie budowy kolonii robotniczej na terenie Rospontowej. Projekt wykonał arch. Stanisław Oszacki z Chrzanowa. Bu- dowlę wzniesiono w stylu modernistycznym, wykorzystu- jąc do tego celu zasoby miejscowego dolomitu, wapienia oraz cegły. Tutaj 16 listopada 1974 roku, w związku z obcho- dami Roku Świętego, Karol Wojtyła odprawił mszę świętą. Ls40 (seria SM02) – manewrowa lokomotywa spalinowa produ- kowana w Fabloku. Jej prototyp wykonano w 1952 r. Była szeroko używana do obsługi bocznic za- kładów przemysłowych jako lekka, ekonomiczna lokomotywa mogąca przetransportować nieduże ła- dunki. Jeździła do lat 90. XX wie- ku. Była najmniejszą lokomotywą normalnotorową produkowaną w powojennej Polsce (długość: 6 m, masa: 16 ton). Do końca produkcji w 1961 roku chrzanowska fabryka wyprodukowała łącznie 581 egzemplarzy tej lokomotywy. Wykonano ją również w wersji wąskotorowej jako WLs40. Lokomotywa spalinowa SM02 Powstanie kościoła było ostatnim elementem kształto- wania się kompleksu osiedla ro- botniczego na Kolonii Rospon- towej. Inicjatorem budowy był dziekan dekanatu nowogórskie- go, do którego należał wówczas Chrzanów, ks. Andrzej Mroczek. W 1935 r. projekt opracował chrzanowski architekt Stanisław Oszacki. Został on zatwierdzony przez Komitet Budowy Kościoła przy koloniach Pierwszej Fabryki Lokomotyw oraz zaakceptowa- ny 21.07.1935 r. przez kurię metropolitalną w Krakowie. Już 15.09 tego samego roku wbudowano kamień węgielny pod budowę ko- ścioła. Dnia 3.12.1935 r. władze wojewódzkie zatwierdziły projekt, ale wniosły do niego uwagi natury estetycznej, sformułowane
  • 56. Kościoł na Rospontowej - II poł. XX w. Kościoł na Rospontowej w 2019 r. 54 szlakiemfabloku.chrzanow.pl Stanisław Oszacki, autor więk- szości gmachów użyteczności publicznej w Chrzanowie. Jego dzieła utrzymane są w stylu mo- dernizmu, bliskiego do funkcjo- nalizmu poprzez uproszczenie formy, z elementami historyzmu dziewiętnastowiecznego – stąd odwołania do stylu romańskiego i gotyku. Do jego realizacji należą budynek szpitala w Chrzanowie, Dom Dziecka, domy przy ulicy Balińskiej i inne. Apsyda (lub absyda) – pomiesz- czenie na rzucie półkola, półe- lipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka pre- zbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Apsyda jest zwykle mniejsza lub równa bryle części budynku, która jest przez nią zamknięta. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo. Apsydy półko- liste występowały od wczesnego chrześcijaństwa do romanizmu. W gotyku stosowano przeważ- nie wieloboczne zamknięcia naw, które czasem są też określane mianem apsyd. SZLAKIEM FABLOKU - Kościół na Rospontowej przez eksperta Oddziału Sztuki Urzędu Wojewódzkiego, Bogdana Tretera. Komitet Budowy nie przejął się tym zanadto i realizował projekt zgodnie z planem Oszackiego. Prace budowlane ukończo- no w 1939 r. Kanoniczne powołanie parafii miało miejsce 18.11.1939 r., kie- dy to erygowano parafię w Chrzanowie – Rospontowej. Pierwszym proboszczem był ks. Franciszek Kisiel (1938-1944). Jest to jednonawowa świątynia, symetryczna, wzniesiona na planie krzyża. Prezbiterium zamknięto półkolistą apsydą. Stylistycznie nawiązuje do średniowiecznych form romańskich i gotyckich. Ściany postawiono z łamanego miejscowego ka- mienia wapiennego, zestawionego z cegłą, z której są szczyty fasady i ramiona transeptu. Pokrycie wykonano z patynowa- nej blachy miedzianej. Uroku budowli dodają loggie z kamien- nymi kolumnami, flankujące wejście. Z lewej strony kościoła znajduje się mogiła proboszcza parafii z lat 1954-1975, ks. Michała Potaczały.
  • 57. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 55 Kolonia Rospontowa SZLAKIEM FABLOKU DomyrobotniczedlapracownikówFabloku Jednocześnie z budową fa- bryki przystąpiono do budowy osiedli robotniczych. W tym celu 31.05.1921 r. zakupiono grunty od Krystyny Potockiej. Budowa osiedla miała miejsce w latach 1921–1924. Kompozycja osiedla, złożo- na z wolnostojących budynków w stylu modernistycznym, była utrzymana w konwencji miasta- -ogrodu, obszary zielone były in- tegralną częścią założenia. Osiedle składało się z 12 budynków w stylu modernistycznym, z których dziewięć było budynkami wielorodzinnymi (jedno lub dwupiętrowymi), a trzy z nich to parterowe bliźniaki. Kompleks uzu- pełniono terenem zielonym – parkiem oraz kompleksem leśnym. Budynki wielorodzinne, zamieszkałe przez robotników, wy- budowano w typie murowanych willi. Miały one wysokie facjaty i łamany dach kryty ceramiczną dachówką. Elewację zdobiła płaska Wybudowane w latach dwudziestych kolejne, obok Kolonii Fabrycznej, osiedle zakładowe. Zespół budynków w stylu modernistycznym. Parterowe wille bliźniaki przeznaczone były dla urzędników. W 1928 r. rozpoczęto budowę osiedla przy ul. Metalowców. Do 1935 roku powstało tam 12 do- mów dwurodzinnych. SM30 - lokomotywa spalinowa o średniej mocy, zaprojektowa- na przez CBK PTK w Poznaniu. Jej prototyp wykonał Fablok, a pra- ce nadzorowali inżynierowie: Piotr Kapcia i Eugeniusz Turek. Przezna- czona była do prac manewrowych na stacjach i zakładach przemy- słowych, ale mogła też ciągnąć lekkie składy osobowe i towarowe. Pierwszy raz zaprezentowana w 1956 r. na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Fablok wyprodukował ich 90 szt. Lokomotywa spalinowa SM30
  • 58. Budynki Kolonii Rospontowa 56 szlakiemfabloku.chrzanow.pl Jednym z projektantów kilku z tych domów w 1933 r. prawdo- podobnie był Jacenty Bibrzycki, „koncesjonowany majster mu- rarski w Chrzanowie”. Natomiast w 1932 r. niektóre z nich zapro- jektował inny chrzanowski bu- downiczy, Antoni Bargieł. artykulacja lizenowo-płycinowa. Balkony wsparto na dwóch ko- lumnach. Każdy z domów miał od ośmiu do dziesięciu mieszkań dwupokojowych oraz od dwóch do czterech mieszkań jednopo- kojowych. Mieszkania te miały niższy standard, niż te na Kolo- nii Fabrycznej. Toalety znajdowały się na klatce schodowej, wodo- ciąg zewnętrzny w postaci kolumn czerpanych, rozmieszczonych między domami. Z czasem planowano wprowadzić elektryczność do mieszkań. Trzy parterowe bliźniaki w typie willi, przeznaczone dla urzędni- ków, były podobne do budynków z Kolonii Fabrycznej. Ich adresy to Kolonia Rospontowa 10, 11, 12. Rozbudowa osiedla miała miejsce po II wojnie światowej; dobu- dowano wówczas duże bloki mieszkalne. W 1928 r. rozpoczęto prace związane z budową kompleksu zwanego„Kolonia Rospontowa II”(od lat pięćdziesiątych –„Kolonia Leśna”), usytuowanego na skraju lasu, przy obecnej ulicy Metalow- ców i Leśnej. 16.06.1928 r. Sąd Wojewódzki w Krakowie wyraził zgo- dę na wykarczowanie ok. 6 ha lasu. Dwa lata później, 24.06.1930 r. SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa
  • 59. Kolonia Rospontowa, I poł. XX w. Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - fasada frontowa szlakiemfabloku.chrzanow.pl 57 SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce Spółka Akcyjna sprzeda- ła te tereny firmie „Zagroda Robotnicza Spółdzielnia Budowlano- -Mieszkaniowa w Chrzanowie sp. z o. o.”, która kupiła je„w celu bu- dowy na niej domów mieszkalnych dla swoich członków”. W latach 1932–1935 powstało 12 domów tzw. „bliźniaków”, parterowych, z poddaszami i podpiwniczonych. Uzupełnieniem każdej części był budynek gospodarczy z ustępem oraz studnia. W 1933 r.„Zagroda” odstąpiła 11 parcel z domami swoim członkom, będącym jedno- cześnie pracownikami Fabloku. W przeciwieństwie do wcześniej powstałych kompleksów (przy ul. Fabrycznej i Rospontowej) zespół ten nie był tak starannie zaplanowany. Standard domów był niższy – niektóre były wręcz prymitywne. Większość nie zachowała się lub uległa gruntownej przebudowie. W 1939 r. na południowym skra- ju kolonii powstała czynna do dziś piekarnia wzniesiona staraniem Spółdzielni Spożywców Pracowników Fabryki Lokomotyw.
  • 60. Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - rzut piętra Plan domu robotniczego Kolonii Rospontowej - widok z boku 58 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Kolonia Rospontowa
  • 61. szlakiemfabloku.chrzanow.pl 59 Po robocie... SZLAKIEM FABLOKU Staw w Kościelcu Po prawej stronie przy drodze do Płazy (jadąc od Chrzanowa), na terenie osiedla Kościelec, znajdują się stawy wędkarskie. Są one pozosta- łością po cegielni. Jej wła- ścicielem był Jakub Brauner, jeden z bogatszych przed- siębiorców dawnego Chrza- nowa. Cegielnia była jedną z największych w okolicy. Pod zastaw tej cegielni właściciel zaciągnął liczne pożycz- ki. „Tygodnik Chrzanowski” nr 30 z 12.07.1909 r. donosił „Wy- buchł pożar w cegielni Jakóba Braunera w Kościelcu”. Jak do- noszono przegrzano piece i od nich cegielnia doszczętnie spłonęła, a Brauner zbankrutował. Cegielni nie odbudowano, a na miejscu niecek powstały stawy. Dzisiejszy kształt i jego rekreacyjne przeznaczenie staw zyskał w 1997 roku, kiedy to decyzją Rady Miejskiej w Chrzano- wie został zrewitalizowany. Obecnie stawy są w rękach Towarzy- Miejsce rekreacyjne przyjazne szczególnie dla wędkarzy. Dobry punkt na zakończenie spaceru trasą Fabloku. Sta- wem opiekuje się Towarzystwo Wędkarskie „Kościelec” po- wstałe w 2001 roku. W Kościelcu mieszkało wielu pracow- ników Fabloku, którzy często w ubraniach roboczych szli do i z pracy na skróty przez pola. TKt48 - parowóz produkowany w l. 1950-1957 w zakładach Cegiel- skiego i Fabloku. Przeznaczony do ruchu podmiejskiego i prowadze- nia lekkich składów towarowych na liniach o słabej nawierzchni. Często wykorzystywany w tere- nach podgórskich, np. na linii Su- cha Beskidzka - Zakopane, Cha- bówka - Nowy Sącz czy na Dolnym Śląsku. Do dziś w Chabówce czynny jest ostatni egzemplarz tej serii TKt48-191, który był ostatnim parowo- zem wyprodukowanym przez FABLOK dla PKP. Parowóz TKt48
  • 62. Staw w Kościelcu Grzybieńczyk wodny w Stawie w Kościelcu 60 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Po robocie Jakub Brauner był właścicielem secesyjnej kamienicy w Rynku nr 13. Zbu- dował ją w latach 1905-1907. Na łuku nad oknem II piętra usytuowany jest kartusz z monogramem „JB”, oznaczający budowniczego tego obiektu. stwa Wędkarskiego „Kościelec”, działającego od 2001 r. Można tu spokojnie odpocząć. Łowić mogą tylko członkowie Towarzystwa. W wodzie występują: lin, karaś, karp, płoć, leszcze i jazie oraz spo- radycznie amury. Ponadto spotkać można szczupaka, pstrąga tę- czowego, okonia, sandacza, a nawet jesiotra czy suma. Stawy w Kroczymiechu W innej części miasta, w lasach Kroczymiechu, położone są stawy, zarządzane przez Koło PZW nr 11 Chrzanów Fablok. Tworzą one łowisko nr 208 „Kroczymiech”. Miejsce to od początku było ulubionym przez wędkarzy - fablokowców.
  • 66. SZLAKIEM FABLOKU Spis treści Projekt„Pociąg do tradycji” 3 Cyfrowy Fablok Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie 5 Parowóz wąskotorowy T49„Ryś”- Plac Tysiąclecia Pamiątki z Fabloku Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich 9 Kamienice dla urzędników Fabloku al. Henryka 61, ul. Sokoła 23, ul. Paderewskiego 2 13 Stacja Fablok - Dworzec kolejowy Chrzanów 19 Szkoła Tysiąclecia - Szkoła Podstawowa nr 5 w Chrzanowie 23 Przedszkole - Przedszkole Samorządowe nr 11 25 Kolonia Fabryczna Domy dla urzędników i majstrów z Fabloku 27 Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok Chrzanów 38 Prywatna Męska Szkoła Mechaniczna Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce S.A. 45 Zabytkowy parowóz - Parowóz towarowy Ty42 48 Stadion Towarzystwa Sportowego Fablok Towarzystwo Sportowo-Oświatowe Fablok 50 Kościół na Rospontowej Parafia Matki Bożej Ostrobramskiej 53 Kolonia Rospontowa Domy robotnicze dla pracowników Fabloku 55 Po robocie... - Staw w Kościelcu 59 Mapa 62 64 szlakiemfabloku.chrzanow.pl SZLAKIEM FABLOKU - Mapa 1