2.
Η Μεγάλη Ιδέα υπήρξε ένα από τα πιο μεγαλόπνοα προγράμματα εθνικής
ολοκληρώσεως και αναπτύξεως στη Ν. Βαλκανική: προέβλεπε την απελευθέρωση και
την ενσωμάτωση όλων των ιστορικών ελληνικών χωρών, δηλαδή της Θεσσαλίας, της
Μακεδονίας, της Θράκης, των Επτανήσων, των Δωδεκανήσων, της Κρήτης, της
Κύπρου, της Μικράς Ασίας και του Πόντου σε μια «Ελληνική Αυτοκρατορία».
Παράλληλα και ταυτόχρονα υπήρξε ένα άλλο ελληνικό ρεύμα που συνέδεε την
απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χωρών, το οποίο προϋπήρξε της Μεγάλης
Ιδέας. Ηταν ο φωτισμός της Ανατολής διά των φώτων της Δύσεως. Στον φωτισμό αυτό,
η Ελλάς θα είχε τον ρόλο του «φάρου» της Δύσεως στην Ανατολή. Η Μεγάλη Ιδέα
γεννήθηκε στη διάρκεια της Επαναστάσεως του 1821, μολονότι πολλά χαρακτηριστικά
της κυοφορούνταν πριν από τον Αγώνα. Μάλιστα δε, η ιδέα της επικράτειας του
έθνους, υπήρξε σε αντιδιαστολή με αυτή του ελληνικού κράτους προγενέστερη αυτής.
4.
Ένα από τα βασικά
χαρακτηριστικά της μεγάλης ιδέας
Ο Αλυτρωτισμός (από το λόγιο αλύτρωτ(ος) –ισμός, μεταφραστικό δάνεια του ιταλικού
irredentismo) είναι η εθνικιστική πολιτικοκοινωνική κίνηση που επιδιώκει την
απελευθέρωση όλων των υπόδουλων ομοεθνών και την προσάρτηση εδαφών, τα οποία
στη διάρκεια της ιστορίας κατείχε ή υποτίθεται ότι κατείχε το κράτος που τα διεκδικεί.
Επειδή τα περισσότερα σύνορα δημιουργήθηκαν μετά από μετακινήσεις και
αναδιαμορφώσεις, πάρα πολλές είναι οι χώρες που θεωρητικά θα μπορούσαν να εγείρουν
αλυτρωτικές αξιώσεις σε βάρος των γειτόνων τους. Στην Ελλάδα ο αλυτρωτισμός
συνδέεται πολύ στενά με τη Μεγάλη Ιδέα, μιας πολιτικής του 19ου αι. που στόχευε μεν
στην απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων, αλλά χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τη
διατήρηση και τη νομιμοποίηση της εξουσίας από τους πολιτικούς και τους μονάρχες που
την εμπνεύστηκαν και την υπηρέτησαν.
6. • Bασικά χαρακτηριστικά της Μεγάλης Ιδέας υπήρξαν ο
αλυτρωτισμός και η ληστεία. Ο αλυτρωτισμός, δηλαδή το
πλήρες πρόγραμμα για την απελευθέρωση των αλύτρωτων
ιστορικών ελληνικών περιοχών, δεν ήταν αναπόφευκτος. Η
στροφή του μεγαλοϊδεατισμού προς τον αλυτρωτισμό υπήρξε
συνέπεια της αδυναμίας των Ελλήνων να απελευθερώσουν τις
αλύτρωτες χώρες διά του πολέμου και της διπλωματίας, με
εξαίρεση τα Επτάνησα και τη Θεσσαλία που προσαρτήθηκαν
στην Ελλάδα το 1863 και το 1881, αντιστοίχως. Οι υπόλοιπες
αλύτρωτες ελληνικές χώρες περιήλθαν στο ελληνικό κράτος διά
των πολεμικών και διπλωματικών επιτυχιών του Ελευθερίου
Βενιζέλου κατά την περίοδο 1912-1922.
Χαρακτηριστικά Μεγάλης
Ιδέας
8. Το ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε στο νότιο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου
το 1830 δεν ικανοποιούσε τις φιλοδοξίες και τα όνειρα των Ελλήνων. Η έκτασή του
ήταν μικρή και ο πληθυσμός του ολιγάριθμος. Στις περίπου 700.000 Έλληνες που
διέμεναν στην ελεύθερη Ελλάδα αντιστοιχούσαν περίπου 1.500.000 Έλληνες που
κατοικούσαν έξω από αυτή, κυρίως στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Επιπλέον, η
οικονομική ευρωστία του εξωελλαδικού ελληνισμού ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη από
αυτή του ελληνικού κράτους. Το υψηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης των Ελλήνων
που ζούσαν έξω από το ελληνικό κράτος έκανε την Ελλάδα να μοιάζει με μια φτωχή
και καθυστερημένη επαρχία.
Τα παραπάνω δεδομένα, δηλαδή η εδαφική, πληθυσμιακή και οικονομική ανεπάρκεια
του πρώτου ελληνικού κράτους, καλλιέργησαν στους Έλληνες την πεποίθηση ότι η
Ελλάδα του 1830 ήταν μια ημιτελής κατασκευή, κάτι προσωρινό που έμελλε γρήγορα να
αλλάξει, να επεκταθεί ενσωματώνοντας τα εδάφη στα οποία κατοικούσαν ελληνικοί
πληθυσμοί. Η αντίληψη αυτή ενισχυόταν, βέβαια, και από το ιδεολογικό και πολιτικό
περιβάλλον της εποχής, στο οποίο δέσποζε ο εθνικισμός και η πρακτική της αλλαγής
συνόρων δεν θεωρούνταν απορριπτέα.
Η ελληνική εθνική ιδεολογία:
Αλύτρωτοι, αλυτρωτισμός και Μεγάλη
Ιδέα
10.
Στο πλαίσιο αυτό άρχισε να διαμορφώνεται, ήδη από τα
πρώτα χρόνια της ζωής του νεοελληνικού κράτους, η εθνική
ιδεολογία του ελληνικού επεκτατισμού: οι Έλληνες που
κατοικούσαν σε διεκδικούμενες από την Ελλάδα περιοχές της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας ονομάστηκαν αλύτρωτοι και η
πολιτική που στόχευε στην ενσωμάτωσή τους στον εθνικό
κορμό ονομάστηκε αλυτρωτισμός.
Η Μεγάλη Ιδέα υιοθετήθηκε τόσο από την ελληνική πολιτική
ηγεσία όσο και από την ελληνική κοινωνία. Μάλιστα
δημιουργήθηκαν οργανώσεις πολιτών, όπως η Εθνική
Εταιρεία, που ως κύριο σκοπό τους είχαν την άσκηση πίεσης
προς κάθε κατεύθυνση με στόχο την εδαφική επέκταση του
ελληνικού κράτους. Έτσι, η Μεγάλη Ιδέα αναδείχθηκε σε
κεντρικό στοιχείο της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας, ήδη από
τις απαρχές της συγκρότησης του ελληνικού κράτους, και
καθόρισε την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας μέχρι και το
τέλος του Μικρασιατικού πολέμου (1922).
