Παρουσίαση του τρόπου ένδυσης της γυναίκας κατά τους αιώνες του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης

1. Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
ΣΤΗ Δ. ΕΥΡΩΠΗ
ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ενδυμασία είναι ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ανθρώπινης
ύπαρξης. Από την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους μέχρι σήμερα, η
ενδυμασία μεταβάλλεται και θα συνεχίσει να μεταβάλλεται επηρεαζόμενη από
ποικίλους παράγοντες. Αποτελεί φυσική ανάγκη των ατόμων πρώτα από όλα
για επιβίωση. Ύστερα, όμως, η εξωτερική εμφάνιση διαδραματίζει καθοριστικό
ρόλο στον τομέα της κοινωνίας. Τους επιτρέπει να εκφραστούν, να καλύψουν
τις ατέλειές τους, να διαφοροποιηθούν από τους υπόλοιπους και να
ανταπεξέλθουν επάξια στην οποιαδήποτε απαίτηση της κοινωνίας στην οποία
ζουν.
Έτσι, η ενδυμασία των ανθρώπων διαφοροποιείται ανάλογα με την χρονική
περίοδο και την κοινωνία που συναντάται. Οι διαφορετικές ομάδες ατόμων
ανέπτυξαν διαφορετικούς πολιτισμούς, διαφορετικές θρησκείες, διαφορετική
κοινωνική οργάνωση και, νομοτελειακά, διαφορετικές ενδυματολογικές
συνήθειες. Με μία ματιά στην ιστορία των ανθρώπων μπορούμε να
θαυμάσουμε τα αριστουργήματα που δημιουργήθηκαν από εκείνους, που
γνώρισαν, γνωρίζουν και θα συνεχίσουν να γνωρίζουν ευρεία εκτίμηση των
μεταγενέστερων γενεών.
Παρά την ευρύτερη ανάγκη ανάπτυξης και εξέλιξης ενδυματολογικών
συνηθειών, η ενασχόληση με τέτοια ζητήματα έχει ταυτιστεί με το γυναικείο
φύλο. Ανέκαθεν η όμορφη εμφάνιση, που συνεπάγεται πίστη στα πρότυπα
ομορφιάς της κάθε εποχής, συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας καλής κοινωνικής
εικόνας και, ως έναν βαθμό, λειτουργούσε ευεργετικά για την μελλοντική
σταδιοδρομία της γυναίκας στη ζωή. Επομένως, τα κομμάτια που απαρτίζουν
την ένδυση του ωραίου φύλου, αλλά και όσα λειτουργούν συμπληρωματικά
στη γυναικεία εμφάνιση, χαίρουν άκρας πρωτοτυπίας και κεντρίζουν το
ενδιαφέρον.
Στην παρούσα μελέτη θα εξετάσουμε την ενδυμασία των γυναικών στις
κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και της
Αναγέννησης. Θα κινηθούμε στα πλαίσια του χρόνου, των χωρών και των
κοινωνικών τάξεων σε ένα ταξίδι παρατήρησης των συνηθειών σε εποχές
που χαρακτηρίστηκαν από αξιοσημείωτα ιστορικά γεγονότα.

3. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΣΩΡΟΥΧΑ
Όσον αφορά τα γυναικεία εσώρουχα, μέχρι πρότινος, οι γνώσεις μας ήταν
περιορισμένες. Επικρατούσε η εντύπωση ότι οι γυναίκες φορούσαν εσωτερικά
ένα ένδυμα σαν μια ριχτή πουκαμίσα αλλά από κάτω δεν φορούσαν
εσώρουχο. Αυτά γνωρίζαμε για τα μεσαιωνικά εσώρουχα μέχρι σήμερα αλλά
τώρα χάρη σε νέα αρχαιολογικά ευρήματα στο ανατολικό Τιρόλο στην
Αυστρία είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα.
Κατά τη διάρκεια εργασιών αναπαλαίωσης του κάστρου Lengberg τον Ιούλιο
του 2008, βρέθηκε ένας χώρος γεμάτος ρούχα και λευκά είδη κάτω από τις
σανίδες του πατώματος του δεύτερου ορόφου όπου και θάφτηκαν στην
ανακαίνιση του 15ου αιώνα. Εξαιτίας των καλών συνθηκών και της έλλειψης
υγρασίας , τα δερμάτινα παπούτσια και τα υφάσματα διατηρήθηκαν σε άριστη
κατάσταση. Εκεί, λοιπόν, βρέθηκαν τέσσερα κομμάτια που μοιάζουν με
σημερινά σουτιέν.
Δύο από τα σουτιέν που βρέθηκαν στο κάστρο Lengberg φαίνονται σαν
φανέλες με θήκες για τα στήθη . Δυστυχώς βρέθηκαν σχισμένα με μόνο την
μια θήκη διατηρημένη αλλά φαίνεται ότι είχαν επιπλέον ύφασμα στο πάνω
μέρος για να καλύπτουν το ντεκολτέ . Έτσι λειτουργούσε και σαν φανέλα και
σαν σουτιέν.
Το τρίτο σουτιέν μοιάζει πολύ με τα σύγχρονα. Έχει δύο φαρδιές τιράντες
στους ώμους και φαίνεται πως υπήρχε φαρδιά λωρίδα και στο πίσω μέρος.
Αυτό το σουτιέν είναι περίτεχνα διακοσμημένο με λεπτομέρειες από δαντέλα
και κορδόνι.

4. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΣΩΡΟΥΧΑ
Όσον αφορά τα γυναικεία εσώρουχα, μέχρι πρότινος, οι γνώσεις μας ήταν
περιορισμένες. Επικρατούσε η εντύπωση ότι οι γυναίκες φορούσαν εσωτερικά
ένα ένδυμα σαν μια ριχτή πουκαμίσα αλλά από κάτω δεν φορούσαν
εσώρουχο. Αυτά γνωρίζαμε για τα μεσαιωνικά εσώρουχα μέχρι σήμερα αλλά
τώρα χάρη σε νέα αρχαιολογικά ευρήματα στο ανατολικό Τιρόλο στην
Αυστρία είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα.
Κατά τη διάρκεια εργασιών αναπαλαίωσης του κάστρου Lengberg τον Ιούλιο
του 2008, βρέθηκε ένας χώρος γεμάτος ρούχα και λευκά είδη κάτω από τις
σανίδες του πατώματος του δεύτερου ορόφου όπου και θάφτηκαν στην
ανακαίνιση του 15ου αιώνα. Εξαιτίας των καλών συνθηκών και της έλλειψης
υγρασίας , τα δερμάτινα παπούτσια και τα υφάσματα διατηρήθηκαν σε άριστη
κατάσταση. Εκεί, λοιπόν, βρέθηκαν τέσσερα κομμάτια που μοιάζουν με
σημερινά σουτιέν.
Δύο από τα σουτιέν που βρέθηκαν στο κάστρο Lengberg φαίνονται σαν
φανέλες με θήκες για τα στήθη . Δυστυχώς βρέθηκαν σχισμένα με μόνο την
μια θήκη διατηρημένη αλλά φαίνεται ότι είχαν επιπλέον ύφασμα στο πάνω
μέρος για να καλύπτουν το ντεκολτέ . Έτσι λειτουργούσε και σαν φανέλα και
σαν σουτιέν.
Το τρίτο σουτιέν μοιάζει πολύ με τα σύγχρονα. Έχει δύο φαρδιές τιράντες
στους ώμους και φαίνεται πως υπήρχε φαρδιά λωρίδα και στο πίσω μέρος.
Αυτό το σουτιέν είναι περίτεχνα διακοσμημένο με λεπτομέρειες από δαντέλα
και κορδόνι.

5. Το τέταρτο σουτιέν είναι ένα είδος στηθόδεσμου που υπήρξε πολύ δημοφιλές
κατά τη δεκαετία του 50 αλλά υπάρχει ακόμα και σήμερα . Ήταν φτιαγμένο
από δύο κομμάτια λινό ύφασμα που ήταν ραμμένα μεταξύ τους ενώ υπήρχε
επιπλέον ύφασμα ώστε να καλύπτει και τα πλευρά με μια σειρά από κόπιτσες.
Είχε στενές τιράντες και δαντέλα στο ντεκολτέ.
Τα σουτιέν αυτά κατόπιν ειδικής εξέτασης σε Ελβετικό Τεχνολογικό Ινστιτούτο
χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 14ου ως και τον 15ο αιώνα.
Υπήρχαν κάποιες γραπτές πηγές κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα που
αναφέρονταν σε στηθόδεσμους, αλλά αυτές οι αναφορές ήταν ασαφείς και
ποικίλες. Για παράδειγμα, ο Henri de Mondeville, γάλλος γιατρός έγραψε στο
βιβλίο του, το 1312, ότι κάποιες γυναίκες έβαζαν τα στήθη τους σε δύο
υφασμάτινες θήκες τις οποίες εφάρμοζαν πλήρως και τις έδεναν με ασορτί
κορδέλα. Σκοπός ήταν κυρίως να συγκρατούν τα μεγάλα στήθη. Σύμφωνα με
τον Konrad Stolle, σε μια ιστορική καταγραφή του 1480, οι στηθόδεσμοι
καθιστούσαν τις γυναίκες προκλητικές. Σε άλλες γραπτές πηγές αναφέρεται

6. ότι οι γυναίκες με μεγάλα στήθη έφτιαχναν πολύ στενούς στηθόδεσμους
προκειμένου να μην τις σχολιάζει ο περίγυρός τους. Επομένως, από τις
διάφορες απόψεις που αφορούν τον γυναικείο στηθόδεσμο συμπεραίνουμε
ότι το εσώρουχο ποίκιλλε ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε γυναίκας.
Δεν είναι βέβαιο πως όλες οι γυναίκες τον μεσαίωνα φορούσαν σουτιέν αλλά
σίγουρα κάποιες είχαν. Ίσως ήταν κοινωνικά αποδεκτό να φοράνε σουτιέν
ώστε να σφίγγουν το μπούστο τους για να μην φαίνεται, αφού μάλλον η
κοινωνία δεν ενέκρινε τις γυναίκες που επεδείκνυαν τα κάλλη τους. Κάτω από
τις μακριές τους φούστες οι γυναίκες δεν φορούσαν εσώρουχα μέχρι και τα
τέλη του 18ου αιώνα.
Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός πως, στην χρονική περίοδο που μελετάμε,
απαγορευόταν στις γυναίκες να φοράνε εσώρουχα για να μην θεωρούνται
προκλητικές. Για ευνόητους όμως λόγους τα εσώρουχα ήταν πολύ πρακτικά
στις γυναίκες, στη διάρκεια ορισμένων ημερών του μήνα. Ιστορικές πηγές
αναγράφουν ότι δεν ήταν λίγες οι φορές που, τα κορίτσια, στο διάβα τους
άφηναν στίγματα αίματος. Παρ ’όλα αυτά, γνωρίζουμε ότι υφάσματα
τοποθετούνταν στον γυναικείο κόλπο για να αποφευχθούν τα «ατυχήματα».
Επομένως, η χρήση κάποιου υποτυπώδους εσωρούχου προς συγκράτηση
των υφασμάτων ήταν πολύ πιθανή.
Μόλις τον 16ο αιώνα εμφανίστηκαν τα πρώτα εσώρουχα στην περιοχή της
Ιταλίας. Τέτοια διάθεταν γυναίκες αριστοκρατικών οικογενειών. Παρά το
γεγονός ότι εξέχουσες κυρίες φορούσαν εσώρουχα , υπήρχαν πολλοί που
αποδοκίμαζαν τη χρήση τους. Ο Πιέτρο Μπερτέλι στο έργο του «Κοστούμια
διαφόρων Εθνών» το 1594, γράφει πως μόνο οι ιερόδουλες φορούσαν

7. εσώρουχα. Αντιθέτως ο Άγγλος Fynes Moryson, που ταξίδεψε στην Ευρώπη
από το 1591ως το 1595 έγραψε για τις Ιταλίδες ότι μόνο οι παρθένες και οι
κυρίες της υψηλής κοινωνίας σε διάφορες πόλεις , φοράνε μεταξωτά ή λινά
εσώρουχα κάτω από τα φορέματά τους. Φαίνεται επίσης ότι και κάποιες
γυναίκες στην Ολλανδία φορούσαν εσώρουχα αφού ο Moryson γράφει ότι τα
χρησιμοποιούσαν για να προστατεύονται από το κρύο.
Μία ακόμη μορφή γυναικείων εσωρούχων που παρατηρήθηκε ήταν τα
μεσοφόρια. Αρχικά, το μεσοφόρι, αναπτύχθηκε στη ρωμαϊκή εποχή, αλλά
άνθισε το Μεσαίωνα. Το μεσοφόρι ήταν ένα χαλαρό φόρεμα -σαν νυχτικό-
που το φορούσαν οι γυναίκες κάτω από τη φούστα τους και σκοπός του ήταν
να απορροφά τον ιδρώτα και να μην λερώνονται τα ρούχα. Το συγκεκριμένο
εσώρουχο θα συνεχίσει να παρατηρείται με την πάροδο του χρόνου ενώ, η
χρήση του κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης ήταν εκτεταμένη.

8. Ακόμη, στο Μεσαίωνα, την Αναγέννηση αλλά και στους αιώνες που
ακολούθησαν, το πρότυπο ομορφιάς της εποχής ήθελε τις γυναίκες να έχουν
πολύ λεπτή μέση, στητή πλάτη και ανασηκωμένο μπούστο. Έτσι, ο κορσές
ήταν το βασικό γυναικείο εσώρουχο των γυναικών της αριστοκρατίας, ώστε να
δείχνουν όμορφες, όπως τουλάχιστον πίστευαν τότε. Συγκεκριμένα, οι
υπηρέτριες βοηθούσαν τις γυναίκες στο ντύσιμο και τους έσφιγγαν πάρα πολύ
τον κορσέ, συχνά σε τέτοιο σημείο που η γυναίκα δεν μπορούσε να
αναπνεύσει. Αυτή η πίεση είχε ως αποτέλεσμα να σηκώνεται το στήθος προς
τα πάνω και να λεπταίνει η μέση, ενώ το σκληρό υλικό, από το οποίο ήταν
φτιαγμένοι οι κορσέδες, δεν επέτρεπε στις γυναίκες να καμπουριάζουν. Όμως,
το βασανιστήριο για τις γυναίκες ήταν αφόρητο. Κάποιες υπέφεραν από
δυσφορία και έντονους πόνους, ενώ κάποιες άλλες δεν μπορούσαν να
κουνηθούν ή να αναπνεύσουν και λιποθυμούσαν. Η βλάβη που
προκαλούνταν στα εσωτερικά όργανα ήταν ανεπανόρθωτη, αφού οι γυναίκες
φορούσαν για όλη την ημέρα τον κορσέ που κυριολεκτικά συνέθλιβε τα
πλευρά, τους πνεύμονες, το στομάχι και το συκώτι. Έχουν, μάλιστα,
αναφερθεί και περιπτώσεις θανάτου γυναικών, αφού τα πλευρά έσπασαν και
τρύπησαν το συκώτι, την καρδιά ή τον πνεύμονα.

9. Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης εμφανίστηκε ακόμα ένα εσώρουχο, που
μάλλον ο χαρακτηρισμός εξάρτημα θα του ταίριαζε περισσότερο, το κρινολίνο
(crin, που στα γαλλικά σήμαινε αλογότριχα, και lin, που σήμαινε λινάρι στην
ίδια γλώσσα). Το αρχικό ρούχο κατασκευαζόταν από άκαμπτο ύφασμα
χοντρότριχας, που κρατούσε τα ρούχα στην θέση τους. Αργότερα, οι
χοντρότριχες αντικαταστάθηκαν από σκληρό βαμβάκι και έγιναν ακόμα πιο
δημοφιλείς. Το κρινολίνο κατασκευαζόταν από ελατήρια χάλυβα που
τοποθετούνταν οριζόντια. Οι κάθετες ταινίες κρατούσαν τις οριζόντιες
σταθερές, για να πέσει το ρούχο από πάνω.

10. Στην αρχή, κρινολίνο φορούσαν μόνο οι γυναίκες της υψηλής τάξης και
αργότερα έγινε τόσο δημοφιλές που το φορούσαν όλες οι γυναίκες. Η μόδα
περιορίστηκε, όταν θεωρήθηκε ότι ορισμένες κινήσεις θα μπορούσαν να
θέσουν σε κίνδυνο την σεμνότητα μιας γυναίκας. Επίσης, το πλάτος του
κρινολίνο δυσκόλευε τις γυναίκες να περνάνε μέσα από πόρτες και τα πολλά
υφάσματα που είχε το έκαναν πολύ ζεστό. Όσο μοδάτο ήταν το κρινολίνο,
άλλο τόσο επικίνδυνο ήταν. Δεν ήταν λίγες οι φορές που γυναίκες έχαναν τις
ζωές τους γιατί το κρινολίνο τους έπιασε φωτιά. Μάλιστα, άλλες γυναίκες που
βρίσκονταν κοντά στις αδικοχαμένες κοπέλες, δίσταζαν να τις βοηθήσουν
αφού ο κίνδυνος να πιάσουν φωτιά και οι ίδιες ήταν εξαιρετικά πιθανός. Παρ’
όλα αυτά, η χρήση του συγκεκριμένου αντικειμένου δημιουργούσε και μη
θανατηφόρα προβλήματα, όπως το σπάσιμο επίπλων και μικροαντικειμένων,
η ανικανότητα διάβασης του κατωφλιού κ.α.

11. ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ( 5ος
-15ος
αιώνας μ.Χ)
Η ενδυμασία δέχεται μεγάλη επιρροή από την κατάκτηση του δυτικού
τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τους βαρβάρους του βορρά,
γεγονός που καθήλωσε τις εμπορικές δραστηριότητες. Εκτός από την
ανικανότητά τους να προμηθεύονται υφάσματα, ο αντίκτυπος στην
ανθρώπινη ψυχολογία ήταν φανερός, αφού πια είχε χαθεί κάθε ενδιαφέρον
για ενασχόληση με αυτόν τον τομέα. Έτσι, τα ρούχα της εποχής αποτελούν
«μάρτυρες» των τότε μεταβολών.
Για τις γυναίκες ήταν πολύ σημαντικό να ντύνονται ωραία και σύμφωνα με την
<<μόδα>> της εποχής. Τα ρούχα τους ήταν συνήθως μακριά φορέματα με
φαρδιά μανίκια. Ήταν σχεδόν πάντα μονόχρωμα με διακριτικά σχέδια στον
λαιμό.
Κατά τον 7ο αιώνα οι γυναίκες των Αγγλοσαξόνων φορούσαν μακριά
φορέματα και περιέστρεφαν το μαλλί από πρόβατα και κατσίκες να κάνουν το
νήμα. Χρησιμοποιούσαν έναν αργαλειό να υφάνουν το νήμα σε ύφασμα. Η
ένδυση ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγμα, μια γυναίκα
Anglian, στερεώνει το μακρύ φόρεμα με μια καρφίτσα.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Οι γυναίκες φορούσαν μαντήλι στο
κεφάλι όταν κυκλοφορούσαν σε δημόσιο χώρο.

12. Η κλασική ενδυμασία των γυναικών της Νορμανδίας, κατά τα πρώτα 50
χρόνια του 10ου αιώνα, χαρακτηριζόταν από τα βασικά, μεσαιωνικά ενδύματα:
ένα χιτώνιο, ίσως από μαλλί, ελαφρώς εφοδιασμένο με έναν υψηλό λαιμό και
μακρύ μανίκι, συνήθως φοριέται πάνω από ένα λινό πουκάμισο. Το
πουκάμισό της, παρόμοιο με του άνδρα, έχει ένα ημικυκλικό μανδύα που
στερεώνεται στον ώμο. Κατά τον 12ο αιώνα οι αριστοκράτισσες των
Νορμανδών, αντί για ζώνες χρησιμοποιούσαν κορδόνια για να φέρουν το
ένδυμα πιο κοντά στο σώμα τους. Τα μανίκια φάρδαιναν υπερβολικά στους
καρπούς
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Η γυναίκα καλύπτει τα μαλλιά της με
κουκούλα, που συγκρατείται από μια ζώνη.

13. H τυπική, κελτική ενδυμασία ήταν φανταχτερή και πολύχρωμη.
Χρησιμοποιούσαν υφάσματα που σήμερα οι Σκοτσέζοι αποκαλούν "τάρταν".
Οι γυναίκες φορούσαν φούστες ή φορέματα, από μαλλί ή λινό, και σάλια ή
μανδύες. Οι τελευταίοι κατασκευάζονταν από μαλλί και στερεώνονταν με τις
φούστες ή με χρήση καρφίτσας.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Οι Κέλτες της εποχής φορούσαν πολύ
συχνά κοσμήματα φτιαγμένα από χρυσό, χαλκό, κασσίτερο, ασήμι, κοράλλια
και σμάλτο. Οι ευγενείς μάλιστα φορούσαν ένα είδος δαχτυλιδιού για τον
λαιμό το οποίο ονομαζόταν torc και ήταν φτιαγμένο από χρυσό, ασήμι,
αλεκρούμ (κράμα αργύρου-χρυσού) και χαλκό.

14. Η ενδυμασία, κατά τον Μεσαίωνα, και ειδικότερα στο τέλος του, επηρεάστηκε
από διάφορες συγκυρίες. Η Γηραιά Ήπειρος απαλλασσόταν, σταδιακά, από
τους πολέμους, γεγονός που ευνόησε σημαντικά το εμπόριο. Έτσι, οι
ευρωπαϊκοί λαοί ήρθαν σε επαφή με διάφορα πολυτελή αγαθά, όπως
δέρματα, μετάξι, βαφές, μαλλί, γούνες κ.α., τα οποία χρησιμοποίησαν με
ποικίλους τρόπους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών και
διαφορετικών τρόπων διαμόρφωσης της εξωτερικής εμφάνισης.
Μέχρι το 1250, οι μανδύες των Νορμανδών παρουσιάζουν μεγάλα ανοίγματα
στα πλάγια, με τη μορφή ενός φαρδιού μανικιού, ενώ την τελευταία δεκαετία
του Μεσαίωνα, τα εορταστικά ρούχα της γυναίκας θα μπορούσαν κάλλιστα να
χαρακτηριστούν εντυπωσιακά. Επρόκειτο για πλούσια φορέματα από παχύ,
χρυσοκέντητο υλικό, με χαμηλή μέση και ψηλό λαιμό. Τα φορέματα διάθεταν
ουρά που ήταν πιασμένη στο πίσω μέρος ώστε, αφενός, η γυναίκα να μην
αντιμετωπίζει δυσκολίες στο περπάτημα, αφετέρου να αναδεικνύεται η
γούνινη επένδυση. Τα μανίκια τους ήταν καινοτόμα, σε σχήμα χωνιού, και
έφεραν γούνα.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Μία κουκούλα βρισκόταν στο κεφάλι της
γυναίκας και οι άκρες της έπεφταν μαλακά στα πλαϊνά του προσώπου της και
ο σχεδιασμός της ήταν τέτοιος ώστε να φαίνεται μεγάλο το μέτωπο. Το
συγκεκριμένο αξεσουάρ τοποθετούνταν πάνω από ένα διακοσμημένο δίχτυ
κεφαλιού, το οποίο σχεδόν κάλυπτε τα μαλλιά. Ακόμη, τα παπούτσια είχαν
φαρδιά γραμμή στο μπροστινό μέρος, ήταν φτιαγμένα από ακριβά, βαριά,
εισαγόμενα υλικά.
Κοντά στο 1280 παρατηρούνται στενά ενδύματα, τα οποία δεν χρειάζονται
ζώνη για να στερεωθούν και καταλήγουν σε έναν φαρδύ ποδόγυρο.

15. Μέσα στα επόμενα 40 χρόνια το γυναικείο ένδυμα παρουσιάζει μεγάλα
ανοίγματα στα πλάγια, από τους ώμους μέχρι τους γοφούς.

16. Αριστοκρατικές φορεσιές έχουν βρεθεί με κορδόνια στα πλαϊνά, κοντά στο
1330.

17. Γύρω στον 14ο αιώνα, ο μανδύας της γυναικείας φορεσιάς αντικαθίσταται από
ένα μακρύ ένδυμα με μανίκια το οποίο φοριόταν πάνω από στενά φορέματα.
Οι αριστοκρατικές φορεσιές που χρονολογούνται περίπου το 1330
αποτελούνται από μακριά κάπα με γούνινη φόδρα και κουκούλα που πέφτει
πλούσια στην πλάτη.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Οι γυναίκες φορούσαν την καλύπτρα,
όπως έχει παρατηρηθεί από αρχαία μνημεία, η οποία ξεκινά από το πάνω
μέρος του στέρνου και πιάνεται στα μαλλιά για να μείνει τεντωμένη και να
σκεπάζει όλο τον λαιμό. Ακόμη, έδεναν λινό ύφασμα κάτω από το σαγόνι τους
και, πολλές φορές, φορούσαν στα μαλλιά δίχτυ με δίφορα σχέδια ή
κοσμήματα. Τα παπούτσια που παρατηρούνταν ήταν διακοσμημένα με
κοψίματα. Η επέκταση του μπροστινού μέρους του υποδήματος ήταν ανάλογη
με την βαθμίδα του ανθρώπου που τα φορούσε.

18. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (15ος
-17ος
αιώνας μ.Χ.)
Είναι ευρέως διαδεδομένο πως, η περίοδος της Αναγέννησης, χαρακτηρίζεται
από πλήθος επιτευγμάτων και καινοτομιών που διέπουν την ανθρωπότητα.
Όσον αφορά στην ενδυμασία, η Αναγέννηση άφησε το στίγμα της κάνοντας
τους ανθρώπους να επιδίδονται σε υπερβολές. Η οικονομική ανάπτυξη που
σημειώθηκε επέφερε οξύ ανταγωνισμό και επίδειξη μεταξύ των ατόμων ενώ
τα ακριβά υφάσματα, τα γουναρικά και τα κοσμήματα ήταν ένδειξη επιτυχίας.
Οι γυναίκες των βασιλικών αυλών της Βουργουνδίας φορούσαν, κατά την
δεύτερη δεκαετία του 15ου αιώνα, φορέματα με βαθιά λαιμόκοψη, ενώ μερικά
χρόνια αργότερα, το 1435, στις δυτικές χώρες τα φορέματα συγκρατούσαν
ζώνες που τοποθετούνταν κάτω ακριβώς από το στήθος.

19. Οι γαλλίδες αριστοκράτισσες του 1450 ντύνονταν με φορέματα διακοσμημένα
με ερμίνα και άνοιγαν πάνω από μία ψηλή φαρδιά ζώνη για να δείξουν το
εσωτερικό κορσάζ.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Η εποχή χαρακτηρίζεται από τα ψηλά
κωνικά καπέλα με κυματιστό βέλο, το οποίο συχνά στηριζόταν σε ασύρματο
σκελετό. Τέτοιο καπέλο φορούσαν, μεταξύ άλλων, και οι Γαλλίδες της
αριστοκρατίας που αναφέρθηκαν παραπάνω. Το 1416 οι αυλικές της
Βουργουνδίας συμπλήρωναν την εμφάνισή τους με καπέλο που διέθετε
φτερωτό λοφίο. Για τις νεαρές κοπέλες της ίδιας περιοχής το σχέδιο του
καπέλου, γύρω στο 1460, ήταν πιο εντυπωσιακό αφού από το αξεσουάρ
κρεμόταν ένα κασκόλ.

20. Παρ ’όλα αυτά, η Γαλλία και η Αγγλία, ακολουθώντας το παράδειγμα της
Ιταλίας, έμειναν προσκολλημένες περισσότερο στο μεσαιωνικό στυλ. Οι
Γερμανοί έφτασαν σε μεγαλύτερες και πιο ακραίες ‘βελτιώσεις’ της φυσικής
σιλουέτας. Βάζουν μεγάλα φουσκώματα στο κεφάλι, στους ώμους, στους
μηρούς, μικρά φουσκώματα πάνω το στήθος, την πλάτη, τα χέρια, τα πόδια
και τα κάτω άκρα.
Τα καπέλα των περιοχών αυτών διαθέτουν ευρύ γείσο (προεξοχή πηλικίου ή
κασκέτου, που σκιάζει το μέτωπο και προστατεύει τα μάτια από τον ήλιο).

21. Τον 16ο αιώνα, τα ρούχα κατασκευάζονταν με πολυτελή υφάσματα, όπως
μετάξι με πλουμιστά σχέδια από βελούδο διακοσμημένο με πολύτιμους
λίθους, δαντέλα και περίτεχνα κεντήματα. Το πνεύμα της Αναγέννησης,
επηρέασε όχι μόνο τη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική, αλλά και τη μόδα.
Στη Γερμανία του 1514 τα κοψίματα των ενδυμάτων αποτελούσαν τάση της
εποχής.
Το 1535 τα φορέματα των γυναικών είχαν βαθιά λαιμόκοψη και το κορσάζ
τους ήταν άκαμπτο, κοντό και επίπεδο.

22. Στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, οι περισσότερες χώρες ακολούθησαν τη
μόδα της Ισπανίας, που είχε πλουτίσει εκείνη την περίοδο από τα ορυχεία
ασημιού και είχε γίνει η μεγαλύτερη δύναμη της Ευρώπης. Η ενδυμασία αυτής
της εποχής είναι συνυφασμένη με όλους τους τύπους της δημιουργικής
έκφρασης και προχωράει πέρα από τα όρια, σε νέες ανακαλύψεις. Κοινά
ενδυματολογικά χαρακτηριστικά που συναντάμε σε όλες τις χώρες
συνοψίζονται στα εξής: πλούσια, βαριά υλικά, σε μεγάλες ποσότητες, μεγάλα
μανίκια, εφαρμοστά ενδύματα και καλυμμένα κεφάλια. Ο κορσές που
προαναφέρθηκε χρησιμοποιείται εκτεταμένα, κατά τη διάρκεια αυτής της
περιόδου. Οι γυναίκες, επιπλέον, προκειμένου να τονίσουν την μέση τους,
φορούσαν στενά κορσάζ (το τμήμα του γυναικείου ρούχου που καλύπτει το
πάνω μέρος από τους ώμους μέχρι την μέση- το μπούστο-) και κορσέδες με
ενίσχυση από ξύλο ή μέταλλο. Κάτω από τα φορέματά τους φορούσαν ένα
κρινολίνο με ενσωματωμένους ξύλινους δακτυλίους, που χάριζαν στο ένδυμα
σχήμα καμπάνας (το εσώρουχο που αναφέρθηκε προηγουμένως).
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Η «μόδα» της εποχής χαρακτηρίζεται
από κολάρα, τα οποία φορέθηκαν πάνω από την λαιμόκοψη των ενδυμάτων.

23. Οι αριστοκράτισσες της Ισπανίας, το 1571, φορούν χρυσοκέντητα φορέματα
από βελούδο, με πρόσθετα μανίκια που δένουν στον καρπό.
Μία δεκαετία αργότερα, στην περιοχή της Γαλλίας, τα ενδύματα της
αριστοκρατίας διαθέτουν μανίκια από την κορυφή των οποίων απλώνεται ένα
ύφασμα που κουμπώνει κομψά στο μπροστινό μέρος του χεριού. Τα κολάρα
χαρακτηρίζονται, για ακόμη μια φορά, εντυπωσιακά.

24. Αξίζει να σημειώσουμε το ένδυμα της Ελίζαμπεθ Α’ της Αγγλίας, κατά την
τελευταία δεκαετία του 16ου αιώνα. Το μακρύ φόρεμά της είναι διακοσμημένο
με πολύτιμους λίθους και ανοίγει σε μία πολύ φαρδιά φούστα. Ο γιακάς του
φορέματος είναι φτιαγμένος από φίνο βαμβακερό ύφασμα και το κολάρο από
δαντέλα. Τα μανίκια του ρούχου είναι φαρδιά και πρόσθετα.

25. Κατά τον 17ο αιώνα, η γαλλική αυλή του Λουδοβίκου, που προηγήθηκε τρεις
αιώνες, επηρέασε το πρώτο μισό του αιώνα. Τα στρογγυλά κολάρα έδωσαν
τη θέση τους σε σκληρούς γιακάδες και αργότερα σε γιακάδες εύκαμπτους με
φίνα δαντέλα, οι λεγόμενοι whisk. Τα φορέματα με τις βαθιές λαιμοκόψεις
είχαν φαρδιούς γιακάδες με δαντελένιες λεπτομέρειες.

26. Η εξωτερική φούστα κατέληγε σε μια ουρά, που το μήκος της δήλωνε την
θέση της κυρίας που την φόραγε στην Γαλλική αυλή.
Στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα, οικογένειες της Ολλανδίας
χρησιμοποιούσαν πολυτελή σκούρα υφάσματα για το ντύσιμό τους.
Νομοτελειακά, η γυναικεία ένδυση απέκτησε τα ανάλογα χαρακτηριστικά.

27. Οι Ευρωπαίες του 1634 ντύνονται με φορέματα που διαθέτουν ψηλή μέση και
εύκαμπτη φούστα.
Περίπου μία δεκαετία αργότερα, οι κυρίες της Γαλλίας φορούν φορέματα με
μάζεμα προς τα πίσω, το οποίο αποκαλύπτει το μεσοφόρι.
Συμπληρωματικά με την ενδυμασία: Λίγα χρόνια αργότερα, το 1674, έκαναν
την εμφάνιση τους οι ποδιές, που αποτελούσαν διακοσμητικό στοιχείο.

28. Οι κορσέδες μεταβλήθηκαν και, τώρα πια, ενισχύονται με μπανέλες, δένουν
στην πλάτη και έχουν ρυθμιζόμενες μπρετέλες. Το κορσάζ ενισχύεται με
κοκάλινο σκελετό και χρησιμοποιείται σαν κορσές.

29. Τα υποδήματα, στην περίοδο της Αναγέννησης, επηρεάζονται από την άνοδο
της πλούσιας τάξης. Αν και τα κομμάτια ήταν σχεδόν ίδια για τους άνδρες και
τις γυναίκες, υπήρχαν διαφορές ως προς τις τάσεις και τα υλικά, ανάλογα με
την κοινωνική τάξη. Επιπλέον, τα παπούτσια δεν αποτελούσαν μόνο
πρωταρχική ανάγκη αλλά και απόδειξη κύρους.

30. Ακόμη, ένα από τα σήματα κατατεθέντα της εποχής που μας απασχολεί, αν
και δεν αποτελεί ένδυμα, ήταν συμπληρωματικό της εμφάνισης των κυριών
της καλής κοινωνίας. Πρόκειται για το μεταξωτό ομπρελίνο, που προστάτευε
το πρόσωπο από τον ήλιο στη διάρκεια ενός περίπατου. Τα ομπρελίνο της
Αναγέννησης συναντώνται σε διάφορα σχέδια και χρώματα.
Η ενδυμασία των γυναικών, και όλα όσα λειτουργούσαν συμπληρωματικά με
αυτήν, χαρακτήρισαν το γυναικείο φύλο των χρονικών περιόδων που
μελετάμε. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να αναφέρουμε και περαιτέρω πληροφορίες
που συνόδευαν, και παράλληλα εμπλούτιζαν, το παρουσιαστικό των
γυναικών.
ΚΟΜΜΩΣΕΙΣ
Μεσαιωνικήεποχή
Τα μεσαιωνικά χτενίσματα ήταν εξαιρετικά και επίσημα, με υπέροχα, πλούσια και ποικίλα
στυλ. Μεταξύ των ανώτερων τάξεων, οι πλεξούδες και τα «κουλούρια» ήταν πολύ
δημοφιλή και ήταν επίσης ευρέως διαδεδομένο να χρησιμοποιούνται μεταλλικά σύρματα
και κορδέλες πουδημιουργούσαν περίπλοκα χτενίσματα. Μερικές φορές,
χρησιμοποιήθηκαν αξεσουάρ πουέμοιαζαν με ζώνεςλουλουδιών και φύλλων, μαζί με
μεταξωτές κορδέλες. Η ποικιλία των μεσαιωνικών χτενισμάτων των γυναικών ήταν
μεγαλύτερη από των ανδρών, για προφανείς λόγους.

31. Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, οι γυναίκες είχαν ωςεπί το πλείστον μακριά μαλλιά, που
ευνοούσαν διάφορα στυλ. Σπάνια, υπήρχε μια τάση μικρού ήμεσαίου μήκους
χτενίσματος. Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά των μεσαιωνικών, γυναικείων χτενισμάτων
ήταν τα λουλούδια, οι μεταξωτές κορδέλες και τα φύλλα. Οι μακριές πλεξούδες
αποτελούσαν το σύνηθες σχέδιο για τα μαλλιά των γυναικών.

32. Κατά τα τέλη του μεσαίωνα, εισήχθησαν κυλινδρικά κουλούρια, τα οποία
χρησιμοποιήθηκαν σεκάθε πλευρά του κεφαλιού.
Κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, δεν ήταν πολύασυνήθιστο να εμφανίζεται
ηχωρίστρα, ενώ κρύβονταν τα υπόλοιπα μαλλιά με ένα πέπλο.

33. Τα θρησκευτικά χτενίσματα ήταν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο για τη γυναίκα του μεσαίωνα.
Καθώςο Χριστιανισμός απέκτησε τις ρίζες του στη μεσαιωνική Ευρώπηκαι η αποδοχή
του αυξήθηκε, άσκησε επίσης την επιρροή του στους τρόπους ζωής των ανθρώπων, και
αυτό περιελάμβανε και το μεσαιωνικό χτένισμα. Μεταξύ των Μοναχών, η συνηθέστερη
πρακτική ήταν να κρατάς κοντά μαλλιά και να τα κρύβεις μέσα σεένα πέπλο.
Τα καλύμματα κεφαλής ήταν ένα πολύ σημαντικό μέροςτων χτενισμάτων μεταξύ τόσο
των ανδρών όσο και των γυναικών. Έτσι, τα πιο δημοφιλή, μεσαιωνικά χτενίσματα είχαν
κάποιο είδος καπέλου. Ακόμη, το κεφάλι καλυπτόταν με μια στενή ταινία κεφαλής που
ονομάζεται Fillet. Αυτό το μεσαιωνικό χτένισμα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στις
άγαμες γυναίκες.
Ένα άλλοαπό τα πιο δημοφιλή θρησκευτικά χτενίσματα, ιδίωςμεταξύ των αγγλικών
γυναικών ήταν η κουκούλα, πουπεριείχε περίτεχνα, σχεδιασμένα κεντήματα.
Όσον αφορά στις εργατικές τάξεις, οι πλεξίδες και τα λουλούδια ήταν το επικρατέστερο
στοιχείο των κομμώσεων.
Τέλος, φαίνεται ότι ανάμεσα στις κυρίες των αυλών τα μακριά μαλλιά ήταν αυτά που
κυριαρχούσαν.

34. Αναγέννηση
Οι γυναίκες άρχισαν να εκθέτουν τα μαλλιά τους, επειδή κατά τη διάδοση του
προτεσταντισμού, ειδικά στην Αγγλία και την Ολλανδία, η πίεση της
Καθολικής Εκκλησίας και του Πάπα της Ρώμης έγινε μικρότερη. Οι γυναίκες
της εποχής είχαν μακριά μαλλιά τα οποία έφτιαχναν σε μπούκλες.
Όταν τα έπιαναν κότσο χρησιμοποιούσαν στολίδια για να τα ομορφύνουν όπωςκορδέλες,
χρυσά νήματα, καρφίτσες και κοσμήματα.

35. Αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους κομμώσεις ψηλά χτενισμένες και με
μεγάλο όγκο.
Οι γυναίκες εξακολουθούν να προτιμούν τα μαλλιά τους στολισμένα με
κορδέλες ή κοσμήματα ή πολύτιμους λίθους. Στην Αγγλία, η βασίλισσα
Ελισάβετ Α ‘, έγινε δημοφιλής με ένα κοκκινωπό-χρυσό χρώμα των μαλλιών
(βλ. παραπάνω).
ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ
Μεσαίωνας
Το θρησκευτικό στοιχείο που κυριαρχούσε την περίοδο αυτή ανέκοψε
προσωρινά την εξελικτική πορεία της αισθητικής περιορίζοντας την ευρεία
χρήση των καλλυντικών, καθώς σε γενικές γραμμές το βάρος δινόταν
περισσότερο στην πνευματική ολοκλήρωση παρά στην εμφάνιση. Η τελευταία
είχε συνδεθεί με κάτι υλικό-σαρκικό. Κατά λογική συνέπεια θεωρούνταν ως
κάτι ασυμβίβαστο με την πνευματικότητα που διακήρυσσε η θρησκεία και
επομένως ήταν κάτι άξιο αποδοκιμασίας και περιφρόνησης. Οι πληροφορίες

36. για τη χρήση των κοσμητικών προϊόντων στην περίοδο του Μεσαίωνα είναι
ατελείς, προερχόμενες από αντικείμενα τέχνης, χειρόγραφα, συνήθη ή
προσβλητικά σχόλια για γυναίκες που «χρωμάτιζαν» το πρόσωπό τους. Σε
όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα η φυσική ομορφιά υμνήθηκε μάλιστα ιδιαίτερα
από τους ποιητές. Το γεγονός όμως αυτό δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει τις
γυναίκες από το κυνήγι και την απόκτηση της ομορφιάς με τη χρήση
καλλυντικών προϊόντων και να αναστείλει γενικά τη χρήση του μακιγιάζ. Από
τις πληροφορίες που έχουν διασωθεί, οι γυναίκες της ανώτερης τάξης
προσπαθούσαν να έχουν αφύσικα χλωμό πρόσωπο, που το πετύχαιναν με
αφαίμαξη ή με τη χρησιμοποίηση λευκής πούδρας, όπως πολύ
χαρακτηριστικά στην Ισπανία του 6ου αιώνα. Αντίθετα, οι γυναίκες της
κατώτερης τάξης ή οι κοινές γυναίκες χρησιμοποιούσαν ροζ χρώμα για την
επιδερμίδα. Τρεις αιώνες αργότερα, στη Γερμανία, η ροζέ απόχρωση άρχισε
να χρησιμοποιείται και από τις γυναίκες της ανώτερης τάξης.
Από τον 11ο αιώνα, η λευκή επιδερμίδα αποτελεί κοινό στόχο όλων πλέον
των γυναικών, ώστε ακόμη και οι γυναίκες παύουν να χρωματίζουν ροζέ το
πρόσωπό τους. Στη Γαλλία του 15ου αιώνα, οι γυναίκες της ανώτερης τάξης
χρησιμοποιούσαν πάστα λευκού χρώματος και σπάνια στο χρώμα του
δέρματος.
Επειδή οι γυναίκες της ανώτερης τάξης επεδίωκαν με το μακιγιάζ την
εξωπραγματική χλομάδα του δέρματος του προσώπου, το ρουζ
χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα από αυτές. Ωστόσο, οι συνήθειες για τη χρήση του
ρουζ διέφερε από χώρα σε χώρα και από αιώνα σε αιώνα. Οι γυναίκες των
Αγγλοσαξόνων περιγράφονται με μάγουλα κόκκινα βαμμένα.

37. Στην Ισπανία τον 6ο αιώνα οι γυναίκες της κατώτερης τάξης, μόνο,
χρησιμοποιούν υγρό ρουζ σε ροζέ απόχρωση μαζί με χρωματισμένη βάση ή
και μόνο του. Στη Γερμανία και την Αγγλία το ρουζ χρησιμοποιείται από τις
ίδιες κοινωνικά γυναίκες, μόνο που η απόχρωσή του είναι περισσότερο
πορτοκαλί. Τον 13ο αιώνα το ρουζ χρησιμοποιείται από όλες τις τάξεις,
λιγότερο όμως από ό, τι η χρωματισμένη βάση. Στη Γαλλία του 15ου αιώνα,
όλες οι γυναίκες – πιο συχνά ωστόσο, οι κοινές – βάφουν τα μάγουλά τους με
πυρρόχρωμο ρουζ, τοποθετημένο συνήθως κυκλικά.

38. Οι σκιές στα μάτια χρησιμοποιούνται σε διάφορα χρώματα, πράσινο, μπλε,
γκρίζο, καφέ. Κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα οι Γάλλοι προτιμούν τα
γαλάζια βαμμένα βλέφαρα, ενώ οι Άγγλοι τα γκριζωπά.
Η μεγαλύτερη αλλαγή έγινε στα φρύδια, τα οποία μέχρι τον 14ο αιώνα ήταν,
συνήθως, φυσικά. Ο θαυμασμός όμως για τα στενά φρύδια αυξήθηκε
ιδιαίτερα κατά τον 14ο και 15ο αιώνα και οι γυναίκες που ακολουθούσαν την
μόδα αποτρίχωναν τα φρύδια τους σε πολύ στενή γραμμή.
Αποκορύφωμα της μεσαιωνικής θεώρησης της ομορφιάς και της τελειότητας
ήταν τα ξυρισμένα στο μέτωπο, κροτάφους και λαιμό μαλλιά, μαζεμένα πίσω
και συνήθως καλυμμένα με καπέλο σε κωνικό σχήμα.
Η χρήση του μακιγιάζ στην περιοχή των μαλλιών δεν ήταν κάτι που
συνηθιζόταν μια και υφάσματα έκρυβαν το τριχωτό της περιοχής.

39. Κατά το Μεσαίωνα, το μπάνιο δεν ήταν μια καθημερινή ιεροτελεστία, αλλά
χρησιμοποιούνταν ωστόσο τα αρωματικά έλαια από εκείνους που είχαν την
οικονομική άνεση να τα αποκτήσουν. Παρ’ όλα αυτά, η έντονη δυσοσμία που
επικρατούσε ήταν γεγονός.
Αναγέννηση
Από τα έργα τέχνης που σώζονται και προέρχονται από τη συγκεκριμένη
φάση της ιστορίας μας πληροφορούν για την περιποίηση και την επιμέλεια
που επέλεγαν να κάνουν οι γυναίκες στην εμφάνισή τους.
Το πρότυπο της ομορφιάς, για την περίοδο αυτή, συνοψίζεται στο φωτεινό,
λαμπερό και ντελικάτο πρόσωπο, που πλαισιώνεται από κυματιστά, πλούσια
ανοιχτόχρωμα μαλλιά, βαμμένα στο χρώμα του χρυσού, του μελιού και του
ανοιχτού πορφυρού. Το μέτωπο πλατύ και ψηλό προβάλλεται έντονα και για
το λόγο αυτό αποτριχώνεται με ιδιαίτερη επιμέλεια.
Η γραμμή των φρυδιών είναι καμπύλη, τόσο απαλή που μόλις και διακρίνεται,
με κοντές, λεπτές τρίχες, πάνω από βλέφαρα βαμμένα σκούρα ή καφετιά. Το
σκούρο μαύρο απορρίπτεται, καθώς σκοτεινιάζει το βλέμμα, σε αντίθεση με το
καστανό που δίνει ένα απαλό, γλυκό, φωτεινό και ευγενικό βλέμμα. Τα μάτια
είναι μεγάλα και στρογγυλεμένα για να δώσουν την εντύπωση της γλυκύτητας
και της αγνότητας, ενώ οι βλεφαρίδες είναι λεπτές, κοντές, άτονες, σχεδόν
ανύπαρκτες.

40. Στα μάτια, σπάνια, χρησιμοποιείται χρώμα, κάτι που θεωρείται ωστόσο
απαραίτητο στα μάγουλα για να δώσουν ένα τόνο φρεσκάδας και νεότητας.
Το στόμα είναι μικρό με κανονικά χείλη και χρωματισμένο στο ίδιο ρόδινο
χρώμα που έχουν και τα μάγουλα.
Μία από τις πιο σπάνιες πράξεις της περιόδου αυτής ήταν το ξύρισμα των
φρυδιών και της τριχοειδούς γραμμής για να δοθεί μεγαλύτερη έκταση στο
μέτωπο. Το γυμνό φρύδι ήταν ένας τρόπος να δώσει στη γυναίκα την
εμφάνιση της εξυπνάδας.
Οι γυναίκες για να επιτύχουν το πρότυπο της ομορφιάς της περιόδου αυτής,
εξακολουθούν να λευκαίνουν την επιδερμίδα τους με τον δηλητηριώδη, λευκό

41. μόλυβδο και τον χλωριούχο ψευδάργυρο, συχνά τοποθετώντας το ένα
στρώμα πάνω στο άλλο, είτε για να αποφύγουν τον καθημερινό καθαρισμό
προσώπου, είτε για να καλύψουν τις ρυτίδες.
ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ
Μεσαίωνας
Τα κοσμήματα του μεσαίωνα ήταν σχεδόν ίδια με τα σημερινά. Οι γυναίκες τα
φορούσαν για λόγους καλαισθησίας και για να προβάλλουν την κοινωνική
τους τάξη. Η μεγάλη επιρροή που ασκούσε οι θρησκεία αντικατοπτρίζεται και
στον τομέα των κοσμημάτων, τα οποία εξυπηρετούσαν και θρησκευτικούς
σκοπούς. Εκείνη τη περίοδο συναντώνται σκουλαρίκια, βραχιόλια, περιδέραια
και δαχτυλίδια.

43. Αναγέννηση
Τα κοσμήματα της εποχής, που κυρίως τα γνωρίζουμε από τους πίνακες,
αναπαριστούν την ομορφιά της φύσης και στηρίζονται πολύ στο χρώμα. Το
χρώμα αποδίδεται από τα σμάλτα που χρησιμοποιούνται ευρύτατα, αλλά και
τις χρωματιστές πολύτιμες πέτρες που φέρνουν μαζί τους οι θαλασσοπόροι
από τις εξερευνήσεις.
Την εποχή αυτή είχαν σε μεγάλη εκτίμηση τα μαργαριτάρια και
τους σκαλιστούς πολύτιμους λίθους (καμέο). Τα διαμάντια δεν εμφανίζονται
συχνά, γιατί ακόμη δεν έχει διαδοθεί η τέχνη του ταγιαρίσματος, δηλαδή της
κατασκευής εδρών στους πολύτιμους λίθους, οπότε δεν μπορεί να αναδειχθεί
η λαμπρότητά αυτών των πετρών. Τα κοσμήματα που προτιμούσαν οι
άνθρωποι εκείνης της εποχής είναι οι καρφίτσες τα μενταγιόν και τα
δαχτυλίδια.
Την εποχή της Αναγέννησης, ξεκίνησε η κατασκευή κοσμημάτων από μη
πολύτιμα υλικά που σήμερα τα ονομάζουμε ψευδοκοσμήματα ή φο μπιζού. Οι
Γάλλοι κατασκευαστές ψευδοκοσμημάτων ονομάστηκαν bijoutier σε αντίθεση
με τους κατασκευαστές αληθινών κοσμημάτων που ονομάζονταν joaillier, μία
διάκριση που υπάρχει ακόμη στη γαλλική γλώσσα.

44. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Όπως είδαμε λοιπόν, η γυναικεία ενδυμασία, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα
και της Αναγέννησης, στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης είναι ένα μαγευτικό
κομμάτι του πολιτισμού τους. Χρώματα, υφάσματα, πολύτιμοι λίθοι,
εφευρετικότητα, πάθος, συνδυάστηκαν δημιουργώντας εξαίσια αντικείμενα,
που αποτελούν θεμέλια των σημερινών ενδυμάτων.
Όλα αυτά τα χρόνια έχω μάθει ότι το πιο σημαντικό σε ένα
φόρεμα είναι η γυναίκα που το φοράει.
Yves Saint-Laurent, 1936-2008, Γάλλος σχεδιαστής μόδας