Σχέδιο μαθήματος/ πρόταση διδασκαλίας για την Ιστορία Α' Γυμνασίου. Για περισσότερες ιδέες και σχέδια μαθήματος sxediomathimatos.gr!

1. 28
Σχέδιο
Μαθήματος
6
Οι μεταβατικοί
χρόνοι
Στόχοι:
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι μαθητές
επιδιώκεται:
1. Να γνωρίζουν τις μεταναστευτικές κινήσεις
των φύλων της εποχής.
2. Να περιγράφουν τις συνθήκες ζωής κατά
την περίοδο των «Σκοτεινών Χρόνων» της ελληνικής
ιστορίας και να αιτιολογούν με βάση την περιγραφή
τους τον χαρακτηρισμό αυτό.
3. Να προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά των
Ομηρικών επών ως πηγών ιστορικής γνώσης και να
τα εμηνεύουν ανάλογα.
4. Να κατασκευάζουν ερμηνείες και να εξαγά-
γουν συμπεράσματα επεξεργαζόμενοι τις ιστορικές
πηγές.
5. Να αιτιολογούν τα ιστορικά γεγονότα ως συ-
νέπειες άλλων, προγενέστερων γεγονότων.
Μέθοδοι διδασκαλίας:
Κατευθυνόμενος διάλογος, επίδειξη χαρτών, αφή-
γηση, επεξεργασία πηγής, ερωταποκρίσεις.
Μέσα:
Υπολογιστής, διαδίκτυο, προτζέκτορας, χάρτης, πί-
νακας.
Αφόρμηση:
Ως δραστηριότητα αφόρμησης, ρωτάμε
Προετοιμασία
Παραθέματα της σελίδας 37 του σχολικού βιβλίου
με τίτλο «Οι μνήμες από την αναστάτωση στην Ελ-
λάδα», Θουκυδίδης, Ιστορία Α’, 12 (Μετ. Άγγ. Βλά-
χου), και «Η ζωή στην Ελλάδα μετά την πτώση του
Μυκηναϊκού κόσμου» Θουκυδίδης, Ιστορία Α’, 2
(Μετ. Άγγ. Βλάχου).
ΟΙ ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Και μετά τα Τρωικά εξακολούθησαν στην Ελλάδα οι μεταναστεύσεις και οι εισβολές και η έλλειψη ησυ-
χίας την εμπόδισε να αναπτυχθεί. Η μακροχρόνια απουσία των Ελλήνων στην Τροία προκάλεσε πολλές
αναταραχές και σε πολλές πολιτείες έγιναν επαναστάσεις που ανάγκασαν πολλούς να φύγουν και να
πάνε να ιδρύσουν άλλες πολιτείες. Εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Θεσσαλοί έδιωξαν από
την Άρνη τους σημερινούς Βοιωτούς… Ογδόντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Δωριείς κατέκτησαν
την Πελοπόννησο. Μόνο μετά από πολλά χρόνια η Ελλάδα ησύχασε.
Θουκυδίδης, Ιστορία, Α, 12 (μετ. Άγγ. Βλάχου).
Η ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Τότε δεν υπήρχε ούτε εμπόριο ούτε ασφάλεια στις χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές και επικοινωνίες
και οι κάτοικοι καλλιεργούσαν τόση μόνο γη, όση τους ήταν απαραίτητη για να ζουν. Δε δημιουργούσαν
απόθεμα από χρήματα ούτε φύτευαν δέντρα γιατί, μη έχοντας τείχη για προστασία, δεν ήξεραν ποτέ αν
και πότε θα εμφανιζόταν κάποιος να τους τα αρπάξει.
Θουκυδίδης, Ιστορία, Α, 2 (μετ. Άγγ. Βλάχου).

2. 29
τους μαθητές τους λόγους της πτώσης του μυκη-
ναϊκού πολιτισμού γύρω στα 1200 π.Χ., κάνοντας
ταυτόχρονα και μία σύντομη επανάληψη της αντί-
στοιχης ύλης που έχει διδαχθεί σε προηγούμενα
μαθήματα. Υπενθυμίζοντας βασικά σημεία της ύλης
όποτε χρειάζεται, αναμένουμε απαντήσεις όπως:
μετακίνηση Ελληνικών φύλων, εσωτερικές ανατα-
ραχές, οικονομική κρίση λόγω αναταράξεων στην
περιοχή της Μεσογείου. Ζητάμε από τους μαθητές
να φανταστούν πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή
των ανθρώπων της εποχής μέσα στις αναφερθείσες
συγκυρίες: τι θα μπορούσε να σημαίνει η μετακί-
νηση φύλων; (αναφερόμαστε στον συνήθως βίαιο
χαρακτήρα των μαζικών εγκαταστάσεων∙ τις αλλα-
γές που προέκυπταν από την συμβίωση νέων φύ-
λων που μόλις είχαν εγκατασταθεί σε νέες περιοχές
με τα παλιά που κατοικούσαν ήδη εκεί κ.ά.π.). Οι
μαθητές καλούνται να φανταστούν την επικρατού-
σα κατάσταση αξιοποιώντας πρακτικές εξαγωγής
λογικών συμπερασμάτων (π.χ. οι επιδρομές μπορεί
να είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή οικισμών,
καλλιεργιών κ.λπ., η οποία άμεσο αποτέλεσμα θα
είχε τη φτώχεια, την κοινωνική αναταραχή, την
ανασφάλεια κ.λπ., άμεση απόρροια των οποίων θα
μπορούσε να είναι η κατάρρευση του υπάρχοντος
πολιτισμού, όπως τον είχαν γνωρίσει οι μαθητές
μας στα προηγούμενα κεφάλαια). Καταλήγουμε
εξηγώντας στους μαθητές πως η κατάρρευση αυτή
είναι ο λόγος που ονομάζουμε την εποχή που μελε-
τάμε «Σκοτεινούς Χρόνους».
Στη συνέχεια ζητάμε από τους μαθητές να διαβάσουν τα παραθέματα του Θουκυδίδη και επε-
ξεργαζόμαστε τα κείμενα συγκρίνοντας την καταγραφή του Θουκυδίδη με τα όσα συζητήθηκαν κατά την
δραστηριότητα αφόρμησης: ήταν οι περιγραφές των μαθητών κοντά στα όσα κατέγραψε ο Θουκυδίδης;
Ποιες όμως ήταν ακριβώς οι μετακινήσεις αυτές για τις οποίες συζητάμε; Σε αυτό το σημείο μπορούμε να
δείξουμε στον χάρτη της τάξης τις μετακινήσεις των φύλων (από πού προήλθε το καθένα και πού εγκατα-
στάθηκε). Συγκεκριμένα:
Δωριείς: από την Πίνδο →Πελοπόννησος/ τμήμα Στερεάς Ελλάδας, αργότερα Κυκλάδες και Κρήτη.
Θεσσαλοί: από την Πίνδο → στην σημερινή Θεσσαλία.
Βοιωτοί και Αιολείς: από την σημερινή Θεσσσαλία → Βοιωτία, Λέσβος, Τένεδος, βόρεια Μικράς Ασίας.
Ίωνες: από την Πελοπόννησο → Αττική, Εύβοια, Κυκλάδες.
Έπειτα, ρωτάμε τους μαθητές τι πιστεύουν ότι θα έκαναν οι άνθρωποι που ζούσαν ήδη στα μέρη
στα οποία εγκαταστάθηκαν τα παραπάνω φύλα. Ερχόμαστε έτσι στον Πρώτο Ελληνικό Αποικισμό. Πολύ
καλός και ευσύνοπτος χάρτης για τις αναφερθείσες μετακινήσεις, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί
στην τάξη, είναι αυτός που βρίσκεται στην σύνδεση http://explorethemed.com/EthnicArchaicEl.asp. Εναλ-
λακτικά, ζητάμε από τους μαθητές να μελετήσουν τον χάρτη στην σελίδα 38 του σχολικού βιβλίου με τις
μετακινήσεις αυτές, και ταυτόχρονα εξηγούμε την πορεία των μετακινήσεων και την ονομασία των περι-
οχών στις οποίες εγκαταστάθηκαν τα φύλα ανάλογα με τις ονομασίες των φύλων: Ιωνία, Αιολίδα, Δωρική
Εξάπολη.
Στο σημείο αυτό αξιοποιούμε την ιστοριογραμμή της τάξης, τοποθετώντας στο σωστό χρονικό ση-
μείο τις μετακινήσεις των πληθυσμών στις οποίες αναφερθήκαμε, και επιστρέφουμε στις πηγές του Θου-
κυδίδη τις οποίες διαβάσαμε. Ρωτάμε τα παιδιά αν γνωρίζουν αν ο Θουκυδίδης ζούσε την ίδια εποχή με
τα γεγονότα που περιγράφει, και σε περίπτωση που τα παιδιά δεν γνωρίζουν, τους ενημερώνουμε σχετικά
και σημειώνουμε το όνομα «Θουκυδίδης» σε διαφορετικό σημείο της ιστοριογραμμής, τον 5ο αιώνα. Συ-
ζητάμε με τους μαθητές πώς γίνεται να μας δίνει πληροφορίες για μια εποχή τόσο μακριά από την δική
του, και τους ρωτάμε να μας πούνε τρόπους με τους οποίους μπορεί να συνέλεγε πληροφορίες για γεγο-
νότα τόσο προγενέστερα της εποχής τους, εξηγώντας στους μαθητές ότι αυτή είναι η δουλειά που κάνει
ο ιστορικός, αλλά και ο δημοσιογράφος, ο αστυνομικός που ερευνά ένα έγκλημα κ.λπ. Εξηγούμε επίσης
στους μαθητές ότι σήμερα, εκτός από τα βιβλία του Θουκυδίδη, χρησιμοποιούμε ως ιστορικές μαρτυρίες
και τα Ομηρικά έπη. Επιστρέφοντας στην ιστοριογραμμή μας, σημειώνουμε το χρονικό σημείο στο οποίο
Προσπέλαση

3. 30
Η ιστοριογραμμή αποτελεί ένα πολύτιμο
οπτικό βοήθημα για τους μαθητές μας, κα-
θώς τους επιτρέπει να αντιληφθούν την χρο-
νική συνέχεια, τα μεγέθη του χρόνου (αιώ-
νες, χιλιετηρίδες κ.λπ.) αλλά και την έννοια
της αλλαγής στην ιστορία. Μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε την ιστοριογραμμή που
έχουμε ήδη σχεδιάσει κατά τα προηγούμενα
μαθήματα σε κεντρικό σημείο της τάξης ή
να σχεδιάσουμε πρόχειρα στον πίνακα μια
παρόμοια, για την εποχή που μελετάμε. Έτσι
εξασφαλίζουμε ότι μαθητές διατηρούν μια
οπτική αντίληψη της χρονολόγησης και της
χρονικής συνέχειας.
Ως δραστηριότητα εμπέδωσης, ζητάμε από τους μαθητές να σχηματίσουν ένα πλέγμα αιτιών- απο-
τελεσμάτων, τοποθετώντας τις παρακάτω φράσεις στο σωστό σημείο:
•Πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού, μετακινήσεις πληθυσμών, Α’ ελληνικός αποικισμός στα παρά-
λια της Μικράς Ασίας και τα ελληνικά νησιά, πολιτική-οικονομική αναστάτωση, οικονομικός μαρασμός-α-
νασφάλεια.
Εμπέδωση
τοποθετούνται αφηγηματικά τα Ομηρικά έπη (12ος αιώνας). Εξηγούμε στους μαθητές ότι αν και γράφτηκαν
κατά την εποχή που μελετάμε στο σημερινό μάθημα, τα Ομηρικά έπη αφηγούνται μια παλιότερη εποχή,
προβάλλοντας όμως την εικόνα της ζωής της εποχής που γράφτηκαν, και όχι αυτή την οποία εξιστορούν. Για
παράδειγμα, οι συνεχείς ανακατατάξεις, οι πόλεμοι, η πολιτική αστάθεια, είναι χαρακτηριστικά της εποχής
των αιώνων που μελετάμε στο σημερινό μάθημα, και όχι της μυκηναϊκής εποχής, επομένως μας δίνουν πε-
ρισσότερες πληροφορίες για τους 11ο-8ο αιώνα, παρά για τον 12ο αιώνα.

4. 31
Στην διάρκεια της συμπλήρωσης του πίνακα βοηθάμε τους μαθητές λειτουργώντας υποβοηθητικά,
υπενθυμίζοντας πληροφορίες κ.λπ.
Σε διαφάνειες PowerPoint δείχνουμε στους μαθητές ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών, αντιστοίχι-
σης, συμπλήρωσης κενών, ή ανάπτυξης. Στις ερωτήσεις μπορούν οι μαθητές είτε να απαντούν στο τετρά-
διό τους ή να σηκώνουν χέρι και να απαντούν στην τάξη. Στην πρώτη περίπτωση επιτρέπουμε την αυτοαξι-
ολόγηση των μαθητών, παρέχοντάς τους τις σωστές απαντήσεις αφού περάσει κάποιο χρονικό διάστημα,
ώστε ο κάθε μαθητής να βλέπει κατά πόσο κατάλαβε το μάθημα. Στη δεύτερη περίπτωση, μπορούμε να
κρίνουμε συνολικά κατά πόσο έγινε κατανοητό το μάθημα, μέσω της συμμετοχής των μαθητών στην απά-
ντηση των ερωτήσεων. Ερωτήσεις ελέγχου μπορεί να είναι οι εξής:
1. Ποια ήταν τα φύλα που μετανάστευσαν κατά τους Σκοτεινούς αιώνες;
(Δωριείες, Θεσσαλοί, Βοιωτοί, Αιολείς, Ίωνες)
2. Αντιστοιχίστε τα φύλα με τις περιοχές τις οποίες αποίκισαν κατά τον Α’ ελληνικό αποικισμό:
Έλεγχος
Δωριείς
Αιολείς
Ίωνες
Λέσβος
Χίος
Κως
Ν. Μικρά Ασία
Σάμος
Β. Μικρά Ασία
Κεντρική Μ. Ασία
Ρόδος
Τένεδος
(Δωριείς: Ρόδος, Κως, Ν. Μικρά Ασία, Αιολείς: Λέσβος, Τένεδος, Β. Μικρά Ασία, Ίωνες: Χίος, Σάμος, Κεντρι-
κή Μ. Ασία)
3. Πιστεύετε πως τα Ομηρικά έπη αποτελούν αξιόπιστες ιστορικές μαρτυρίες σχετικά με την εποχή
που μελετάμε (11ο;-8ος αιώνας) και την εποχή στην οποία υποτίθεται πως τοποθετείται η αφήγησή τους;
Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
«Σκοτεινοί Χρόνοι»
Eκτός από την περίοδο στην οποία αναφερθήκαμε στο σημερινό μάθημα, ονομάζεται επίσης και
ο ευρωπαϊκός Μεσαίωνας. Οι μαθητές καλούνται να γράψουν ένα σύντομο αφηγηματικό κείμενο (8-12
σειρών) σχετικά με τις ομοιότητες των δύο ιστορικών περιόδων, αντλώντας πληροφορίες από σχετικές
ιστοσελίδες και βιβλία.
Για την πραγματοποίηση της εργασίας, δίνουμε στους μαθητές λέξεις κλειδιά με τις οποίες μπο-
ρούν να βρουν σχετικές πληροφορίες, όπως «Ευρωπαϊκός Μεσαίωνας», «Γεωμετρικοί Χρόνοι», «Dark
Ages» κ.ά. Χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τους ελληνικούς σκοτεινούς χρόνους μπορούν να βρουν
στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, στην σύνδεση http://www.fhw.gr/chronos/03/gr/
society/index.html.
Εργασία για το
σπίτι

5. 32
Χρήσιμο υλικό για την ενότητα μπορούμε να βρούμε στις παρακάτω συνδέσεις:
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, αρχαία Ελληνική ιστορία με υπερσυνδέσεις:
http://www.fhw.gr/chronos/03/gr/society/index.html
Βιντεο-μαθήματα αρχαίας ελληνικής ιστορίας από το Yale (στα αγγλικά)
http://oyc.yale.edu/classics/clcv-205/lecture-3
Θουκυδίδη, Ιστορίαι (μεταφραση στα νέα ελληνικά):
http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/contents.htm (2)
http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/contents.htm (12)
Επιπλέον
υλικό