www.1slaytindir.tr.gg

2. CÜMLENİN ÖGELERİCÜMLENİN ÖGELERİ

4. YÜKLEMYÜKLEM
 Annemi, babamı çokAnnemi, babamı çok seviyorum.seviyorum.
 Ali, okula bisikletleAli, okula bisikletle gitti.gitti.
 Bu türküyü hiçBu türküyü hiç duymamıştım.duymamıştım.
 Derse başlama ziliDerse başlama zili çaldı.çaldı.

5.  Sonbahar gelinceSonbahar gelince gezmelisinizgezmelisiniz o yerleri.o yerleri.
 Milli kültürü gelecek nesillere aktaran enMilli kültürü gelecek nesillere aktaran en
önemli vasıtaönemli vasıta dilimizdir.dilimizdir.
 İnsanın estetik zevk kazanmasında önemliİnsanın estetik zevk kazanmasında önemli
unsurlardan biri deunsurlardan biri de güzel sanatlardırgüzel sanatlardır..

6. Bir cümlede öznenin yaptığı işi , eylemiBir cümlede öznenin yaptığı işi , eylemi
ya da içinde bulunduğu oluşu zaman veya da içinde bulunduğu oluşu zaman ve
şahsa bağlı olarak bildiren kelime,şahsa bağlı olarak bildiren kelime,
tamlama veya kelime gruplarınatamlama veya kelime gruplarına yüklemyüklem
denir.denir.
 Yüklem cümlenin en önemli temelYüklem cümlenin en önemli temel
ögesidir.ögesidir.
 Bir düşüncenin tam olarak bildirilmesini,Bir düşüncenin tam olarak bildirilmesini,
bir anlamın ortaya konmasını sağlar.bir anlamın ortaya konmasını sağlar.

7.  Not :Bir cümle birden çok ögedenNot :Bir cümle birden çok ögeden
oluşabileceği gibi tek bir yüklemden deoluşabileceği gibi tek bir yüklemden de
oluşabilir.oluşabilir.
 ** Ertesi günErtesi gün okulaokula müfettişlermüfettişler gelmiştigelmişti.(C).(C)
 ** DüşünüyorumDüşünüyorum (C)(C)
 ** Güzeldi.Güzeldi. ( C )( C )

8.  Not:Her sözcük ya da sözcük grubundan yüklemNot:Her sözcük ya da sözcük grubundan yüklem
yapılabilir.yapılabilir.
 *Gecenin yalnızlığında sadece seni*Gecenin yalnızlığında sadece seni düşünürümdüşünürüm (fiil)(fiil)
 *Kasaba halkı meydanda*Kasaba halkı meydanda toplanmıştıtoplanmıştı.(fiil).(fiil)
 *Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgar*Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgar gibiydi.gibiydi.(edat)(edat)
 *Bu olayların suçlusu*Bu olayların suçlusu odurodur. (zamir). (zamir)
 *Sabah uyandığında gözleri*Sabah uyandığında gözleri ışıl ışıldıışıl ışıldı.(ikileme).(ikileme)
 *Konuşmalarına ister istemez*Konuşmalarına ister istemez kulak misafiri oldumkulak misafiri oldum..
(deyim)(deyim)
 *Çalışmak*Çalışmak yaşamın bir parçasıdıryaşamın bir parçasıdır..
 *Odayı süsleyen şey*Odayı süsleyen şey rengarenk çiçeklerdirrengarenk çiçeklerdir. (sıfat. (sıfat
tamlaması)tamlaması)
 *Öğrenmenin bir yolu da*Öğrenmenin bir yolu da okumaktır.okumaktır. ( isim)( isim)
 *Ali derslerinde çok*Ali derslerinde çok başarılıydı.( isim)başarılıydı.( isim)

9.  Yüklem cümlede sonda bulunur, fakatYüklem cümlede sonda bulunur, fakat
bazı cümlelerde yüklem ortada ya dabazı cümlelerde yüklem ortada ya da
başta bulunabilir.başta bulunabilir.
Ali dersAli ders çalışıyor.( yüklem sonda) (kurallıçalışıyor.( yüklem sonda) (kurallı
cümle)cümle)
DersDers çalışıyorçalışıyor Ali.Ali.(( yüklem sonda değil)yüklem sonda değil)
( devrik cümle)( devrik cümle)

10.  Cümlede her türlü sözcüğün yüklemCümlede her türlü sözcüğün yüklem
olabileceğini öğrendik. İsim olan sözcüklerolabileceğini öğrendik. İsim olan sözcükler
de fiil olan sözcükler de yüklem olabilir.de fiil olan sözcükler de yüklem olabilir.
Eğer fiil olan bir sözcük yüklem olmuşsaEğer fiil olan bir sözcük yüklem olmuşsa
bu cümle fiil cümlesidir; isim olan birbu cümle fiil cümlesidir; isim olan bir
sözcük yüklem olmuşsa bu cümle isimsözcük yüklem olmuşsa bu cümle isim
cümlesidir denir.cümlesidir denir.
AliAli okuyor.( yüklem fiil) (fiil cümlesi)okuyor.( yüklem fiil) (fiil cümlesi)
AliAli öğrencidir.( yüklem isim) ( isim cümlesi)öğrencidir.( yüklem isim) ( isim cümlesi)

11.  Yüklem cümlelerin temel taşıdır. BuYüklem cümlelerin temel taşıdır. Bu
sebeple hemen hemen her cümle yüklemsebeple hemen hemen her cümle yüklem
alır. Bazı durumlarda cümle yüklemalır. Bazı durumlarda cümle yüklem
almayabilir. Bu tür cümlelerealmayabilir. Bu tür cümlelere eksiltilieksiltili cümlecümle
denir.denir.
Nerden geliyorsun?Nerden geliyorsun?
Okuldan . ( eksiltili cümle)Okuldan . ( eksiltili cümle)

12.  Öge nedir, nasıl oluşur?Öge nedir, nasıl oluşur?
KardeşimKardeşim dündün Ankara’ yaAnkara’ ya trenletrenle gitti.gitti.
İşi yapanİşi yapan yapılma zamanıyapılma zamanı yapılma yeriyapılma yeri neyle yapıldığıneyle yapıldığı iş.,iş.,
EzopEzop başlangıçtabaşlangıçta bir köleymiş.bir köleymiş.
Yargının söz ettiği varlıkYargının söz ettiği varlık yargının değindiği zamanyargının değindiği zaman yargı,yargı,
Cümledeki her bir anlam öbeği ayrı birCümledeki her bir anlam öbeği ayrı bir
ögeyi oluşturur. Ögeler tek kelimedenögeyi oluşturur. Ögeler tek kelimeden
oluşabileceği gibi birden fazla kelimedenoluşabileceği gibi birden fazla kelimeden
de oluşabilir.de oluşabilir.

13. ………………………………………….sahilde …………….dolaştık..sahilde …………….dolaştık.
işiişi ne zaman yaptığıne zaman yaptığı işi kiminle yaptığıişi kiminle yaptığı
Bu sıcak günde ……………………Bu sıcak günde ……………………
işi yapanişi yapan
…………………………………… akın etmiş.akın etmiş.
İşin gerçekleşme yeriİşin gerçekleşme yeri

14. ÖZNEÖZNE
 Kıvırcık saçlı kız babasının elini tutmuştu.Kıvırcık saçlı kız babasının elini tutmuştu.
 Gece gündüz demeden çalışan adamGece gündüz demeden çalışan adam
yorulmuştu.yorulmuştu.
 Yaşlı adam martıları beslemek için herYaşlı adam martıları beslemek için her
gün sahile inerdi.gün sahile inerdi.

15. Bir cümlede yüklemin bildirdiği işi ,Bir cümlede yüklemin bildirdiği işi ,
eylemi yapan ya da oluş içinde bulunaneylemi yapan ya da oluş içinde bulunan
varlığavarlığa özneözne denir.denir.
Özneyi bulmak için yükleme “Özneyi bulmak için yükleme “NENE”,””,”KİMKİM””
soruları sorulurYüklemisoruları sorulurYüklemi isimisim olanolan
cümlelerde ise “cümlelerde ise “Olan kim, Olan ne?”Olan kim, Olan ne?”
soruları sorulur.soruları sorulur.

16. Ailece bulmaca çözmeyeAilece bulmaca çözmeye meraklıdırlar.meraklıdırlar.
Ben bu yüzden yalnızlığaBen bu yüzden yalnızlığa hasretimhasretim ..
Güzel gözler tül ardındanGüzel gözler tül ardından görünsün.görünsün.
Not: Yüklemi isim olan cümlelerde özneyiNot: Yüklemi isim olan cümlelerde özneyi
bulmak için hangi soruları soracağız?bulmak için hangi soruları soracağız?

17.  NOT:Her sözcük ya da sözcük grubu özneNOT:Her sözcük ya da sözcük grubu özne
olabilir.olabilir.
 *Geçen gün*Geçen gün evin duvarıevin duvarı yıkılmıştıyıkılmıştı.(isim.(isim
tamlaması)tamlaması)
 *Bahçesinde*Bahçesinde okyanuslarokyanuslar yetişiyorduyetişiyordu.(.(isimisim))
 **Derdini söylemeyen kişiDerdini söylemeyen kişi dermanderman
bulamazbulamaz.(.(sıfat tamlamasısıfat tamlaması))
 **Sana bakmakSana bakmak suya bakmaktırsuya bakmaktır.(.(isim fiilisim fiil))
 **OkumakOkumak zihnizihni dinlendirir.dinlendirir.((isim fiilisim fiil))

18. Bir iş emanet ettik sana.Bir iş emanet ettik sana.
Ali ‘ yi çağırtmış.Ali ‘ yi çağırtmış.
Kumsalda yürüyüş yapıyorlar.Kumsalda yürüyüş yapıyorlar.
Yukarıdaki cümlelerin öznesi nedir?Yukarıdaki cümlelerin öznesi nedir?

19.  GİZLİ ÖZNEGİZLİ ÖZNE
Cümlede doğrudan yer verilmeyenCümlede doğrudan yer verilmeyen
ancak yüklemin aldığı eklerle anlaşılanancak yüklemin aldığı eklerle anlaşılan
öznedir.öznedir.
Geldim .Geldim .
Yazıyı okuyor.Yazıyı okuyor.

20. Özne-Yüklem UygunluğuÖzne-Yüklem Uygunluğu
 Bir cümlenin öznesi tekil ise yüklemi tekil,Bir cümlenin öznesi tekil ise yüklemi tekil,
öznesi çoğul ise yüklemi çoğul olmalıdır.öznesi çoğul ise yüklemi çoğul olmalıdır.
 ÇocuklarÇocuklar, oyun yerine, oyun yerine koştularkoştular..
 AhmetAhmet, şarkı söylemeye, şarkı söylemeye başladı.başladı.

21. • Uyarı:
Cansız varlıklar, insan dışındaki canlıCansız varlıklar, insan dışındaki canlı
varlıklar, zaman ve eylem adları öznevarlıklar, zaman ve eylem adları özne
ve çoğul olunca, yüklem tekilve çoğul olunca, yüklem tekil
olmaktadır.olmaktadır.
BağrışmalarBağrışmalar birdenbirden kesildi.kesildi.

22. NESNENESNE
Öznenin işi yaparken yararlandığıÖznenin işi yaparken yararlandığı
( işten etkilenen) varlığa nesne( işten etkilenen) varlığa nesne
denir.Nesne öznenin yaptığı iştendenir.Nesne öznenin yaptığı işten
etkilenen unsurdur.etkilenen unsurdur.
Ali oyuncağı kırdı.Ali oyuncağı kırdı.
Ayakkabılarını çıkardı.Ayakkabılarını çıkardı.

23.  Nesneler hal ekini alıp almamalarına göreNesneler hal ekini alıp almamalarına göre
iki grupta incelenir.iki grupta incelenir.
 Belirtili nesneBelirtili nesne
 Belirtisiz nesneBelirtisiz nesne

24. BELİRTİLİ NESNE:BELİRTİLİ NESNE:
Nesne belirtme(-i ) hal ekini almışsaNesne belirtme(-i ) hal ekini almışsa
belirtili nesne olur.belirtili nesne olur.
Adam ayakkabılarını çıkardı.Adam ayakkabılarını çıkardı.
(Adamın bu işi yaparken yararlandığı , işten(Adamın bu işi yaparken yararlandığı , işten
etkilenen(çıkarılan) varlık ayakkabıdır.)etkilenen(çıkarılan) varlık ayakkabıdır.)
Neyi çıkardı? – ayakkabıyNeyi çıkardı? – ayakkabıyı-belirtili nesneı-belirtili nesne

25.  Parayı veren düdüğü çalar.Parayı veren düdüğü çalar.
 Çalar :Çalar :
 Çalan kim?:Çalan kim?:
 Neyi çalar?:Neyi çalar?:

26.  Herkes ,bu fıkralarda , bu fıkranın ruhunuHerkes ,bu fıkralarda , bu fıkranın ruhunu
teşkil eden fikirlerde kendini,kenditeşkil eden fikirlerde kendini,kendi
düşüncelerini bulmuştur.düşüncelerini bulmuştur.
 Bulmuştur :Bulmuştur :
 Bulan kim?:Bulan kim?:
 Kimi bulmuştur?:Kimi bulmuştur?:
 Neyi bulmuştur?:Neyi bulmuştur?:

27.  Not : Belirtili nesneyi bulmak için yüklemeNot : Belirtili nesneyi bulmak için yükleme
““NEYİ?,KİMİNEYİ?,KİMİ?” sorularından uygun olanını?” sorularından uygun olanını
sorarız.sorarız.

28. Belirtisiz nesne:Belirtisiz nesne:
 Köşedeki adam konuşmacıya soru sordu.Köşedeki adam konuşmacıya soru sordu.
Sordu :Sordu :
Soran kim ?:Soran kim ?:
Ne sordu ?:Ne sordu ?:

29.  Nesne belirtme hal eki(-ı,-i,-u-ü) almazsaNesne belirtme hal eki(-ı,-i,-u-ü) almazsa
belirtisiz nesne olur.belirtisiz nesne olur.
 Belirtisiz nesneler yüklemden hemen önceBelirtisiz nesneler yüklemden hemen önce
gelir.gelir.
 Belirtisiz nesneyi bulmak için yüklemeBelirtisiz nesneyi bulmak için yükleme
““NENE” sorusu sorulur.” sorusu sorulur.

30.  Yaşına göre ağır kitaplar okuyabiliyor.Yaşına göre ağır kitaplar okuyabiliyor.
……………………………………: yüklem: yüklem
……………………kim?kim?
Ne …………………..?Ne …………………..?

31. DİKKAT!DİKKAT!
 Belirtili nesneler yüklemin uzağındaBelirtili nesneler yüklemin uzağında
olabilir; ama belirtisiz nesneler yükleminolabilir; ama belirtisiz nesneler yüklemin
hemen önünde olmalıdır:hemen önünde olmalıdır:
 Tabloyu duvara çocuk astı.Tabloyu duvara çocuk astı.
 Çocuk , duvara tablo astı.Çocuk , duvara tablo astı.

32. DOLAYLI TÜMLEÇDOLAYLI TÜMLEÇ
 Bir bardak suyu tencereye döktü.Bir bardak suyu tencereye döktü. ( Neye?)( Neye?)
 Konuşmacılar İstanbul’ a geldi.Konuşmacılar İstanbul’ a geldi. ( Nereye?)( Nereye?)
 Kitabı arkadaşına verdiKitabı arkadaşına verdi.( Kime?).( Kime?)
 Öğrencilerin dördüne soru sorduÖğrencilerin dördüne soru sordu..
(Kaçına?)(Kaçına?)

33.  Mendilini çantasında taşıdıMendilini çantasında taşıdı.( Neyde?).( Neyde?)
 Misafiri oturma odasında ağırladıMisafiri oturma odasında ağırladı..
(Nerede?)(Nerede?)
 Bazı evrakları arkadaşında kalmış.Bazı evrakları arkadaşında kalmış.
((Kimde?)Kimde?)
 Salondakilerin beşinde kulaklık vardı.Salondakilerin beşinde kulaklık vardı.
( Kaçında?)( Kaçında?)
 Tornavidayı yukarıdakine uzattı.Tornavidayı yukarıdakine uzattı.
( Hangisine?)( Hangisine?)

34.  Kimlik kartını cüzdanından çıkardı.Kimlik kartını cüzdanından çıkardı.
( Nereden?)( Nereden?)
 Gece yarısı Ankara’ dan döndü.Gece yarısı Ankara’ dan döndü.
( Nereden?)( Nereden?)
 Kalem ucunu arkadaşından istedi.Kalem ucunu arkadaşından istedi.
( Kimden?)( Kimden?)
 Güreşte diğer üçünden daha iyiydi.Güreşte diğer üçünden daha iyiydi.
(Kaçından?)(Kaçından?)

35.  Dolaylı tümleç, yüklemin yeri hakkındaDolaylı tümleç, yüklemin yeri hakkında
bildi veren anlam öbekleridir. Bunu ,bildi veren anlam öbekleridir. Bunu ,
yönelerek , bulunarak veya ayrılarakyönelerek , bulunarak veya ayrılarak
belirtebilir. Dolayısıylabelirtebilir. Dolayısıyla bu öge isminbu öge ismin ““ –e,-–e,-
de,-den” hal ekleriylede,-den” hal ekleriyle ilgilidir.ilgilidir.

36.  NeNe
 NereNere
 KimKim
 KaçıKaçı
 HangisiHangisi
-e
-de
-den
NEYE , NEYDE , NEYDEN ,
NEREYE , NEREDEN , KİME ,
KİMDE , KİMDEN , KAÇINA ,
KAÇINDA , KAÇINDAN ,
HANGİSİNE , HANGİSİNDEN

37. Zarf Tümleci ( Zarf Tamlayıcısı)Zarf Tümleci ( Zarf Tamlayıcısı)
 Elindeki taşı denize hızla fırlattı.Elindeki taşı denize hızla fırlattı.
 Fırlattı:Fırlattı:
 Fırlatan kim:Fırlatan kim:
 Nereye fırlattı:Nereye fırlattı:
 Nasıl fırlattı :Nasıl fırlattı :

38. Heyecanla içeri girdi.( Nasıl?)Heyecanla içeri girdi.( Nasıl?)
On iki buçukta buluşuruz. (Ne zaman?)On iki buçukta buluşuruz. (Ne zaman?)
Adam yukarı çıktı.( Nereye?)Adam yukarı çıktı.( Nereye?)
Çantayı almak için eğildi.(Niçin?)Çantayı almak için eğildi.(Niçin?)
Buraya otobüsle çıktık.( Neyle?)Buraya otobüsle çıktık.( Neyle?)
Gezmeye teyzemle çıktı.(Kiminle?)Gezmeye teyzemle çıktı.(Kiminle?)
Yarışmaya ikisiyle katıldık.(Kaçıyla?)Yarışmaya ikisiyle katıldık.(Kaçıyla?)

39.  Zarf tümleci , yükleminZarf tümleci , yüklemin
durumu,zamanı,miktarı,yönü,sebebi vedurumu,zamanı,miktarı,yönü,sebebi ve
yardımcı unsurlarıyardımcı unsurları hakkında bilgi verenhakkında bilgi veren
anlam öbekleridir. Zarf tümlecini bulmakanlam öbekleridir. Zarf tümlecini bulmak
için yüklemeiçin yükleme nasıl , ne zaman ,nere, nenasıl , ne zaman ,nere, ne
kadar, neden,ne,niçin,neyle,kadar, neden,ne,niçin,neyle,
kiminle,kaçıyla,hangisiylekiminle,kaçıyla,hangisiyle sorularındansorularından
uygun olanı sorarız.uygun olanı sorarız.

40. DİKKAT!!!DİKKAT!!!
İleriyi gördü.İleriyi gördü.
İleriye gitti.İleriye gitti.
İleri atıldı.İleri atıldı.

41.  Yön bildiren kelimeler “-i” hal eki alırsaYön bildiren kelimeler “-i” hal eki alırsa
belirtili nesne, “-e,-de,-den” alırsa dolaylıbelirtili nesne, “-e,-de,-den” alırsa dolaylı
tümleç, hiç ek almazsa zarf tümleci olur.tümleç, hiç ek almazsa zarf tümleci olur.

42. Örnekler :Örnekler :

43. Konuyla ilgili notlar:Konuyla ilgili notlar:
1.1. Eksiltili cümlelerin ögesi olmaz. ÇünküEksiltili cümlelerin ögesi olmaz. Çünkü
yüklemi olmayan bir ifadenin diğeryüklemi olmayan bir ifadenin diğer
ögeleri de anlam kazanamaz. Fakatögeleri de anlam kazanamaz. Fakat
metin içinde eksiltili cümlenin , öncekimetin içinde eksiltili cümlenin , önceki
cümleyle anlam bağı varsa onunlacümleyle anlam bağı varsa onunla
değerlendirilir.değerlendirilir.
Eve gelmişti. Hatıra dolu eve…Eve gelmişti. Hatıra dolu eve…

44. 2.2. Ara sözler eğer cümle kalıbında iseAra sözler eğer cümle kalıbında ise
herhangi bir öge sayılmaz. Cümle dışıherhangi bir öge sayılmaz. Cümle dışı
unsur olarak kabul edilir.unsur olarak kabul edilir.
AdamınAdamın kalbi,korktuğundan olmalıkalbi,korktuğundan olmalı, hızla, hızla
atıyordu.atıyordu.
Eğer istersen-Eğer istersen-aslındaaslında iistemediğini biliyorumstemediğini biliyorum--
bizimle gelebilirsin.bizimle gelebilirsin.

45.  Ara sözler cümle kalıbında değil de sözAra sözler cümle kalıbında değil de söz
kalıbında ise kendinden öncei ifadeninkalıbında ise kendinden öncei ifadenin
açıklayıcısı konumunda oldukları içinaçıklayıcısı konumunda oldukları için
onunla aynı ögede olurlar.onunla aynı ögede olurlar.
 Ahmet ‘ i –eski dostumu-Ahmet ‘ i –eski dostumu- asla unutamam.asla unutamam.
 Manisa ,doğduğum yerManisa ,doğduğum yer, aklıma geldi., aklıma geldi.

46. 3-3- Bazen bir cümle içinde birden fazlaBazen bir cümle içinde birden fazla
yüklem olabilir. Buna sıralı cümle deniz.yüklem olabilir. Buna sıralı cümle deniz.
Bu tür cümlelerde bazı ögelerde ortaklıkBu tür cümlelerde bazı ögelerde ortaklık
olabilir.olabilir.
Adam ayağa kalktı ve konuşmaya başladı.Adam ayağa kalktı ve konuşmaya başladı.

47. 4-4- Soru kelimeleriyle yapılmış soruSoru kelimeleriyle yapılmış soru
cümlelerinde , soru kelimesinin ögesicümlelerinde , soru kelimesinin ögesi
cevap verdiği ögeyle aynıdır.cevap verdiği ögeyle aynıdır.
Nereye gidiyorsunuz? Eve gidiyoruz .Nereye gidiyorsunuz? Eve gidiyoruz .
Kim cevaplayacak? Ben cevaplayacağım.Kim cevaplayacak? Ben cevaplayacağım.

48.  5-5- Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu,Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu,
yüklemden önceki ögededir. Yüklemi isimyüklemden önceki ögededir. Yüklemi isim
olan cümlelerde isi vurgu yükleminolan cümlelerde isi vurgu yüklemin
kendisindedir.kendisindedir.
Size yarın akşam geleceğiz.Size yarın akşam geleceğiz.
En sevdiğim roman Çanakkale Mahşeri’dir.En sevdiğim roman Çanakkale Mahşeri’dir.

49. 6-6- Bağlaçlar, ünlemler ve seslenme sözleriBağlaçlar, ünlemler ve seslenme sözleri
eğer bir ögenin içinde yer almıyorsa cümleeğer bir ögenin içinde yer almıyorsa cümle
dışı unsur kabul edilir.dışı unsur kabul edilir.
Size uğradıkSize uğradık amaama siz evde yoktunuz.siz evde yoktunuz.
HeyHey, nereye gidiyorsun?, nereye gidiyorsun?

50. Not:Not:
 Önce yüklem , sonra özne , sonra da diğerÖnce yüklem , sonra özne , sonra da diğer
ögeler bulunur.ögeler bulunur.
 Sorular sadece yükleme sorulur.Sorular sadece yükleme sorulur.
 Yüklem olmayan eylemsilere kesinlikleYüklem olmayan eylemsilere kesinlikle
soru sorulmaz .soru sorulmaz .
 Söz grupları kesinlikle bölünmez.Söz grupları kesinlikle bölünmez.