2. HȂL ( DURUM) EKLERİ
1. Yalın Hâl
İsmin hâl eklerinden hiçbirini almamış halidir.
Örnek: Aşağıdaki cümlede isimleri inceleyelim ve hâl eki almamış
olanların ( yalın hâldeki sözcüklerin) altlarını çizelim.
Her gün on sayfa kitap okuyor.
Eve gidip senden haber bekleyeceğim.
Yeni kitabın çok fazla ilgi gördü.
3. 2. Belirtme Hâli
Belirtme hali ekleri -ı,-i,-u,-ü ekleridir. Belirtme hali fiilin neyi
etkilediğini gösterir. Fiile sorulan "kimi, neyi" sorularına cevap verir.
Örnek: Kalemi kırdı.
Evi gördüm.
Çayı sıcak içerim.
Ağacı kurt, insanı dert yıkar.
UYARI: Belirtme hali ile 3. tekil iyelik eki olan –i’yi karıştırma. 3. tekil iyelik
eki alan sözcük başına “onun” zamirini alabilir.
Örnek:
4.
5. 3. Yönelme Hâli
“-e” ekiyle yapılır.
Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.
Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma,
ulaşma söz konusudur.
Sinemaya git, eve dön...
İki ahbap kafa kafaya vermiş...
Yaşına göre ağır bir işte çalışıyordu.
Sabaha kadar ders çalıştık.
Benim itirazım yapılan haksızlığa.
6. 4. Bulunma (Kalma) Hâli
“-de” ekiyle yapılır.
Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir.
Örnek: Eski İstanbul'da ne güzel günler yaşanmış.
Okullar bu yıl da eylülde açılacak.
Suyu bir yudumda içti.
Siz ayakta kaldınız.
Çamaşırları elde yıkıyormuş.
Saat yedide mi gelecekmiş?
7. 5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli
“-den” ekiyle yapılır.
Eklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; “çıkma, ayrılma, uzaklaşma”
bildirir.
Örnek: Okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi...
Ali, evden yeni çıktı.
Birçok seneler geçti dönen yok seferinden.
10. 5. Bazı isimler hâl ekleri aldıklarında araya kaynaştırma harfleri
girer. Kaynaştırma harfleri “y, ş, s, n “ dir. halısı, silgiye,
kapına.
6. Özel isimlere getirilen hâl ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Nevşehir’den, Berke’den, İzmir’de, Ankara’ya ( y kaynaştırma harfidir.)
7. p, ç, t, k ünsüzleriyle biten kelimelere -i ve –e durum ekleri
eklendiklerinde kelimenin son harfi değişerek –b, -c, -d, -ğ’ ye
dönüşür.
tarak –i tarağı ( k harfi, ğ’ye dönüşmüştür. )
dolap –e dolaba ( p harfi, b’ye dönüşmüştür.)
ağaç – i ağacı ( ç harfi, c’ye dönüşmüştür. )
kâğıt – e kâğıda ( t harfi, d’ye dönüşmüştür. )
11. •Aşağıdaki çizelgede verilen isimleri yalın hâllerini ve aldıkları hâl eklerine göre yazınız.
İSİM Yalın Durumu - i durumu -e durumu - de durumu -den durumu
otobüs otobüs Otobüsü otobüse otobüste otobüsten
üzüm
çay
okul
köy
cuma
gemi
güneş
ağaç
süt
yol
12.
13. Aşağıdaki isimlerin aldıkları durum eklerine bakarak hangi durumda
b bulundukların örneğe uygun olarak yazınız.
baharda ……..Bulunma durumunda……………….……….
parmağı ……Belirtme durumunda..………………..………
meyveden ……………………………………………..…………
parkta ……………………………………………………….
gözü …………………………………………………….…….
sınıftan ………………………………………………..
mektubu ………………………………………………………
seçime …………………………………………………..
odayı ………………………………………………
Çiçekten ……………………………………………………
Hastadan ……………………………………………….……
elinden …………………………………………………….
kuşu …………………………………………………
taşıtta …………………………………………………
sınıfa …………………………………………………
14. İYELİK ( AİTLİK) EKLERİ
Varlıkların, kavramların kime ya da neye ait olduklarını bildiren
eklere iyelik eki ya da iyelik zamiri denir.
Arabam (benim)
Araban (senin)
Arabası (onun)
Arabamız (bizim)
Arabanız (sizin)
Arabaları (onların)
İyelik eki; benim, senin, onun, bizim, sizin, onların anlamlarından
birini verir.
15. Örnek: Kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri
• İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir başka bir deyişle
tamlanan eki ile iyelik eki aynı ektir:
Örnek: Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i
16.
17. SIRA SİZDE
Aşağıdaki cümlelerde iyelik eki alan sözcüklerin altını çizelim.
Elma ağaçlarınız hala duruyor mu?
Köydeki evimiz çok güzeldi.
Türkçe sınavın nasıl geçti.
İşim geç bitti.
Küçük oğlu askerden dönmüş.
Almanya’ daki akrabaları, ziyarete gelmiş.
18. KAYNAŞTIRMA HARFLERİ
Türkçe kurallara göre bir sözcükte iki ünlü yan yana gelmez. Araya
kaynaştırma harfi girer. Türkçe’de dört tane kaynaştırma harfi vardır:
ş, s, n, y. Bunların her birinin özel kullanım yerleri vardır.
ş kaynaştırma harfi:
* Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır.
Örnek: İki-ş-er, altı-ş-ar, yedi-ş-er
s kaynaştırma harfi:
* Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim
tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcükte görülür.
Örnek: Çocuğun oda-s-ı, Balığın koku-s-u
Not: Ancak “su” ve “ne” kelimeleri bu kurala uymaz.
Örnek: Yemeğin su-y-u yok. , Çocuğun ne-y-i kaybolmuş.
örneklerinde olduğu gibi…
19. y kaynaştırma harfi: Yukarıdaki kuralların dışında
olan her yerde “y” kaynaştırma harfi kullanılır.
Örnek: Oda-y-a girdim. , Üşü-y-erek uyandım. , Ağla-y-anı tanıyorum.
Not: Kaynaştırma harfleri aslında iki ünlü arasında kullanılır. Ancak
bazen iki ünlü arasına gelmediği halde de kullanıldığı olur. Özellikle
“ile, idi, imiş, ise” gibi sözcükler ünlüyle biten bir sözcüğe eklendiğinde
baştaki “i” ünlüsü düşer ve yerine “y” kaynaştırma harfi gelir.
Örnek: silgi > silgiyle, soba > sobayla, hasta > hastaydı, kısa >
kısaymış, bitti > bittiyse
Örneklerinde görüldüğü gibi “y” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında
değildir. Bu durum “n” kaynaştırma harfinde de görülebilir. Zamirlerden
sonra hal eki geldiğinde gerekmese de bu harf bulunur.
Örneğin “Ondan bunu hiç beklemezdim.” cümlesinde altı çizili
sözcükte “n” kaynaştırma harfi iki ünlü arasında değildir.
20.
21. İSİM (AD)TAMLAMALARI
Bir ismin aitlik (iyelik) ile başka bir isim tarafından tamlanmasıyla
oluşan söz grubuna isim tamlaması denir.
Tamlayan ekleri: -ın,-in,un,ün
Tamlanan ekleri: -ı,-i-u-ü
Tamlamada birinci sözcük ……………………………., ikinci sözcük
ise ………………………………………. dır.
Örnek: sevgi yumağı
suyun sesi
bilgisayarın kablosu
22. 1. Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanın ilgi ( -in,ın,un,ün) , tamlananın iyelik (-ı,-i,-u,-ü) eki
aldığı tamlamalardır.
Örnek: yer- in kulak- ı
kardeşim- in ayağı
masa- nın ayak- ı
dünya- n-ın hal- i
……………………
……………………
……………………
……………………
23. BUNU BİL:
Belirtili isim tamlamaları NEYİN / KİMİN sorularından birine cevap
verir cevap tamlayandır.
Sorunun cevabı → NEYİN cevabı → sorunun
Kitabın sayfası → NEYİN sayfası → Kitabın
Ayşe’nin ablası → KİMİN ablası → Ayşe’nin
BUNU BİL:
Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Perdelerini yeni yıkadım odanın.
Dağlarından bal damlar Aydın’ımın.
24.
25. BUNU BİL:
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan kişi zamiri ise tamlama ekleri
değişebilir.
Ben- im ödev- im
Sen-in bilgisayar-ın
Biz- im ev-imiz
BUNU BİL:
Belirtili isim tamlamalarında sıfat tamlayanın önündeyse tamlayanı, tamla-
nın önündeyse tamlananı etkiler.
Kırık kapının kolu
Kapının kırık kolu
26. BUNU BİL:
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan kişi zamiri ise düşebilir.
Bu durumda iyelik eki alan sözcük tamlayanı düşmüş ad tamlaması olur.
Benim görevim sona erdi.
Ad tamlaması
Görevim sona erdi.
Tamlayanı düşmüş ad tamlaması
Onun arabası bozuldu.
Ad tamlaması
Arabası bozuldu.
Tamlayanı düşmüş ad tamlaması
27. 2. Belirtisiz İsim Tamlaması
Sadece tamlananın ek aldığı (iyelik tamlanan eki) tamlamalardır.
Sevgi yumak- ı
Kitap kapak- ı
Can yoldaş- ı
Fare kapan-ı
Kış mevsim- i
BUNU BİL:
Belirtisiz isim tamlaması NE sorusuna cevap verir.
Cevap tamlayandır.
28.
29. 3. Zincirleme İsim Tamlaması
Zincirleme isim tamlaması en az üç sözcükten oluşur.
Ya tamlayan kendi içinde bir tamlama kurar ya tamlanan kendi içinde
bir tamlama kurar ya da her ikisi birden kendi içlerinde tamlama kurar.
[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
Çocuğun çantasının kilidi kırılmış.
Babamın amcasının eşi
31. Aşağıda verilenlerden zincirleme isim tamlaması
olanları işaretleyiniz.
Köy kahvesinin önü
Başarılı öğrencilerin sözleri
Kuyunun suyunun rengi
Dışarıdaki çocukların sesi
Büyük Atatürk’ün ölümsüz eseri
Tarihi evlerin geniş bahçeleri
32.
33. SIFAT ( ÖN AD)
Sıfatlar, isimlerden önce gelerek onların durumunu, biçimin, rengini, sayılarını,
belli belirsiz miktarlarını ve işaret, soruyla yine isimleri belirten kelimelerdir.
Sıfatlarlar isimleri nitelik (durum, biçim, renk) ve nicelik (sayı, miktar, soru
yoluyla) yönünden tamamlarlar.
Bir cümlede eğer sıfat varsa mutlaka isim de vardır., dolayısıyla sıfatın
olduğu her yerde sıfat tamlaması da vardır.
ÖRNEK: Bahçeden çok güzel çiçekler topladık. (çiçekler isimdir, güzel sıfattır.)
Karşıdan iki yabancı geliyor. (iki sıfat, yabancı isimdir)
34. Sıfatlar genellikle çekim eki almazlar. Alırlarsa tür değiştirirler yani sıfat
olmazlar.
ÖRNEK: Yaşlı insanlara saygı göster.
sıfat
Yaşlılara saygı göster.
isim
Bir adam seni sordu.
sıfat
Biri seni sordu.
zamir
Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.
ÖRNEK: Pazardan ucuz ucuz elmalar, portakallar, mandalinalar aldım.
SIFAT İSİM İSİM İSİM
35. Birkaç sıfat bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK: Akıllı, çalışkan, saygılı öğrencileri kim sevmez ki?
SIFAT SIFAT SIFAT İSİM
Bir isim hem belirtme hem de niteleme sıfatı alabilir.
ÖRNEK: İki eski dükkan
Şu iyi insan
36.
37.
38. SIFAT ÇEŞİTLERİ
A-NİTELEME SIFATLARI
İsimlerin durumunu, biçimini, rengini kısacası kalıcı özelliklerini
gösteren sıfatlardır. Niteleme sıfatlarının sorusu “nasıl” dır.
ÖRNEK:
Buraya yaşlı insanların oturması gerekiyordu.
(Nasıl insanlar? Yaşlı insanlar. Durumu belirtiliyor.)
Çocuklar dar kapıdan geçtiler. (Biçimi belirtiliyor.)
Yine kırmızı elbisesiyle yola çıkmış. (Rengi belirtiliyor.)
39.
40.
41. UYARI: Eğer “nasıl” sorusunu fiile sorarsak ve de cevabı var ise o zaman
o kelime(ler) sıfat değil zarftır.
Çaresiz insan evine yavaş yavaş gidiyordu.
Nasıl insan? Çaresiz insan. Çaresiz kelimesi sıfattır.
Nasıl gidiyordu? Yavaş yavaş ikilemesi ise zarftır.
42. Unvan Sıfatları
Unvan sıfatları da niteleme sıfatları olarak değerlendirilir.
İnsanları rütbe, derece, görev ve sosyal konumlarına göre adlarına takılan saygı
ve tanıtma sözleridir. Bu kelimeler isimlerden ya önce gelir ya da sonra gelirler.
ÖRNEK: Fatma Hanım, Elif Hatun,
Ali Dayı, Doktor İbrahim,
Öğretmen Kemal, Bay Yaşar,
Yüzbaşı Bekir...
NOT: Bu kelimeler her zaman büyük harfle başlar. (Akrabalık bildiren kelimeler
cümle içinde küçük harfle başlar.)
43. B- BELİRTME SIFATLARI
Belirtme sıfatları kendi arasında dörde ayrılır.
Bu dünyada neler oluyor neler.
Şu bahçenin güzelliğine bir bakar mısınız?
O ağacın altını şimdi hatırlıyor musun?
Bunlar kalsın öteki kitapları alalım.
Böyle insanlara zaten güvenilmez ki.
Ben artık böyle dizileri izlemiyorum.
1-İşaret Sıfatları
İsimleri işaret yoluyla belirten ve yerlerini bildiren sıfatlardır.
44.
45. UYARI: İşaret bildiren sözcükler çekim eki aldıklarında ya da isimsiz
kullanıldıklarında işaret zamiri olurlar.
1. Eve giderken bu yolu kullanırım ( sıfat )
Eve giderken bunu kullanırım (zamir)
2. Bu kazak benim en güzel giysim (sıfat)
Bu, benim en güzel giysim (zamir)
3. Meyveleri bu torbaya doldur. ( sıfat )
Meyveleri buna doldur. (zamir)
4. Şu ev benim dedemin (sıfat)
Şu dedemin (zamir)
5. O köy bizim köyümüzdür (sıfat)
O bizim köyümüzdür (zamir)
46.
47. 2- Sayı Sıfatları
İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlara sayı sıfatı denir.
Sayı sıfatları kendi içinde dörde ayrılır:
a.Asıl sayı sıfatları : İsimlerin sayılarını kesin olarak belirten sıfatlara
asıl sayı sıfatı denir.
Üç arkadaş geziye çıktık.
İzmir'de on gün kalacaktık.
Bu çantayı ancak iki kişi taşıyabilir.
b. Sıra sayı sıfatı : Varlıkların sırasını bildiren sıfatlara sıra sayı sıfatı
denir.
Sıra sayı sıfatları isimlere gelen "-ıncı, -inci" ekleri ile yapılır.
Biz beşinci katta oturuyoruz.
Buradaki birinci günüm iyi geçmişti.
48.
49. c. Üleştirme sayı sıfatı : İsimlerin eşit paylara ayrılmış olduğunu belirten
sıfatlara üleştirme sayı sıfatı denir.
Bu sıfatlar isimlere getirilen "-ar, -er" eki ile oluşturulur.
Öğrencilere ikişer kitap verildi.
Her komşuda yarımşar saat kaldık.
d. Kesir sayı sıfatı : İsimleri kesirli olarak belirten sıfatlardır.
Bu işte yüzde yirmi kâr var.
Yarım kilo kıyma yeter.
e. Topluluk Sayı Sıfatı: Bu sıfatlar sayılara getirilen ız/ iz eklerinden biriyle
oluşturulur.
İkiz Kuleler ne zaman yıkılmıştı?
Amcamların üçüz çocukları oldu.
51. Bazı işlerde acele edilmeli.
Birkaç arkadaş dışarıda bekliyor.
Hiçbir emek boşa gitmez.
Bütün öğrencileri bahçeye çıkarmışlar.
Her konuda bilgi sahibi olamayız.
Bir gün yine karşılaşırız.
52.
53. Bunu Bil:
Asıl sayı sıfatı olan “bir” ile belgisiz sıfat olan “bir” karıştırılabilir. “Bir”
kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz
sıfat görevini üstlenir.
ÖRNEK:
Bir çiçekle yaz olmaz
( asıl sayı sıfatı)
Onu bir akşam vakti gördüm.
belgisiz sıfat
54. BUNU BİL:
“Birkaç, fazla, her, her bir, herhangi bir, hiçbir...” kelimeleri belgisiz sıfat
olduğunda tamlanan tekil olur.
Örnek:
Birkaç insan (Doğru) Birkaç insanlar (Yanlış)
BUNU BİL:
“Birtakım” kelimesi “bazı” anlamına gelirse bitişik; bu anlama gelmezse ayrı
yazılır.
Örnek:
Birtakım insanlar, bunu hâlâ anlayamadı.
Okulumuz bu sene de bir takım elbise verdi.
55. 4. Soru Sıfatları
İsmi soru yoluyla belirten sıfatlardır. Soru sıfatlarından bazıları şunlardır:
Nasıl, hangi, kaç, kaçıncı, kaçar, kaçız, neredeki, ne zamanki, ne, nice, ne gibi…
Sen nasıl kitaplardan hoşlanırsın?
Eve kaç gün sonra döneceksin?
Otobüse binerken hangi otobüse binmeliyim?
Ne gün geleceğini söylemedi mi?
Kaçar kişilik sınıflarda eğitim görüyorsunuz?
Neredeki ev sizin?
Daha önce ne gibi işlerde çalıştın?
56.
57. Pekiştirme Sıfatları:
Sıfatın anlamını güçlendirir. Sıfatın ilk sesli harfine kadar olan kısım alınarak “-p,
-r, -s, -m” seslerinden uygun olanı eklenir. Bu elde edilen unsur sıfatın başına
eklenir.
Örnek: yeşil ye-m-yeşil yemyeşil
mavi ma-s-mavi masmavi
Sıfatlarda Küçültme:
Azalma, küçülme, acıma ifadesi yüklemek için sıfata eklenen –cik, -cek, -ımsı,
-ımtrak ekleriyle oluşturulur:
küçücük çocuk
ufacık eller
çocuksu tavır
mavimsi gök
58. Adlaşmış sıfat
Niteleme sıfatları çekim eki aldığında ya da çekim eki almasa bile sıfat
tamlamasından ad öğesi düştüğünde adlaşır.
Ağlayanın malı gülene hayır etmez.
Akıllı köprü arayıncaya dek deli suyu geçer.
Akıllı, söylemeden düşünür, akılsız düşünmeden söyler.
Alçak uçan yüce konar, yüce uçan alçak konar.
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
59. 1. ETKİNLİK: Aşağıdaki sıfatları pekiştiriniz.
Sıfat Ek Pekiştirme sıfatı
Güzel
temiz
mor
yeşil
2. ETKİNLİK: Aşağıdaki sıfatlara küçültme anlamı yükleyiniz.
Sıfat Ek Küçültme Anlamı Yüklenmiş
Yeşil
Kırmızı
Uzun
Dar
Ekşi
Büyük
60.
61. Gaiplerden, bir ses geldi: Bu adam
Gezdirsin boşluğu ense kökünde!
Ve uçtu tepemden birden bire dam.
Gök devrildi, künde üstüne künde...
Pencereye koştum: Kızıl kıyamet!
Dediklerin çıktı. İhtiyar bacı!
Sonsuzluk elinde bir mavi tülbent,
Ok çekti yukardan, üstüme avcı.
Ensemin örsünde bir demir balyoz
Kapandım yatağa son çare diye.
Bir kanlı şafakta , bana çil horoz
Yepyeni bir dünya etti hediye.
Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,
Minicik gövdeme yüklü Kafdağı,
Bir zerreciğim ki , Arş'a gebeyim,
Dev sancılarımın budur kaynağı!
Diz çök ey zorlu nefis, önümde diz çök!
Heybem hayat dolu, deste ve yumak.
Sen, bütün dalların birleştiği kök;
Biricik meselem , Sonsuza varmak...
Necip Fazıl KISAKÜREK
Necip Fazıl’ın “Çile” adlı şiirinden alınan aşağıdaki dörtlüklerde yer
alan sıfatların altlarını çiziniz.
62. SIFATLARIN YAPISI
1. BASİT SIFATLAR
Herhangi bir yapım eki almamış ve başka kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır.
Bol yemek
İri taş
Üç adam
İyi insan
Mavi gökyüzü
Son yolculuk
Doğru söze ne denir?
Karşıda, tombul çocuğun yanında bekliyor.
Kara Kitap Orhan Pamuk’un romanıdır.
63. 2. TÜREMİŞ SIFATLAR
İsim ya da fiil köklerine ve gövdelerine getirilen isim yapım ekleriyle
oluşturulmuş sıfatlardır.
Kiralık ev
Aydınlı Cabbar
Tuzlu çorba
Kırık bacak
Kısacık yol
Büyük hayaller
Etrafta uçuşan pamukçuklar her yeri saracak.
Çalışkan öğrenciler, hızlı adımlarla ilerler.
Birinci kat, satılıkmış.
Bizi üçer kişilik sınıflarda okuttunuz.
64.
65. 3. BİRLEŞİK SIFAT
Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır.
a) Anlamca kaynaşmış birleşik sıfatlar
En az iki sözcüğün birleşip kaynaşmasıyla oluşan birleşik sıfatlardır:
ÖRNEK: boşboğaz insan, irikıyım adam, canciğer arkadaş, açıkgöz
öğrenciler…
66. b) Kurallı birleşik sıfatlar
Bunlar ayrı yazılır ve belli bir kurala göre oluşturulur. Bu kuralların başlıcaları
şunlardır:
1. Bir sıfat tamlamasında isim ile sıfatın yeri değiştirilir ve isme, üçüncü
tekil iyelik eki getirilir:
yıkık duvar (duvarı yıkık) ev
uzun boy (boyu uzun) öğrenci
güzel ses (sesi güzel) şarkıcı
--------------------------------------
-------------------------------------
67. 2. Bir sıfat tamlamasının tamlananına “-lı” eki getirilir:
Güzel huy-lu çocuk
Kısa boy-lu kız
----------------------------
----------------------------
68.
69. SIFAT TAMLAMASI
Sıfatların adları nitelemesi ya da belirtmesiyle oluşan öbeklere “sıfat tamlaması”
denir. Sıfat tamlamalarında sıfat tamlayandır ve baştadır. İsim ise tamlanandır ve
sıfattan sonra gelir.
Sıfat Tamlamalarının Özellikleri:
Sıfat tamlamasında tamlayan ya da tamlanan birden çok olabilir:
güzel ve akıllı kızlar
renkli, hızlı, heyecanlı fakat kederli hayatlar
Bir isim, hem niteleme hem de belirtme sıfatıyla tamlanabilir:
birkaç güzel söz
ağlayan şu masum çocuk
Sıfat tamlamaları, bir ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı olabilir:
bazı insanların derdi
öğrencilerin güzel yüzü
70. Sıfat tamlamalarında tamlanan bir zamir olabilir:
bazı kimseler, lüzumsuz şeyler
sıfat zamir sıfat zamir
Bir varlığı niteleyen veya belirten aynı türdeki sıfatların hepsi
virgüllerle ayrılır:
kısa boylu, pembe yüzlü, iri gözlü, kalın kaşlı bir adam
ağlayan, gülen, konuşan, susan çocuklar
71. Noktalama İşaretleri
VİRGÜL
1. Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur:
Yağmurdan, kardan, tipiden sonra ılık, sevimli bir güneş çıktı.
2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:
Eve geldim, yemek yedim.
3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için
konur:
Babam, yıllardır göremediği arkadaşına kavuşmanın heyecanını
yaşıyordu.
72.
73. 4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya
ara cümlelerin başına ve sonuna konur:
Aydın’a, doğduğu topraklara, geri dönmüştü.
5. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur:
Aydın’a yarın gideceğim, dedi.
6. Konuşma çizgisinden önceki ifadenin sonuna konur:
Kapıya kadar geldi. İçeri dönerek annesine,
–Hoşça kal, dedi.
74. 7. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bil-
diren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle,
haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur:
Peki, gideriz.
Olur, ben de size katılırım.
Hayhay, memnun oluruz.
Haydi, geç kalıyoruz.
8. Anlam karışıklığını önlemek için kullanılır:
O, elbiseyi giymedi.
Bayan, terziye doğru yürüyordu.
9. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:
Sevgili Kardeşim,
Değerli Arkadaşım,
75. 10. Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:
38,6 (otuz sekiz tam, onda altı)
0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş)
11. Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:
Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
O, eski defterleri çoktan kapatmış.
12. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden
sonra konur:
Vladimir Tumanov, Kraliçeyi Kurtarmak, Günışığı Kitaplığı, İstanbul, 2013.
UYARI!
Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur:
Tumanov, Vladimir, Kraliçeyi Kurtarmak, Günışığı Kitaplığı, İstanbul, 2013.
76.
77. UYARI!
Metin içinde ve, veya, yahut, ya ... ya bağlaçlarından önce de sonra da
virgül konmaz:
Tatilimizi yurt dışında geçirebiliriz veya Türkiye’de bir yerlere gideriz.
UYARI!
Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:
Hem televizyon izliyor hem de dinleniyordu.
Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)
Siz ister inanın ister inanmayın, bir gün bile durmam.
UYARI!
Cümlede da / de bağlacından sonra virgül konmaz:
Sen de beni tanırsın.
78. Noktalı Virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak
için konur:
Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek,
Gönül, Yonca adları verilir.
2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır-mak
için konur:
Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak,
ağlamak istiyorum.
3. İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde
özneden sonra noktalı virgül konabilir:
Nihal; Aslı, Ceren ve Yonca’yı da aramış.
79. İki Nokta (: )
1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
Hayatımda iki kişi beni çok etkilemiştir: Atatürk ve babam.
2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:
Kendimi tanıtayım: Sümeyra Öğretmen.
UYARI!
Bu işaretten sonra örnek sıralanacaksa küçük, açıklama
yapılacaksa büyük harf kullanılır.
Hayatta iki şeyin önemine inanırım: sağlık, huzur.
Sana söyleyecek tek sözüm var: Beni bir daha arama.
3. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra
konur:
Bilge Kağan: Türklerim, işitin!
80.
81. – Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?
Ziraatçı sayar:
– Yulaf, pancar, tütün...
5. Genel Ağ adreslerinde kullanılır:
http://tdk.org.tr
6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:
56:8=7
100:2=50 vb.
82. Üç Nokta ( ... )
1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:
Şimdi İstanbul’da olmak vardı ki…
2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak
istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:
Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin
yerine konur:
... derken beni aradığını duymuştum.
UYARI!
Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.
83. Kısa Çizgi ( - )
1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:
Dedemlerin kiraz bahçelerin-
de dolaşıyorduk.
2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin
veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır:
Selim -amcamın oğlu- bu hafta askere gidiyor.
84.
85. 3. Kökleri ve ekleri ayırmak için kullanılır:
geç-it, göz-cü-y-e
4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır:
al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır- vb.
5. Eklerin başına getirilir:
-lı, -sız, -la, -de
6. Heceleri göstermek için kullanılır:
a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık vb.
86. 7. Arasında, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarını vermek için kelimeler
veya sayılar arasında kullanılır:
Aydın-İzmir yolu
09.30-10.30
Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması
1914-1918 Birinci Dünya Savaşı
Türkçe-İngilizce Sözlük vb.
UYARI!
Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:
On on beş yıl.
Üç beş kişi geldi.
8. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:
50-20=30
9. Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:
-2 °C
87. Uzun Çizgi (Konuşma Çizgisi) (—)
1. Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için
kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.
Kapıyı açtı ve dedi ki:
—Hoş geldiniz.
2. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:
Dede—Hani arkadaşlarınız neredeler?
UYARI!
Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kul-lanılmaz.
88.
89. Soru İşareti ( ? )
1. Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
Çantayı sana kim verdi?
2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna
konur:
Memur sordu:
— Adınız?
3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb.
durumlar için kullanılır:
Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?) vb.
Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.
90. UYARI!
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en
sona konur:
Seni sabah ben mi alayım, kardeşim mi alsın?
91. Ünlem İşareti ( ! )
1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya
ibarelerin sonuna konur:
Eyvah, ödevimi evde unuttum!
Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)
2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriye-tini, ilelebet,
muhafaza ve müdafaa etmektir. (Atatürk)
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın,
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
92.
93. UYARI!
Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi
cümlenin sonuna da konabilir:
Arkadaş, biz seni bekliyoruz.
Arkadaş! Biz seni bekliyoruz.
94. Yay Ayraç ( )
1. Cümleyle doğrudan ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır:
Dedem ( Kulakları çınlasın.) iyi biridir.
2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır:
Yunus Emre’nin (1240?-1320)...
95. 3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini,
durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:
Uşak: —(Kapıyı çalar.) Merhaba, efendim!
Ev sahibi: —(Güler.) Günaydın!
4. Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak
O benimdir, o benim milletimindir ancak!
(Mehmet Akif Ersoy)
5. Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç
nokta, yay ayraç içine alınabilir.
(…)bir süre sonra kapının açıldığını gördü.
96.
97. 6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için
kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır:
Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.
7. Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek
için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır:
Amca, Samsun (?) doğumluymuş.
8. Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı
konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)
9. Sözcüklerin eş anlamlıları ya da Latin dillerinden gelen sözcüklerin
okunuşları ayraç içinde gösterilir:
Akıl (us), talebe (öğrenci)…
Shakespeare (Şekspir)…
98. UYARI!
Yay ayraç içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar
büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir:
Armageddon (Bruce Wills’in oynadığı etkileyici bir filmdir.) gişe
rekorları kırmış filmlerden biridir.
99. Köşeli Ayraç [ ]
1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay
ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:
Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel
eserlerini Bodrum’da yazmıştır.
100.
101. YAZI TÜRLERİ
GEZİ YAZISI
Bir yazarın, gezip gördüğü yerleri, kendi görüş ve
düşüncelerini de katarak anlattığı yazılara gezi yazısı
denir. Gezi yazısında yazar, seyahatleri sırasında
etkilendiği yerlerin ilgi çekici yanlarını anlatır.
102. KAYAKÖY
Kayaköy bir zamanların Rum köyü. Ne yazık ki günümüzde
tamamen terk edilmiş hatta harabeye dönmüş ölü bir köy olmuş.
Kaya Köyü’nün günümüzdeki popülaritesi, antik dönem
kalıntılarından öte, Türk Kurtuluş Savaşı’ndan sonra mübadele
sonucu terk edilen bir Rum köyü olmasından kaynaklanıyor.
Burada yüzyıllar boyu Rumlar ve Türkler birlikte yaşamışlardır.
Türkler tarım ve hayvancılıkla geçimlerini sürdürürken, Rumlar
ise zanaat ve ticaretle uğraşarak yamaçlarda kurulu evlerde
yaşamlarını sürdürmüşler.Gezerken evlerin kapı ve
pencerelerinin söküldüğünü, tavanların çöktüğünü görüyor ve
duruma biraz üzülerek bazı Rum evleri, şapeller ve kiliseyi de
gezdikten sonra yolumuza devam ediyoruz.
Rotamız artık Dalyan…
103. ŞİİR TÜRLERİ
1. Lirik Şiir
İçten gelen heyecanları coşkulu bir dille anlatan duygusal şiir
türüdür.
Aşk, ayrılık, hasret, özlem konularını işleyen duygusal şiirlerdir.
Okurun duygularına, kalbine seslenir. Eskiden Yunanlılarda “lir”
denen sazlarla söylendiğinden bu adı almıştır.
Bu nasıl ayrılık, bu nasıl veda
Gözlerin kal diyor, dudakların git
Bakışın anahtar gözlerin kilit
Ellerin aç diyor, dudakların git
104.
105. 2. Epik Şiir
Savaş, kahramanlık ve yiğitlik gibi konuları coşkulu bir anlatımla işleyen
şiirlere denir. Destansı özellikler gösteren şiirlerdir. Kahramanlık, savaş,
yiğitlik, konuları işlenir. Okuyanda coşku, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu
uyandırır.
Dadaloğlu’m yarın kavga kurulur
Öter tüfek davlumbazlar vurulur
Nice koç yiğitler yere serilir
Ölen ölür kalan sağlar bizimdir
dörtlüğü epik şiirdir.
106. 3. Didaktik Şiir
Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek,
ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan duygu yönü
zayıf şiir türüdür.
Kafiye ve ölçülerinden dolayı akılda kolay kaldığından, bilgiler bu yolla
verilir. Manzum hikayeler, fabllar hep didaktik özellik gösterir.
İlim, kula açılmış bir kucaktır;
Aydınlıktır, meşaledir, ocaktır.
İlmin yüzü samimidir, sıcaktır;
Cehaletin yüzü soğuk, buz oğul
107. 4. Pastoral Şiir
Doğa güzelliklerini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını ve
bunlara duyulan özlemleri anlatan şiir türüdür.
Doğaya karşı bir sevgi bir imrenme söz konusudur bunlarda. Eğer
şair doğa karşısındaki duygulanmasını anlatıyorsa “idil”, bir çobanla
karşılıklı konuşuyormuş gibi anlatırsa “eglog” adını alır.
Sarı, yeşil, mavi renk renk
Çiçekler açmış ovada
Kelebekler benek benek
Dolaşıyorlar orada
108.
109. 5. Satirik Şiir
Toplum hayatındaki aksayan yönleri, düzensizlikleri, insanın değişik
konulardaki eksikliklerini ve hatalarını eleştiren şiir türüdür.
Eleştirici bir anlatımı olan şiirlerdir.
Bir vakte erdi ki bizim günümüz
Yiğit belli değil, mert belli değil
Herkes yarasına derman arıyor
Deva
110. KİŞİLEŞTİRME
İnsana ait olan özellikleri insan dışındaki varlıklara aktarmaya
kişileştirme denir.
ÖRNEKLER:
- Kızılırmak o güzel kızın arkasından ağladı.
- Bahçedeki papatyalar küsmüş bize.
- Uyuyan güllerin yanına yağmur usulca yaklaştı.
111. BENZETME
Aralarında ilgi kurulabilen iki kavramdan, ilgili oldukları konuda zayıf
olanın güçlü olanla karşılaştırılarak anlatılmasına denir.
Benzetmenin dört öğesi vardır:
Temel Öğeler:
Benzeyen (zayıf unsur)
Kendisine benzetilen (kuvvetli unsur)
Yardımcı Öğeler:
Benzetme yönü (iki varlık arasındaki ortak yön)
Benzetme edatı (gibi, kadar, sanki misal, tıpkı, benzer, andırır, adeta ...)
112.
113. Örnek:
Ah bu türküler, köy türküleri
Ana sütü gibi candan
Ana sütü gibi temiz
Benzeyen: Köy türküleri
Kendisine Benzetilen: Ana sütü
Benzetme Yönü: Candan, temiz
Benzetme Edatı: Gibi
