Fiilimsiler sunusu

1. Fiilimsiler

2. FİİLİMSİ (EYLEMSİ)
İsim-Fiil (Mastar)
“-iş,-me,-mek”
Sıfat-Fiil (Ortaç)
“-an,-ası,-mez,-ar,-dik,-ecek,-miş”
Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Ortaç)
(-esiye,-ip,-meden,-ince,-ken,-eli,-
dikçe,-erek,-meksizin,-cesine,-
diğinde,-r….-mez,-e….-e”

3. Fiilimsi Nedir ?
 Fiillere getirilen birtakımeklerle oluşturulan;fiillerin isim, sıfat,zarfşeklini yapan
sözcüklerefiilimsi denir.ŞĞÜÖÇ
 Fiilimsiler, eylemden türeyen,ancakeylemin bütünözelliklerini göstermeyensözcüklerdir.Bunlarbirfiil
gibi olumsuzyapılabilir;ancakbirfiil gibi çekimlenemez.
 Örneğin;“silmek”fiilini “siliyorum”biçiminde çekimleyebiliriz;ama“silen” sıfat-fiilini“sileniyorum”
biçimindeçekimleyemeyiz.
 Fiilimsiler, fiillere getirilen “fiilimsi ekleri” ile ortayaçıkarlar.Yanifiiller bazıekler sayesindefiilimsi
olurlar.Buekler fiilden isimyapmaekleri olarakdabilinir ki bunlareklendiği fiili isim soylu
sözcükyaparako sözcüğüncümlede “isim, sıfatve zarf”görevinde kullanılmasınısağlarlar.(Fiilimsiler,
fiilden isim yapmaeki aldıklarıiçin türemiş bir sözcükolarakkabuledilirler.)

4. Fiilimsilerin Özellikleri
 Eylemlerden türetilir; eylem anlamını yitirmediklerinden mastar eki (-mek,-mak)
alabilirler.
 Olumsuzluk eki (-me,-ma)alabilirler.
 Fiillerin aldığı “fiil çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber vedilek kiplerini alamazlar.
 Yarım yargı bildirir, yan cümlecikte yüklem olurlar. Yan cümlecikte özne,tümleç gibi
öğeler bulunabilir. Geçişli olanlar nesne dealabilirler.
 Cümlede ad soylu sözcük (ad, sıfat, zarf) gibi görevyaparlar.

5. Fiilimsiler Üçe Ayrılır:
İsim-Fiil (Mastar)
Sıfat-Fiil (Ortaç)
Zarf Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç)

6. 1.İSİM-FİİL (MASTAR)
Fiillere getirilen “-ma,-me,-mak, -mek,-ış, -iş,-uş,-üş” ekleriyle yapılır. Bu
ekleri, aklımızda dahakolay kalmasıiçin“-iş,-me,-mek”veya “-ma,-ış,-
mak” şeklinde kodlayabiliriz. Bu ekler fillere gelerek onları cümle içinde
“isim” yaparlar. İsim-fiiller, fiillerinisim gibi kullanılabilenşekilleridir.

7. Örnek
 Onunla tanışmayıben deistiyorum.
 Şiir okuyuşunaherkeshayrankaldı.
 Balıktutmakbir yetenekişidir.
 Evin her tarafınıgüzelce temizlemeniziistiyorum.
 Bu köydenayrılmakbanaçok zorgelmişti.
 Kitapkaplayışınıbeğendim.
Yukarıdakicümlelerde altıçizili sözcüklerfiil değil, isim – fiildir.Dikkatederseniz bunlar“kalem, saygı,
ölüm” gibi tambir isim değil, yapısındaeylemanlamıtaşıyanbir isimdir.

8. NOT !
İsim– fiiller, isim çekim eklerinialabilir.
Örnek
 Bu çocuğun yürüyüşünde bile hayır yok.
cümlesinde“yürüyüşünde” isim – fiili,iyelik (-ü) ve hâl eklerini(-
de) alarak kullanılmıştır.

9. Uyarı !
İsim fiil eki almış olmasına rağmenzamanla kalıplaşarak bir varlığın veya kavramınadı halinegelmiş sözcüklervardır.
Bunlar fiilimsi olarak kabuledilmezler.
Örnek
 Bahçedeki kazmaherhaldekaybolmuş.
 Masadaki dolma çok güzel görünüyor.
 Danışmada beklediğini söyledi.
 Elindeki çakmakile oynaması annesinitedirgin etti.
 Her gün dondurmayersen çok hasta olabilirsin.
 Kötü hava şartları sebebiyle tüm uçuşlar iptal edilmiş.
Yukarıdakicümlelerdealtı çizili sözcükler,isim – fiil eklerini almış olmalarına rağmen, isim – fiil özelliğini yitirmiştir.
Artıkbu cümlelerdebir nesneyevekavramaisim olarak kullanılmıştır.

10. 2. SIFAT-FİİL (ORTAÇ)
Fiillere getirilen “-an,-en,-ası, -esi,-maz, -mez,-ar,-er,-dık, -dik, -duk,-
dük, -acak, -ecek,-mış, -miş, -muş,-müş” ekleriyle yapılır. Bu ekleri,
aklımızda daha kolay kalmasıiçin “-an,-ası,-mez,-ar,-dik,-ecek,-
miş“ şeklinde kodlayabiliriz. Çoğu zaman sıfat görevinde kullanılırlar.
Varlıklarıniteledikleri içinsıfat, yan cümlecik kurduklarıiçin de fiil sayılan
kelimelerdir.

11. Örnek
 Çalışan öğrenciderslerinde başarılı olur.
sıfat-fiil isim
 Cümlesinde “çalış-” fiili “-an” sıfat – fiil ekinialmıştır. Görüldüğü gibi “çalışan” sözcüğü “öğrenci” ismini anlamca
tamamlamıştır. Yanisıfat görevindekullanılmıştır. Dolayısıyla “çalışan” sözcüğü sıfat-fiildir.
 Yaralanan yolcularhastaneye kaldırıldı.
 Bu kırılasıellerinle mi vurdunminicik yavruya?
 Dönülmez akşamın ufkundayız,vakit çok geç.
 İnanılırbir olay değil yaşadığımız.
 Akşama kadar aramadık yerbırakmamışlar.
 Sararmışyapraklarhertarafı kaplamış.

12. NOT !
Bazı sözcükler, sıfat-fiil eklerini alarak kalıcı isim olur.Fiilimsi özelliğini kaybeder.
Örnek
 Yakacak sıkıntısını bu yıl da çekeceğiz.
 Dolmuş tıklım tıklımdı.
Cümlelerinde altı çizili sözcükler fiilimsi değildir. Fiilimsi özelliğini kaybetmiş, birvarlığaad olmuştur. Hangi sözcüğün ad olup hanginin
olmadığını anlamak için sözcüğü olumsuz yapmayı deneyebiliriz. Eğer sözcük “-ma,-me” olumsuzluk ekiyle olumsuz yapılabiliyorsa, fiil olma
anlamı devam ediyor demektir vebu yüzden sözcük sıfat – fiil olur.Ancak bu eklerle olumsuz yapılamıyorsasözcük artık fiil anlamını tamamen
kaybetmiş veisim olmuştur. Yukarıdaki cümlelerde geçen “yakacak” sözcüğünü “yakmayacak” şekline getiremeyiz; “dolmuş” sözcüğünü de
“dolmamış” şeklinde söyleyemeyiz.
Bu durum sıfatlarla sıfat-fiillerin ayrılmasındada kullanılabilir:
 Ağacın kırık dallarınıkökünden kestik.”
Cümlesinde “kırık” sözcüğü sıfat – fiil değildir; çünkü biz bu sözcüğü “kırmayık” şeklinde olumsuz yapamayız. Ancak;
 Ağacın kırılmış dallarınıkökünden kestik.”
Cümlesindeki “kırılmış” sözcüğünü “kırılmamış” şeklinde olumsuz yapabiliriz.Öyleyse bu sözcük sıfat-fiildir.

13. Uyarı !
 Kimi zamansıfat –fiiller çekimli fiillerle karıştırılabilir.Karıştırmamakiçin sözcüğün yüklem görevinde mi yoksa sıfat görevinde mi
kullanıldığına bakmalıyız.
Örnek
 » Tutmaz dizlerim birden düzeldi. “-mez, -maz” =Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde)
» Dedemin dizleritutmaz. “-mez, -maz” =Geniş Zaman Kipinin Olumsuzluk Eki (Yüklem görevinde)
 » Koşar adımlarlayanıma geldi. “-ar, -er” =Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde)
» Her sabah mutlaka koşar. “-ar, -er” =Geniş Zaman KipEki (Yüklem görevinde)
 » Gelecek yıl şampiyonuz. “-acak, -ecek” =Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde)
» Seneye bize gelecek. ”-acak, -ecek” =GelecekZaman KipEki (Yüklem görevinde)
 » Yırtılmışpantolon ile dışarıçıkma. “-mış, -miş, -muş, -müş” =Sıfat Fiil Eki (Sıfat görevinde)
» Ensevdiği pantolonu yırtılmış. “-mış, -miş, -muş, -müş” =Öğrenilen Geçmiş Zaman KipEki (Yüklem görevinde)

14. Uyarı !
Sıfat-fiillerniteledikleri isim düştüğündeonunyerine geçerek birisim gibi kullanılırlaryaniadlaşırlar.
Sıfat-fiilleradlaşmışolsabile fiilimsi sayılırlar.
Örnek
 Geziden dönenöğrenciler salonageçsin.
Cümlesinde“dönen”sıfat-fiili“öğrenciler”isminin sıfatıdurumundadır.
 Geziden dönenlersalonageçsin.
Cümlesinde“öğrenciler” ismi düşmüş“dönen”sıfat-fiiliismin yerine geçmiştir veadlaşmışsıfat-fiil
olmuştur.

15. 3.ZARF-FİİL (BAĞ-FİİL, ULAÇ)
Fiillere getirilen “-ken, -alı (-eli), -madan (-meden), -ince(-ınca,-unca, -ünce),-ip (-ıp, -up,
-üp), -arak(-erek),-dıkça (-dikçe,-dukça,-dükçe,-tıkça, -tikçe, tukça, -tükçe), -e…-e(-a… -
a),-r…-maz (-r…-mez), -casına(-cesine), -meksizin (-maksızın), -dığında (-diğinde, -
duğunda, -düğünde, -tığında, -tiğinde, -tuğunda, -tüğünde)” ekleriyle oluşturulan
sözcüklerdir.Birleşik bir cümlede iki cümleyi bağladıkları için bağlaç;özne, nesne, tümleç
aldıkları için fiil sayılan kelimelerdir. Bağ fiillere “ulaç” da denir. Çekim ekleri almazlar.
Cümlede zarfolarak kullanılırlar.

16. Örnek
 Dereyi görmedenpaçaları sıvama.
 El, elin eşeğini türkü çağırarakarar.
 Kol kesilirken parmak acımaz.
 Çocuklar, konuşa konuşa yanımızdan geçtiler.
 İçeri girergirmez konuşmaya başladı.
 Omahalleden ayrılalı tam üç yıl olmuş.
Cümlelerinde altı çizili sözcüklerzarf – fiildir.

17. Örnek
 Konuşarakhalletmeliyizbütünproblemleri.
 Küçükkengüle oynayaokulagiderdik.
Cümlelerinde “konuşarak”ve “güle oynaya”zarf-fiilleri,yüklemesorduğumuz“nasıl?” sorusununkarşılığıdır
ve yüklemi“durum” bakımındanetkilemiştir.
 Sizinleİstanbul’agelince görüşürüz.
 Dersçalışırkenuyuyakalmışım.
Cümlelerinde ise“gelince” ve“çalışırken”zarf-fiilleri,yüklemesorduğumuz“ne zaman?”sorusunun
karşılığıdırve yüklemi “zaman”bakımındannitelemiştir.

18. Kaynakça
 http://www.dilbilgisi.net/8-sinif-konulari/fiilimsi-8-sinif/
 http://www.edebiyatogretmeni.org/